PENENTUAN EFEKTIFITAS DAN KONSENTRASI EFEKTIF O KTIL DIMETIL PABA SEBAGAI TABIR MATAHARI DALAM KRIM " V A N IS H IN G ” ANIONIK
SK R I P S t
I N YOM AN
M UTAYA
PENENTUAN EFEKTIFITAS DAN KONSENTRASI
EFEKTIF OKTIL DIMETIL PABA SEBAGAI
TABIR M ATAHARI DALAM KRIM
"VANISHING” ANIONIK
DAN
NONIONIK
AV
t v
K A K i:i.T A S
U N iV K R S IT A S
F\R\1ASI
A IR I
1 9 S7
P E NE NT UAN E F E KT I F I T AS
OKT I L
DI NE T I L
PABA
DAN
KONS E NT RAS I
S E BAGAI
DAL AN KRI M
E F E KT I F
T ABI R MAT AHARI
" V ANI S HI NG"
ANI ONI K DAN
NONI ONI K
SKRI P S I
DI BUAT
UNT UK ME NE NUHI
P1 ENCAPAI
GE L AR
T UGAS
S AR3 ANA
P ADA F AKUL T AS
UNI V E RS I T AS
AKHI R
F ARNAS I
F ARHAS I
AI RL ANGGA
1907
Ol e h
I
:
NY ONAN NUT AY A
057810208
Di s e t u j u i
ol e h
P e mb i mb i n g
-J '
\
DR.
UI D3 I
S OE RAT RI
Dr s .
S OE GI HART O HADI M0 E L 3 0
KAT A P E NGANT AR
P e r t a ma - t a ma
an
Tuha n
Ya n g
Ny a
k e pa da
hi r
da n
ny us un
k a mi ,
bat i n
Sk r i p s i
i ni
I bu
DR.
Ok t i l
k e s e mp a t a n
:
t e r i ma
Ui d j i
y a ng
kasi h
ber k e na n
y a ng
s a nga t
be r ha r ga
dor onga n
mo r i l ,
s e l ua s - l ua s ny a
sel e s a i ny a
Ke t u a
Jur us a n
Ai r l a n g g a
J ur us a n
da n
y a ng
k a mi
hi ngga
k a mi
k a mi
da n
Dr s .
me l a k u k a n
t uga s
ak hi r
Fa k ul t a s
ser t a
pa r a
unt uk
Ma
r asa
k e pa da
pe ng-
:
So e g i h a r t o
Ha d i -
k e s ungguha n
ua k t uny a
me mb e r i
pengar ah-
f asi l i t as
y a ng
penel i t i an
hi ng-
i ni .
F a r ma s i
st af
me mb e r i k a n
da n
Ta bi r
me l u a n g k a n
me mb e r i k a n
me -
No n i o n i k .
ser t a
me mb a n t u ,
l a-
Ef e k t i f i t a s
me n y a mp a i k a n
Ba p a k
r a k h ma t -
unt uk
Un i v e r s i t a s
L a b o r a t o r i u m Pr e s k r i p s i
t el ah
pe r guna k a n
sel esai .
ser t a
F a r ma s e t i k a
y ang
An i o n i k
ha da p-
kekua t a n
seba ga i
kesabar an
unt uk
pe nul i s a n
Ke p a l a
P ABA
me mb i mb i n g ,
s e l a ma
F a r ma s e t i k a
F a r ma s e t i k a
da n
pe nuh
t el ah
t uga s
Pe n e n t u a n
k a mi
ke
me l i mp a h k a n
s ebesar - besar nya
So e r a t r i
de nga n
s y uk ur
me n d a p a t k a n
Di me t i l
i ni
ha t i
a n,
t el ah
k a mi
be r j udul
Ef e k t i f
da n
mo e l j o
ga
y a ng
d a l a m Kr i m " V a n i s h i n g "
ha r ga a n
2*
Es a ,
puj i
d a l a m me n y e l e s a i k a n
i ni ,
Pa d a
1,
panj at kan
sehi ngga
s k r i ps i
Ko n s e n t r a s i
t a ha r i
Na h a
k a mi
pe ngaj ar
s e ga l a
me l a k u k a n
F o r mu l a s i
Jur us a n
f asi l i t as
penel i t i an
i ni
i v
3.
8a pa k
an
DR.
ser t a
ha t ,
pe nga r a ha n,
Du r u s a n
si t as
Ai r l a n g g a
k a mi
ha t i
ser t a
y ang
Ki mi a
t el ah
per gunakan
t el ah
st af
y a ng
k e s abar -
me mb e r i
sanga t
na s e k a mi
i ni .
pe ngaj ar
F a r ma s i
Un i v e r -
Jur us a n
s ega l a
me l a k u k a n
pe nuh
ber ke na n
Fa k ul t as
me mb e r i k a n
unt uk
de nga n
penel i t i an
F a r ma s i
ser t a
y a ng
s ar an- sar an
d a l a m me l a k u k a n
Ke t u a
F a r ma s i
Zai nuddi n
kesungguhan
per l ukan
4.
Hu h a ma d
Ki mi a
f asi l i t as
pe ne l i t i a n
y ang
i ni
hi ngga
PT
Pa b r i k
me n y e d i a k a n
bahan-
sel esai .
5.
PT
Su r y a
P h a r ma s i
6.
De r ma t o
VI T A
Ne d i c a
y a ng
t el ah
ba ha n
unt uk
penel i t i a n
Se mu a
t e ma n ,
t e r u t a ma
F a r ma s e t i k a ,
s e but k a n
k e r j a s a ma
ser t a
sat u
da n
La bor a t or i e s
me mb a n t u
da n
i ni .
y a ng
s e mu a
beker j a
pi ha k
pe r s a t u,
y ang
dor onga n
s e ma n g a t
pa da
y a ng
t el ah
l abor at or i um
t i da k
da pa t
me mb e r i k a n
s e l a ma
k a mi
k a mi
j a l i nan
me l a k u k a n
pe ne l i t i a n.
Ak h i r
a l ma ma t e r
ga ,
f aat
nus a
ba gi
kat a,
t e r ci nt a
da n
sk r i ps i
Fa k ul t a s
ba ngs a ,
i l mu
de nga n
i ni
k a mi
p e r s e mb a h k a n
F a r ma s i
Un i v e r s i t a s
ha r a pa n
s e mo g a
da pa t
k e pa da
Ai r l a n g
b e r ma n -
pe nge t a hua n.
Su r a b a y a ,
Janua r i
Pe n y u s u n
1987
DAF T AR
I SI
Ha l a ma n
KAT A
P E NGANT AR
DAF T AR
I SI
DAF T AR
T ABE L
DAF T AR
GAHBAR
P E NDAHUL UAN
BAB
I
:
........................................
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vi i i
.........................................
xi i i
. . .........................................
P US T AKA
...........................
1.
Si n a r
Ha t a h a r i
da n
Ku l i t
Ma n u s i a
1. 1*
1. 2.
Ha t a h a r i
..... . ......................
Pe n g a r u h
Si n a r
Re a k s i
Ma n u s i a
'’ S u n b u r n ”
" Su n b u r n "
2. 2.
Re a k s i
P i g me n t a s i
Si n a r
Pl e k a n i s me
Se d i a a n
da n
Al a mi a h
Pe r l i n d u n g a n
3
9
.......
g
......
11
Ku l i t
................
Sa d i a a n
6
Re a k s i
( Ta nni ng)
Ma t a h a r i
3
t er ha da p
( Er i t e ma )
Pe r l i n d u n g a n
3
Si n a r
• . . . . ..............
Re a k s i
Ma t a h a r i
13
Ta bi r
...... . ....... . ..................
14
Kr i m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
5. 1.
P e mb a g i a n
Kr i m K o s me t i k a . . . . . . .
15
5. 2.
Su r f a k t a n
. ..........................
16
5. 3.
Fa k t or - f a k t or
kan
6.
( Er i t e ma )
( Ta nni ng)
Me k a n i s me
me n g e n a i
......................
2. 1.
t er ha da p
5.
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
da t a ha r i
1
t er ha da p
Si n g k a t
P i g me n t a s i
4.
Pe n g a r u h n y a
Ti nj a ua n
Ku l i t
3.
\j
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
T I N3 AUAN
2.
i i i
Ok t i l
6. 1.
pa da
Di me t i l
Si f a t
y a ng
Pe r l u
Di p e r h a t i -
P e mi l i h a n
Ba s i s
Kr i m . . . .
18
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
P ABA
Fi s i k a
v
da n
Ki mi a
............
10
vi
Oa f t a r
I si
( l a nj ut a n)
6. 2.
Ha l a ma n
Ak t i v i t a s
ba ga i
6. 3.
7.
BAB
II
:
Ta bi r
Toksi si t as
Ti nj auan
E r i t e ma
8.
t e nt a ng
da n
Di me t i l
Na t a h a r i
PABA
se-
.............
20
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
Fa k t or
Fa k t or
Ke e f e k t i f a n
Ke e f e k t i f a n
P i g me n -
t asi
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
7* 1*
Fa k t or
Ke e f e k t i f a n
E r i t e ma
22
7. 2.
Fa k t or
Ke e f e k t i f a n
P i g me n t a s i
Ti nj s ua n
ME T ODE L OGI
t e nt a ng
Ba h a n - b a h a n
2.
Al a t - a l a t
3.
Uj i
3. 2.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ok t i l
I nde k s
Ku r v a
PABA
Pe n e n t u a n
di aan
Na t a h a r i
Ta ha pa n
4. 1. 2.
4. 2.
PABA
9. 9
30
Di me
Ok t i l
Ef e k t i f i t a s
Di
30
Se -
. . . . . . . . . . . . .......
Kr i m Ok t i l
30
31
Di
31
P e mb u a t a n Ba s i s Kr i m
" V a n i s h i n g 11 . . . . . . . . . . . . . . .
31
P e mb u a t a n Kr i m Ok t i l
Di me
t i l P ABA . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
Ku r v a
Se r a p a n
An i o n i k
Ba s i s
da n
No n -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pe n e n t u a n
bi r
. . . .
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kr i m • ' Va n i s h i n g ”
4. 3.
Ok t i l
Se r a p a n
Pe n y e d i a a n
P e mb u a t a n
i oni k
Bi a s
PABA
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pe r e n c a n a ? n
Ta bi r
Di me t i l
...........................
P e mb u a t a n
4. 1. 1.
25
30
PABA
me t i l
. . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
me t i l
4. 1.
24
29
Pe n e n t u a n
ti l
...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ku a l i t a t i f
3. 1.
......
S p e k t r o f o t o me t r i
P E NE L I T I AN
1•
4.
Ok t i l
Ef e k t i f i t a s
Na t a h a r i
Se d i a a n
Ta
......................
\
34
35
vi i
Da f t a r
I si
( l a nj ut a n)
5.
Ha l a ma n
Pe n g o l a h a n Da t a
P E NE L I T I AN
........ . ...............
36
..........................
41
BAB
I I I
:
HAS I L
BAB
IV
:
PEF I BAHASAN
.................................
73
BAB
V
:
KE S I NP UL AN
. ................................
76
BAB
VI
:
S A R A N
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
BAB
VI I
:
RI NGKAS P K
..................................
78
............... . .......................
80
.......................................
84
DAF T AR
L
A «
P US T AKA
P
I
R A N
DAF T AR T ABE L
I.
Fa k t or
Ke e f e k t i f a n
l o mb a n g
I I ,
Fa k t or
292, 5
Ha s i l
PABA
I V.
292, 5
P i g me n t a s i
Ge -
pa da
Bi a s
Ok t i l
PABA
d a l a m Pe l a r u t
pa da
Ni l a i
Se r a p a n
I s opr opa nol
Pa n j a n g
Ok t i l
pa da
Ge l o mb a n g
Be r br * ga i
205
-
Ha s i l
P e n g a ma t a n
Ha s i l
pa da
-
de nga n
y ang
Ka d a r
An i o n i k
pa da
1#
y a ng
Ka d a r
No n i o n i k
Pa n j a n g
Se r a p a n
d a l a m Ba s i s
Se r a p a n
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Se r a p a n
Me n g a n d u n g
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
vi i i
Ta bi r
Di me t i l
PABA
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
49
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Ni l a i
Se d i a a n
46
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Ni l a i
Pa n j a n g
Z%
pa da
Ni l a i
Ok t i l
43
Kr i m
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Me n g a n d u n g
2%
Ba s i s
372, 5
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Pl a t a ha r i
da n
Ne n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
f i a t a ha r i
de nga n
y a ng
Ka d a r
An i o n i k
Ha s i l
205
P e n g a ma t a n
de nga n
Ha s i l
An i o n i k
41
Di me t i l
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Se r a p a n
24
Di me t i l
372, 5
Ni l a i
23
Pa n j a n g
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I nde k s
P e n g a ma t a n
Na t a h a r i
VI I I .
Pa n j a n g
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
372, 5
Ha s i l
Ge l o mb a n g
VI I .
pa de
..............................................
" Va n i s h i n g "
VI .
-
P e n g a ma t a n
Ko n s e n t r a s i
V.
337, 5
Ke e f e k t i f a n
Ge l o mb a n g
I I I .
-
E r i t e ma
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta hi r
Di me t i l
PABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
50
Da f t a r
Ta be l
( l a nj ut a n)
An i o n i k
I X.
pa da
Ha s i l
Ha s i l
pa da
de nga n
pa da
de nga n
Ka d a r
An i o n i k
Ha s i l
pa da
de nga n
Ka d a r
An i o n i k
Ha s i l
pa da
de nga n
Ka d a r
An i o n i k
Ha s i l
y a ng
pa da
Pa n j a n g
de nga n
An i o n i k
y a ng
Ka d a r
pa da
Ok t i l
Ni l a i
5%
Se r a p a n
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
Kr i m " V a n i s h i n g "
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
Q%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
PABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
7%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Di me t i l
Ta bi r
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
6%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Se d i a a n
nm
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
Se r a p a n
d a l a m Ba s i s
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XI V.
y a ng
Ok t i l
Ge l o mb a n g
Ni l a i
292, 5- 372, 5
Se r a p a n
d a l a m Ba s i s
Me n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XI I I .
y a ng
Ni l a i
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XI I .
3 f Z%
^a da r
An i o n i k
Ha s i l
y a ng
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XI .
y a ng
Ka d a r
An i o n i k
X.
r anj a ng
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
Ha
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
292, 5- 372, 5
nm
X
Da f t a r
Ta be l
( l a nj ut a n)
XV.
Ha s i l
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
Ka d a r
No n i o n i k
XVI .
Ha s i l
de nga n
Ha s i l
Ha s i l
Ha s i l
Ha s i l
y a ng
pa da
y a ng
Ka d a r
No n i o n i k
XXI .
pa da
pa da
Se r a p a n
Ni l a i
Se r a p a n
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
Ni l a i
3, 3$
Se r a p a n
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Ok t i l
4% da l a m basi s
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Ok t i l
5 % d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Ni l a i
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
58
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
59
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
60
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
61
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
P ABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
Di me t i l
Kr i m " V a n i s h i n g ”
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
Ta bi r
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
3%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
y ang
^a da r
No n i o n i k
XX.
Ni l a i
Se d i a a n
Kr i m ’’ V a n i s h i n g * ’
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
2%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de ngan
pa da
Ka d a r
No n i o n i k
XI X.
1%
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
y a ng
Ka d a r
No n i o n i k
XVI I I .
pa da
Se r a p a n
Me n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
yang
Ka d a r
No n i o n i k
Ha s i l
pa da
Ni l a i
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XVI I .
y a ng
Ha l a ma n
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
62
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Se r a p a n
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5nm
Se d i a a n
Ta bi r
63
uaf t ar
Ta be l
( l a nj ut a n)
Ma t a h a r i
de nga h
Ha s i l
de nga n
Ha s i l
de nga n
Ha s i l
pa da
t a ha r i
y a ng
" Va n i s h i n g ”
j a ng
XXV.
an
t i l
Ma t a h a r i
" Va n i s h i n g ”
XXVI .
-
Co n t o h
di a a n
Ka d a r
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
372, 5
Ma
Kr i m
pa da
Pa n
nm . . . . . . . . . . . . . .
E r i t e ma
Me n g a n d u n g
Ok t i l
1% d a l a m ^ a s i s
Pa n j a n g
%
Ma t a h a r i
PABA d e n g a n
T r a n s mi s i
ya ng
Ka d a r
68
Se d i a
Di me
Kr i m
Ge l o mb a n g
P i g me n t a s i
Me n g a n d u n g
da l am
66
PABA
d a l a m t f asi s
No n i o n i k
pa da
65
E r i t e ma
n m................................
Pe r h i t u n g a n
Di me t i l
PABA
T r a n s mi s i
T r a n s mi s i
y a ng
An i o n i k
372, 5
Ta bi r
-
%
Di me t i l
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ok t i l
dan
292, 5
P ABA d e n g a n
292, 5
P i g me n t a s i
Pe r h i t u n g a n
Ta bi r
%
Ko n s e n t r a s i
Ge l o mb a n g
Co n t o h
Ni l a i
An i o n i k
Ta bi r
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
Be r b a g a i
Ok t i l
a m Ba s i s
^a nj a ng
T r a n s mi s i
Se d i a a n
64
Kr i m " V a n i s h i n g "
Se r a p a n
Me n g a n d u n g
8: = n m)
0, 501
Se r a p a n
Ok t i l
Ku r v a
ni k
6,
( > = n m)
I s opr opa nol
Ge l o mb a n g
5.
Ni l a i
l a r ut
Ge l o mb a n g
.............
E l e k t r o ma g n e t i k
69
XI V
Da f t a r
8.
Ga mb a r
Ku r v a
Hu b u n g a n
se nt r a s i
Ta bi r
Ku r v a
Ok t i l
Ma t a h a r i
No n i o n i k
9.
( l a nj ut a n)
%
Ha l a ma n
T r a n s mi s i
Di me t i l
de nga n
E r i t e ma
P ABA
Ba s i s
( / a)
da n
Ko n
d a l a m Se d i a a n
Kr i m " V a n i s h i n g ”
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hu b u n g a n
%
T r a n s mi s i
Di me t i l
P i g me n t a s i
Ko n s e n t r a s i
Ok t i l
P ABA
di san
Ta bi r
f i a t a ha r i
de nga n
" Va n i s h i n g "
No n i o n i k
.........
( %)
Ba s i s
71
da n
d a l a m Se Kr i m
. ................
72
DAF T AR
L ANP I RAN
L AMP I RAN
1.
Co n t o h
25°
2*
Ha l a ma n
C
Pe r h i t u n g a n
( n 2 s)
Co n t o h
ma
T r a n s mi s i
Ma t a h a r i
de nga n
y ang
292, 5
Ni l a i
Ne n g a n d u n g
-
An i o n i k
372, 5
%
pa da
Su h u
T r a n s mi s i
P i g me n t a s i
Ko n s e n t r a s i
' ' Va n i s h i n g "
Bi a s
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pe r h i t u n g a n
da n
I nde k s
Ok t i l
pa ds
Er i t e
Se d i a a n
Di me t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
Ta bi r
PABA
Kr i m
Ge l o mb a n g
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xv
84
85
I N YOM AN
M UTAYA
PENENTUAN EFEKTIFITAS DAN KONSENTRASI
EFEKTIF OKTIL DIMETIL PABA SEBAGAI
TABIR M ATAHARI DALAM KRIM
"VANISHING” ANIONIK
DAN
NONIONIK
AV
t v
K A K i:i.T A S
U N iV K R S IT A S
F\R\1ASI
A IR I
1 9 S7
P E NE NT UAN E F E KT I F I T AS
OKT I L
DI NE T I L
PABA
DAN
KONS E NT RAS I
S E BAGAI
DAL AN KRI M
E F E KT I F
T ABI R MAT AHARI
" V ANI S HI NG"
ANI ONI K DAN
NONI ONI K
SKRI P S I
DI BUAT
UNT UK ME NE NUHI
P1 ENCAPAI
GE L AR
T UGAS
S AR3 ANA
P ADA F AKUL T AS
UNI V E RS I T AS
AKHI R
F ARNAS I
F ARHAS I
AI RL ANGGA
1907
Ol e h
I
:
NY ONAN NUT AY A
057810208
Di s e t u j u i
ol e h
P e mb i mb i n g
-J '
\
DR.
UI D3 I
S OE RAT RI
Dr s .
S OE GI HART O HADI M0 E L 3 0
KAT A P E NGANT AR
P e r t a ma - t a ma
an
Tuha n
Ya n g
Ny a
k e pa da
hi r
da n
ny us un
k a mi ,
bat i n
Sk r i p s i
i ni
I bu
DR.
Ok t i l
k e s e mp a t a n
:
t e r i ma
Ui d j i
y a ng
kasi h
ber k e na n
y a ng
s a nga t
be r ha r ga
dor onga n
mo r i l ,
s e l ua s - l ua s ny a
sel e s a i ny a
Ke t u a
Jur us a n
Ai r l a n g g a
J ur us a n
da n
y a ng
k a mi
hi ngga
k a mi
k a mi
da n
Dr s .
me l a k u k a n
t uga s
ak hi r
Fa k ul t a s
ser t a
pa r a
unt uk
Ma
r asa
k e pa da
pe ng-
:
So e g i h a r t o
Ha d i -
k e s ungguha n
ua k t uny a
me mb e r i
pengar ah-
f asi l i t as
y a ng
penel i t i an
hi ng-
i ni .
F a r ma s i
st af
me mb e r i k a n
da n
Ta bi r
me l u a n g k a n
me mb e r i k a n
me -
No n i o n i k .
ser t a
me mb a n t u ,
l a-
Ef e k t i f i t a s
me n y a mp a i k a n
Ba p a k
r a k h ma t -
unt uk
Un i v e r s i t a s
L a b o r a t o r i u m Pr e s k r i p s i
t el ah
pe r guna k a n
sel esai .
ser t a
F a r ma s e t i k a
y ang
An i o n i k
ha da p-
kekua t a n
seba ga i
kesabar an
unt uk
pe nul i s a n
Ke p a l a
P ABA
me mb i mb i n g ,
s e l a ma
F a r ma s e t i k a
F a r ma s e t i k a
da n
pe nuh
t el ah
t uga s
Pe n e n t u a n
k a mi
ke
me l i mp a h k a n
s ebesar - besar nya
So e r a t r i
de nga n
s y uk ur
me n d a p a t k a n
Di me t i l
i ni
ha t i
a n,
t el ah
k a mi
be r j udul
Ef e k t i f
da n
mo e l j o
ga
y a ng
d a l a m Kr i m " V a n i s h i n g "
ha r ga a n
2*
Es a ,
puj i
d a l a m me n y e l e s a i k a n
i ni ,
Pa d a
1,
panj at kan
sehi ngga
s k r i ps i
Ko n s e n t r a s i
t a ha r i
Na h a
k a mi
pe ngaj ar
s e ga l a
me l a k u k a n
F o r mu l a s i
Jur us a n
f asi l i t as
penel i t i an
i ni
i v
3.
8a pa k
an
DR.
ser t a
ha t ,
pe nga r a ha n,
Du r u s a n
si t as
Ai r l a n g g a
k a mi
ha t i
ser t a
y ang
Ki mi a
t el ah
per gunakan
t el ah
st af
y a ng
k e s abar -
me mb e r i
sanga t
na s e k a mi
i ni .
pe ngaj ar
F a r ma s i
Un i v e r -
Jur us a n
s ega l a
me l a k u k a n
pe nuh
ber ke na n
Fa k ul t as
me mb e r i k a n
unt uk
de nga n
penel i t i an
F a r ma s i
ser t a
y a ng
s ar an- sar an
d a l a m me l a k u k a n
Ke t u a
F a r ma s i
Zai nuddi n
kesungguhan
per l ukan
4.
Hu h a ma d
Ki mi a
f asi l i t as
pe ne l i t i a n
y ang
i ni
hi ngga
PT
Pa b r i k
me n y e d i a k a n
bahan-
sel esai .
5.
PT
Su r y a
P h a r ma s i
6.
De r ma t o
VI T A
Ne d i c a
y a ng
t el ah
ba ha n
unt uk
penel i t i a n
Se mu a
t e ma n ,
t e r u t a ma
F a r ma s e t i k a ,
s e but k a n
k e r j a s a ma
ser t a
sat u
da n
La bor a t or i e s
me mb a n t u
da n
i ni .
y a ng
s e mu a
beker j a
pi ha k
pe r s a t u,
y ang
dor onga n
s e ma n g a t
pa da
y a ng
t el ah
l abor at or i um
t i da k
da pa t
me mb e r i k a n
s e l a ma
k a mi
k a mi
j a l i nan
me l a k u k a n
pe ne l i t i a n.
Ak h i r
a l ma ma t e r
ga ,
f aat
nus a
ba gi
kat a,
t e r ci nt a
da n
sk r i ps i
Fa k ul t a s
ba ngs a ,
i l mu
de nga n
i ni
k a mi
p e r s e mb a h k a n
F a r ma s i
Un i v e r s i t a s
ha r a pa n
s e mo g a
da pa t
k e pa da
Ai r l a n g
b e r ma n -
pe nge t a hua n.
Su r a b a y a ,
Janua r i
Pe n y u s u n
1987
DAF T AR
I SI
Ha l a ma n
KAT A
P E NGANT AR
DAF T AR
I SI
DAF T AR
T ABE L
DAF T AR
GAHBAR
P E NDAHUL UAN
BAB
I
:
........................................
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
vi i i
.........................................
xi i i
. . .........................................
P US T AKA
...........................
1.
Si n a r
Ha t a h a r i
da n
Ku l i t
Ma n u s i a
1. 1*
1. 2.
Ha t a h a r i
..... . ......................
Pe n g a r u h
Si n a r
Re a k s i
Ma n u s i a
'’ S u n b u r n ”
" Su n b u r n "
2. 2.
Re a k s i
P i g me n t a s i
Si n a r
Pl e k a n i s me
Se d i a a n
da n
Al a mi a h
Pe r l i n d u n g a n
3
9
.......
g
......
11
Ku l i t
................
Sa d i a a n
6
Re a k s i
( Ta nni ng)
Ma t a h a r i
3
t er ha da p
( Er i t e ma )
Pe r l i n d u n g a n
3
Si n a r
• . . . . ..............
Re a k s i
Ma t a h a r i
13
Ta bi r
...... . ....... . ..................
14
Kr i m . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
5. 1.
P e mb a g i a n
Kr i m K o s me t i k a . . . . . . .
15
5. 2.
Su r f a k t a n
. ..........................
16
5. 3.
Fa k t or - f a k t or
kan
6.
( Er i t e ma )
( Ta nni ng)
Me k a n i s me
me n g e n a i
......................
2. 1.
t er ha da p
5.
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
da t a ha r i
1
t er ha da p
Si n g k a t
P i g me n t a s i
4.
Pe n g a r u h n y a
Ti nj a ua n
Ku l i t
3.
\j
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
T I N3 AUAN
2.
i i i
Ok t i l
6. 1.
pa da
Di me t i l
Si f a t
y a ng
Pe r l u
Di p e r h a t i -
P e mi l i h a n
Ba s i s
Kr i m . . . .
18
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
P ABA
Fi s i k a
v
da n
Ki mi a
............
10
vi
Oa f t a r
I si
( l a nj ut a n)
6. 2.
Ha l a ma n
Ak t i v i t a s
ba ga i
6. 3.
7.
BAB
II
:
Ta bi r
Toksi si t as
Ti nj auan
E r i t e ma
8.
t e nt a ng
da n
Di me t i l
Na t a h a r i
PABA
se-
.............
20
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
Fa k t or
Fa k t or
Ke e f e k t i f a n
Ke e f e k t i f a n
P i g me n -
t asi
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
7* 1*
Fa k t or
Ke e f e k t i f a n
E r i t e ma
22
7. 2.
Fa k t or
Ke e f e k t i f a n
P i g me n t a s i
Ti nj s ua n
ME T ODE L OGI
t e nt a ng
Ba h a n - b a h a n
2.
Al a t - a l a t
3.
Uj i
3. 2.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ok t i l
I nde k s
Ku r v a
PABA
Pe n e n t u a n
di aan
Na t a h a r i
Ta ha pa n
4. 1. 2.
4. 2.
PABA
9. 9
30
Di me
Ok t i l
Ef e k t i f i t a s
Di
30
Se -
. . . . . . . . . . . . .......
Kr i m Ok t i l
30
31
Di
31
P e mb u a t a n Ba s i s Kr i m
" V a n i s h i n g 11 . . . . . . . . . . . . . . .
31
P e mb u a t a n Kr i m Ok t i l
Di me
t i l P ABA . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
Ku r v a
Se r a p a n
An i o n i k
Ba s i s
da n
No n -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pe n e n t u a n
bi r
. . . .
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kr i m • ' Va n i s h i n g ”
4. 3.
Ok t i l
Se r a p a n
Pe n y e d i a a n
P e mb u a t a n
i oni k
Bi a s
PABA
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pe r e n c a n a ? n
Ta bi r
Di me t i l
...........................
P e mb u a t a n
4. 1. 1.
25
30
PABA
me t i l
. . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
me t i l
4. 1.
24
29
Pe n e n t u a n
ti l
...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ku a l i t a t i f
3. 1.
......
S p e k t r o f o t o me t r i
P E NE L I T I AN
1•
4.
Ok t i l
Ef e k t i f i t a s
Na t a h a r i
Se d i a a n
Ta
......................
\
34
35
vi i
Da f t a r
I si
( l a nj ut a n)
5.
Ha l a ma n
Pe n g o l a h a n Da t a
P E NE L I T I AN
........ . ...............
36
..........................
41
BAB
I I I
:
HAS I L
BAB
IV
:
PEF I BAHASAN
.................................
73
BAB
V
:
KE S I NP UL AN
. ................................
76
BAB
VI
:
S A R A N
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
BAB
VI I
:
RI NGKAS P K
..................................
78
............... . .......................
80
.......................................
84
DAF T AR
L
A «
P US T AKA
P
I
R A N
DAF T AR T ABE L
I.
Fa k t or
Ke e f e k t i f a n
l o mb a n g
I I ,
Fa k t or
292, 5
Ha s i l
PABA
I V.
292, 5
P i g me n t a s i
Ge -
pa da
Bi a s
Ok t i l
PABA
d a l a m Pe l a r u t
pa da
Ni l a i
Se r a p a n
I s opr opa nol
Pa n j a n g
Ok t i l
pa da
Ge l o mb a n g
Be r br * ga i
205
-
Ha s i l
P e n g a ma t a n
Ha s i l
pa da
-
de nga n
y ang
Ka d a r
An i o n i k
pa da
1#
y a ng
Ka d a r
No n i o n i k
Pa n j a n g
Se r a p a n
d a l a m Ba s i s
Se r a p a n
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Se r a p a n
Me n g a n d u n g
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
vi i i
Ta bi r
Di me t i l
PABA
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
49
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Ni l a i
Se d i a a n
46
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Ni l a i
Pa n j a n g
Z%
pa da
Ni l a i
Ok t i l
43
Kr i m
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Me n g a n d u n g
2%
Ba s i s
372, 5
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Pl a t a ha r i
da n
Ne n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
f i a t a ha r i
de nga n
y a ng
Ka d a r
An i o n i k
Ha s i l
205
P e n g a ma t a n
de nga n
Ha s i l
An i o n i k
41
Di me t i l
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Se r a p a n
24
Di me t i l
372, 5
Ni l a i
23
Pa n j a n g
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I nde k s
P e n g a ma t a n
Na t a h a r i
VI I I .
Pa n j a n g
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
372, 5
Ha s i l
Ge l o mb a n g
VI I .
pa de
..............................................
" Va n i s h i n g "
VI .
-
P e n g a ma t a n
Ko n s e n t r a s i
V.
337, 5
Ke e f e k t i f a n
Ge l o mb a n g
I I I .
-
E r i t e ma
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta hi r
Di me t i l
PABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
50
Da f t a r
Ta be l
( l a nj ut a n)
An i o n i k
I X.
pa da
Ha s i l
Ha s i l
pa da
de nga n
pa da
de nga n
Ka d a r
An i o n i k
Ha s i l
pa da
de nga n
Ka d a r
An i o n i k
Ha s i l
pa da
de nga n
Ka d a r
An i o n i k
Ha s i l
y a ng
pa da
Pa n j a n g
de nga n
An i o n i k
y a ng
Ka d a r
pa da
Ok t i l
Ni l a i
5%
Se r a p a n
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
Kr i m " V a n i s h i n g "
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
Q%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
PABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
7%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Di me t i l
Ta bi r
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
6%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Se d i a a n
nm
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
Se r a p a n
d a l a m Ba s i s
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XI V.
y a ng
Ok t i l
Ge l o mb a n g
Ni l a i
292, 5- 372, 5
Se r a p a n
d a l a m Ba s i s
Me n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XI I I .
y a ng
Ni l a i
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XI I .
3 f Z%
^a da r
An i o n i k
Ha s i l
y a ng
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XI .
y a ng
Ka d a r
An i o n i k
X.
r anj a ng
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
Ha
292, 5- 372, 5
nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
292, 5- 372, 5
nm
X
Da f t a r
Ta be l
( l a nj ut a n)
XV.
Ha s i l
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
Ka d a r
No n i o n i k
XVI .
Ha s i l
de nga n
Ha s i l
Ha s i l
Ha s i l
Ha s i l
y a ng
pa da
y a ng
Ka d a r
No n i o n i k
XXI .
pa da
pa da
Se r a p a n
Ni l a i
Se r a p a n
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
Ni l a i
3, 3$
Se r a p a n
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Ok t i l
4% da l a m basi s
Pa n j a n g
Ni l a i
Se r a p a n
Ok t i l
5 % d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Ni l a i
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
58
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
59
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
60
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
61
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
P ABA
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
Di me t i l
Kr i m " V a n i s h i n g ”
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
Ta bi r
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
3%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
y ang
^a da r
No n i o n i k
XX.
Ni l a i
Se d i a a n
Kr i m ’’ V a n i s h i n g * ’
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
2%
Ok t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de ngan
pa da
Ka d a r
No n i o n i k
XI X.
1%
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
y a ng
Ka d a r
No n i o n i k
XVI I I .
pa da
Se r a p a n
Me n g a n d u n g
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
de nga n
yang
Ka d a r
No n i o n i k
Ha s i l
pa da
Ni l a i
P e n g a ma t a n
Ma t a h a r i
XVI I .
y a ng
Ha l a ma n
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
P ABA
62
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ge l o mb a n g
Se r a p a n
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5nm
Se d i a a n
Ta bi r
63
uaf t ar
Ta be l
( l a nj ut a n)
Ma t a h a r i
de nga h
Ha s i l
de nga n
Ha s i l
de nga n
Ha s i l
pa da
t a ha r i
y a ng
" Va n i s h i n g ”
j a ng
XXV.
an
t i l
Ma t a h a r i
" Va n i s h i n g ”
XXVI .
-
Co n t o h
di a a n
Ka d a r
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
PABA
2 9 2 , 5 - 3 7 2 , 5 nm
Se d i a a n
Ta bi r
Di me t i l
372, 5
Ma
Kr i m
pa da
Pa n
nm . . . . . . . . . . . . . .
E r i t e ma
Me n g a n d u n g
Ok t i l
1% d a l a m ^ a s i s
Pa n j a n g
%
Ma t a h a r i
PABA d e n g a n
T r a n s mi s i
ya ng
Ka d a r
68
Se d i a
Di me
Kr i m
Ge l o mb a n g
P i g me n t a s i
Me n g a n d u n g
da l am
66
PABA
d a l a m t f asi s
No n i o n i k
pa da
65
E r i t e ma
n m................................
Pe r h i t u n g a n
Di me t i l
PABA
T r a n s mi s i
T r a n s mi s i
y a ng
An i o n i k
372, 5
Ta bi r
-
%
Di me t i l
Kr i m " V a n i s h i n g "
Ok t i l
dan
292, 5
P ABA d e n g a n
292, 5
P i g me n t a s i
Pe r h i t u n g a n
Ta bi r
%
Ko n s e n t r a s i
Ge l o mb a n g
Co n t o h
Ni l a i
An i o n i k
Ta bi r
Ge l o mb a n g
Me n g a n d u n g
Be r b a g a i
Ok t i l
a m Ba s i s
^a nj a ng
T r a n s mi s i
Se d i a a n
64
Kr i m " V a n i s h i n g "
Se r a p a n
Me n g a n d u n g
8: = n m)
0, 501
Se r a p a n
Ok t i l
Ku r v a
ni k
6,
( > = n m)
I s opr opa nol
Ge l o mb a n g
5.
Ni l a i
l a r ut
Ge l o mb a n g
.............
E l e k t r o ma g n e t i k
69
XI V
Da f t a r
8.
Ga mb a r
Ku r v a
Hu b u n g a n
se nt r a s i
Ta bi r
Ku r v a
Ok t i l
Ma t a h a r i
No n i o n i k
9.
( l a nj ut a n)
%
Ha l a ma n
T r a n s mi s i
Di me t i l
de nga n
E r i t e ma
P ABA
Ba s i s
( / a)
da n
Ko n
d a l a m Se d i a a n
Kr i m " V a n i s h i n g ”
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hu b u n g a n
%
T r a n s mi s i
Di me t i l
P i g me n t a s i
Ko n s e n t r a s i
Ok t i l
P ABA
di san
Ta bi r
f i a t a ha r i
de nga n
" Va n i s h i n g "
No n i o n i k
.........
( %)
Ba s i s
71
da n
d a l a m Se Kr i m
. ................
72
DAF T AR
L ANP I RAN
L AMP I RAN
1.
Co n t o h
25°
2*
Ha l a ma n
C
Pe r h i t u n g a n
( n 2 s)
Co n t o h
ma
T r a n s mi s i
Ma t a h a r i
de nga n
y ang
292, 5
Ni l a i
Ne n g a n d u n g
-
An i o n i k
372, 5
%
pa da
Su h u
T r a n s mi s i
P i g me n t a s i
Ko n s e n t r a s i
' ' Va n i s h i n g "
Bi a s
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pe r h i t u n g a n
da n
I nde k s
Ok t i l
pa ds
Er i t e
Se d i a a n
Di me t i l
d a l a m Ba s i s
Pa n j a n g
Ta bi r
PABA
Kr i m
Ge l o mb a n g
nm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xv
84
85