T1 Lampiran Institutional Repository | Satya Wacana Christian University: Analisis Konsumsi dan Status Gizi pada Ibu Hamil di Kecamatan Mollo Tengah Kabupaten TTS

Lampiran 1
INSTRUMENT PENELITIAN
A. Pengkajian Keluarga
No

Nama
Anggota
Keluarga

Hubungan
dengan KK

JK

Pekerjaan

Pendapatan

Umur

Pendidikan


Agama

B. Formulir Status Gizi Ibu Hamil
No

Nama Ibu

Usia
Kehamilan

TB
(cm)

BB/
Bulan
(kg)

Lingkar
Lengan

(cm)

Paritas

Usia
Kehamilan
Pertama

Riwayat
Persalinan

56

C. Formulir Recall Makanan 24 jam
No

Hari Ke
Waktu

Recall Makanan

Bahan Makanan

URT

Gram

57

Lampiran 2
Angka kecukupan gizi pada ibu hamil menurut Permenkes 2013
Perempuan

Kalori

Karbohi
drat (g)

Protein
(g)


Lemak
(g)

Kalsiu
m (mg)

Fosfor
(mg)

Zat Besi
(mg)

VIt. A
(mg)

Vit
B1(mg)

Vit C
(mg)


19-29 tahun

2250

309

56

75

1100

700

26

500

1.1


75

30-49 tahun

2150

323

57

60

1000

700

26

500


1.1

75

Trimester 1

+180

+25

+20

+6

+200

+0

+5


+300

+0.3

+10

Trimester 2

+300

+40

+20

+10

+200

+0


+5

+300

+0.3

+10

Trimester 3

+300

+40

+20

+10

+200


+0

+5

+350

+0.3

+10

58

Lampiran 3
STANDAR KECUKUPAN GIZI IBU HAMIL

Inisial
Ibu

Usia Kehamilan


1

WK

27 Minggu 6 bln

20

3

2

OK

28 Minggu 7 bln

38

3

3

DN

20 Minggu 5 bln

23

2

4

DT

32 Minggu 8 bln

29

3

5

ON

24 Minggu 6 bln

25

2

6

YA

32 Minggu 8 bln

30

3

7

YL

28 Minggu 7 bln

32

3

8

DL

36 Minggu 9 bln

27

3

9

AO

24 Minggu 6 bln

37

2

10

DT

24 Minggu 6 bln

19

2

11

SB

32 Minggu 8 bln

30

3

No

Umur
(tahun) Trimester

Protein
(gram)

Standar
Protein
(gram)

Lemak
(gram)

Kalori

Standar
Kalori

Standar
Lemak
(gram)

4457.9

2550

123.5

76

24.9

85

3658.5

2450

91.6

77

26.9

70

4063.0

2550

100.0

76

24.0

85

4492.5

2450

107.2

77

52.3

70

2437.9

2550

54.1

76

12.4

85

5259.6

2450

144.3

77

29.9

70

4606.7

2450

115.6

77

32.2

70

4507.9

2550

101.3

76

28.8

85

4000.3

2450

96.6

77

32.8

70

3471.0

2.550

98.0

76

17.0

85

5007.8

2450

124.3

77

54.3

70
59

12

AM

28 Minggu 7 bln

33

3

13

AS

32 Minggu 8 bln

28

3

14

YS

12 Minggu 3 bln

26

1

15

AP

28 Minggu 7 bln

32

3

16

SO

36 Minggu 9 bln

24

3

17

SS

36 Minggu 9 bln

32

3

18

MT

36 Minggu 9 bln

29

3

19

SL

28 Minggu 7 bln

23

3

20

MS

16 Minggu 4 bln

31

2

21

VP

16 Minggu 4 bln

25

2

22

YB

32 Minggu 8 bln

27

3

23

VP

12 Minggu 3 bln

37

1

24

ML

8 Minggu 2 bln

23

1

25

AS

8 Minggu 2 bln

30

1

4438.0

2450

112.4

77

53.8

70

4186.6

2450

103.1

77

42.5

70

5079.0

2430

150.0

76

78.0

81

4811.6

2450

112.5

77

31.6

70

4207.6

2550

103.6

76

33.5

85

5226.0

2450

111.6

77

29.7

70

4725.8

2550

104.4

76

39.3

85

4405.4

2550

94.3

76

25.8

85

3921.0

2.450

87.0

77

25.0

70

5177.8

2550

121.4

76

30.2

85

5242.3

2550

119.6

76

37.5

85

2486.5

2330

50.6

77

14.6

66

4552.1

2430

144.5

76

26.4

81

2282.4

2330

56.6

77

14.6

66

60

Inisial
No
Ibu

Karbohidrat
(gram)

Usia Kehamilan

Umur
(tahun)

Trimester

1

WK

27 Minggu 6 bln

20

3

2

OK

28 Minggu 7 bln

38

3

3

DN

20 Minggu 5 bln

23

2

4

DT

32 Minggu 8 bln

29

3

5

ON

24 Minggu 6 bln

25

2

6

YA

32 Minggu 8 bln

30

3

7

YL

28 Minggu 7 bln

32

3

8

DL

36 Minggu 9 bln

27

3

9

AO

24 Minggu 6 bln

37

2

10

DT

24 Minggu 6 bln

19

2

11

SB

32 Minggu 8 bln

30

3

12

AM

28 Minggu 7 bln

33

3

13

AS

32 Minggu 8 bln

28

3

Kalsium
(mg)

937.2

Standar
Karbohidrat
(gram)
349

217.3

Standar
Kalsium
(mg)
1300

762.3

363

237.8

1200

863.0

349

872.0

1300

895.8

363

219.4

1200

527.2

349

236.9

1300

1103.1

363

370.4

1200

963.5

363

174.4

1200

960.7

349

225.7

1300

829.5

363

188.3

1200

714.0

349

1079.0

1.300

1005.3

363

228.3

1200

889.1

363

171.4

1200

847.6

363

307.1

1200

61

14

YS

12 Minggu 3 bln

26

1

15

AP

28 Minggu 7 bln

32

3

16

SO

36 Minggu 9 bln

24

3

17

SS

36 Minggu 9 bln

32

3

18

MT

36 Minggu 9 bln

29

3

19

SL

28 Minggu 7 bln

23

3

20

MS

16 Minggu 4 bln

31

2

21

VP

16 Minggu 4 bln

25

2

22

YB

32 Minggu 8 bln

27

3

23

VP

12 Minggu 3 bln

37

1

24

ML

8 Minggu 2 bln

23

1

25

AS

8 Minggu 2 bln

30

1

946.0

334

246

1300

1018.9

363

297.2

1200

873.0

349

136.0

1300

1129.1

363

219.1

1200

988.8

349

191.3

1300

936.2

349

180.8

1300

837.0

363

203.0

1.200

1106.0

349

323.7

1300

1108.6

349

188.4

1300

537.3

348

317.4

1200

948.5

334

518.9

1300

480.8

348

194.1

1200

62

Fosfor (mg)
Inisial
Ibu

Usia Kehamilan

Umur
( tahun)

Trimester

1

WK

27 Minggu 6 bln

20

3

2

OK

28 Minggu 7 bln

38

3

3

DN

20 Minggu 5 bln

23

2

4

DT

32 Minggu 8 bln

29

3

5

ON

24 Minggu 6 bln

25

2

6

YA

32 Minggu 8 bln

30

3

7

YL

28 Minggu 7 bln

32

3

8

DL

36 Minggu 9 bln

27

3

9

AO

24 Minggu 6 bln

37

2

10

DT

24 Minggu 6 bln

19

2

11

SB

32 Minggu 8 bln

30

3

12

AM

28 Minggu 7 bln

33

3

13

AS

32 Minggu 8 bln

28

3

14

YS

12 Minggu 3 bln

26

1

No

Zat Besi
(mg)

1779.3

Standar
Fosfor
(mg)
700

17.8

Standar
Zat Besi
(mg)
35

1629.8

700

15.9

39

1841.0

700

19.0

35

2013.5

700

26.8

39

1089.3

700

10.3

35

2125.1

700

20.1

39

2137.1

700

21.3

39

1746.8

700

18.3

39

1633.2

700

23.1

35

1595.0

700

16.0

35

2249.3

700

22.3

39

2171.4

700

17.6

39

1587.2

700

21.7

39

2127.0

700

26.0

26

63

15

AP

28 Minggu 7 bln

32

3

16

SO

36 Minggu 9 bln

24

3

17

SS

36 Minggu 9 bln

32

3

18

MT

36 Minggu 9 bln

29

3

19

SL

28 Minggu 7 bln

23

3

20

MS

16 Minggu 4 bln

31

2

21

VP

16 Minggu 4 bln

25

2

22

YB

32 Minggu 8 bln

27

3

23

VP

12 Minggu 3 bln

37

1

24

ML

8 Minggu 2 bln

23

1

25

AS

8 Minggu 2 bln

30

1

1990.5

700

20.5

39

1758.5

700

16.6

39

2308.6

700

21.2

39

2091.1

700

21.2

39

1945.2

700

16.5

39

1862.0

700

19.0

35

2128.8

700

22.4

35

2650.9

700

24.5

39

941.5

700

10.6

26

1794.4

700

14.3

26

1127.9

700

12.6

26

64

Inisial
No
Ibu

Usia Kehamilan

Umur
(tahun) Trimester

1

WK

27 Minggu 6 bln

20

3

2

OK

28 Minggu 7 bln

38

3

3

DN

20 Minggu 5 bln

23

2

4

DT

32 Minggu 8 bln

29

3

5

ON

24 Minggu 6 bln

25

2

6

YA

32 Minggu 8 bln

30

3

7

YL

28 Minggu 7 bln

32

3

8

DL

36 Minggu 9 bln

27

3

9

AO

24 Minggu 6 bln

37

2

10

DT

24 Minggu 6 bln

19

2

11

SB

32 Minggu 8 bln

30

3

12

AM

28 Minggu 7 bln

33

3

13

AS

32 Minggu 8 bln

28

3

14

YS

12 Minggu 3 bln

26

1

Vitamin
A (mg)
4153.9

Standar Vitamin
Vitamin
B1
A (mg)
(mg)
800
2.0

Standar
Vitamin
B1 (mg)
1.4

Vitamin
C (mg)
70.4

Standar
Vitamin
C (mg)
85

3990.8

850

2.3

1.4

86.7

85

3140.0

800

2.0

1.4

95.0

85

1264.1

850

4.0

1.4

63.0

85

1036.3

800

3.3

1.4

26.1

85

10184.6

850

2.0

1.4

59.8

85

1449.5

850

3.1

1.4

29.3

85

6854.0

850

2.3

1.4

53.9

85

2415.6

800

1.2

1.4

43.2

85

9025.0

800

1.0

1.4

64.0

85

8225.2

850

2.8

1.4

32.4

85

12557.3

850

1.8

1.4

7.1

85

3371.7

850

1.3

1.4

47.5

85

2.800.0

800

2.0

1.4

43.0

85

65

15

AP

28 Minggu 7 bln

32

3

16

SO

36 Minggu 9 bln

24

3

17

SS

36 Minggu 9 bln

32

3

18

MT

36 Minggu 9 bln

29

3

19

SL

28 Minggu 7 bln

23

3

20

MS

16 Minggu 4 bln

31

2

21

VP

16 Minggu 4 bln

25

2

22

YB

32 Minggu 8 bln

27

3

23

VP

12 Minggu 3 bln

37

1

24

ML

8 Minggu 2 bln

23

1

25

AS

8 Minggu 2 bln

30

1

2443.6

850

2.5

1.4

35.6

85

4871.2

850

2.0

1.4

11.7

85

4423.6

850

3.0

1.4

91.7

85

1514.4

850

3.2

1.4

23.4

85

3210.4

850

2.2

1.4

66.9

85

3146.0

800

3.0

1.4

73.0

85

4816.0

800

1.1

1.4

114.9

85

8489.2

850

3.7

1.4

77.7

85

2666.5

800

1.2

1.4

68.6

85

2391.5

800

1.6

1.4

41.2

85

1077.2

800

1.5

1.4

14.2

85

66

Lampiran 4
TABEL RATA-RATA KECUKUPAN ASUPAN ZAT GIZI IBU HAMIL SELAMA 5 HARI

Inisial
Ibu
WK
OK
DN
DT
ON
YA
YL
DL
AO
DT
SB
AM
AS
YS
AP
SO
SS
MT
SL
MS
VP

Kalori
4457.9
3658.5
4063.0
4492.5
2437.9
5259.6
4606.7
4507.9
4000.2
3471.0
5007.8
4438.0
4186.6
5079.0
4811.6
4207.6
5226.0
4725.8
4405.4
3921.0
5177.8

Protein
(g)
123.5
91.6
100.0
107.2
54.1
144.3
115.6
101.3
96.6
98.0
124.3
112.4
103.1
150.0
112.5
103.5
111.6
104.3
94.3
87.0
121.4

Lemak
g)
24.9
26.9
24.0
52.3
12.4
30.0
32.2
29.0
32.8
17.0
54.3
53.8
42.5
78.0
31.6
33.5
29.7
39.3
25.8
25.0
30.2

Karbohidrat Kalsium
(g)
(mg)
937.2
217.3
762.3
237.8
863.0
872.0
895.9
219.4
527.2
237.0
1103.1
370.4
963.5
174.4
960.7
225.7
829.5
188.3
714.0
1079.0
1005.3
228.8
889.2
171.4
847.7
307.1
946.0
246.0
1019.0
297.2
873.0
136.0
1129.1
219.1
988.8
191.3
936.2
180.8
837.0
203.0
1106.0
323.7

Fosfor
(mg)
1779.3
1629.8
1841.0
2013.5
1089.4
2125.1
2137.1
1746.9
1633.3
1595.0
2249.3
2171.4
1587.1
2127.0
1990.5
1758.5
2308.6
2091.1
1945.2
1862.0
2128.8

Besi
(mg)
17.8
16.0
19.0
26.8
10.3
20.1
21.3
18.3
23.1
16.0
22.3
17.6
21.7
26.0
20.5
16.6
21.2
21.2
16.6
19.0
22.4

Vitamin
A (mg)
4153.9
3990.9
3140.0
1264.1
1036.3
10184.6
1449.5
6854.0
2415.6
9025.0
8225.2
12557.3
3371.7
2800.0
2443.6
4871.2
4423.6
1514.4
3210.4
3146.0
4816.0

Vitamin
B1 (mg)
2.0
2.5
2.0
4.0
3.3
2.0
3.2
2.8
1.7
1.0
2.8
1.8
1.3
2.0
2.5
2.0
3.0
3.2
2.2
3.0
2.0

Vitamin
C (mg)
70.4
86.7
95.0
63.0
27.0
59.9
29.3
53.9
43.2
64.0
32.4
7.2
47.6
43.0
35.7
11.7
91.7
23.4
66.8
73.0
115.0
67

YB
VP
ML
AS

5242.3
2486.5
4552.1
2282.5

119.6
50.6
144.5
56.6

37.4
14.6
26.4
14.7

1108.6
537.3
948.4
480.8

188.4
317.4
519.0
194.1

2650.9
941.5
1794.4
1127.9

24.54
10.64
14.3
12.62

8489.2
2666.5
2391.5
1077.2

3.7
1.2
1.6
1.5

77.7
68.6
41.2
14.2

68

Lampiran 5
Antropometri Ibu Hamil: Standar PengukuranLingkar Lengan
Presentil (mm)

No

Usia

Perempuan

15.0 - 15.9

252

16.0 - 16.9

261

17.0 - 17.9

266

18.0 - 24.9

268

25.0 - 29.9

276

30.0 - 34.9

286

35.0 - 39.9

294

40.0 - 44.9

197

45.0 - 49.9

301

50.0 - 54.9

306

55.0 - 59.9

309

60.0 - 64.9

308

Inisial
Ibu

Umur
(tahun)

Usia
Kehamilan

Lingkar
Lengan
(cm)

Lingkar
Lengan
(mm)

28 Minggu

21

210

71.43

27 Minggu

23

230

85.82

20 Minggu

23.5

235

87.69

32 Minggu

24

240

86.96

24 Minggu

24

240

86.96

32 Minggu

28

280

97.90

28 Minggu

24

240

83.92

36 Minggu
24 Minggu

25
25

250
250

90.58
85.03

Status
Gizi (%)

38
1

WK
20

2

OK
23

3

DN

4

DT

29
25
5

ON

6

YA

30
32
7

YL

8
9

DL
AO

27
37

69

10

DT

11

SB

19
30

24 Minggu

25

250

93.28

32 Minggu

22.7

227

79.37

28 Minggu

23

230

80.42

32 Minggu

26

260

94.20

12 Minggu

24.5

245

88.77

28 Minggu

24

240

83.92

36 Minggu

24

240

89.55

36 Minggu

25

250

87.41

36 Minggu

26

260

94.20

28 Minggu

24

240

89.55

16 Minggu

23

230

80.42

16 Minggu

23.8

238

86.23

32 Minggu

27

270

97.83

12 Minggu

25

250

85.03

8 Minggu

25

250

93.28

8 Minggu

26

260

90.91

33
12

AM

13

AS

28
26
14

YS
32

15

AP
24

16

SO
32

17

SS

18

MT

29
23
19

SL

20

MS

32
25
21

VP

22

YB

27
37
23

VP
23

24

ML
30

25

AS

70

Lampiran 6
VERBATIM
Verbatim Riset Partisipan 1
Identitas Responden
Inisial Ibu
Umur
Status perkawinan
Pekerjaan
Pendidikan
Suku
Agama
Keterangan
L
RP
K.RP

:
:
:
:
:
:
:

Ibu. V.P
25 tahun
Sudah Menikah
IRT
SD
Mollo
Kristen Protestan

:
:
:

Peneliti
Ibu Hamil
Keluarga Ibu (Suami,
Kandung, Saudara)

Anak,

Ibu

71

Partisipan
L
RP
L
RP
L

:
:
:
:
:

RP
L
RP
L
RP

:
:
:
:
:

L
RP
L
RP

:
:
:
:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

Isi wawacara
Syalom tanta. …..
Syalom ibu. Mari.
Ada buat apa?beta ganggu ko?
Sonde ibu. Aman sa.
Jangan marah e tanta beta datang ganggu
pagi-pagi ni. Beta Linda Penun dari Salatiga
mama. Beta kuliah di sana jadi sekarang ada
datang penelitian di ibu hamil dong. Nanti beta
liat tanta dong pung berat badan, tinggi badan,
deng makanan dong. Nanti beta datang tanya
tanta dong pung makan selama 5 kali. Setiap
minggu beta datang. Kira-kira mama bisa
bantu beta ko?
Ia ibu bisa.
Ini su hamil berapa bulan tanta?
4 bulan kaka.
Rajin pi periksa ko sonde?
Saya biasa pi ibu. Ko abis mama kader, sonde
pi nanti dapat marah.
Ini hamil ke berapa e?
Hamil anak kedua
Hamil anak yang pertama karmana?
Itu saya operasi di Kupang ma anak
meninggal.
Meninggal? Kenapa bisa? Mama bisa cerita
ko?
Itu tahun 2005 tanggal 27 Mei. Saya sakit
perut di rumah. Jam 3 ampir siang tu perut
mulai sakit. Pas sakit, saya deng suami
sendiri. Rumah ini ju belum buat. Kami tinggal
di mama dong. Kan saya mau pi suami pung
kampung mama sonde mau soalnya suami
sonde ada ruumah jadi suruh tinggal di sini sa.
Na pas yang sakit tu kami dua sendiri di
rumah. Mama deng bapa deng adik-adik dong
di kebun di atas. Suami bilang keluar ko mandi
supaya jangan sakit. Be mandi deng ampir
siang. Terakhir sonde terlalu sakit dia bilang lu
tunggu nanti takut ko sonde? Saya pi panggil
bapa deng mama?
Jadi om pi panggil mama deng adi dong ko?
Na dia su pi panggil mama deng bapa be
duduk diam-diam di tempat tidur. Dia tambah
sakit ju be muku. Be diam-diam sa. Mau

Kode
RP I. 1

RP I. 2
RP I. 3
RP I. 4

RP I. 5
RP I. 6

RP I. 7

RP I. 8

72

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

batareak ju be takut. Takut orang-orang ong
bilang saya kenapa ko apa? Tidak lama mama
deng bapa deng adik, suami dong datang. Dia
su mulai sakit. Su dapat tanda. Kan waktu itu
ibu Y yang masih jadi bidan di sini. Mama
bilang lebih baik kita telpon ibu kader. Kan
waktu itu masih ibu N.
Ini sakit masih ampir siang ko su pagi?
Sudah su siang. Sekitar jam 10. ibu N datang
deng datang. Tapi saya bilang ini kecuali ibu
bidan yang datang. Saya muku lai sampe
sonde bisa badan su loyo.
Trus ibu bidan datang ko sonde?
Tidak datang ibu. Hanya kader sa yang
datang. Dia datang langsung dia urut. Saya
sonde curiga ma mungkin dia yang urut kas
mati anak. Dia pegang saya pung perut
langsung saya rasa anak sonde bergerak lai.
Sebelum urut anak karmana?
Anak saya rasa masih bergerak. Dia pegang
be pung perut sama ke kucak baju ini. Terakhir
saya pung ana sonde bergerak. Saya pung
jantung su berdebar “aduh be pung anak pasti
su meninggal ini? Tadi dia bergerak-bergerak
sekarang urut na kenapa sonde bergerak lai?”
dia tambah sakit. Ko mau telpon ibu bidan ju
dia sonde mau. Dia urut terus. Na ini saya
marah trus. Saya pung suami omong deng
saya ju saya sonde pusing lai. Be pung pikiran
ni su piker ini anak kenapa sonde bergerak.
Trus tanta sonde kastau kader bilang anak
sonde bergerak lai?
Saya kastau ma dia bilang diam-diam te itu
pasti mau cari dia pung jalan. Dia bilang
begini, su jam 8 malam ju dia sonde mau ko
kami telpon ibu bidan. Saya su marah.
Terakhir dong bawa saya pi saya pung nenek
pung rumah di dekat pohon jati dong itu
karena dong bilang tempat yang sonde bae ko
dong pikol saya bawa pi sana.
Nenek pung rumah di pohon jati dekat mana?
Ini yang di bawah sini sa. Dekat ibu Ani dong.
Pi di be pung bapa pung mama kandung. Kan
waktu itu beta masih kecil dia yang angkat
saya. Na su bawa pi sana dong suruh muku

RP I. 9

RP
10

I.

RP
11

I.

RP
12

I.

RP
13

I.

73

L

:

RP

:

L
RP

:
:

trus saya sonde mampu lai. Saya berteriakberteriak sonde tahan sakit lai. Su jam 8
malam ju sonde mau telpon ibu bidan. Dong
suruh saya muku sa trus.
Kenapa sonde mau telpon ibu bidan sampe su
malam begitu?
Kader yang sonde mau. Dia suruh muku sa.
Sampe su jam 12 malam ju saya sonde tahan
sakit lai. Ju muku-muku trus terakhir anak
pung pusat yang keluar duluan. Sonde tau dia
urut karmana ko pusat yang keluar duluan.
Terakhir dong suruh saya tausah muku lai.
Saya su tidur malenggang di atas tempat tidur
dia urut tambah. Urut tambah dia pake dia
pung tangan. Permisi ma kas masuk kembali
anak pung pusat. Trus dia urut lai. Jam 1 dia
suruh muku bukan anak pung pusat yang
keluar ma dia pung tangan. Terakhir sonde
bisa keluar lai. Be su menangis be bilang
“kalau kamu mau urut saya terus terakhir saya
mati deng saya pung anak”.
Trus suami deng keluarga dong bilang apa?
Om cuman diam. Ko ibu kader kan dia marahmarah sa ko kita takut. Dia hanya duduk dekat
sa. Na terakhir ini anak pung tangan su keluar
su sonde bisa lai. Saya pung suami su mulai
marah. Dia bilang “eh tausah sudah, tausah
baurut lai. Ini bosong mau bekin saya pung
istri mati? Perut su baitam, liat ini anak pung
tangan su keluar. Kamu mau paksa ko dia
buat karmana? Ini sonde bisa lai. Lebae kasih
ibu bidan pung nomor ko saya telepon biar
saya deng ojek ko pi panggil dia sekarang.
Terakhir telpon ibu Yeni bilang ada di rumah.
Dia langsung deng ojeg pi ambil. Sonde ada
ambulans, kami pake bapak pendeta Taloen
yang di pentakosta pung mobil. Ibu bidan
datang liat ju dia pusing. Bilang kita mau kas
masuk kembali tangan ju sonde bisa. Ini su
parah ini. Permisi ma be pung perut ni su
hitam ke ibu pung celana. Langsung ibu bidan
marah-marah. Saya pung suami pi ambil oto
ko datang bawa pi Rumah Sakit Soe su jam 1.
Kas turun saya langsung masuk di kamar
sekitar jam 2 begitu bilang sonde ada ibu yang

RP
14

I.

RP
15

I.

74

L

:

RP

:

L

:

RP

:

L

:

RP

:

biasa operasi. Pas sampe di sana periksa
pake yang apa lai USG. Liat pi di sana suami
bilang, kan mama dong bidan sonde mau ko
masuk hanya suami ko jaga saya. Liat pi di
sana te anak su meninggal. Saya pung suami
bilang “co tadi kitong datang cepat mangkali
saya pung anak sonde meninggal”.
Na waktu itu tanta dong tunggu bidan datang
baru pi RS?
Ibu bidan datang baru suruh pi RS.
RP
16
Na kenapa waktu itu sonde cepat-cepat pi RS
ma tunggu bidan lai?
Mau pi ma kader ini dia pung marah-marah. RP
Dia suruh tunggu bidan baru pi di RS. Na saya 17
liat di layar anak su meninggal. Trus bidan
dong bilang kecuali operasi ko kas keluar
anak. Dia bilang di sini sonde ada dokter yang
mau operasi. Buat rujukan sa ko pi Kupang.
Trus su buat rujukan bilang jam 3 harus
berangkat. Terakhir pi bilang om supir ko antar
kami na mau keluar ko pi kastau mobil ban
seblah pica. Jadi bilang tunggu 15 menit. Dong
ganti ban cepat, ganti habis kitong su nae di
mobil ko berangkat. Kami sampe di Bointuka
ini om supir marah-mrah bilang mau bayar.
Beta bilang na om supir telpon bidang dong
dolo. Na ini om supir su marah-marah ko lari
sonde lewat jalan lai tapi su lewat kerikil dong
sa. Kami dalam mobiil ni banting sini banting
sana. Saya pung suami su marah. Saya pung
suami bilang “co tadi bilang mau bayar pasti
bidan dong bilang bayar. Ini tadi be datang
bidan dong cuman pesan bilang supir minta
bayar telpon datang di sini beta omong deng
dia. Na terakhir bu suruh mau bayar, kitong
sonde ada bawa uang.”.itu pas kami jalan ini
ibu bawa uang ju cuman 3000. Tidak ada
uang. Baru dari sejak nenek moyang dong
tidak pernah masuk rumah sakit. Jadi sonde
tau apa-apa.
Jadi pasti bingung eee? Trus rujuk pi RSU
Kupang jam berapa?
Ia ibu. Na be ju su bingung uang cuman 3000. RP
Kami jalan jam stengah 4 sore kayaknya. Kami 18

I.

I.

I.

75

L
RP

:
:

L

:

RP

:

sampe di RS Kupang jam 8 malam. Na turun
ju dia masih marah-marah ko minta bayar.
Masuk dong tolak saya masuk di ruang
bersalin ju dokter dong muku ko mau tarik ini
anak pung tangan ko mau keluar ju sonde
bisa. Semua pada tarik. Mungkin ada 5 orang.
Tarik ju dong bilang tanta muku su. Saya
bilang saya tidak bisa lai. Saya berteriak dong
paksa tarik ju sonde bisa hanya tarik bawa
anak pung kulit tangan. Dong bilang ini jam 6
pagi baru operasi. Sampe jam 6 pagi ju tidak
operasi. Bilang jam 8 malam. Jam 8 ju belum
datang. Besok pagi jam ju baru operasi. Itu
dokter laki-laki besar satu. Kas keluar itu anak
abis taroh itu anak di dacing 9 kilo 8 ons. Lakilaki kaka.
Awiii anak besar sekali?
Besar mama. Karna waktu saya hamil dia saya
makan daging ayam, pisang susu, pokoknya
daging apa sa saya makan semua. Poteka,
bakso. Saya makan terus. Tidur bangun
makan. Trus su simpan di dacing suruh mama
dong ko datang ambil bawa pi ruangan
jenasah sana ko baptua satu kasmandi. Na
saya mau jahit saya pung jahitan, di saat mau
operasi su suruh saya pung suami ko ambil
obat 1 kantong. Na be pung suami pasti
mangantok ko apa ko, orang pencuri ame itu
obat. Na sekarang posisi mau jahit saya pung
jahitan luka pake apa? Sonde ada obat.
Na trus karmana lai? Uang ju waktu itu sonde
ad alai? Jamkesmas dong sonde ada ju ko?
Tidak ada. Uang cuman 3000. KTP ju sonde
ada. Sejak saya masih kecil urus juga ma tidak
keluar-keluar. Na mau jahit pake apa? Terakhir
saya pung suami cuman duduk-duduk sa ko
dia menangis. Dia diam-diam. Duduk ko
sembahyang di banyak orang situ. Berdoa ju
trus ada satu polisi datang dia bilang bapa ada
duduk ko buat apa? Bilang ada duduk ko
tunggu istri ada operasi di dalam ma obat
dong orang ada pencuri pak. Ini pak polisi
kasih saya pung suami 100.000. saya pung
terima langsung minta makasih. Dia bilang
“Tuhan baik, apa yang saya minta Tuhan

RP
19

I.

RP
20

I.

76

berikan”. Trus dia ame 2000 dia bikin nazar.
Abis dia masuk lai ko urus tambah itu obat.
Abis bawa datang jahit. Jahit sekitar jam 12
siang tolak baw pi lampu panas ko apa tukar.
Na waktu kami pi ju tidak tau ko mau bawa
kain, atau pakian tukar. Sonde bawa ju ibu.
Cuman saya pake kain satu dengan baju satu.
Tidak ada keluarga ju di Kupang yang mau
antar makanan. Cuman saya sendiri yang
bidan dong pi antar bubur. Saya makan.
Sedangkan saya pung bapa, saya pung
mama, saya pung suami sonde makan. Na
sapa yang mau pi antar ju? Tidak ada orang.
Saya pung suami deng saya pung mama dong
duduk ko diam-diam. Tidak lama ada orang
satu dari Halilulik sana kan dia su habis
melahirkan. Dia pung keluarga dong banyak
sekali datang antar kasih dia pung anak
makanan terakhir itu orang dong panggil beta
pung suami, mama deng bapa langsung bagi
kas dong makanan. Bapa deng mama su
menangis bilang kita su sama ke orang
pengemis. Be mau minum air panas sa be
minta di teman yang di be pung samping. Kan
satu kamar ada 4 temat tidur. Na mau kubur
anak di Kupang ju. Tanya be pung bapa
bilaang “ada keluarga di Kupang sini?” bapak
bilang “kami sonde ada tetangga di Kupang
sini”. Dong bilang “trus ini anak mau kubur
dimana?” be pung bapak su diam-diam sa.
Mau kubur di sini ju nanti di saat mau ingat ko
mau datang liat jauh, jang sampe nanti sonde
tau dia pung kuburan dimana? Baru uang oto.
Bapak bilang “mau bawa pi rumah ju uang
oto”. Kan dokter bilang mau bayar 9 juta
sekalian antar mayat di rumah. Na mau ambil
9 juta dimana, sonde ada uang sama sekali.
Uang cuman 3000. Tambah deng uang yang
polisi kasih ad 60.000. tinggal 39.000 ribu sa.
Na mau ame dimana? Bapak mau datang di
rumah ko mau jual pohon jati deng cendana.
Trus mama mau jual selimut dong deng
sarung ju mau pulang datang deng oto apa?
Mama deng bapa su diam-diam. Sonde lama
te itu ada ibu bidan satu di situ dia pung nama
Ningsih marga Fanggidae. Ju datang ko
77

L
RP

:
:

L
RP

:
:

baomong deng dia pung suami terakhir dia
bilang “bosong tausah tangisi trus nanti sonde
lama ibu sakit tambah lai ko pingsan ko apa”.
Terakhir ini ibu buat jaminan kasih di dokter ko
di sapa be ju sonde tau. Ju supir datang bilang
keluarga ibu V su buat jaminan ko bisa pi antar
mayat di kampung. Trus su muat anak deng
bapa dengan mama. Mama mau ikut bapa
bilang tausah. Jangan kastinggal saya sendiri
deng suami.
Itu tanta di RS berapa hari?
Itu satu minggu. Kan sonde ada uang jadi RP
belum bisa keluar. Langsung bapa start deng 21
ambulance dari Kupang deng mayat. Trus
dong datang sampe di sini kas turun mayat
jam 12 malam. Bapa sonde ikut pulang. Bapa
deng orang tua dong di sini urus ko kubur.
Kuburan ada di nenek pung rumah. Di saat
saya mau keluar ju sonde ada uang oto.
Untung sa ada satu tentara. Pas saya mau
keluar tidak ada uang. Na sonde ada keluarga
ju di Kupang. Suami su bingung. Tidak lama
pak tentara telpon saya pung suami. Kan dia
kenal saya pung suami. Saya pung suami di
sonde angkat. Trus sonde lama baru dia
telpon kembali. Bilang “kamu om S kan?” saya
pung suami bilang “ia”. Bilang “datang dolo di
rumah”. Suami bilang “be deng maitua ada di
rumah sakit posisi mau pulang tapi sonde ada
uang oto”. Dia bilang “datang cepat di rumah”.
Pi deng pi ju baptua kasih saya pung suami
uang. Jadi kami dari RS deng oto bemo.
Datang antar di Oesapa baru deng bis datang.
Itu tanta su agak kuat ko belum?
Su kuat. Ma sonde tukar-tukar pakian.
Pokoknya pakian di badan dari pi sampe
pulang sama. Datang sampe di cabang Kapan
sini, na kami 3 orang turun deng turun. Waktu
itu deng bis 20rb per orang. Jadi bayar 60
konjak sonde mau. Dia bilang tanta dong terus
sa. Trus be pung suami telpon anak-anak dari
sini datang jemput kami di cabang Kapan.
Datang sampe sini ju ibu kader dong suruh ko
tatobbi pake air panas. Be sonde mau. Tadi
pesanan dari dokter bilang mau mandi air

I.

78

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L

:

hangat. Mandi juga jaga bilang tidak boleh 1
tetes kena ini luka. Dong sonde mau. Dong pi
angkat itu arang ko taroh di kolong tempat
tidur. Mau suruh tatobi saya pung suami sonde
mau. Suami bilang “saya sendiri tatobi”. Saya
pung suami tatobi di belakang sa. Kalo di
depan pake kain gosok-gosok sa. Ibu kader
sonde mau. Dia angka ame kaen ini tatobi di
atas sini abru ada tetesan kena luka jahitan su
infeksi. Sekarang mau control pi RS Soe. 3
bulan baru sembuh. Itu bayar sampe
1.500.000. untung kami datang sampe sini ada
orang yang beli bapa pung jati 5 pohon. Jadi
sudah su bae.
Jadi selama 3 bulan tu control trus?
Ia saya control trus. Saya deng suami pi deng
motor. Kami ojeg. Saya di tengah, dia di
belakang ko jaga.
Trus abis itu kader dia sonde bilang apa-apa di
tanta dong?
Dia sonde tasibuk memang. Dia malas tau.
Sekarang yang saya hamil dia mau urut ma
saya sonde mau. Kan su ada surat di kepala
desa bilang saya yang baurut dapat denda.
Jadi waktu itu hamil pertama makan apa sa?
Pokoknya saya makan yang enak-enak.
Daging, nasi. Na itu biar jam 12 ju be bangun
makan na. dalam 1 hari tu saya makan sampe
5-6 piring. Apa sa saya makan. Saya tidak
pilih. Paling banyak makan tu andia pisang
susu deng daging ayam. Suami kalau sonde
beli saya menangis. Tahu tu beli 1 ember be
goreng garing baru be taroh kecap di piring
detah ko makan.
Jangan sampe dulu hamil ada kerja berat?
Tidak ibu. Saya di rumah sa. Sakit-sakit adi
tidur sa.
Waktu hamil pertama sakit-sakit? Sakit apa?
Demam ibu. Semua badan panas. Sampai su
mau melahirkan badan panas. Ke demam.
Na waktu demam selama hamil pi control ko
sonde?
Sonde. Waktu itu sonde ada uang jadi sonde
pi periksa.
Na waktu itu om kerja apa?

RP
22

I.

RP
23

I.

RP
24

I.

RP
25

I.

RP
26

I.

RP
27

I.

79

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

Om sonde kerja. Masih 1-2 bulan dia di RP
Kupang. Kerja di pelabuhan Bolok. Bongkar 28
barang dari kontener. Jadi dalam 1 minggu dia
datang 2 kali bawa uang.
Waktu kerja itu gaji berapa?
Bukan 1 bulan. Hitung 1 shift. 1 sifht 62.000.
RP
29
Trus om kerja berapa sifht?
Dari mereka pung kemampuan. Mau berap RP
sift. Na itu. Na itu dalam 1 bulan kaka bukan 30
sombong ma dapat sampe 5-6 juta.
Na om kerja berapa lama di sana waktu itu?
Sekitar 6 bulan. Dia sonde ada ijasah jadi RP
mandor suruh barenti. Kan harus ada ijasah 31
biar jadi pegawai. Memang ada ijasah ma
bilang dulu kecil rumah tabakar ko jadi ijasha
ju ikut tabakar.
Bawa pi RS uang sonde ada lai?
Sonde kerja lai jadi uang su abis. Sonde RP
sempat tabung ju. Uang beli untuk beta pung 32
makan. Adi mea pung barang ju su siap.
Tidakk beli di Soe sini. Beli di Kupang semua.
Di Barata. Abis pulang dari RS ju saya kasih
bapkecil pung istri ko kasih dia pung anak.
Waktu hamil anak pertama tu memang banyak
rejeki.
Setelah berenti dari kerja di Bolok tu kerja apa
lai?
Kerja di Lokasi di terjun tu ibu tahun lalu RP
sampe sekarang. Dari jam 8 sampai 4 sore.
33
Di lokasi om kerja apa?
Jaga WC trus jaga pintu masuk.
RP
34
Itu dapat berapa biasa?
Tergantung pengunjung kalau ramai. Nanti RP
stor di Pariwisata kita dapat paling 100.000 35
lebaran tu yang dapat 1.000.000. Ma baptua ni
rokok ju banyak jadi kadang uang abis di itu
dong. Abis itu minum sopi lai.
Sebelum itu kerja apa?
Pokoknya tofa kebun.
RP
36
Kalau tanta?
Saya yang kerja semua ibu. Pikol kayu, petik RP
asam, bamasak. Abis itu pi bajual di terjun 37

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

80

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

sana. Tenun juga. Saya ju bantu tofa. Orang
biasa minta saya tofa baru dong bayar saya.
Ma itu kita yang tunggu dong minta. Kalo kira
cari stengah mati.
Waktu hamil anak sekarang ngidam apa?
Itu cuman pisang susu deng ubi kayu rebus
RP
38
Jagung bose makan?
Makan juga. Pokoknya Lombok yang terlalu RP
banyak. Tapi bukan Lombok biasa. Be goreng 39
baru pake kecap.
Jagung bose satu minggu makan berapa kali?
Ya kalo memang tumbuk ada dua – tiga RP
lesung baru makan sampe 5-6 kali.
40
Kalau jagung katemak makan berapa kali?
Oh itu selera makan baru makan.
RP
41
Ikan satu minggu berapa kali?
4 kali.
RP
42
Biasa suka makan sayur apa? Ada tanam apa
di kebun?
Selada air. Kalau di kebun tanam daun ubi, RP
bunga papaya, papaya, jantung pisang, 43
terong. Tanam lain hama makanya cuman
tanam itu.
Suka buah apa?
Poteka, asam. Kelapa dia pung air.
RP
44
Daging makan ko sonde?
Daging belut tu be makan. Daging ayam dong RP
sesekali. Daging burung ju be makan. Suami 45
biasa bawa.
Tempe tahu suka ko sonde?
Itu beta sonde selera memang. Be hanya liat RP
sa su muntah na.
46
Suka apa lai?
Hanya bakso. Kalo sonde ada ini hari saya su RP
mulai menangis. Biasa titip ko beli di pasar 47
soe. Be ada titip di kaka, sediki lai su datang.
Ada pantangan makanan ko sonde?
Be makan semua. Sonde ada yang balarang.
RP
48
Pernah rasa kesusahan makanan ko sonde?
Pernah. Itu ulang-ulang. Yang 2009. Dari RP

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.
81

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L

:

RP

:

Januari-Mei kitong makan ubi sa. Itu be
menangis. Be malam jam 12 berlutut di tempat
tidur. Saya bilang “Tuhan kitong harus buat
karmana ni?” ko sonde ada uang sama sekali.
Beras deng jagung ju sonde ada. Om sonde
ada kerja. Kitong kerja kasih orang ju orang
tidak mau bayar. Saya sembahyang saya
pung suami bilang “ho lu piker sembahyang
begitu suami kas turun dari langit na?” be su
jengkel. Hari Minggu be pi bajual di terjun be
sebelum itu be sembahyang. Terakhir sampe
di sebelah pengunjung dong bawa ayam deng
beras 10 kilo. Sampe dong cuman masak 5kilo
deng bakar ayam. Dong pulang dong datang
di beta bilang “tanta mau na dapat ini beras
dong. Kitong masak ma ada lebih ni”. Saya
langsung terima itu beras dong ko kami
makan. Saya sampai di rumah saya berdoa
terus.
Trus setelah itu masih alami kesusahan makan
ko sonde?
Pernah ju. Kemarin Agustus tu sonde ada
beras. Itu mau cari uang dimana. Ambil
koperasi dong sonde layani.
Trus tanta bikin apa?
Itu be pung suami cari belut ko jual. Dia jual tu
1 ekor besar 100.000. nanti dapat baru beli
beras deng sayur. Kadang cari rebung ko jual.
Ma itu ju kadang baru dapat.
Biasa susah tu kapan?
Bulan Agustus yang musim panas tu. Deng
Januari-Februari dong. Itu kalau di kita orang
Timor orang tua dong bilang ke jagung dong
du tanam jadi tidak ada ko tunggu jagung
baru. Jadi panen lai baru ada.
Oh iya tanta. Begitu e…. ada usaha apa lai
selain bajual?
Cuman itu sa. Tenun juga sekarang benang
mahal. Jadi saya ju kadang piker lama-lama
sonde tenun lai ko abis benang mahal begini.
Oh iya tanta. Na begitu sa dulu nanti baru beta
datang lai ko tanya tanta pung makanan e?
syalom..
Ia syalom ibu.

49

RP
50

I.

RP
51

I.

RP
52

I.

RP
53

I.

RP
54

I.

82

L
RP

:
:

Halo. Ada buat apa?
Ad duduk-duduk sa.

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

Beta datang lai ni ko tanya mama dong pung
makanan. Masih ingat ko yang kemarin
makan?
Ia ibu masih.
RP
56
Kemarin pagi makan apa?
Makan biscuit sa 1 bungkus ibu.
RP
57
Siang ada makan apa mama?
Jagung titi ibu
RP
58
Sore ada makan ko sonde?
Makan nasi, tumis daun papaya deng ikan RP
goring
59
Oh iya. Abis malam ada makan apa?
Malam sonde makan ibu.
RP
60
Abis tadi pagi makan apa?
Makan nasi deng sayur daun ubi.
RP
61

RP
55

I.

I.

I.

I.

I.

I.

I.

83

Verbatim Riset Partisipan 2

Identitas
Responden
Inisial Ibu
Umur
Status perkawinan
Pekerjaan
Pendidikan
Suku
Agama
Keterangan
L
RP
K.RP

:
:
:
:
:
:
:

Ibu. A.P
32 tahun
Sudah Menikah
IRT
SD
Mollo
Kristen Protestan

: Peneliti
: Ibu Hamil
: Keluarga Ibu (Suami,
Kandung, Saudara)

Anak,

Ibu

84

Partisipan

Isi wawacara

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L

:

R

:

L

:

RP

:

Kode

Selamat pagi ooo. Jang marah beta su
datang ganggu pagi-pagi ni.
Siang ibu. Mari. Sonde apa-apa.
RP
II. 1
Oh ia mama. Ini ada sirih pinang sedikit ni.
Ia ibu, makasih
RP
II. 2
Oh ia mama, beta Linda. Beta dari Salatiga
mau datang penelitian di sini. Beta mau lia
mama dong makanan selama hamil, abis itu
mau ukur mama dong tinggi badan deng
berat badan. Nanti beta datang cek selama 5
kali setiap minggu. Bisa bantu ko?
Ia ibu. Bisa.
RP
II. 3
Ini su berapa bulan?
Masuk 7 bulan sekarang.
RP
II. 4
Hamil anak ke berapa e?
Anak ketiga ibu.
RP
II. 5
Selama melahirkan anak pertama deng kedua
ada susah atau pernah rasa stengah mati
waktu melahirkan yang dulu?
Saya pung anak pertama lahir meninggal ibu. RP
II. 6
Itu melahirkan tahun berapa?
2004. melahirkan tanggal 5 Oktober, RP
meninggal tanggal 6 Oktober. 1 hari, 1 II. 7
malam.
Kenapa meninggal mama? Mama bisa cerita
ko?
Anak perempuan yang
pertama itu. RP
Melahirkan jam 5 pagi. Perut sakit dari jam 10 II. 8
malam.
Melahirkan
sapa
yang
bantu
kasih
melahirkan?
Melahirkan deng suami sendiri. Waktu itu RP
belum ada bidan. Melahirkan ko anak keluar II. 9
baru mambesa datang.
85

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L

:

Melahirkan di rumah sini ko?
Sonde. Melahirkan dulu di rumah atas.
Sekarang su jadi kebun. Pas mambesa
datang ana su keluar, melahirkan sonde
stengah mati.
Melahirkan sonde stengah mati e?
Beta melahirkan anak dong sonde pernah
susah. Pas perut sakit kalau tanda su keluar
cepat-cepat su ko siap-siap. Baru-baru yang
ini (menunjukan anaknya yang ke 2) untung
lari cepat kalau tidak melahirkan di jalan juga.
Pi pas sampe di Sakteo kaka bidan buka
pintu nae di tempat tidur,sonde sampe 5
menit. Bidan bilang jangan muku dolo. Be
bilang sonde anak su keluar ini, langsung
terima sudah. Bidan baru mau datang ko
sorong tangan begini anak su keluar.
Melahirkan sonde terlalu susah. Sonde
pusing ju. Bidan yang lan dong datang ju
kaget te anak su keluar. Beta pung anak dong
sampe yang ke 2 ni melahirkan sonde susah.
Na abis yang anak pertama tu kenapa
meninggal? Tanta ada sakit ko atau ada apa?
Trus ada bawa pi RS ko sonde?
Sonde sakit. Itu 1 hari 1 malam baru dia
melahirkan. Waktu itu melahirkan di rumah
bulat. Memang ada posyandu ju tapi sonde
timbang deng ukur. Waktu itu ju belum terlalu
ketat deng aturan jadi kami di rumah sa.
Itu dia meninggal karena apa mama?
Itu pagi kami bangun pagi dia pung bapa pi
pasar ko mau beli kasih dia bedak, telon deng
sabun. Na waktu itu melahirkan dia ju belum
ada sabun deng minyak dong. Baptua pulang
dari pasar anak ada tidor. Saya ada duduk ko
makan. Saya makan abis trus saya mau kasi
susu dia napas sonde ada lai.
Waktu itu saya sempat liat darah keluar dari
tali pusat. Darah keluar banyak. Pas darah
abis langsung dia putus napas.
Sapa yang potong tali pusat waktu itu?

RP
II. 10

RP
II. 11

RP
II. 12

RP
II. 13

86

RP

:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

Waktu itu be pung mambesa. Waktu itu kan
kami 3 orang sa. Na baptua dia bilang dia
sonde tau potong jadi mambesa yang potong.
Waktu itu dulu-dulu tu potong bukan pake
piso ju te pake ini kas tajam kulit bambu ni
baru potong. Potong abis ikat pake benang.
Tapi ikat 2 supaya darah jang keluar.
Waktu dia mati tu memang tali kuat tapi
sonde tau karmana ko darah keluar banyak
mati dari dia pung pusat. Itu sa.
Saya sonde tau ju. Saya makan, makan abis
saya mau ame ko kas tete dia te saya bilang
“he ini anak su kenapa”
Itu tanta deng sapa di rumah?
Saya sendiri te om ada pi Soe. Oh ia, saya
deng saya pung mama. Saya bilang “mama
coba mari liat ini anak ko terima san dia, te
dia sonde ada napas!” liat pi te anak dong su
warna hitam semua. Hitam dari kaki sampe
kepala. Kuku dong ju baitam semua. Kuku
tangan, kuku kaki, semua badan dong baitam
abis.
Sebelum dia meninggal dia karmana? Ada
tanda-tanda ko sonde mama?
Sebelum meninggal dia bae-bae sa. Dia
sonde menangis. Malahan dia tete ju bae-bae
ke biasa.
Trus waktu tanta liat dia sonde ada napas ko
badan semua baitam tanta buat karmana?
Badan su baitam su mati. Dia tidur saya
duduk ko makan. Saya makan abis minum air
ko mau kas tete te anak su mati. Langsung
beta bilang di mama.
Setelah itu tanta dong buat apa lai?
Saya kastau mama. Om ju su pulang dari
pasar. Om ju kaget. Dia bilang “ko tadi pagi
anak bae-bae te sekarang dia karmana ini?”
Na coba kita tidur baru dia meninggal na pasti
itu karna kita yang tendes dia, ma ini dia ada
tidur ko kita pi liat na sonde ada napas lai.
Sonde menangis ju. Sonde panas.

RP
II. 15

RP
II. 16

RP
II. 17

RP
II. 18

RP
II. 19

87

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

Om bilang apa lai?
Mau bilang apa? Sonde bilang apa-apa.
Sonde marah ju. Hanya om pung mama
kandung yang marah karena itu pagi mamtua
dia datang ko mau lia kami. Mamtua pung
rumah di Bu”at sana. Na mamtua dengar sa
su melahirkan jadi mau datang ko liat.
Mamtua bilang “ko melahirkan bae-bae na
kenapa ko anak su mati?” mamtua marah om.
Ma mau marah ju ni anak mati sendiri.
Trus tanta kasih tau ko sonde kalau darah
keluar dari pusat?
Ia saya kastau. Jadi dong bilang itu pasti ikat
sonde kuat ko darah keluar dari pusat itu.
Na yang waktu mama hamil anak pertama
mama makan karmana?
Itu saya makan biasa. Hanya dari 1-3 bulan tu
saya makan bubur sa. Karena muntahmuntah. Sampe hamil ini sa ju makan yang
lain muntah, saya makan mangga sa deng
bubur sampe 2 bulan. Sampe sekarang ju
cuman suka deng ubi jalar deng ubi kayu.
Sampe 2 bulan. Nasi deng bubur saya makan
saya muntah buang. Cium bau sa langsung
muntah. Pi periksa di Posyandu kasih obat
baru sonde muntah lai. Su lewat ame 2 bulan
baru bisa makan nasi bubur deng yang lain
dong.
Abis anak pertama pung kuburan dimana?
Ada di bawah sini.
Tanta dong di kebun ada tanam apa sa?
Di kebun ada tanam jagung, ubi, kacang nasi,
labu, pisang. Itu sa.
Tanta dong pernah rasa kesusahan makan
ko?
Sekarang sonde terlalu ma dulu itu pernah.
2004 tu kita pernah alami. Setelah su ada
rumah deng kebun sendiri sonde susah lai.
Paling sekarang ke garam vicin sa ma ke
jagung dong su sonde lai.

RP
II. 20

RP
II. 21

RP
II. 22

RP
II. 23
RP
II. 24

RP
II. 25

88

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

RP
L

:
:

L
RP

:

Om bertani e, tanta biasa bantu ko yang pas
ada hamil ni?
iya bantu pi tanam sa. Tanam ko makan
sonde jual.
Selain bertani tanta dong ada usaha apa lai?
Orang dong biasa pake kami ko tofa dong
pung kebun nanti baru dong bayar kami.
Pokoknya baptua yang pi cari-cari kas kami
uang. Pi potong kas orang dong kebun.
Biasa begitu dapat berapa?
Itu tergantung kebun. Kalo besar, upah ju
besar. Kecil na dong kasih uang sedikit ju.
Kalo ke ini kintal na bisa 200.000-250.000.
sonde sampe 500.000. biasa orang yang
butuh baru cari. Ma kita yang pi cari stengah
mati.
Biasa uang tu kami ake beli garam vicin.
Kalau beras 10kg tu bisa kami pakai sampe 1
bulan. Pagi tu nasi atau jagung. Malam nasi
lai.
Kalau ikan deng daging biasa makan berapa
kali?
Itu 1 bulan biasa cuman 3- 4 kali sa. Kalau
memang ada berkat na kita beli. Biasa beli tu
10.000. Kalau tidak na sonde beli. Berkat
hanya cukup untuk beli garam vicin na kami
sonde beli daging deng ikan.
Tempe tahu deng telur.
Itu ju jarang sekali ibu. Daging tu kecuali ada
acara apa baru kami makan daging.
Sayur biasa makan apa?
Sayur tu daun ubi deng papaya, tomat. Itu sa.
Sayur kumbang ju.
Air di sini ambil dimana mama?
Di air terjun ibu. Kami ame jalan kaki sa. Om
dengan anak dong yang ambil.
Jagung masak setiap hari ko mama?
Ia. Jagung bose yang kami masak setiap hari.
Jagung katemak kami sonde terlalu suka na.
Kalo pi ojeg dari sini bayar berapa?
PP 20, kadang 30. Jadi pi tu beli memang 1

RP
II. 26
RP
II. 27

RP
II. 28

RP
II. 29

RP
II. 30
RP
II. 31
RP
II. 32
RP
II. 33
RP
89

L
RP

:
:

L

:

RP

:

bulan pung ko sonde bolak-balik lai. Biasa
yang cpat abis tu bawang ma kalo liat ko
tinggal sedikit na kami pi beli lai. Sonde
pernah sampe abis.
Abis adik dong pung uang sekolah karmana?
Uang komite 1 tahun 24 ribu. Jadi bayar 2 kali
12 ribu. Hanya bayar itu sa. Yang lain sonde
bayar. Pakian deng sepatu tarobek ju ganti.
Oh iya tantaa. Na begitu sa dulu nanti baru
beta datang lai ko tanya tanta pung makanan
e? syalom..
Ia syalom ibu.

II. 34

L
RP

:
:

Halo tanta. Ada buat apa?
Ada kupas asam..

L

:

RP

:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

L
RP

:
:

Beta datang lai ni ko tanya tanta dong pung
makanan. Masih ingat ko yang kemarin
makan?
Ia masih.
RP
II. 38
Kemarin pagi makan apa?
Makan nasi deng sayur jantung pisang
RP
II. 39
Siang ada makan apa mama?
Makan jagung bose
RP
II. 40
Sore ada makan ko sonde?
Sore makan nasi deng sambal tomat, abis RP
makan biscuit minum susu
II. 41
Oh iya. Abis malam ada makan apa?
Malam makan sayur batang hijau, nasi, deng RP
kue pisang tambah susu
II. 42
Abis tadi pagi makan apa?
Makan nasi deng sayur kol.
RP
II. 43

RP
II. 35

RP
II. 36
RP
II. 37

90

Lampiran 7
PERNYATAAN KESEDIAAN MENJADI PARTISIPAN PENELITIAN
(INFORMED CONCERN)

Yang bertanda tangan di bawah ini, saya:
Nama Ibu

:

TTL

:

Alamat

:

No telepon/HP:

Bersedia dan mau menjadi partisipan penelitian dengan judul “Analisis
Konsumsi dan Status Gizi Ibu Hamil di Kecamatan Mollo Tengah,
Kabupaten Timor Tengah Selatan” yang akkan dilakukan oleh:
Nama
NIM
Instansi

:
:
:

Merlinda Jewindra Penun
46201135
Program Studi Ilmu Keperawatan, Fakultas
Kedokteran dan Ilmu Kesehatan, Universitas
Kristen Satya Wacana, Salatiga

Demikian pernyataan ini saya buat dengan sesungguhnya tanpa ada
paksaan dari siapapun

Peneliti

(Merlinda J. Penun)

Soe,..................................2015
Partisipan

(...............................)

91

92

93

94

95

Dokumen yang terkait

FREKUENSI KEMUNCULAN TOKOH KARAKTER ANTAGONIS DAN PROTAGONIS PADA SINETRON (Analisis Isi Pada Sinetron Munajah Cinta di RCTI dan Sinetron Cinta Fitri di SCTV)

27 310 2

DEKONSTRUKSI HOST DALAM TALK SHOW DI TELEVISI (Analisis Semiotik Talk Show Empat Mata di Trans 7)

21 290 1

MANAJEMEN PEMROGRAMAN PADA STASIUN RADIO SWASTA (Studi Deskriptif Program Acara Garus di Radio VIS FM Banyuwangi)

29 282 2

APRESIASI IBU RUMAH TANGGA TERHADAP TAYANGAN CERIWIS DI TRANS TV (Studi Pada Ibu Rumah Tangga RW 6 Kelurahan Lemah Putro Sidoarjo)

8 209 2

FREKWENSI PESAN PEMELIHARAAN KESEHATAN DALAM IKLAN LAYANAN MASYARAKAT Analisis Isi pada Empat Versi ILM Televisi Tanggap Flu Burung Milik Komnas FBPI

10 189 3

SENSUALITAS DALAM FILM HOROR DI INDONESIA(Analisis Isi pada Film Tali Pocong Perawan karya Arie Azis)

33 290 2

MOTIF MAHASISWA BANYUMASAN MENYAKSIKAN TAYANGAN POJOK KAMPUNG DI JAWA POS TELEVISI (JTV)Studi Pada Anggota Paguyuban Mahasiswa Banyumasan di Malang

20 244 2

PERANAN ELIT INFORMAL DALAM PENGEMBANGAN HOME INDUSTRI TAPE (Studi di Desa Sumber Kalong Kecamatan Wonosari Kabupaten Bondowoso)

38 240 2

Analisis Sistem Pengendalian Mutu dan Perencanaan Penugasan Audit pada Kantor Akuntan Publik. (Suatu Studi Kasus pada Kantor Akuntan Publik Jamaludin, Aria, Sukimto dan Rekan)

136 695 18

PENERAPAN MEDIA LITERASI DI KALANGAN JURNALIS KAMPUS (Studi pada Jurnalis Unit Aktivitas Pers Kampus Mahasiswa (UKPM) Kavling 10, Koran Bestari, dan Unit Kegitan Pers Mahasiswa (UKPM) Civitas)

105 442 24