II. DEFINISI DAN PERMASALAHAN GULMA - 10. BAB II Definisi dan Permasalahan Gulma

II. DEFINISI DAN PERMASALAHAN
GULMA
A. DEFINISI

GULMAZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA

T um buhan
in te g ra l
m e n ja d i
p ro se s

s a la h

s is te m

yang

g u lm a , m e ru p a k a n

(lin g k u n g a n ),


b io lo g is

u ta m a

u n tu k

m e m p e ro le h

h a s il y a n g

O le h k a re n a

itu , m a s a la h

pada

m e la in k a n

b u d i d a y a p e rta n ia n


p e rlu

d ic a ta t,

m endapat
s e la m a

p e rh a tia n

m a n u s ia

pem bangunan

p e rta n ia n

b e rk e la n ju ta n .

K o n s e k u e n s in y a ,

m e n ja d i p e rm a s a la h a n

p e rh a tia n

te ru ta m a

T um buhan

s a in g a n

yang

u ta m a

m a s ih

tin g g i

sesuai

g u lm a


g u lm a

d a la m
dengan

d a la m

s is te m

b e g itu

pangan
m e n e ru s

m a s a la h

te ru s

g u lm a


p a d a b u d i d a y a p e rta n ia n

s a ja

d a p a t m e ru g ik a n .

m e m e rlu k a n

ju g a

m aka

akan

dan
te ru s

y a n g p e rlu m e n d a p a t

b a g i p e ta n i.


pengganggu

d id e fin is ik a n
tu m b u h a n

d a p a t m e ru g ik a n
b a g i ta n a m a n

k a re n a

yang

sebagai

tu m b u h a n

d a p a t m e n ja d i

(se ra n g g a )


d a n p e n y a k it

y a n g d a p a t m e ru sa k

tu m b u h a n

d a n k u a n tita s

(ta n a m a n p o k o k ).

d a n m e ru g ik a n
ju g a

ta n a m a n .

d a p a t m e n u ru n k a n

d a n p a d a k o n d is i


g u lm a d a p a t m e n ja d i ra c u n b a g i k o n s u m e n

a ta u

in a n g b a g i h a m a te rte n tu

pengganggu

h a s il ta n a m a n ,

yang

in i a k a n m e n ja d i

d ib u d id a y a k a n

ju g a

te rte n tu


tu m b u h a n

y a n g tid a k d ik e h e n d a k i

pengganggu

k u a lita s

p e m b a ta s )

se c a ra

T um buhan

P a d a k o n d is i

b a g ia n

te ta p i g u lm a


d a p a t d ia b a ik a n

k a re n a

b e rla n g s u n g

tid a k p a d a te m p a tn y a ,

tu m b u h a n

tid a k

akan

(fa k to r

h a s il ta n a m a n .

p ro d u k si


tu m b u h

d is e b u t

p e rta n ia n

s a tu k e n d a la

p ro d u k si

p o te n s i

P e rlu

pengganggu

d a ri s u a tu

(K a s a s ia n ,

yang

e k s trim

1 9 7 1 ; v a n R ijn ,

2 0 0 0 ).
P e rta n y a a n

yang

s e rin g

m u n c u l,

d ik a ta k a n

sebagai

g u lm a ?

te rg a n tu n g

I.

di

tu m b u h a n

T um buhan

d ik a ta k a n

m ana

g u lm a ,

apakah

T um buhan
te rs e b u t

a p a b ila

s e m u a je n is

d is e b u t
tu m b u h

tu m b u h a n

g u lm a ,
dan

K e ra g a m a n ,

D o m in a s i

P e n g e n d a lia n ,

P e n g e lo la a n

dan

a d a la h

b e rk e m b a n g .

te rs e b u t

GULM A PASANG SURUT:

_. _

tu m b u h a n

P e m a n fa a ta n n y a

tu m b u h

di

a n ta ra ta n a m a n

budi

daya,

tu m b u h

pada

irig a s i a ta u d ra in a s e ) a ta u te m p a t-te m p a t

s is te m

tid a k d ik e h e n d a k i d a n d a p a t m e n im b u lk a n
tu m b u h p a d a

s u a tu

kaw asan

lin g k u n g a n te rte n tu

tid a k

yang

p e n g a ira n

(s a lu ra n

la in n y a d i m a n a k e h a d ira n n y a
k e ru g ia n .

m e ru p a k a n

d a p a t d ik a ta k a n

T um buhan

v e g e ta s i

sebagai

yang

d a ri

g u lm a

s u a tu

(tu m b u h a n

p e n g g a n g g u ).
G u lm a

ju g a

m e ru p a k a n

m e n g g a n g g u p e rtu m b u h a n
g u lm a m e m ilik i

daya

s a la h

ta n a m a n

k o m p e tis i

ta n a m a n b u d i d a y a . K o m p e tis i

s a tu

fa k to r

d a la m

p ro se s

yang

le b ih

a n ta ra

b a ik

g u lm a

p e m b a ta s

yang

p ro d u k si

k a re n a

d ib a n d in g

te rh a d a p

dengan

ta n a m a n

budi

d a y a d a p a t te rja d i k a p a n s a ja , d a n h a l te rs e b u t d a p a t b e rla n g s u n g

pad a

b e rb a g a i te m p a t d a n m u s im k a re n a g u lm a m e m ilik i d a y a a d a p ta s i y a n g
s a n g a t b a ik d a n lu a s p a d a b e rb a g a i

k o n d is i

te rja d in y a p e rs a in g a n

in i d a p a t m e n im b u lk a n

b u d i d a y a d is e b a b k a n

k a re n a s e b a g ia n

d i d a la m

ta n a h

g u lm a s e h in g g a

yang

d ib u tu h k a n

ta n a m a n

Sem ua

tu m b u h a n

1 9 7 1 ). A k ib a t

k e ru g ia n

b a g i ta n a m a n

u n su r-u n su r

ta n a m a n

k e k u ra n g a n

m e n u ru n n y a p ro d u k tiv ita s

(K a s a s ia n ,

daya

h a ra

dan

unsur

b a ik

g u lm a

(space)

tu m b u h

D a la m s is te m

p ro d u k si

ta n a m a n p o k o k ,

m aka

m aupun

u n tu k

s e rta ru a n g /te m p a t

di m ana

g u lm a

k e d u a -d u a n y a

tu m b u h .
o le h

ju m la h n y a te rb a ta s

o le h

h a d ir

d i d a la m

daya

(C 0 2)

s e rta

b a ik

p e rtu m b u h a n n y a .

ta n a m a n

d i a n ta ra

m aupun

g u lm a

a ir, u n s u r h a ra d a n s in a r m a ta h a ri

u n tu k

ta n a h

budi

d io k s id a

d a n tu m b u h

D ila in p ih a k , b a h a n

ta n a m a n

ta n a m a n

m endukung

a k a n b e rk o m p e tis i te rh a d a p k e p e rlu a n

y a n g d ip e rlu k a n

d is e ra p

m enyebabkan

ta n a m a n .

m e m e rlu k a n c a h a y a , a ir, u n s u r h a ra , d a n k a rb o n
ru a n g /te m p a t

h a ra y a n g te rd a p a t

budi

e s e n s ia l

m endukung

(R id e n o u r

(u n su r h a ra )

p e rtu m b u h a n n y a

at al.,

1978: R oss dan

L e m b i, 1 9 8 5 ).
A danya
g u lm a , d ila in

p ih a k

y a n g le b ih tin g g i

h a ra y a n g
te rb a ta s

1 9 8 1 ). T a n a m a n
k e k u a ta n

o le h

bagi

d is e ra p

tid a k

u n su r-u n su r
g u lm a .

ta n a m a n

pokok

m e m ilik i

daya

h a ra

A k ib a tn y a ,
a ta u

ta n a m a n

dengan

k e k u ra n g a n
dan

a n ta ra

um um nya

ta n a m a n ,

o le h

sesuai

yang

(vigoritas)

g u lm a

s e b a g ia n

d is e ra p

te rs e d ia

dapat

a ta u

k a re n a

m aka

d a la m ta n a h a k a n
te rs e b u t tid a k

(competition)

p e rs a in g a n

yang

ju m la h n y a

k e b u tu h a n
u n su r-u n su r

p ro d u k tiv ita s n y a

te rs e d ia

u n su r-u n su r

k a la u p u n

te rs e d ia
tid a k

ta n a m a n
h a ra

m e n u ru n

D o m in a s i

P e n g e n d a lia n ,

P e n g e lo la a n

dan

di

h a ra
unsur

o p tim a l/
(S to s k o p f,

m e n g a k ib a tk a n
se c a ra

d ra s tis .

GULMA PASANG SURUT:
K e ra g a m a n ,

dan
s a in g

P e m a n fa a ta n n y a

Pada
K

b e rb a g a i

k o n d is i,

p a d a ta n a m a n

g u lm a tu m b u h

s e rin g

k e k u ra n g a n
te rja d i,

S e b a g a im a n a
k e h a d ira n

m aupun

kaw asan

d e fin is i

d a n h a l in i a k a n

tu m b u h a n

b a ik

d i a re a

b e rs ifa t

m e m e rlu k a n

yang

dan

tu m b u h

se c a ra

s a in g a n

u ta m a

itu ,

g u lm a

(n u tris i)
g u lm a
m aka

k e h a d ira n

d ik e lo la

K)

d a p a t d im a n fa a tk a n

te rk e n d a li,

m aka

s e b a g ia n

d ib a n d in g

d ib e rik a n

ta n a m a n

m enam bah
h a ru s

b ia y a

pokok

a k a n d ila k u k a n
m e m b u tu h k a n
p e rs a tu a n

dan

se c a ra

te n a g a

k e h a d ira n
G u lm a

yang

budi daya,
akan

agar

p e m b e ria n

a p a b ila

b a ik , u n s u r-u n s u r
ta n a h

b e n tu k

lin g k u n g a n ,

D o m in a s i

P e n g e n d a lia n ,

o le h

1 9 8 5 ).
akan

d i a re a p e rta n a m a n

m e n ja d i
dengan

s a in g a n

bagi

tin d a k a n

yang

g u lm a , m a k a u n tu k k e g ia ta n

banyak.

A k ib a tn y a ,

b ia y a

g u lm a )
g u lm a

m e ru p a k a n
m e ru p a k a n

P e n g e lo la a n

dan

in i

p ro d u k si
re n d a h .

b a g ia n

d a ri

b a g ia n

d a ri

GULMA PASANG SURUT:
K e ra g a m a n ,

u n tu k

h a ra a k a n d is e ra p

tu m b u h

tid a k

B e rk a ita n

d im a n a

h a ra
pupuk

s e c a ra m a k s im a l

lu a s m e n ja d i tin g g i d a n e fis ie n s i u s a h a ta n i m e n ja d i

s u a tu

pupuk

p e rtu m b u h a n

d a y a s a in g y a n g le b ih tin g g i

yang

(te rm a s u k

dan

m e n ja d i

g u lm a d i a re a p e rta n a m a n

agar

p e n y ia n g a n

k e rja

b ia y a

a p a b ila g u lm a tu m b u h tid a k

u n su r-u n su r

m e ru g ik a n .

m is a ln y a

m e m e rlu k a n

pokok

k e d a la m

o le h ta n a m a n

besar

p ro d u k s i.

yang
b ia y a

u n s u r h a ra . O le h k a re n a

b u d i d a y a (R o s s d a n L e m b i,

T u m b u h -tu m b u h a n
e k o s is te m

ru p a

S e b a lik n y a

d ib e rs ih k a n /d ik e n d a lik a n

ta n a m a n

ta n a m a n

g u lm a m e m ilik i

S e c a ra s o s ia l e k o n o m i

s u a tu

m e m e rlu k a n

s ia -s ia . A rtin y a ,

a ta u d is e ra p

g u lm a k a re n a u m u m n y a

pada
s o s ia l

g u lm a p a d a s u a tu k a w a s a n

h a l k e p e rlu a n

d ik e n d a lik a n

p e rtu m b u h a n n y a .

aspek

s e h in g g a

s e d e m ik ia n

yang

d a ri

dan dam pak.

g u lm a

d i a re a ta n a m a n

dengan

tid a k

d i a re a b u d i d a y a

m a s a la h

in i,

b u d id a y a

y a n g in d a h d a n a s ri.

d a la m

d ila k u k a n

(N , P , d a n

m endukung

k e h a d ira n

g u lm a

b e rsa m a -sa m a
te ru ta m a

p e rlu

yang

a p a b ila

(g u lm a )

ta n a m a n

o le h

a k h im y a

lin g k u n g a n

lin g k u n g a n

te k n is

d ilih a t

penanganan,

k e in d a h a n

m e n c ip ta k a n
S e c a ra

N , P, dan

n y a ta

pengganggu

d itim b u lk a n

te k n is

y a n g b e s a r. D a ri a s p e k e s te tik a ,
d a p a t m e n g u ra n g i
u n tu k

le b ih

p e rta n a m a n

te m p a t a k a n m e n im b u lk a n

dan dam pak

dapat

sem uanya

te ru ta m a

GULMA

g u lm a

d i b e rb a g a i

P e rm a s a la h a n

h a ra

ta k te rk e n d a li.

B. PERMASALAHAN

m aka

unsur

P e m a n fa a ta n n y a

v e g e ta s i

yang

tu m b u h

k e s e im b a n g a n
(tu m b u h a n )

akan

m e m p e rc e p a t

b e rk e m b a n g

in i, m a k a tu m b u h a n

d a la m

b a ik y a n g

upaya

dan

le b ih

v e g e ta tify a n g

e fis ie n ,

d ite m u k a n
d ip u tu s
ja h a t

p a d a la h a n u s a h a

supaya

m uncul

pada

s u a tu

b e n ih g u lm a ja h a t
te rb a w a

o le h

yang

b in a ta n g

sum ber

b e ra d a p ta s i

le b ih

pada

a la m

k o n d is i

re n d a h (M e rc a d o ,

k a re n a

A ta u

h a s il
1 9 7 9 ).

le b ih s e riu s , d a n a p a b ila
d a n s ik lu s h id u p n y a

te rk e n d a li.

b e n ih ta n a m a n

d im a k s u d .

daya

d a n p a ra s ito id .

d a n d a p a t m e n u ru n k a n

ta n i s e g e ra d ib a s m i

kaw asan

yang bukan

(s e b a g a i p e n u tu p

ia la h s e je n is g u lm a y a n g

p e rh a tia n

p e rk e m b a n g a n n y a

m is a ln y a p e ta n i m e m b a w a

a ir,

p o p u la s in y a

in i p e rlu m e n d a p a t

D a ri p e n g e rtia n

s a n g a t c e p a t, b e rp ro d u k s i

m am pu

s ifa t d o rm a n s i

ta n a m a n s e c a ra n y a ta m e s k ip u n
G u lm a s e p e rti

dan

akan

la h a n -Ia h a n

m aupun

s e p e rti p re d a to r

(noxious weed)

A d a is tila h g u lm a ja h a t
d ita n d a i d e n g a n p e rtu m b u h a n
aw al

ta n a h

v e g e ta s i

s e h in g g a
pada

la h a n k e rin g ).
g u lm a

m e n c ip ta k a n

ta n p a

e ro si

te ru ta m a

te rm a s u k

se ra n g g a

e k s trim s e rta m e m p u n y a i

dapat

gundul

y a n g m e m b e ri m a n fa a t

k o n se rv a si

la in n y a s e p e rti k e lo m p o k

le b ih

la h a n

te rja d i p a d a

tu m b u h a n

s e rta

yang

te rja d in y a

d e g ra d a si

(b ia s a n y a

g u lm a m e ru p a k a n

L ahan

m e n d o ro n g

la ju n y a

y a n g b e rle re n g

ta n a h )

dan

lin g k u n g a n .

B ia s a n y a

te rb a w a

g u lm a

ta n p a

s e n g a ja ,

y a n g d i d a la m n y a

te rd a p a t

b e n ih

yang

m enem pel

pada

p e rlu

d ila k u k a n

u n tu k

g u lm a ja h a t
b u lu n y a

te rs e b u t

a ta u

m e la lu i

k o to ra n n y a .
Id e n tifik a s i

g u lm a

s p e s ie s g u lm a y a n g tu m b u h

d a n b e rk e m b a n g

la h a n u s a h a ta n i. T e rid e n tifik a s in y a
se c a ra

b a ik ,

m e n e n tu k a n
d ila k u k a n

m aka

akan

u n tu k

m enekan

d a n k e ru g ia n

k a re n a

hal

u n tu k

m e n y ik a p i

T e rk e lo la n y a

yang

sangat

p ro d u k si

k a re n a k e h a d ira n
ta n a m a n

g u lm a
m a s a la h

se c a ra

b a ik

a k a n te ta p i m e ru p a k a n

g u lm a , b a ik

m aupun

k e ru g ia n

b ia y a p ro d u k s i, m a k a g u lm a h a ru s d ip a n d a n g
p e n tin g

dan

p e rlu

m endapat

d a la m s is te m p ro d u k s i. O le h k a re n a itu , p e rlu p e n g e lo la a n
d ila k u k a n

dan

yang dapat

g u lm a tid a k la g i m e n im b u lk a n

y a n g d ia k ib a tk a n

m e n u ru n n y a

k a re n a s e m a k in b e s a m y a
sebagai

p e ta n i

g u lm a s e rta u p a y a -u p a y a

s e c a ra e k o n o m is .

A d a n y a k e ru g ia n
k e ru g ia n

dan
a ta u

p e rtu m b u h a n n y a .

d e n g a n b a ik , m a k a k e h a d ira n

m e n g e ta h u i

s p e s ie s g u lm a p a d a s u a tu k a w a s a n

m em udahkan

s tra te g i p e n g e lo la a n

je n is

p a d a s u a tu k a w a s a n

d a n te p a t a g a r k e h a d ira n n y a
b a g ia n d a ri e k o s is te m

tid a k

p e rh a tia n

m e ru g ik a n

y a n g b e rfu n g si

m e n ja g a

GULMA PASANG SURUT:
K e ra g a m a n ,

D o m in a s i

P e n g e n d a lia n ,

P e n g e lo la a n

dan

di

g u lm a y a n g

P e m a n fa a ta n n y a

s is te m

k e h id u p a n

m e m b e rik a n

u n tu k

m e n c ip ta k a n

m a n fa a t

pada

k e s e im b a n g a n

s is te m

p ro d u k s i.

k a re n a tid a k s e la m a n y a

g u lm a m e ru g ik a n

g u lm a d a p a t b e rm a n fa a t

dan m endukung

P e rlu
s is te m

d ik e ta h u i

p ro d u k si

b e rk a ita n

p e rta n ia n .

dengan

m e m e rlu k a n

bahw a

m a s a la h

p e ra d a b a n

m akanan

s is te m

yakni

d a ri h a s il p e rta n ia n

a d a , k a re n a g u lm a m e ru p a k a n

b a g ia n

m e m e ra n g i

g u lm a

k e h a d ira n

g u lm a

m e la in k a n

k e h a d ira n n y a

m e n c ip ta k a n

di

d iu p a y a k a n
di

p ro d u k si

a k ib a t

a n ta ra n y a
I.

m a n u s ia

m a k a m a s a la h

lin g k u n g a n

m a s ih

g u lm a

te ta p

itu s e n d iri.

d a n tid a k b o s a n -b o s a n n y a
S e tid a k -tid a k n y a ,

m e ru g ik a n

ta n a m

d a ri

p e rta n ia n

se c a ra

a d a la h
yang

e k o n o m is

s e m a ta -m a ta
m e m b e rik a n

u n tu k
m a n fa a t

a ta u

dam pak

dan

in v e s ta s i

k e h a d ira n

n e g a tif

yang

g u lm a

dapat

d ib e rb a g a i

te rja d i

te m p a t,

di

a d a la h :

K e ru sa k a n
a s in g

iin g k u n g a n

yang

te rb a w a

ta n p a s e n g a ja
dan

h ila n g

p e rta n ia n .

K e ru g ia n -k e ru g ia n
sebagai

s e la m a

p e rta n ia n n y a .

tid a k

a re a

k e s e im b a n g a n

p a d a s is te m

la h a n

p e rn a h

d is e b a b k a n

d a ri s is te m p e rta n ia n

O le h k a re n a itu , p e ta n i h a ru s te ta p b e rju a n g
u n tu k

p ro d u k s i.

tid a k

d e m ik ia n ,

m a n u s ia

yang

d e m ik ia n ,

te ta p i p a d a k o n d is i te rte n tu

g u lm a

M engapa

lin g k u n g a n

D ik a ta k a n

a k ib a t
ta n p a

d a ri d a e ra h

b e rk e m b a n g

pesat

in v a s i g u lm a

s e n g a ja .

te ru ta m a

B e n ih

g u lm a

la in k e s u a tu d a e ra h ,
yang

a k h irn y a

je n is

g u lm a

yang

te rb a w a

k e m u d ia n

tu m b u h

te rs e b u t

m e n ja d i

g u lm a

m a s a la h ,
2.

G u lm a

s e rin g k a li

m engganggu

tu m b u h

d a n m e n u tu p i

s is te m p e n g a ira n ,

ja rin g a n

irig a s i s e h in g g a

d a n s e c a ra p e rio d ik ja rin g a n

y a n g te rtu tu p i o le h g u lm a h a ru s d ib e rs ih k a n

s e h in g g a

irig a s i

m e m e rlu k a n

b ia y a y a n g b e s a r,
3.

R e k la m a s i
U m um

la h a n

te la h

ra w a

pasang

d ib a n g u n

s e k u n d e r d a n te rs ie r. D a la m
te rs e b u t

d itu tu p i/d itu m b u h i

a ru s a ir p a s a n g
d ip e rlu k a n
4.

Pada

s u ru t o le h K e m e n te ria n

s a lu ra n -s a lu ra n

b a ik

P e k e rja a n

s a lu ra n

p e rio d e w a k tu te rte n tu s a lu ra n -s a lu ra n
g u lm a

s e h in g g a

s u ru t. U n tu k m e n o rm a lis a s i

m engham bat

a lira n

fu n g s i s a lu ra n -s a lu ra n

b ia y a s a n g a t b e s a r,

s a lu ra n

p rim e ir

s e b a g a i ja rin g a n

a ta u

n a v ig a s i.

s u n g a i-s u n g a i
K e h a d ira n

k e c il y a n g

d a n p e n u tu p a n

d ifu n g s ik a n
g u lm a

GULM A PASANG SURUT:
K e ra g a m a n ,

p rim e ir,

D o m in a s i

P e n g e n d a lia n ,

P e n g e lo la a n

dan

P e m a n fa a ta n n y a

yang

ra p a t m e n g a k ib a tk a n

s is te m

tra n s p o rta s i

a ta u s u n g a i k e c il te rs e b u t te rh a m b a t

a ir p a d a

dan

fu n g si

s a lu ra n

p rim e ir

s is te m

d ra in a s e

te rg a n g g u ,
5 . S a lu ra n -s a lu ra n te rs ie r d a n s a lu ra n s k a la m ik ro p a d a s is te m ta ta a ir
m ik ro d i la h a n ra w a p a s a n g
g u lm a , m e n g a k ib a tk a n

su ru t k a re n a

s a lu ra n

ta ta

d a ra t

yakni

in v e s ta s i

a ir

m ik ro

d a n p e n u tu p a n
tid a k

b e rfu n g si

d e n g a n b a ik ,
6 . P a d a sa ra n a

tra n s p o rta s i

ja la n -ja la n

ja la n ) m e n ja d i ru s a k k a re n a d itu m b u h i
a k a r g u lm a m e ru s a k
te p i ja la n s e h in g g a
S e la in

b a d a n ja la n

m e m e rlu k a n

k e ru g ia n ,

m a n u s ia . A d a

banyak

s u a tu lin g k u n g a n

s p e s ie s

ru m a h

dan

m a n fa a t

in v e s ta s i

a k a rb a g ia n

yang

dapat

pada

s u a tu

b a g i k e h id u p a n

d ija d ik a n

sebagai

s e p e rti ja m u , b a h a n b a k u b io p e s tis id a ,

ta n g g a , ju g a

(e k o lo g i).

pada

g u lm a

a ta u k e u n tu n g a n

g u lm a

b a h a n b a k u o b a t-o b a t tra d is io n a l
b a h a n b a k u in d u s tri

d a n p e n u tu p a n n y a

b ia y a u n tu k m e m b e rs ih k a n .

k e h a d ira n

k a w a s a n d a p a t m e m b e rik a n

(p in g g ira n /te p i

o le h g u lm a . P e n e tra s i

M a n fa a t

b e rm a n fa a t

g u lm a

akan

b a g i s is te m

d a ri

d ik e m u k a k a n

pada

b a b te rs e n d iri.
In fo rm a s i te n ta n g
di kaw asan

la h a n

te rs e b u t d ip e rlu k a n
re fe re n si p a d a

su ru t

d a la m s is te m p ro d u k s i

dan

g u lm a ,

p a n g a n , m a s a la h

p ro g ra m

g u lm a

te rp a d u (P H T ),

d ip ro g ra m k a n

ham a

p ro g ra m

se c a ra

S e k o la h

p ro d u k si

L apang

te rs tru k tu r

d a ri

lu a r),

dan

hal

ta n a m a n

g u lm a

m e n ja d i

dan m enyebabkan
p e n g e n d a lia n

(S L -P H T )

dan m endapat

k e h ila n g a n

s e la n ju tn y a .

m e s k ip u n

a k a n te ta p i p e n g e n d a lia n

m enyebabkan

(g a n g g u a n

s is te m

g u lm a
m e n ja d i

p e rta n ia n

S a la h s a tu c o n to h , a d a p ro g ra m

d id a n a i m e la lu i A P B N ,

ham a hanya

d a la m

in o v a s i

m a n fa a t

m a sy a ra k a t

p a d a b a b -b a b

d ia b a ik a n

ham a

te rs tru k tu r

D o m in a s i

P e n g e n d a lia n ,

pendanaan.

h a s il k a re n a
te rs e b u t

P e n g e lo la a n

dan

g u lm a tid a k p e rn a h
M a s a la h

te rja d i

se ra n g a n

d ip a n d a n g

sebagai

GULM A PASANG SURUT:
K e ra g a m a n ,

hal
dan

p e n e litia n ,

g u lm a ,

dan

pem bangunan

s e rin g

s a la h s a tu fa k to r p e m b a ta s
p e n u ru n a n h a s il.

H a s il-h a s il

s e rta s is te m p e re k o n o m ia n

um um

s e h in g g a

p e rtim b a n g a n

d o m in a s i

p e ra n a n

m e te ri p o k o k y a n g a k a n d ik e m u k a k a n
S e c a ra

s e d ik it,

bahan

g u lm a .

s p e s ie s

p e n g e n d a lia n

(g u lm a ) y a n g d iju m p a i

m a s ih

sebagai

p e n g e n d a lia n

k e ra g a m a n

c a ra

pengganggu

pasang

d a n d ig u n a k a n

konsep

y a k n i m e lip u ti
te k n o lo g i

tu m b u h a n

ra w a

dan

P e m a n fa a ta n n y a

II
'

,

m a s a la h
m a ta

yang

sangat

d ia n g g a p

sebagai

p a d i d is e b a b k a n
bahkan

dapat m encapai

K a la u

d ite lis ik

y a n g b e rs ih

se c a ra

o p tim a l,

tin g g i,

unsur

h a ra ,

ta n a m a n

tid a k

m a s a la h

g u lm a

te rs e b u t

a ta u p e rm a s a la h a n
tid a k d itin d a k la n ju ti
m a s a la h

p e ta n i

s a ja ?

s e riu s

dan

P a d a h a l,
s ig n ifik a n

padi m aupun
sebagai

p e rta n ia n .

B ia s a n y a

ta n i

padi

kom ponen

O le h

s e la lu

te rs tru k tu r

gangguan
penyebab,

s is te m

m a ta

d a ri A P B N .

sa ra n

g u lm a d ip a n d a n g
d is e ra h k a n

kepada

d ip a n d a n g

p e rta n ia n

se c a ra

itu s e n d iri.

h a s il ta n a m a n

te ta p i

yang

P ro g ra m

p ro g ra m

d ib u a t

s e b a ta s

hanya

te rk a it

p ro g ra m
S L -P H T

y a n g d im a k s u d

d a ri

s is te m

sebagai

penanganan

kepada

p e ta n i.

d a la m

h a l in i

p e n g e n d a lia n
yang

a d a la h

m endapat

p ro rg a m

k e h ila n g a n

h a s il ta n a m a n

h a s il ta n a m a n

SL-

a k ib a t

b is a te rja d i d is e b a b k a n

a n ta ra la in :

GULM A PASANG SURUT:
P e n g e n d a lia n ,

ja n g a n

G u lm a T e rp a d u ).

te n ta n g m a s a la h

D o m in a s i

b a ik

pengem bangan

pendanaan,

in s ta n s i

p ro g ra m

L a p a n g -P e n g e n d a lia n

pangan

b a g ia n

d a n d is e ra h k a n

kepada

s e p e rti

p ro d u k si

a ta u

pada

ja w a b

s e b a ik n y a

O P T . K e h ila n g a n

K e ra g a m a n ,

s a ja ,

s a ja d a n

la in n y a h e n d a k n y a

p e ta n i

g u lm a

ta n g g u n g

P e rta n ia n

P e rlu d ip a h a m i

s e b e la h

p e m b ic a ra a n

b e lu m

p e rta n ia n

d ib ic a ra k a n ,

g u lm a

P G T (S e k o la h

dengan

T e rk a it d e n g a n m a s a la h

K e m e n te ria n

pendanaan

apakah

p e n u ru n a n

m ilik

m a s a la h

itu , s e b a g a i

se c a ra

h a s iln y a

d a ri s is te m

d a la m

k o m o d ita s

m e n ja d i

k a re n a

g u lm a

m a s a la h

te k n o lo g i.

d a n a k s in y a

b a g ia n

p e rtu m b u h a n

m e n y ik a p in y a ;

d a la m

g u lm a

k e k u ra n g a n

b e sa r.

m a s a la h

d ip a n d a n g

k ita

ta n a m a n

s e b a lik n y a

s e h in g g a

a ta u m a s a la h

m enyebabkan

d a n k e ru g ia n

re n d a h ,

dan pem ecahannya

keadaan,

sebagai

dapat

K e depan,
ta n a m a n

banyak

d ia n g a p

g u lm a

p e ta n i

(2 )
akan

m e n u ru n

s e b a ta s

s e c a ra te rs tru k tu r,

m ilik

Pada

ta n a m a n

d ip a n d a n g

50%

(1 ) a re a

s e h a t, v ig o rita s

m e n ja d i

b a g a im a n a

cukup

h a s il

u n s u r h a ra te rp e n u h i

m e n in g k a t,

d a ri g u lm a ,

g u lm a h a n y a

p e n u ru n a n

2 0 0 7 a ).

tu m b u h

p ro d u k tiv ita s n y a
ia la h

s e m a ta -

s e c a ra k ro n o lo g is :

ta n a m a n

pem upukan

o p tim a l,

P e rs o a la n n y a

h a s il

b e rs ih

e fis ie n s i

tid a k

m e s k ip u n

p ro d u k si

budi daya

dan

g u lm a ,

sangat besar yakni m encapai

(S im a tu p a n g ,

p a d a s is te m

re n d a h .

sebagai

7 2 ,4 %

ta n a m a n

yang

p e ta n i

g u lm a

m a s a la h

d a ri g u lm a , m a k a k e b u tu h a n

p ro d u k tiv ita s

a re a ta n a m

S e b a lik n y a

m a s a la h

p e rs a in g a n

ta n a m

usaha

k ru s ia l.

P e n g e lo la a n

dan

P e m a n fa a ta n n y a

dua

1 . K e h ila n g a n
a n ta ra

h a s il ta n a m a n d is e b a b k a n

ta n a m a n

dengan

g u lm a

te ru ta m a N , P d a n K , a k ib a tn y a
p ro d u k tiv ita s

ta n a m a n

k a re n a te rja d in y a

te rh a d a p
ta n a m a n

m e n u ru n

p e rs a in g a n

k e p e rlu a n

un sur

h a ra

tu m b u h tid a k o p tim a l d a n

s e h in g g a

h a s il y a n g d id a p a t tid a k

s e s u a i d e n g a n p o te n s i h a s iln y a ,
2 . K e h ila n g a n

h a s il

d is e b a b k a n

h a m a d a n p e n y a k it
n a m u n k a re n a
b e rk u ra n g ,

ta n a m a n .

m endapat

bukan

k a re n a

gangguan

S esungguhnya

se ra n g a n

d is e b a b k a n

ham a m aka

k a re n a

a ta u

se ra n g a n

h a s il ta n a m a n
h a s il y a n g

p o te n s i

h a s il

tin g g i,
d id a p a t

ta n a m a n n y a

y a n g m e n u ru n .

Ke

dua

d ic e rm a ti

penyebab

p ro se sn y a

k e h ila n g a n
sangat

pem ecahannya

u n tu k

ta n a m a n ju g a

b e rb e d a .

In i

agar

o le h

tid a k

P e rs a in g a n

m e n u ru n

te rja d i

d a ri p o te n s i

d is e b a b k a n

p ro se s

d ip e rlu k a n tid a k d ip e n u h i
d ra s tis .

d is e b a b k a n

K e h ila n g a n

p ro se s

p o te n s i h a s iln y a

s e c a ra o p tim a l,

fis io lo g is

te ta p

h a s il

itu ,

c a ra
h a s il

fis io lo g is

yang

ta n a m a n

h a ra s e b a g a i n u tris i y a n g
p ro d u k tiv ita s n y a

gangguan

yang

tin g g i te ta p i k a re n a

ta n a m a n

tid a k o p tim a l

h a s il ta n a m a n

a k ib a tn y a

k a re n a

ta n a m a n

k a la u

k e h ila n g a n

m enyebabkan

b e rla n g s u n g tid a k n o rm a l k a re n a u n s u r-u n s u r

m e n u ru n

k a re n a

te rja d i

g u lm a

te rs e b u t

u n s u r h a ra d a n p e rtu m b u h a n n y a

s e h in g g a p ro d u k tiv ita s n y a
sesungguhnya.

ta n a m a n

b e rb e d a ,

m encegah

b u d i d a y a k e k u ra n g a n

h a s il

te rg a n g g u ,

d is e ra n g

ham a

bukan

se b e n a rn y a

ham a m aka

h a s il

y a n g d id a p a t m e n ja d i b e rk u ra n g .

GULMA PASANG SURUT:
K e ra g a m a n ,

D o m in a s i

P e n g e n d a lia n ,

P e n g e lo la a n

dan

P e m a n fa a ta n n y a

I