12
kadhang kala minangka gegayutan awujud
sebab-akibat kronologis
, satunggal bab minangka sambunganipun saking bab sanesipun.
Minangka satunggaling karya
fiksi
,
novel
nyuguhaken satunggaling donya minangka
model
pagesangan ingkang dipundamel
ideal
, donya
imajinatif
, ingkang dipunbangun mawi
unsur-unsur
intrinsikipun, kadosta
plot
,
penokohan
,
latar
,
sudut pandang
, ingkang sedayanipun asipat
imajinatif
. Sinaosa asipat
noneksistensial
, awit dipunkreasekaken kanthi sengaja dening panganggit, dipundamel persis, dipunimitasekaken dipunanalogekaken kaliyan donya nyata
kanthi sedaya prastawa saha latar aktualipun, satemah katingal nyata saha kadadosan, ananing sedaya menika lumampah kanthi
sistem
koherensinipun Nurgiyantoro, 2000:4.
Sugihastuti saha Sugiharto 2005: 43 ngandharaken bilih
novel
minangka
struktur
ingkang gadhah
makna
.
Novel
boten namung rerakitaning seratan ingkang nuwuhaken
gairah
rikala dipunwaos, ananging minangka
struktur pemikiran
ingkang kasusun dening
unsur-unsur
ingkang
padu.
Kanthi makaten, kangge mangertosi makna utawi pikiran kasebat, karya sastra kedah dipuntliti.
Sapamanggih kaliyan Sugihastuti saha Sugiharto, Nurgiyantoro 2000: 22 ngandharaken bilih satunggaling
novel
dipunkreasekaken dening panganggit minangka
totalitas
tumrap pamaos, inggih menika samubarang ingkang sipatipun
artistik
. Minangka karya sastra,
novel
kabangun saking cacahing
unsur
-
unsur
, saben
unsur
magayutan kanthi
erat
saha nemtokaken, sedaya menika badhe ndadosaken
novel
minangka satunggaling karya sastra ingkang gadhah makna saha gesang. Ing sanes pihak, saben
unsur pembangun
menika badhe gadhah
13
makna menawi sampun magayutan kaliyan sedayanipun. Kawontenan ingkang
terisolasi,
kapisahaken saking totalitasipun,
unsur-unsur
menika boten wonten tegesipun, ateges boten gadhah
fungsi
Nurgiyantoro, 2000: 30-31. Saking pamanggih para ahli ing nginggil saged dipunpendhet dudutan
bilih
novel
inggih menika karya
prosa fiksi
ingkang nyariosaken pagesanganipun tiyang, ingkang dipunkreasekaken dening panganggit saha kabangun saking
unsur
-
unsur
, sae
intrinsik
saha
ekstrinsik
satemah dados satunggaling karya sastra ingkang gadhah makna.
2. Citra Wanodya Ing Karya Sastra
Alwi 2001: 289 paring teges bilih citra minangka
kesan mental
utawi
bayangan visual
ingkang dipuntuwuhaken dening satunggaling tembung utawi ukara, saha minangka
unsur
dhasar ingkang
kha s
wonten ing karya
prosa
saha
fiksi
. Sapamanggih kaliyan Alwi, Sugihastuti 2000: 45 negesi citra minangka rupi, gambaran utawi saged awujud gambaran ingkang dipungadhahi dening
tiyang kathah babagan
pribadi,
utawi
kesan mental bayangan visual
ingkang dipuntedahaken dening satunggaling tembung,
frasa
, utawi ukara, saha minangka
unsur
dhasar wonten ing karya
prosa
saha geguritan. Pradopo 2005: 80 ngandharaken bilih citra minangka gambaran-
gambaran ing salebetipun pikiran saha basa ingkang nggambaraken. Gambar pikiran wonten ing citra minangka
efek
salebetipun pikiran ingkang persis kaliyan gambaran ingkang dipuntedahaken dening
penangkapan
kita dhateng
objek
ingkang saged dipuntingali netra, suwanten, saha perangan utek ingkang magayutan.
14
Citra minangka gambaran
imajinasi
ingkang tuwuh saking
proses
maos sabibaripun
proses
maos. Wellek saha Warren 1986: 238 ngandharaken bilih
pencitraan
menika asipat
visual
, minangka
proses pengindraan
utawi
persepsi,
ananging ugi minangka sesulih
mengacu
dhateng menapa ingkang boten katingal, menapa ingkang wonten ing salebetipun.
Saking pangertosan ing nginggil, citra saged dipunwastani minangka
persepsi
ingkang
mengarah
dhateng
penafsiran
sae
visual
utawi gambaran ingkang kawujudaken mawi
pengindraan, pikira n,
saha
emosi.
Ing ngriki, citra saged asipat
visual, mengacu
dhateng
pengindraan
utawi asipat
psikologis
Wellek saha Warren, 1986: 348. Salajengipun Wellek saha Warren negasaken bilih
pencitraan
menika minangka
topik
ingkang kalebet
bidang psikologi.
Ing ngelmu
psikologi,
tembung citra gadhah teges
reproduksi mental,
salebetipun
proses ingatan, bayangan, pandangan,
utawi gambaran tumrap menapa ingkang dipunmirengaken, dipunwaos, saha dipuntingali. Pangertosan menika ngewrat
maksud bilih sedaya ingkang
mengarah
dhateng
bayangan
utawi
kesan mental imaji,
tuwuh awit
unsur-unsur
ingkang dados titikan saking citra menika piyambak. Satemah maknanipun citra kawujudaken saking
unsur
-
unsur penanda,
kados ingkang saged katingal saking sipat saha tumindakipun tiyang. Saking pangertosan ing nginggil, saged dipunpendhet dudutan bilih citra
ingih menika
kesan mental bayangan
ingkang tuwuh awit
unsur-unsur linguistik
saha titikan ingkang maringi pitedah tumrap menapa ingkang dipuntingali, menapa ingkang dipunwaos, dipunraosaken, ingkang kawujudaken mawi pikiran
imaji
utawi
persepsi
saking saben
individu.
Boten namung menika, citra inggih