Penerepan Activity Based Costing System di Kusuma Sahid Prince

commit to user 43 Tabel II. 3 Alokasi Cost untuk Tiap Jenis Kamar Cost Total cost Rata-rata cost perbulan Unit cost Indraloka Royal Suite Unit cost Cleaning supplies 55.033.034 4.586.086 137.583 37.071 Guest supplies 158.724.000 13.227.000 396.810 106.918 Paper supplies 12.306.800 1.025.567 30.767 8.290 Total 565.160 152.279 Sumber: Accounting Department yang diolah. Dari unit cost tersebut, ditambahkan dengan fasilitas breakfast yang diberikan kepada tiap-tiap kelas kamar. Tabel II. 4 Unit Cost untuk Tiap Jenis Kamar Kelas kamar Cost breakfast Unit cost Total unit cost Deluxe Rp 34.000 152.279 186.279 Cabanas Rp 43.000 152.279 195.279 Superior Rp 54.000 152.279 206.279 Executive Suite Rp 63.000 152.279 215.279 Luxury Rp 70.000 152.279 222.279 Prince Suite Rp 87.000 152.279 239.279 Indraloka Royal Suite Rp 93.000 565.160 658.160 Sumber: Accounting Department yang diolah.

2. Penerepan Activity Based Costing System di Kusuma Sahid Prince

Hotel a. Analisis cost commit to user 44 Kusuma Sahid Prince Hotel mengelompokkan biaya berdasarkan departemen-departemen. Hal tersebut tampak pada tabel berikut. Tabel II. 5 Pengelompokan Biaya di Kusuma Sahid Prince Hotel Departemen Biaya Sifat Sales Marketing Salary Wages Employee Meals Uniform Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Miscellaneous Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Accounting Salary Wages Employee Meals Uniform Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Miscellaneous Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct HRD Salary Wages Employee Meals Uniform Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Miscellaneous Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Room Department Front Office, FB, Laundry, Housekeeping Salary Wages Employee Meals Uniform Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Cleaning supplies China Glassware Guest Supplies Guest meals Laundry supplies Entertainment Direct Direct Direct Direct Direct Indirect Indirect Indirect Indirect Direct Direct Direct Direct commit to user 45 Water Miscellaneous Indirect Direct Engineering Salary Wages Employee Meals Uniform Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Highlight Power Miscellaneous Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Sumber: Room Department Kusuma Sahid Prince Hotel Dalam tabel diatas pengelompokan biaya menurut aktivitas di hotel belum mencerminkan aktivitas yang sesungguhnya terjadi untuk setiap pelayanan jasa yang dihasilkan karena terdapat biaya lain yang memberikan nilai tambah terhadap jasa sewa kamar belum dimasukkan. Biaya tersebut diantantaranya highlight power dan water. Untuk dapat membebankan biaya-biaya yang sesungguhnya terjadi untuk setiap jasa yang dihasilkan, hotel seharusnya mengelompokkan biaya kepada aktivitas seperti berikut: commit to user 46 Tabel II. 6 Pengelompokan Biaya di Kusuma Sahid Prince Hotel Departemen Biaya Sifat Sales Marketing Salary Wages Employee Meals Uniform Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Miscellaneous Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Accounting Salary Wages Employee Meals Uniform Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Miscellaneous Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct HRD Salary Wages Employee Meals Uniform Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Miscellaneous Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Direct Room Department Front Office, FB, Laundry, Housekeeping Salary Wages Employee Meals Uniform Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Cleaning supplies China Glassware Guest Supplies Guest meals Laundry supplies Entertainment Water Miscellaneous Direct – Pel. Sewa kamar Direct Indirect Indirect Indirect – Pel. Sewa kamar Indirect – Pel. Sewa kamar Direct – Pel. Sewa kamar Direct – Pel. Sewa kamar Indirect – Pel. Sewa kamar Direct – Pel. Sewa kamar Direct – Pel. Sewa kamar Direct – Pel. Sewa kamar Indirect – Pel. Sewa kamar Direct – Pel. Sewa kamar Indirect – Pel. Sewa kamar Engineering Salary Wages Employee Meals Uniform Direct Direct Direct commit to user 47 Laundry Valet Telephone Facsimile Printing Stationery Paper supplies Highlight Miscellaneous Direct Direct Direct Direct Direct – Pel. Sewa kamar Direct Sumber: Room Departmen Kusuma Sahid Prince Hotel Dari tabel diatas, kemudian biaya digolongkan berdasarkan aktivitas. Pengelompokkan biaya berdasarkan aktivitas dapat dilihat dalam tabel berikut. Tabel II. 7 Klasifikasi Biaya Berdasarkan Aktivitas Elemen Biaya Jumlah Unit-level activity cost 1 Salary wages Rp 427.575.000 2 Guest meals Rp 139.484.000 3 Highlight power Rp 69.830.667 4 Water Rp 56.469.483 Batch-related activity cost 1 Printing stationery Rp 11.679.792 2 Telephone facsimile Rp 11.489.200 3 China glassware Rp 5.792.000 Facility activity cost 1 Guest supplies Rp 158.724.000 2 Paper supplies Rp 12.306.800 3 Cleaning supplies Rp 55.033.034 4 Laundry supplies 5 Entertainment Rp 150.117.406 Rp 25.416.000 6 Miscelenous Rp 3.229.200 Sumber: Accounting Department yang diolah

b. Pemilihan cost driver

1 Data Pendukung Cost driver diperlukan sebagai dasar alokasi untuk menentukan jumlah biaya berdasarkan aktivitas-aktivitas. Hal itu commit to user 48 dikarenakan setiap aktivitas terdiri dari beberapa komponen biaya sehingga diperlukan dasar alokasi untuk menentukan jumlah biaya berdasarkan aktivitas tersebut. Berikut ini data pendukung yang akan digunakan sebagai cost driver. a Volume terisinya tempat tidur Tabel II. 8 Volume Terisinya Tempat Tidur di Kusuma Sahid Prince Hotel Tahun 2010 No Kelas Kamar Jumlah hari Rata-rata 1 Deluxe 780 21,67 2 Cabanas 2.539 141,06 3 Superior 1.183 73,93 4 Executive Suite 153 9,56 5 Luxury 269 134,5 6 Prince Suite 126 10,5 7 Indraloka Royal Suite 8 8 Jumlah 4.789 Sumber: Room Department yang diolah b Tarif Konsumsi Tiap Kelas. Tabel II. 9 Tarif Konsumsi Tiap Kelas Kusuma Sahid Prince Hotel Tahun 2010 Kelas Tarif Konsumsi Deluxe Rp 34.000 Cabanas Rp 43.000 Superior Rp 54.000 Executive Suite Rp 63.000 Luxury Rp 70.000 Prince Suite Rp 87.000 Indraloka Royal Suite Rp 93.000 Sumber: Room Department Kusuma Sahid Prince Hotel commit to user 49 c Pemakaian Listrik Perbedaan fasilitas pelayanan pada tiap kelas kamar menyebabkan konsumsi pada tiap kelas juga beragam. Berikut ini jumlah pemakaian listrik pada Kusuma Sahid Prince Hotel tahun 2010. Tabel II. 10 Pemakaian Listrik Tiap Kelas Kusuma Sahid Prince Hotel Tahun 2010 Kelas KWH Deluxe 144.975,24 KWH Cabanas 73.675,98 KWH Superior 66.122,08 KWH Executive Suite 67.148,32 KWH Luxury 8.412,26 KWH Prince Suite 50.647,20 KWH Indraloka Royal Suite 4.503,60 KWH Jumlah 415.484,68 KWH Sumber: data sekunder yang diolah d Luas Lantai Luas lantai tiap kamar digunakan untuk menghitung alokasi dari cleaning supplies. Hal tersebut ditunjukkan dalam tabel berikut. commit to user 50 Tabel II. 11 Luas Lantai Tiap Kelas Kusuma Sahid Prince Hotel Tahun 2010 Kelas KWH Deluxe 36 x 16 m 2 576 m 2 Cabanas 18 x 18 m 2 324 m 2 Superior 16 x 27 m 2 432 m 2 Executive Suite 16 x 36 m 2 576 m 2 Luxury 12 x 40 m 2 480 m 2 Prince Suite 2 x 54 m 2 108 m 2 Indraloka Royal Suite 1 x 72 m 2 72 m 2 Jumlah 2.568 m 2 Sumber: data sekunder yang diolah e Tarif Jasa Sewa Kamar Perbedaan fasilitas yang disediakan pada tiap kelas kamar menyebabkan tarif yang dibebankan kepada tamu juga beragam. Berikut ini tarif sewa kamar yang berlaku pada Kusuma Sahid Prince Hotel tahun 2011. Tabel II. 12 Tarif Jasa Sewa Kamar Kusuma Sahid Prince Hotel Tahun 2010 Kelas Kamar TarifHari Deluxe Rp 600,000,- Cabanas Rp 675,000,- Superior Rp 900,000,- Executive Suite Rp 1,250,000,- Luxury Rp 1,500,000,- Prince Suite Rp 1,750,000,- Indraloka Royal Suite Rp 9,500,000,- Sumber: Accounting Department Kusuma Sahid Prince Hotel 2 Identifikasi Cost Driver Identifikasi cost driver dari setiap biaya aktivitas dilakukan setelah aktivitas diidentifikasikan berdasarkan masing-masing commit to user 51 kategori. Identifikasi dimaksudkan dalam penentuan kelompok aktivitas dan tarifunit cost driver. Pengelompokan sewa kamar dan cost driver ditunjukkan pada tabel berikut ini. Tabel II. 13 Pengelompokan Biaya Sewa Kamar dan Cost Driver Sewa Kamar Aktivitas Driver Cost Driver Jumlah Unit-level activity cost 1 Salary wages a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 c Superior tempat tidur 1.183 d Executive suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 427.575.000 2 Guest meals a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 c Superior tempat tidur 1.183 d Executive suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 139.484.000 3 Highlight power f Deluxe KWH 144.975,24 g Cabanas 73.675,98 h Superior 66.122,08 i Executve suite 67.148,32 j Luxury 8.412,26 k Prince Suite 50.647,20 l Indraloka RS 4.503,60 Jumlah 415.484,68 Rp 69.830.667 4 Water a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 commit to user 52 c Superior tempat tidur 1.183 d Executve suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 56.469.483 Batch activity cost 1 Printing stationery a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 c Superior tempat tidur 1.183 d Executve suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 11.679.792 2 Telephone facsimile a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 c Superior tempat tidur 1.183 d Executve suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 11.489.200 3 China glassware a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 c Superior tempat tidur 1.183 d Executve suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 5.792.000 Facility activity cost 1 Guest supplies a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 commit to user 53 c Superior tempat tidur 1.183 d Executve suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 158.724.000 2 Paper supplies a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 c Superior tempat tidur 1.183 d Executve suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 12.306.800 3 Cleaning supplies a Deluxe Luas lantai 576 m 2 b Cabanas 324 m 2 c Superior 432 m 2 d Executve suite 576 m 2 e Luxury 480 m 2 f Prince Suite 108 m 2 g Indraloka RS 72 m 2 Jumlah 2.568 Rp 55.033.034 4 Laundry supplies a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 c Superior tempat tidur 1.183 d Executve suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 150.117.406 5 Entertainment a Deluxe Volume 780 b Cabanas terisinya 2.539 c Superior tempat tidur 1.183 d Executve suite 153 e Luxury 269 f Prince Suite 126 commit to user 54 g Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 25.416.000 6 Miscelenous h Deluxe Volume 780 i Cabanas terisinya 2.539 j Superior tempat tidur 1.183 k Executve suite 153 l Luxury 269 m Prince Suite 126 n Indraloka RS 8 Jumlah 4.789 Rp 3.229.200 Sumber: data sekunder yang diolah Langkah selanjutnya setelah mengidentifikasi cost driver, kemudian menetukan tarif per unit cost driver. Setiap aktivitas yang memiliki cost driver ditentukan tarif per unit cost drivernya. Tarif per unit cost driver ditentukan dengan cara membagi jumlah biaya biaya dengan masing-masing cost driver. Tabel berikut ini merupakan rincian dari penentuan tarif per unit cost driver sewa kamar. Tabel II. 14 Pengelompokan Biaya Sewa Kamar dan Cost Driver Sewa Kamar Aktivitas Jumlah Cost Driver TarifUnit Unit-level activity cost 1 Salary wages Rp 427.575.000 4.789 Rp 89.283 a Deluxe b Cabanas c Superior d Executive suite e Luxury f Prince Suite g Indraloka RS 2 Guest meals Rp 139.484.000 4.789 Sesuai kelas a Deluxe Rp 34.000 commit to user 55 b Cabanas Rp 43.000 c Superior Rp 54.000 d Executive suite Rp 63.000 e Luxury Rp 70.000 f Prince Suite Rp 87.000 g Indraloka RS Rp 93.000 3 Highlight power Rp 69.830.667 415.484,68 Rp 168 a Deluxe b Cabanas c Superior d Executve suite e Luxury f Prince Suite g Indraloka RS 4 Water Rp 56.469.483 4.789 Rp 11.792 a Deluxe b Cabanas c Superior d Executve suite e Luxury f Prince Suite g Indraloka RS Batch activity cost 1 Printing stationery Rp 11.679.792 4.789 Rp 2.439 a Deluxe b Cabanas c Superior d Executve suite e Luxury f Prince Suite g Indraloka RS 2 Telephone facsimile Rp 11.489.200 4.789 Rp 2.399 a Deluxe b Cabanas c Superior d Executve suite e Luxury f Prince Suite g Indraloka RS 3 China glassware Rp 5.792.000 4.789 Rp 1.209 commit to user 56 a Deluxe b Cabanas c Superior d Executve suite e Luxury f Prince Suite g Indraloka RS Facility activity cost 1 Guest supplies Rp 158.724.000 4.789 Rp 33.144 a Deluxe b Cabanas c Superior d Executve suite e Luxury f Prince Suite g Indraloka RS 2 Paper supplies Rp 12.306.800 4.789 Rp 2.570 a Deluxe b Cabanas c Superior d Executve suite e Luxury f Prince Suite g Indraloka RS 3 Cleaning supplies Rp 55.033.034 2.568 Rp 21.430 a Deluxe b Cabanas c Superior d Executve suite e Luxury f Prince Suite g Indraloka RS 4 Laundry supplies Rp 150.117.406 4.789 Rp 31.346 a. Deluxe b. Cabanas c. Superior d. Executve suite e. Luxury f. Prince Suite g. Indraloka RS commit to user 57 5 Entertainment Rp 25.416.000 4.789 Rp 5.307 a. Deluxe b. Cabanas c. Superior d. Executve suite e. Luxury f. Prince Suite g. Indraloka RS 6 Miscelenous Rp 3.229.200 4.789 Rp 674 a. Deluxe b. Cabanas c. Superior d. Executve suite e. Luxury f. Prince Suite g. Indraloka RS Sumber: data sekunder yang diolah

c. Total Biaya Sewa Kamar dan Tarif Per Hari Berdasarkan

ABC System Pada tahap ini, biaya aktivitas dibebankan ke produk berdasarkan konsumsi masing-masing aktivitas produk. Pembebanan biaya dari tiap aktivitas ke setiap kamar dihitung dengan cara mengalikan tarifunit cost driver dengan cost driver yang dipilih. Total biaya sewa kamar diperoleh dari semua jumlah biaya hasil dari perkalian mengalikan tarifunit cost driver dengan cost driver yang dipilih. Sedangkan unit cost rawat inap diperoleh dari total biaya yang telah dibebankan pada masing-masing produk dibagi dengan jumlah hari pakai. commit to user 58 Pada Kusuma Sahid Prince Hotel tidak memberikan kebijakan khusus mengenai target laba. Berikut ini disajikan hasil perhitungan total biaya sewa kamar dan biaya sewa kamar per hari pada tiap kelas jasa sewa kamar pada Kusuma Sahid Prince Hotel. 1 Deluxe Tabel II. 15 Biaya Sewa Kamar untuk Deluxe Biaya Tarif Cost Driver Driver Total 1 Salary wages Rp 89.283 780 Rp 69.640.740 2 Guest meals Rp 34.000 780 Rp 26.520.000 3 Highlight power Rp 168 144.975,24 Rp 24.355.840 4 Water Rp 11.792 780 Rp 9.197.760 5 Printing stationery Rp 2.439 780 Rp 1.902.420 6 Telephone facsimile Rp 2.399 780 Rp 1.871.220 7 China glassware Rp 1.209 780 Rp 943.020 8 Guest supplies Rp 33.144 780 Rp 25.852.320 9 Paper supplies Rp 2.570 780 Rp 2.004.600 10 Cleaning supplies Rp 21.430 576 Rp 12.343.680 11 Laundry supplies Rp 31.346 780 Rp 24.449.880 12 Entertainment Rp 5.307 780 Rp 4.139.460 13 Miscelenous Rp 674 780 Rp 525.720 Total Biaya Untuk Deluxe Rp 203.746.660 Jumlah Hari Pakai 780 Biaya Sewa Kamar Per Kamar Rp 261.213,67 Sumber: data sekunder yang diolah commit to user 59 2 Cabanas Tabel II. 16 Biaya Sewa Kamar untuk Cabanas Biaya Tarif Cost Driver Driver Total 1 Salary wages Rp 89.283 2.539 Rp 226.689.537 2 Guest meals Rp 34.000 2.539 Rp 86.326.000 3 Highlight power Rp 168 73.675,98 Rp 12.377.565 4 Water Rp 11.792 2.539 Rp 29.939.888 5 Printing stationery Rp 2.439 2.539 Rp 6.192.621 6 Telephone facsimile Rp 2.399 2.539 Rp 6.091.061 7 China glassware Rp 1.209 2.539 Rp 3.069.651 8 Guest supplies Rp 33.144 2.539 Rp 84.152.616 9 Paper supplies Rp 2.570 2.539 Rp 6.525.230 10 Cleaning supplies Rp 21.430 324 Rp 6.943.320 11 Laundry supplies Rp 31.346 2.539 Rp 79.587.494 12 Entertainment Rp 5.307 2.539 Rp 13.474.473 13 Miscelenous Rp 674 2.539 Rp 1.711.286 Total Biaya Untuk Cabanas Rp 563.080.742 Jumlah Hari Pakai 2.539 Biaya Sewa Kamar Per Kamar Rp 221.772,64 Sumber: data sekunder yang diolah 3 Superior Tabel II. 17 Biaya Sewa Kamar untuk Superior Biaya Tarif Cost Driver Driver Total 1 Salary wages Rp 89.283 1.183 Rp 105.621.789 2 Guest meals Rp 34.000 1.183 Rp 40.222.000 3 Highlight power Rp 168 66.122,08 Rp 11.108.509 4 Water Rp 11.792 1.183 Rp 13.949.936 5 Printing stationery Rp 2.439 1.183 Rp 2.885.337 6 Telephone facsimile Rp 2.399 1.183 Rp 2.838.017 commit to user 60 7 China glassware Rp 1.209 1.183 Rp 1.430.247 8 Guest supplies Rp 33.144 1.183 Rp 39.209.352 9 Paper supplies Rp 2.570 1.183 Rp 3.040.310 10 Cleaning supplies Rp 21.430 432 Rp 9.257.760 11 Laundry supplies Rp 31.346 1.183 Rp 37.082.318 12 Entertainment Rp 5.307 1.183 Rp 6.278.181 13 Miscelenous Rp 674 1.183 Rp 797.342 Total Biaya Untuk Superior Rp 273.721.098 Jumlah Hari Pakai 1.183 Biaya Sewa Kamar Per Kamar Rp 231.770,62 Sumber: data sekunder yang diolah 4 Executive suite Tabel II. 18 Biaya Sewa Kamar untuk Executive Suite Biaya Tarif Cost Driver Driver Total 1 Salary wages Rp 89.283 153 Rp 13.660.299 2 Guest meals Rp 34.000 153 Rp 5.202.000 3 Highlight power Rp 168 67.148,32 Rp 11.809.918 4 Water Rp 11.792 153 Rp 1.804.176 5 Printing stationery Rp 2.439 153 Rp 373.167 6 Telephone facsimile Rp 2.399 153 Rp 367.047 7 China glassware Rp 1.209 153 Rp 184.977 8 Guest supplies Rp 33.144 153 Rp 5.071.032 9 Paper supplies Rp 2.570 153 Rp 393.210 10 Cleaning supplies Rp 21.430 576 Rp 12.343.680 11 Laundry supplies Rp 31.346 153 Rp 4.795.938 12 Entertainment Rp 5.307 153 Rp 811.971 13 Miscelenous Rp 674 153 Rp 103.122 Total Biaya Untuk Executive suite Rp 56.920.534 Jumlah Hari Pakai 153 Biaya Sewa Kamar Per Kamar Rp 372.029.64 Sumber: data sekunder yang diolah 5 Luxury commit to user 61 Tabel II. 19 Biaya Sewa Kamar untuk Luxury Biaya Tarif Cost Driver Driver Total 1 Salary wages Rp 89.283 269 Rp 24.017.127 2 Guest meals Rp 34.000 269 Rp 9.146.000 3 Highlight power Rp 168 8.412,26 Rp 1.413.260 4 Water Rp 11.792 269 Rp 3.172.048 5 Printing stationery Rp 2.439 269 Rp 656.091 6 Telephone facsimile Rp 2.399 269 Rp 645.331 7 China glassware Rp 1.209 269 Rp 325.221 8 Guest supplies Rp 33.144 269 Rp 8.915.736 9 Paper supplies Rp 2.570 269 Rp 691.330 10 Cleaning supplies Rp 21.430 480 Rp 10.286.400 11 Laundry supplies Rp 31.346 269 Rp 8.432.074 12 Entertainment Rp 5.307 269 Rp 1.427.583 13 Miscelenous Rp 674 269 Rp 181.306 Total Biaya Untuk Luxury Rp 69.309.507 Jumlah Hari Pakai 269 Biaya Sewa Kamar Per Kamar Rp 257.656,16 Sumber: data sekunder yang diolah 6 Prince suite Tabel II. 20 Biaya Sewa Kamar untuk Prince Suite Biaya Tarif Cost Driver Driver Total 1 Salary wages Rp 89.283 126 Rp 11.249.658 2 Guest meals Rp 34.000 126 Rp 4.284.000 3 Highlight power Rp 168 50.647,20 Rp 8.508.730 4 Water Rp 11.792 126 Rp 1.485.792 5 Printing stationery Rp 2.439 126 Rp 307.314 6 Telephone facsimile Rp 2.399 126 Rp 302.274 7 China glassware Rp 1.209 126 Rp 152.334 8 Guest supplies Rp 33.144 126 Rp 4.176.144 9 Paper supplies Rp 2.570 126 Rp 323.820 10 Cleaning supplies Rp 21.430 108 Rp 2.314.440 commit to user 62 11 Laundry supplies Rp 31.346 126 Rp 3.949.596 12 Entertainment Rp 5.307 126 Rp 668.682 13 Miscelenous Rp 674 126 Rp 84.924 Total Biaya Untuk Prince Suite Rp 37.716.708 Jumlah Hari Pakai 126 Biaya Sewa Kamar Per Kamar Rp 299.338,95 Sumber: data sekunder yang diolah commit to user 63 7 Indraloka Royal Suite Tabel II. 21 Biaya Sewa Kamar untuk Indraloka Royal Suite Biaya Tarif Cost Driver Driver Total 1 Salary wages Rp 89.283 8 Rp 714.264 2 Guest meals Rp 34.000 8 Rp 272.000 3 Highlight power Rp 168 4.503,60 Rp 756.605 4 Water Rp 11.792 8 Rp 94.336 5 Printing stationery Rp 2.439 8 Rp 19.512 6 Telephone facsimile Rp 2.399 8 Rp 19.192 7 China glassware Rp 1.209 8 Rp 9.672 8 Guest supplies Rp 33.144 8 Rp 265.152 9 Paper supplies Rp 2.570 8 Rp 20.560 10 Cleaning supplies Rp 21.430 72 Rp 1.542.960 11 Laundry supplies Rp 31.346 8 Rp 250.768 12 Entertainment Rp 5.307 8 Rp 42.456 13 Miscelenous Rp 674 8 Rp 5.392 Total Biaya Untuk Indraloka Royal Suie Rp 4.012.869 Jumlah Hari Pakai 8 Biaya Sewa Kamar Per Kamar Rp 501.608,63 Sumber: data sekunder yang diolah

3. Evaluasi Perbandingan Tarif Jasa Sewa Kamar