24 | P a g e
satu proses yang menghasilkan kedua-dua kesan positif dan negatif. Walaupun
demikian, ianya merupakan satu proses yang tidak dapat dielakkan; kadangkala
dilakukan secara sengaja tetapi seringkali ia berlaku secara tidak diduga; ia boleh
mencetuskan kontroversi dan ada juga perubahan yang dianggap lebih penting
atau lebih diutamakan berbanding dengan yang lain Wan Hasim Wan Teh 1984.
Proses perubahan yang berlaku dalam pembangunan ekonomi global yang
banyak berperanan pada abad ke-20 adalah
golongan kapitalis.
Golongan kapitalis berusaha untuk mengembangkan
dirinya melampaui batas negara dengan mengembangkan sistem pengangkutan
dan komunikasi agar dapat menggapai wilayah
lain dan
secara berterusan
mengembangkan pasaran
ke seluruh
dunia. Oleh yang demikian, golongan kapitalis merupakan penggerak globalisasi
ekonomi kerana wujudnya institusi-institusi khusus seperti pasaran kewangan, pasaran
komoditi dan perpindahan hak milik harta yang
merangsang dan
memudahkan pertukaran ekonomi secara jarak jauh.
Dengan itu, hubungan ekonomi global telah disempurkan
dengan perdagangan,
pelancongan, produksi, buruh migrasi, kerjasama
organisasi dan
ekonomi antarabangsa.
Komuniti nelayan
sebagai bahagian daripada komuniti maritim tidak
terlepas daripada perubahan di atas. Pada amnya,
perubahan yang
berlaku di
kalangan komuniti
nelayan adalah
disebabkan oleh keadaan sosial dan ekonomi. Selama ini komuniti nelayan
dianggap sebagai komuniti miskin. Dengan berlakunya
perubahan sosio-ekonomi
sekarang ini, komuniti nelayan boleh menaikkan taraf hidup dan bebas daripada
belenggu kemiskinan.
B. PERMASALAHAN KAJIAN
umatera Barat diiktiraf sebagai satu propinsi di Indonesia yang dikenal
dengan kumpulan etnik Minangkabau yang terletak di pantai barat pulau
Sumatera dan
melakukan aktiviti
penangkapan ikan
atau nelayan.
Sebahagian besar aktiviti pertanian dan perniagaan ialah kegiatan ekonomi utama
mereka. Tanah di propinsi Sumatera Barat pada amnya subur dan pertanian yang
diusahakan berbagai-bagai jenis. Padi merupakan hasil pertanian yang utama.
Getah, kelapa kering, kopi, gambir, kulit kayu manis dan cengkih adalah di antara
hasil tanaman terpenting untuk jualan. Tanaman seperti jagung, cili, kacang tanah
dan kubis juga diusahakan sekali setahun dan hasilnya dijual di sekitar Sumatera
Barat. Di samping pertanian, perniagaan menjadi aktiviti utama etnik Minangkabau.
Kepintaran etnik Minangkabau berniaga diketahui umum dan dipercayai mereka
sebagai satu daripada sebilangan kecil kumpulan etnik Indonesia yang berupaya
bersaing dengan orang Cina
dalam perniagaan Kato 1989.
Sistem pentadbiran
adat Minangkabau di propinsi Sumatera Barat
terbahagi kepada
daerah pedalaman
darek dan pesisir pantai rantau Kato 1982;
Swift 1971.
Tempat etnik
Minangkabau daerah Sumatera Barat meliputi kawasan seluas 18,000 batu
persegi yang terletak memanjang dari utara ke selatan di antara lautan Hindi dengan
banjaran
gunung Bukit
Barisan. Sebahagian
besar pedalaman
terdiri daripada bukit-bukit yang terletak di antara
beberapa kawasan tanah datar yang tinggi. Bahagian pedalaman itu biasa disebut
semarak alam Minangkabau Luhak nan Tigo.
Sementara bahagian
pesisir pantainya
yang panjang
membujur merupakan kawasan paya dan daerah
lembah-lembah sungai dan anak sungai yang terletak daripada kawasan darat dan
bermuara ke Selat Melaka serta Laut Cina Selatan Kato 1989; Mansoer 1970:2-3.
Sumatera Barat
yang mengamalkan adat perpatih-matrilineal,
mengesahkan kemasyhuran dua orang sebagai tokoh utama daripada asas
falsafah adat Minangkabau, iaitu Datuk Katumanggungan dan Datuk Perpatiah Nan
Sabatang. Daripada perbezaan pendapat kedua-dua tokoh itu akhirnya Minangkabau
ditetapkan menjadi dua ”kelarasan”. Kelarasan Datuk Perpatih Nan Sabatang
ialah ”Bodi-Caniago” yang mengutamakan demokrasi, tanpa membezakan kedudukan
”penghulu”. Kelarasan
Datuk Katumanggungan iaitu ”Koto- Piliang”
menerapkan sistem
yang membeza-
S
25 | P a g e
bezakan kedudukan seorang penghulu Swift 1971; Abdullah 1972a.
Adat matrilineal
Minangkabau merupakan satu prinsip struktur sosial yang
disusun berdasarkan nasab ibu. Ahli kepada ”payung” dan ”paruik” pula ialah
kumpulan nasab ibu yang diketuai oleh kaum lelaki ”penghulu” dan ”tungganai”.
Corak tempat tinggal sistem matrilineal ialah matrilokal, kadangkala dwilokal, dan
kuasa utama pada unit payung dan paruik
itu berada di tangan ”mamak” Kato 2005; Graves 2007; Naim 1979. Berdasarkan
sistem itu, etnik Minangkabau ialah satu daripada masyarakat nasab ibu yang
terbesar di dunia. Selain itu, etnik Minangkabau terkenal dengan amalan
merantau yang masih berketerusan hingga kini.
Perbincangan dalam artikel ini berasaskan
satu kajian
yang cuba
meninjau berlakunya perubahan sosio- ekonomi masyarakat yang mempengaruhi
kepada keadaan sosio-ekonomi keluarga dan amalan merantau di kalangan nelayan.
Kalangan nelayan ialah keluarga-keluarga yang termasuk dalam kelompok nelayan
buruh.
Kajian menggunakan
kaedah kualitatif
untuk mengamati
proses kehidupan seharian nelayan, baik aktiviti
penangkapan ikan mahupun aktiviti ketika di
rumah. Informan
dipilih daripada
kalangan yang dikenal pasti sebagai mempunyai
peranan penting
dalam perubahan sosio-ekonomi di kalangan
nelayan. Pemilihan informan juga dilakukan secara snowball. Sebanyak 25 informan
telah ditemu bual secara mendalam.
Tumpuan utama kajian ini adalah melihat kehidupan sosio-ekonomi nelayan
dan pola migrasi yang telah mengalami perubahan
akibat pengaruh
daripada aktiviti
pelancongan. Untuk
menilai kesignifikanan kajian yang lebih luas, maka
antara beberapa hal yang ditinjau termasuk perubahan
sosio-ekonomi kalangan
nelayan yang berdampak kepada amalan adat
perpatih-matrilineal Minangkabau,
khususnya amalan merantau yang sangat penting
memahami perubahan
sosio- ekonomi yang berlaku dalam kehidupan
nelayan seharian.
C. SOROTAN KAJIAN LEPAS 1. Komuniti Nelayan
