Uslub Al-Qosr Fi Diwan Ibnu Sahl Al-Andalusi : dirasah tahliliyyah Balagiyyah

‫أ ﻮب ا‬

‫ﺮ‬

‫د ﻮان ا‬

‫)درا ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ(‬

‫ﻬ اﻷ ﺪ‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت ا‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ )‪(S.S.I‬‬

‫إ ﺪاد‬

‫ﺪ ﻮر أ‬

‫ر ﺎ‬

‫‪103060028920‬‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت اﻹ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‬
‫‪2008‬م ‪1429 /‬هـ‬

‫ﺮ‬

‫أ ﻮب ا‬

‫د ﻮان ا‬

‫)درا ﺔ‬


‫ﻬ اﻷ ﺪ‬
‫ﺔ(‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت ا‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ )‪(S.S.I‬‬

‫إ ﺪاد ا ﺎ‬
‫ر ﺎ‬
‫ﺪ ﻮر أ‬

‫ر ا ﺪ ‪103060028920 :‬‬

‫ا‬


‫ﺮاف‬

‫ا ﺪآ ﻮر أ ﺪ درد ﺮي‬

‫آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت اﻹ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‬
‫‪2008‬م ‪1429 /‬هـ‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬

USLÛB AL-QOSR FĬ DĬWAN IBNU SAHL
AL-ANDALUSĬ
DIRĂSĂH TAHLĬLIYYAH
BALĂGIYYAH


Skripsi
diajukan kepada Fakultas Dirasat Islamiyah
untuk memenuhi persyaratan memperoleh
gelar Sarjana Studi Islam. ( S.S.I)
Oleh:
Muh Nur Akhsin Ridho
NIM: 103060028920

Pembimbing

DR. Ahmad Dardiri

FAKULTAS DIRASAT ISLAMIYAH WA AL- ARABIYAH
UNIVERSITAS ISLAM NEGERI SYARIF HIDAYATULLAH
JAKARTA
1429H/2008 M

‫ﺮﺮ‬

‫ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ‬


‫ا ﺬي ﺪم‬

‫ﺎ ﺔ هﺬا ا‬
‫ر ﺎ إ ﻰ آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت ا‬
‫ﺔ ا و ﻰ ) ‪( S.S.I‬‬

‫ا ﺎ‬

‫أ ﻮب ا‬

‫ا ﺪرا ﺎت ا‬
‫د ﻮان ا‬
‫ﺪﺮ‪:‬‬

‫وذ ﻚ‬

‫ﺎن ‪1429‬هـ‪17 /‬‬

‫ا ﺎ ﺔ وا ﻜ ا‬

‫ا ﺪآ ﻮر ‪/‬‬

‫ﻜﻮن‬

‫ﺮي ا‬
‫ﺎ‬

‫ﺪاﻜ ﺔر‬

‫وآ ا‬

‫ﺪرس ﺎ ﺔ ا‬

‫ﻬ اﻷ ﺪ‬
‫ﺪ ﺪا‬
‫ﺮ ‪2008‬م أ ﺎم‬

‫) ‪( ...............................‬‬

‫)‪( ................................‬‬

‫ﺮﺎ‬

‫ﺮازي د ﺎ‬

‫ﺪ ﻜﺮ ﺮ‬

‫ا ﺪآ ﻮر ‪/‬‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ و ﻮا ‪:‬‬

‫ﺔ‬

‫ﺪرس ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‬
‫ا ﺪآ ﻮر ‪/‬‬

‫ﻮل‬

‫ﻰ ا ﺪر ﺔ‬

‫‪:‬‬


‫ﺮ ﺪ‬

‫ا ﺪآ ﻮر ‪ /‬أ ﺪ دردري‬
‫ﺪ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺪ ﻮر أ‬

‫‪/‬‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‬

‫ﺮ‬

‫‪ 17‬ر‬

‫ﻰا‬


‫)‪( ................................‬‬

‫ﺔ ﺎ ﺎ‬

‫ﻬﺎب‬
‫ﺎ ﺎ‬

‫) ‪( ..............................‬‬

‫ﺔ‬

‫اﺮ‬

‫اﷲ ا ﺮ‬

‫ﻜﺮ و ﺪ ﺮ‬
‫ﺪ ﷲ رب ا ﺎ‬

‫ا‬
‫و‬

‫أﺎ‬

‫أ‬
‫ﺪ‪،‬‬

‫ﻜﺮ ا ﺎ‬

‫ا ﻬﻰ ا ﺎ‬

‫ﺔ ا وﻰ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫و‬

‫إ ﻬﺎم‬

‫اﷲ ﺰ و‬

‫آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬


‫ا ﺪر ﺔ ا ﺎ‬
‫ﺮ‬

‫وا‬

‫‪.‬‬

‫ة وا‬

‫ﻰأ‬

‫م‬

‫ﻰ‬

‫ﻰ‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ أن‬

‫ﺎم آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫وإراد ‪ ،‬ﺪ‬

‫ا ﺬي هﻮ أ ﺪ ﺮوط ا‬

‫آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت ا‬

‫ﺪم‬

‫ﺪﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﺪو ﻰ‬

‫ﺰ‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‬

‫ا ﺪﺮ إﻰ آ‬

‫ﻬ ﺎ ﺬآﺮ‪:‬‬

‫ﺔ ا ﺪآ ﻮر أ ﺪ درد ﺮي ا ﺬي ﺪ أ‬

‫‪.1‬‬

‫ا ﺎم وا ﺮا ﺔ ا ﺪ ﺔ‬
‫و ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬
‫ا ﻜﺮ و‬

‫‪ ،‬وأ‬

‫ﻮل‬

‫ﻰ‬

‫ﻰ هﺬا ا‬

‫ﺎ‬
‫ﺈر ﺎدا‬

‫ﺮاف‬
‫ا ﺎ ﺔ‬

‫ﺔ ا ﺪآ ﻮر‬

‫‪.2‬‬
‫ا‬

‫ﺮي ا‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‬

‫‪ .3‬وإ ﻰ ا ﻮا ﺪ ا ﺰ ﺰ‬
‫ا ﺬ‬
‫ا‬

‫ﺮ ﺪ ‪،‬‬

‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫‪ .4‬ا‬

‫ﺔإ‬

‫ﻰ إ ﺎم ا ﺪرا ﺔ ا ﺎ‬
‫ا‬

‫ا ﺎم ا‬

‫هﺪى‬

‫ﺎء‪ ،‬و‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﺎ ﻮا‬

‫ا‬

‫‪ .5‬وإ ﻰ‬

‫ﺪ‬

‫ﺰال‬

‫ﺎل ﺎ‬

‫و ﻜ ﺔ آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت ا‬

‫اﻜ‬
‫‪.7‬‬

‫ﺎ‬
‫ا‬
‫ا‬

‫ﺪ ﺎء وا ﺰ ء ا‬

‫ودار ا‬
‫ا ﺎ‬

‫ﻬﺪ ا ﻮم ا‬

‫ﻮا‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﺮاءة و ﺎ ﺔ‬

‫ا ﻜ ﺔ‪ ،‬و ﺎح ا‬

‫ﺰاء‬

‫م‪ ،‬و ﺪ ا ﻜﻮر‪ ،‬ور ﺎد ﺎن‪ ،‬ا ﺬ‬

‫‪ ،‬و ﺎ ﺪ ﻬ ا ﻜﺮ ﺔ‬
‫ﺎه‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‬

‫‪.‬‬

‫وأ ﺮا‪ ،‬أ ﺄل اﷲ ﺎ ﻰ أن‬
‫إﻰ‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬

‫ﺎآﺮ ﺎ‪،‬‬

‫ﺔ وا ﺮ ﺔ‪ ،‬و ﻜ ﺔ آ ﺔ ا دب‬

‫ﺎ ﺔ‪ ،‬و ﻜ ﺔ‬

‫ﺔ ﺎ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﻰ إ ﺎم ا ﺪرا ﺔ‪.‬‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫اﺬ‬

‫ﺮا ا ﺬ‬

‫ﺬ ﻮا ﻬﻮده‬

‫و ﺎ ﻮا ﺰو ﺪ ﺎ ﻮم ا ﺎ ﺔ‬

‫)‪(LIPIA‬‬

‫ا‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﺎ ﺬة ا ﻜﺮام ا ﺬ‬

‫‪ .6‬أ ﺎء ﻜ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫ﺮ‬

‫‪،‬‬

‫ﺪ ﺮ ﺎن‬

‫ا ﻬﺪا ﺔ‪ ،‬وه ﺎ ﺮا‬

‫ا ﺎم ا‬

‫وا ﺪرا ﺎت ا‬

‫ﺎس ا ﺎ‬

‫ﺔ‪ .‬وإ ﻮان ا ﺎ‬

‫ﺔا ﺎ‬

‫ﺈ ﺪو‬

‫ﺔ ﺎ ﺎن وا ﺮ ﺔ ﺬ‬

‫ﻮ ﺔ ﻮر ﺎ ﺪا ا‬

‫و‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‪.‬‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ‪ ،SPd.I,‬وا ﻮا ﺪة ا ﺰ ﺰة رو ﺔ‬

‫ﺎﺎ ﺮ ﺔا ﺎ‬
‫ﺮ‬

‫ﺪ آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت‬

‫إ ﻬﺎء هﺬا ا‬

‫إ ﺎم هﺬا ا‬
‫ﺮ ا ﺰاء‬

‫ﻰ‬
‫‪،‬‬

‫ﺰاه اﷲ‬

‫‪،‬‬

‫ﺎ ﻮا‬
‫ا ﺎق‪.‬‬
‫ا ﺪ ﺎ وا‬
‫ﺮ ا ﺰاء‪.‬‬

‫ﺮة‬

‫ﺎآﺮ ﺎ‪5 ،‬‬
‫‪5‬ر‬

‫ﺮ ‪2008‬م‬
‫ﺎن ‪1429‬هـ‬
‫ا ﺎ‬

‫ﺪ ﻮر أ‬

‫ر ﺎ‬

‫ﻮ ﺎت ا‬
‫ﻜﺮ و ﺪ ﺮ ‪ ...................................................‬أ‬
‫‪ ..............................................‬ج‬

‫ﻮ ﺎت ا‬

‫اﻷول‬

‫ا‬

‫ا ﺪ ﺔ‬
‫أ‪.‬‬

‫ﺔا‬

‫ب‪.‬‬

‫ﺪﺪا‬

‫‪4...............................................‬‬

‫ج‪ .‬أهﺪاف ا‬

‫‪5..............................................‬‬

‫د‪ .‬أه ﺔ ا‬

‫‪5................................................‬‬

‫هـ‪ .‬ﻬ ا‬

‫و ﺮ ﺔآﺎ‬

‫و‪.‬‬

‫‪1................................................‬‬

‫ﺔا‬

‫‪6...............................‬‬

‫‪6................................................‬‬
‫ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻬﻮم ا‬
‫أ‪ .‬ﺮ‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺮ‪8................................................‬‬

‫ب‪.‬أ ﺎم ا‬

‫ﺮ‪10...............................................‬‬

‫‪.1‬‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫ﺎر ﺮض ا ﻜ ‪10.....................‬‬

‫‪.2‬‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫ﺎر ﺎل ا‬

‫ﻮر‪13.....................‬‬

‫‪.3‬‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫ﺎر ﺎل ا‬

‫ج‪ .‬ﺮق ا‬
‫‪ .1‬ا‬

‫ﺎ‬

‫‪16.....................‬‬

‫ﺮ‪18...............................................‬‬
‫وا‬

‫ﺎء‪18........................................‬‬

‫‪ .2‬إ ﺎ‪19.....................................................‬‬
‫‪ ،‬أو‬

‫‪ .3‬ا‬
‫ﺎ‬

‫‪ .4‬ﺪ‬
‫د‪ .‬ﻮا ا‬

‫‪ ،‬أو ﻜ ‪19.............................‬‬

‫ا ﺄ ﺮ‪20......................................‬‬
‫ﺮ‪21...............................................‬‬
‫ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺔ ﺮ ﺔ‬
‫ﻬ اﻷ ﺪ‬

‫ا‬

‫أ‪ .‬ﻮ ﺪ ‪22.......................................................‬‬
‫ب‪.‬ا دب ا ﺮ‬
‫ج‪.‬‬

‫ﺮا‬

‫ﺔا‬
‫‪ .1‬أ‬

‫ﻬ ‪24 .........................................‬‬

‫‪26...................................................‬‬

‫‪ .2‬ﺬه ا ﺪ‬
‫‪.3‬‬

‫ﻬ ‪23 ..........................‬‬

‫‪26.............................................‬‬

‫‪28......................................................‬‬

‫د‪ .‬ﺮ ا‬
‫‪.1‬‬
‫‪ .2‬أ ﺮا‬

‫ﻬ ‪29 ..............................................‬‬
‫‪29....................................................‬‬
‫‪32................................................‬‬

‫‪ .3‬د ﻮا ‪32 ..................................................‬‬
‫ا ﺮا‬

‫ا‬
‫درا ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫ا ﻮاردة‬

‫د ﻮان ا‬

‫أ ﺎ‬

‫ا‬
‫ﻬ اﻷ ﺪ‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫أ‪.‬‬

‫ا ﺪ ﻮان وا‬

‫ﺎت ا ﻮاردة‬

‫أ ﺎ‬

‫ا‬

‫‪36..............................................................‬‬
‫ب‪ .‬أ ﺎ‬

‫ج‪.‬‬

‫ا‬

‫ﺮ ﻬﺎ‪38.......................................‬‬
‫وا‬

‫ﺎء‪38.....................‬‬

‫‪ .1‬أ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫‪ .2‬أ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺈ ﺎ‪48..................................‬‬

‫‪ .3‬أ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫‪ .4‬أ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮ‬

‫‪ ،‬أو‬
‫ﺎ‬

‫ﺪ‬

‫‪ ،‬أو ﻜ ‪58.........‬‬

‫ا ﺄ ﺮ‪69..................‬‬

‫ﻮر ﻬﺎ ا ﺪو ﺔ ‪71........................................‬‬
‫ا‬

‫ا ﺎ‬
‫ا ﺎ ﺔ‬

‫أ‪ .‬ﺎ‬

‫ا‬

‫ب‪ .‬ا‬

‫ﺮا ﺎت ‪79 ..............................................‬‬

‫ا ﺮا‬

‫ﺎدر‪81 ...........................................‬‬

‫‪76 ..............................................‬‬
‫وا‬

‫ﺮ‬

‫اﻷول‬

‫ا‬

‫ا ﺪ ﺔ‬
‫ﺔا‬

‫أ‪.‬‬
‫إن‬

‫ﺄة ا دب‬

‫و ﻮر ‪ ،‬ﺄ‬

‫و ﻬﺎ إ ﻰ‬

‫ﺔ ﻮ‬
‫ﺮه‬

‫أ ﻜﺎر و ﻮا‬
‫ﻮن‬

‫اﺬ‬

‫ﻬ أو‬

‫ا ﺎة‪.‬‬

‫وا دب‬

‫ﺎهﺪهﺎ‬

‫ﺎ‬

‫اه ﺪى إ ﻬﺎ ا ﺎس‬

‫‪1‬‬

‫ا ﻮن ا‬

‫أ ﻜ اﷲ ا رض‪ ،‬ﺎ‬

‫آﺎ‬

‫ﻮ ﻬ‬

‫ا ﺮاء وا ﺎ‬

‫ا دب‬

‫ا‬

‫ﺎن إ ﻰ ا‬

‫ﻰ ذ ﻚ ﺄن ا ﻮن ا ﺮ ﺔ ا‬

‫وا ﺪوهﺎ و ﺎ‬

‫ﻮﻬ‬

‫ﺮة‬

‫ﺎ ﺔ ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺮ‬
‫ﺔ‬

‫ﺔ ا‬

‫ﺎن‬

‫ﻬﺪف إ ﻰ ا ﺄ ﺮ‬
‫ا ﻮر ا ﺎ ﺔ‬

‫ﻰه ﻮ ‪.‬‬

‫ﻬﺎ ا‬
‫إ ﻰ ا ﺮا ﺔ وا‬
‫ا ﻮس و‬
‫ﺄس أن‬

‫ا‬

‫ﺎن‬

‫ﺬ أن‬
‫ﺔ‪،‬‬

‫ﺔ وا‬

‫ﺔ ﻬﺎ‪ ،‬وإذا‬

‫إ ﻬﺎ ا‬

‫ﺎن أو‬

‫‪2‬‬

‫‪ 1‬أ ﺪ ا ﺎ ‪ ،‬أ ﻮل ا ﺪ اﻷدب‪ ،‬ط‪) ،7‬ا ﺎهﺮة ‪ :‬ﻜ ﺔ ا ﻬ ﺔ ا‬
‫‪76‬‬
‫‪ ،‬اﻷدب ا ﺮ و ﺎر ‪ ،‬ط‪) ،1‬ا ﺮ ﺎض‪:‬‬
‫ﺪا‬
‫‪ 2‬ﺪا ﺰﺰ‬
‫ﺔ‪1405 ،‬هـ (‪ ،‬ص‪21‬‬
‫ﻮد ا‬

‫ﺮ ﺔ‪1964 ،‬م(‪،‬‬
‫ﺎ ﺔ ا ﺎم‬

‫ـ‬

‫ا ﻮن ا‬

‫وا دب‬

‫ﻮر ا ﺎة وأ ﺪا ﻬﺎ ﺎ ﻬﺎ‬

‫ﺔا‬

‫أ ﺮاح وأ ﺮاح‪ ،‬و ﺎل و م‪،‬‬
‫و‬

‫ﻮا‬

‫ﻬﺎ‬

‫را ‪ 3.‬وا دب‬
‫أ ﻮال أ ﺔ‬

‫ل ﺎ‬

‫وأ ﻜﺎر‪ ،‬ﺄ ﻮب‬

‫و ﻮرة ﺪ ﺔ و ﺎل‬

‫ﺎة ا ﺎس‬

‫ﺪ ﺎ أرد ﺎ أن ﺮف‬

‫دور هﺎم‬
‫ﻜ ﺎ أن ﺮى دا ﻬ‬

‫و ﺎ ﺔ و ﻜ‬

‫ﻬﺎ‬

‫و ﺮوف ﺎ ﺔ‪ 4.‬و‬
‫ﺰﺔ‬

‫ن ا دب‬
‫و ﺎ ﺄ ﺮوا‬

‫ﺎة أه‬

‫ا دب إ ﻰ ا‬

‫ﺔ ﻮق ﺰ ﺔ ﻚ ا‬

‫ﺮ وا ﺮ‪ ،‬ﺎ‬

‫ﻰ ي ﺎ‬
‫و‬

‫ﺮ‬

‫ﻜ‬
‫ﺎ‬

‫ﻬﺎ إ ﻰ ا ﺎ‬
‫ﺎ ﺔ ﻬﺎ‪ ،‬و‬

‫ﺎ‬

‫‪ ،‬اﻷدب ا ﺮ‬
‫ا ﺎ ﺮ‬

‫ﺮ‬

‫ﺪ ا ﺮب‬

‫ا‬

‫ا ﻮم ا ﺪ ﺔ و‬
‫ﺮ إ ﺎن ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‪.‬‬

‫ﺮف وا ﻮ وا‬

‫وا ﺎن وا ﺪ ‪ ،‬و ﻜ‬
‫ﺎ‬

‫أ ﺪاث‬

‫ﺎﺔ‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ا ﻮم ا ﺪ ﺔ‬

‫ﺮوع ا ﺔ ا ﺮ ﺔ ه‬

‫ﺮة ﺎ‬

‫ﺔ‬

‫‪5‬‬

‫آ ﺎ ﺮ ﺎ أن ا ﺔ ا ﺮ ﺔ وه‬
‫أن‬

‫ا د‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺔ‪ .‬وا‬

‫ﺔ‬

‫هﺬ ا ﻮاع ا‬

‫ﺔ‬

‫ا‬

‫ﺮ‪.‬‬

‫و ﺎر ‪ ،‬ـ ‪5‬‬
‫ﺮ‪ ،‬ط‪ ) ،2‬ا ﺎهﺮة ‪ :‬دار ا ﺎرف‪1119 ،‬هـ‬

‫ﺪا‬
‫‪ 3‬ﺪا ﺰﺰ‬
‫‪ ،‬اﻷدب ا ﺮ‬
‫‪ 4‬ﻮ‬
‫(‪ ،‬ـ ‪11‬‬
‫‪ 5‬أ ﺪ ا ﺎ ‪ ،‬أ ﻮل ا ﺪ اﻷد ‪ ،‬ط ‪ ) ،7‬ا ﺎهﺮة ‪ :‬ﻜ ﺔ ا ﻬ ﺔ‪1943 ،‬هـ (‪،‬‬

‫ـ ‪20‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺮ ﺮع‬

‫ﺪ ﺪة دا‬

‫ﺮوع‬

‫ا‬

‫ﺈ ﺪى‬

‫ا ﺎ‬
‫ﺮ‬

‫ﺔ‪ ،‬وا‬

‫ا ﺬي‬

‫ﺪا‬

‫ﺎ‬

‫هﻮ "‬

‫ﺮ‪ 6".‬أو‬

‫ﺮق ا‬

‫أﺮ ﺄ ﺮ‬

‫ﻮ ﺔ‪ 7.‬و‬

‫ﺮ أ ﺎ‬

‫ﺪ ﺪة‬

‫ﻬﻮرة‪ ،‬و ﻜ‬

‫ﻰ أ ﺎم و ﺎ‬

‫ﺎرات‬

‫ﺔ‪ .‬ﺎ‬

‫وا‬

‫ﺮ ا‬

‫ﺎ ‪ ،‬و‬

‫ا‬

‫ﺮ ا‬

‫ا‬

‫ﺔ‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫وا‬

‫ﻰ ا ﻮ ﻮف و‬
‫إﻰ‬

‫أ ﻮب ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺪهﺎ‬

‫وﺪو ﺪ‬

‫د ﻮان ا‬

‫د ﻮان ا‬

‫هﻮا‬

‫ﻮم ا‬

‫وا ﻜ ﺮ ﺪى ا‬

‫ء آﺎ‬

‫وﺬﻚ‬

‫ا‬

‫ﺎر‬

‫ﺮا‬

‫ﺎ‬

‫و‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﺔ‬
‫إﻰ‬

‫ﺔ‪ ،‬و‬
‫ﺮا‬

‫ا‬

‫‪ ،‬وذ ﻚ أن‬

‫ا‬

‫ﺮى ا ﻰ ﺎء ﻬﺎ ا ﻜ ﺎب‪.‬‬
‫ﺮي‬

‫ﺎهﺎ‪.‬‬

‫ﺮ‪ .‬وا‬

‫ا ﺬي‬

‫ﻮل هﺬ ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺎر ﺎل‬

‫ﺰ ﺎ ﻬ‬
‫أ ﺎ‬

‫ﺮ‬
‫إﻰ‬

‫ﺪرة ﻮغ ا ﺄ ﺮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺮ ﺔ‬
‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ﻰا‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﺮوري أن‬

‫‪ 6‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫ـ ‪80‬‬
‫ﻰأ ‪،‬ا‬
‫‪ 7‬ﻰ ا ﺎرم و‬
‫ا ﺎرف‪ 1951 ،‬م(‪ ،‬ـ ‪217‬‬

‫ﺎر ا ﻮا‬

‫ﺮا ﻮ ﻮف‬

‫ﺮ ا ﺮاد و‬

‫وأ ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫ا ﻮس‬

‫ﺔ‬

‫ﻮان‪:‬‬

‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ) ،2‬ا ﺎهﺮة‪ :‬ﻜ ﺔ ا ﺎ ﺔ ا زهﺮ ﺔ‪ ،‬دت(‪،‬‬
‫ﺔ ا ﻮا‬

‫ﺔ ا ﺎن وا‬

‫ﺎ‬

‫وا ﺪ ‪) ،‬‬

‫ﺮ‪ :‬دار‬

‫"أ‬

‫ﻮب ا‬

‫و‬

‫ﺔ("‬
‫و‬

‫ا ﺪوا‬

‫أو ‪:‬‬
‫ا‬

‫ﺮ‬

‫د ﻮان ا‬

‫إﻰا‬

‫ﺎن‬

‫ﻬ ا ﺪ‬
‫ﺎ ﺎ ‪ :‬وإن ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺎءت‬

‫ا‬

‫ب‬

‫ﺎح‬

‫د ﻮان ا‬

‫) درا ﺔ‬

‫ﺎر هﺬا ا ﻮ ﻮع ‪:‬‬

‫ﺮﺔا‬
‫‪.‬‬

‫ﻬ اﻷ ﺪ‬

‫ﺔ‬

‫ﺎ‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﺮوﺎ‬

‫ﻜ‬

‫د ﻮان‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺔ ا‬

‫ا‬

‫‪.‬‬

‫ﺪﺪا‬

‫ب‪.‬‬

‫إن د ﻮان ا‬
‫آ‬
‫ودرا‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﺎ ورد‬

‫‪ ،‬و ﺬ ﻚ ﺪد ا ﺎ‬

‫و ﻮ ﻮل إ ﻰ‬

‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺔ‪:‬‬
‫‪.1‬‬

‫د ﻮان ا‬

‫هﻮ ا‬

‫‪ .2‬ﺎ ﻬﻮم ا‬

‫وا‬

‫ا‬

‫ﺎل‪ ،‬و‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﺎ‬

‫و ﻬ‬

‫ﺔ وا ﺪة و ﺎ ﺔ‬
‫‪،‬و‬

‫ﻜ‬

‫أن‬

‫ﻮدة‬
‫أ ﺔا‬

‫؟‬

‫ﺮو ﺎأ ﻮ و ﺎأ ﺎ ؟‬

‫ﺄ ﻮب‬
‫ا‬

‫ﺔ‬

‫‪ .3‬ﺎ‬
‫أ ﺎ‬

‫ا‬

‫د ﻮان ا‬

‫ﺮ‬

‫و ﺎ أ ﻮاع‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫؟‬

‫ج‪ .‬أهﺪاف ا‬
‫أ ﺎ ا هﺪاف‬
‫‪.1‬‬

‫ﺮﺔ‬

‫‪.2‬‬

‫ﺮﺔ‬

‫درا ﺔ هﺬا ا ﻮ ﻮع‪ ،‬ﻬ آ ﺎ‬
‫ﺔا ﺎ ﺮا‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﺮ وأ ﺎ‬

‫وأ ﺎ ‪.‬‬

‫ﻰا‬

‫‪ .3‬ا ﻜ‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫د ﻮان ا‬

‫‪:‬‬

‫‪.‬‬

‫ا‬

‫وأ ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫‪.‬‬

‫د‪ .‬أه ﺔ ا‬
‫ﻮا ﺪ هﺬا ا‬
‫‪ .1‬ز ﺎدة ا ﻬ‬

‫ﺎ‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﺮ وأ ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫د ﻮان ا‬

‫‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻮ ﺮ ﻮذج‬
‫ا ﺎ‬

‫‪:‬‬

‫)ا‬

‫با ﺎ ﺔ‬
‫ﺮ(‬

‫ا‬

‫ا‬
‫ﻮص ا د ﺔ‪.‬‬

‫ﺔو ﺎ ﺔ‬

‫و ﺮ ﺔآﺎ‬

‫هـ‪ .‬ﻬ ا‬
‫ﺮ ﺔ‬

‫‪-1‬‬
‫ا‬

‫ﺎ ﺔ ا ﺎت‬
‫آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫ﺪت‬

‫ﺎا‬

‫ا ﺬي‬

‫ﻰ ا ﻬ ا‬
‫ا‬

‫ﺮأ ا ﺎ‬

‫وهﻮ ‪ :‬ا ﻬ‬

‫ﻮص وا ﻜﺎر‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺮ ﺔ ا ﻜ ﺎ ﺔ‬
‫وا‬

‫ﺪا ﺎ‬

‫د‬

‫آ ﺎ ﺔ ا ﻮث ا‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺔ آﺎﺔ ا‬

‫ﻰ ذ ﻚ ﺎ ﺮ ﻮع إ ﻰ‬

‫أ ﺪر‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ‬

‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺮ‬

‫ا ﻮان ‪:‬‬

‫‪“ Pedoman penulisan skripsi, tesis, disertasi UIN Syarif‬‬
‫” ‪Hidayatullah tahun 2008‬‬

‫ﺔا‬

‫و‪.‬‬

‫و ﻬ‬
‫ﺔ‬
‫ا‬

‫ﺮاءة هﺬا ا‬

‫و ﻬ‬

‫ﻮ‬

‫إﻰ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﻮل‪ ،‬وه ‪:‬‬
‫ا ول‬

‫‪ :‬ﺪ ﺔ وه‬
‫و ﺪ ﺪا‬
‫ا‬

‫و ﻬ ا‬

‫ﻮي‬

‫ﻰ‬

‫ﺔا‬

‫وأه ﺪاف ا‬
‫و‬

‫ﺔا‬

‫وأه‬
‫‪.‬‬

‫ﺔ‬

‫ا‬

‫ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ا ﺮا‬

‫ا‬

‫ا ﺎ‬

‫‪ :‬ﻬﻮم ا‬
‫وأ ﺎ‬
‫‪:‬‬

‫ﺮو‬

‫ﻰ ﺮ‬

‫و ﺮ و ﻮا‬

‫و ﺎ ‪.‬‬

‫ﺔ ﺮ ﺔ‬

‫و‬

‫د ﻮان ا‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﻰ ﻮ ﺪ وا دب ا ﺮ‬
‫ﺮ و‬

‫و ﺮ‪.‬‬

‫‪ :‬ا ﺪرا ﺔ ا‬
‫ا ﻮاردة‬

‫ﺔ‬

‫أ ﺎ‬
‫ﻬ ا ﺪ‬

‫د ﻮان ا‬

‫ا ﺪ ﻮان وا‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫‪ ،‬وه ﻮ‬

‫ا‬

‫ﺎت ا ﻮاردة‬

‫أ ﺎ‬

‫ﺮ وأ ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺮ ﻬﺎ و ﻮر ﻬﺎ ا ﺪو ﺔ‪.‬‬
‫ﻮي‬

‫‪:‬ا ﺎ ﺔا‬
‫وا‬

‫ﺮا ﺎت وا ﻮ‬

‫و‬

‫ﺎدر ا‬

‫‪.‬‬

‫ﻰ ﺎ‬

‫هﺬا ا‬

‫ﺎت و ﻬﺎ ا ﺮا‬

‫ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻬﻮم ا‬
‫إن ا‬
‫وا‬

‫ﺮ أ ﻮب‬

‫ا‬

‫ﺎت ا ﺪ ﺪة‪ ،‬ﻬﻮ‬

‫د‬

‫ﺮ‬
‫ﺎ‬
‫ا‬

‫ا ﺪار‪ ،‬آ ﺮ ا ﻮا ﺪ‪ ،‬ﺰ ﺰ ا‬

‫ﺮار‪.‬‬

‫ﺮ آ ﺎ ﺮر ا‬

‫ﻮن‬

‫وا‬
‫أ ﺎ‬

‫ا‬

‫ا‬
‫وا‬

‫ﺔ ﺎ‬

‫ا ﺰى‪،‬‬

‫ﺮى‪،‬‬

‫‪8‬‬

‫ﺪدة‪ ،‬ﺮ‬

‫ﺮق‬

‫ﺮ وآ ﺮة ﻮا ﺪهﺎ إ ﻰ ﻮع ﺮ ﻬﺎ و ﺎ‬

‫ﺮوق د ﺔ‪ ،‬وا‬
‫أ‪ .‬ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺎرات ا ﺪ ﺔ‬

‫ﺎرات و‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﺎت‬

‫ﺮوة‬

‫ﻚ ا ﺮق‬

‫‪9‬‬

‫ﺮ‬
‫ﺮ‬

‫ا ﺎم(( )ا ﺮ‬

‫ا ﺔ ا‬

‫‪ .‬ﺎل‬

‫‪ (72 :55/‬أى‬

‫درا ﺔ‬

‫ﺎ ﻰ ‪ )) :‬ﻮر‬

‫ﻮ ﺎت ﻬﺎ‪ 10.‬أي‬

‫ﺔو ﺪ‬

‫ﺎﺋ ا‬

‫ﻮرات‬
‫ﺮن و‬

‫ﺎ ‪ ،‬ط‪ ،10‬ـ ‪) ،20‬ا ﺎهﺮة‪:‬‬

‫ا ﺎ‬
‫ﺪ ا ﺎح ‪،‬‬
‫‪ .8‬ﻮ‬
‫ﺔ ا ﺎدة‪ 1988 ،‬م(‪ ،‬ـ ‪50‬‬
‫ﺎﺋ ا ﺎ ‪ ،‬ط‪ ،10‬ـ ‪ ،20‬ـ ‪40‬‬
‫ﺔو ﺪ‬
‫ا ﺎ درا ﺔ‬
‫ﺪ ا ﺎح ‪،‬‬
‫‪ .9‬ﻮ‬
‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ) ،2‬ا ﺎهﺮة‪ :‬ﻜ ﺔ ا ﺎ ﺔ ا زهﺮ ﺔ‪ ،‬دت(‪ ،‬ـ ‪80‬‬
‫‪ .10‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬

‫ﺮه ‪ 11".‬أي‬

‫ﻰ أزوا ﻬ‬
‫ﻰ أزوا ﻬ‬
‫وأ ﺎ ا‬

‫ﺮن إ ﻰ ر ﺎل‬
‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺈ ﺪى ﺮق ا‬
‫ا ﺎ‬

‫ﻮر‬

‫ا‬
‫ﻮص‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫ﻮر وا‬

‫ا‬

‫ﻮر‬

‫ح ا‬

‫و‬

‫‪13‬‬

‫‪،‬‬

‫ا ول ا‬

‫‪" :‬‬

‫ﺪ ا ﺎح ‪":‬‬
‫و ﺎل‬

‫‪15‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻬﻮ ‪" :‬‬

‫ﺮ‪ .‬وا ﺮاد ﺎ‬
‫‪.‬‬

‫و ﺎل‬

‫ﻮ ﺎت ﻬﺎ و‬

‫ﺮه ‪".‬‬

‫ﻮرات‬

‫ﻮر‪ ،‬و ﺎ‬

‫أﺮ‬

‫ﺮ‬

‫ﺮ‬

‫ﺮ‬

‫ﺮ‬

‫هﺎ‬

‫ﺪ‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫اﺮ ﺎﺔ ا‬

‫ﺎة ﺎ ﻮهﺮ‬

‫ا ﻜ ﻮن ‪:‬‬
‫أﺮ‬

‫"‬
‫و ﺎ‬

‫‪#‬‬

‫أن ﻮل ‪ ) :‬ﺎ‬

‫هﻮ ) ا ﺎح (‬
‫وا‬

‫ﺎ ﺄﺮ‬

‫هﻮ ا ﺬي ﺪ ﻮ‬
‫إ‬

‫ﺆاد ( ﻬﺬا ا‬

‫هﻮ ) ﺆاد( ﺈ ﺪى ﺮق ا‬

‫ﺮ‪".‬‬

‫ﺎ‬

‫‪16‬‬

‫ﺮ‬
‫ﺮه )ا‬

‫ﺎء(‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ﻮ ﻬﺎ ا ﺪ ﺪ ‪:‬‬

‫ا‬

‫ﺎ ‪ ،‬ط ‪ ،4‬ـ ‪ ) ،1‬ﺮوت ‪ :‬دار ا‬

‫ﺔا ﺮ ﺔ‬
‫أ ‪،‬ا‬
‫‪ .11‬ﻜﺮي‬
‫‪ 1985 ،‬م(‪ ،‬ـ ‪163‬‬
‫ﺔ‪ ) ،‬ر ﺎض ‪ :‬دار ا ﺮ ﺔ‪ ،‬دت(‪ ،‬ـ ‪271‬‬
‫‪ ،‬ا ﺮاآ ا ﻮ ﺔ ا ﻮ ﻬ ﺔ ا‬
‫‪ .12‬ﺪ ا ﺎح‬
‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ـ ‪80‬‬
‫‪ .13‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫ا ﺎ وا ﺎن وا ﺪ ‪ ) ،‬ﺮوت ‪ :‬دار ا ﻜﺮ‪1414 ،‬هـ ‪/‬‬
‫ﺔ‬
‫‪ ،‬ﻮاهﺮ ا‬
‫‪ .14‬أ ﺪ ا ﻬﺎ‬
‫‪1993‬م(‪،‬‬
‫ـ ‪154‬‬
‫ﺔ ا ﺎن وا ﺎ وا ﺪ ‪ ،‬ط ‪ )،3‬ﺮوت ‪ :‬دار ا ﻜ ا ﺔ‪،‬‬
‫ﻰ ا ﺮا ‪ ،‬ﻮم ا‬
‫‪ .15‬أ ﺪ‬
‫‪1993‬م(‪ ،‬ـ ‪150‬‬
‫‪ .16‬أ ﺪ د ﻬﻮري‪ ،‬ا ﺮ ﺎ ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ ﺎ ﻮهﺮ ا ﻜ ﻮن ا ﺎ وا ﺎن وا ﺪ ‪ ) ،‬دم ‪ :‬دار ا ﺎء‬
‫ا ﻜ ا ﺮ ﺔ‪ ،‬دت(‪ ،‬ـ ‪111‬‬

‫وآ ﻮ ﻚ ‪ ) :‬ﺎ ﻮ‬
‫و‬

‫‪ ،‬و‬

‫ﺮ‬

‫)‬

‫و‬

‫ﻮ‬
‫أ‬

‫ﻰ‬

‫هﻮ ا‬

‫‪.‬‬

‫ﺎ ﺮ‪،‬‬

‫ﻜ ﺔ ) ﺎ( ا‬

‫ا ﺮ‪ .‬و ﻮ‬

‫ﺎء( ﺎ ﻬ هﺬا ا‬

‫ب‪ .‬أ ﺎم ا‬

‫ردا‬

‫ﻰ هﺬا ا‬

‫ﺎء ﻜ ﺔ )إ ( ا‬
‫وا‬

‫ﺎ ﺮ(‬

‫ﺔ اﻜﺎﺔ‬

‫وآﺎ ‪ .‬وا ﺬي دل‬
‫وا‬

‫إ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫) ﻮ‬

‫ﺮ‬

‫ﺪ ﺔ‪،‬‬

‫ﺎ ﺮ( ﺪون‬

‫‪18‬‬

‫ﺮ‬
‫هﺬا ا ﺎب‬

‫أو ‪:‬‬

‫ﺔ ﺎ‬
‫ﺮ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺎر ﺮض ا ﻜ ‪.‬‬

‫ﺎ ﺎ‪:‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺎر ﺎل ا‬

‫ﺎ ﺎ‪:‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺎر ﺎل ا‬

‫أو ﻬﺎ ‪:‬‬

‫ا‬
‫ا‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫ﺎر‬

‫ﻮر‪.‬‬
‫ﺎ‬

‫‪.‬‬

‫ﺎر ﺮض ا ﻜ‬
‫ﺮض ا ﻜ‬

‫إﻰ‬

‫وإ ﺎ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ا‬

‫‪ .17‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫‪ ،‬ﻮاهﺮ ا‬
‫‪ .18‬أ ﺪ ا ﻬﺎ‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ـ ‪80‬‬
‫ا ﺎ وا ﺎن وا ﺪ ‪،‬ط ‪،2‬‬

‫ـ ‪179‬‬

‫‪:‬‬

‫‪،‬‬

‫وهﻮ ﺎ ا‬
‫إﻰ‬

‫ا‬

‫ﺮ أ‬

‫ذ ﻚ أو اد ﺎء‪.‬‬
‫و‬

‫وا ﺎ‬

‫ﻰ ا ﺮا‬

‫ﺔإﻰ‬

‫أو ‪:‬‬

‫ﺮ‬

‫ﻮر ا‬

‫آ‬

‫ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮى‪.‬‬

‫ﺔ آﺎن‬

‫ذﻚ ا ﺮ ـ‬

‫ﺪا ا‬

‫ا‬

‫هﺬا ا ﻮع‬

‫آ ﺎب‬

‫ﺮ‬

‫‪:‬‬
‫ﺎ‬

‫وهﻮ ﺎ آﺎن‬
‫ا‬

‫‪،‬‬

‫‪19‬‬

‫أ ﺪ‬

‫ﻮم ا‬

‫ﻮر ﺎ‬

‫ﻰ ﻮ‬

‫ﻮر‬

‫ﺎوز‬

‫ﺎ‬
‫أ‬

‫ﻮر‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫‪ 20.‬أو آﺎن ا‬

‫ﻮر‬

‫ﺎوز‬
‫ﺎﺎ‬

‫وا‬

‫ﺎول‬
‫ﺔ‬

‫ا ﺎل وا‬

‫‪21‬‬

‫آﺎ‬
‫ا ﺪ‬
‫ا ﺮض ‪:‬‬

‫ا‬

‫ﻮﻚ‪ ":‬ﺎ‬
‫ﻮا ‪ ،‬ﻬﺬا ا‬
‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ﻰ "‪ ،‬إذا‬

‫دإ‬
‫ﺮ‬

‫ﺎﺔ ) ﻰ ( و‬

‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ـ ‪80 -81‬‬
‫‪ .19‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫ﺔ ا ﺎن وا ﺎ وا ﺪ ‪ ،‬ط ‪،3‬‬
‫ﻰ ا ﺮا ‪ ،‬ﻮم ا‬
‫‪ .20‬أ ﺪ‬
‫ﺎﺋ ا‬
‫ﺔو ﺪ‬
‫ا ﺎ درا ﺔ‬
‫ﺪ ا ﺎح ﻮد‪،‬‬
‫‪ .21‬ﻮ‬

‫ﻜ‬

‫ﺔ إذ أن‬
‫ﺮهﺎ‬

‫‪،‬‬

‫ـ ‪155‬‬
‫ﺎ ‪ ،‬ط‪ ،10‬ـ ‪،20‬‬

‫ـ ‪28‬‬

‫ﺪا إ ﻰ‬

‫ا ﻮا‬

‫ﺮ‬

‫ــ و‬

‫اﷲ" ﺈن ا ﺎدة‬

‫ﺎ ﺎ‪:‬‬

‫ﻮﻬ ‪ " :‬ﺎ‬

‫ﺔ ﺎﷲ ﺎ ﻰ‪،‬‬

‫ﺮ‬

‫ﻮد‬
‫ﺪ ﻮا ‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫إد ﺎ‬

‫وهﻮ ﺎ آﺎن‬

‫ا د ﺎ‬

‫ﺮض أ ﺎ ﺎ ﺪا ا‬
‫ا‬

‫ﻜﻮن‬

‫إ‬

‫ﻮر ﺎ‬

‫ﻮر‬

‫وا ﺎ ﺔ‬

‫ﻜ ا ﺪوم‪ .‬أو أن‬

‫ﻮر‬

‫ﺮ اد ﺎء‬

‫ﺪا إ ﻰ‬

‫و ﺎ ﺔ‪.‬‬
‫آﺎ‬
‫ه ﺎك‬

‫ﺎل‬
‫ﺎء‬

‫ﺮ‬
‫ا‬

‫ﺎء‬

‫ﺮ وﻜﻬ‬

‫(و‬
‫؛‬

‫ﺮهﺎ‬

‫‪ .22‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬

‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪،2‬‬

‫ا‬
‫‪:‬‬

‫‪،‬‬

‫نا‬

‫ﺮ ‪ .‬وإ ﺎ هﻮ‬

‫ا ﺪإ‬
‫ﻮا‬

‫اد ﺎ ‪ .‬أ ﺎ أ‬

‫ﺎﺔ )‬

‫أ اد ﺎ‬

‫ﺪم ‪ " :‬ﺎ‬

‫ﺎﺔ‬

‫)‬

‫( ﻬﺬا‬

‫ن ا ﺮض‬
‫ﺪا إ ﻰ‬

‫ﺮ ‪ .‬وأ ﺎ‬

‫وا ﺎ إذ ا ﻮا‬

‫أن ه ﺎك‬

‫اد ﺎء ا ﻜ وا ﺮا‬

‫ـ ‪81‬‬

‫" إذا آﺎن‬

‫‪ ،‬وأن‬

‫ﺪا‬

‫ﺎء‬

‫ا‬

‫ﻮا ‪.‬‬

‫‪ -2‬وا‬

‫ﻜ ا ﺪوم‬

‫ﺎ‬
‫ا‬

‫‪،‬‬

‫ﻮر ﺎ‬

‫ﺪا إ ﻰ ذ ﻚ ا‬

‫‪24‬‬

‫أو أن‬
‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﻮر‬
‫أن‬

‫‪.‬و‬

‫ﻮر‬

‫‪،‬‬

‫ا‬

‫ﺔ إﻰ‬
‫ﺪا إ ﻰ‬

‫ﺎ ﺔ وا‬

‫ﺔ إﻰ‬

‫ﺎ ﺪا ‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫آ ﺎ ﻮل ‪ " :‬ﺎ آﺎ‬
‫اﻜﺎﺔ )‬
‫)‬

‫(‪ ،‬و‬

‫)‬

‫ﺪ( ﺎ‬

‫ﺔ)‬

‫‪:‬‬

‫ا‬

‫ا ﺎ‬

‫ﻬﺎ‪ ،‬وآﺄن‬

‫‪23‬‬

‫وهﻮ ﺎ ا‬

‫ﺮ‪.‬‬

‫ﻮره‬

‫ﻜ‬

‫ﺪ" أى‬

‫إ‬
‫ﺪ( و‬

‫أن ﻜﻮن‬

‫‪ .23‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫‪ .24‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫‪ ،‬ﻮاهﺮ ا‬
‫‪ .25‬أ ﺪ ا ﻬﺎ‬

‫(‬

‫ﺮ )‬

‫‪،‬‬
‫(؛‬

‫ﺎوز إ ﻰ‬
‫ن ا ﺮض‬

‫‪.‬‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫ﺔ‬

‫ﺮهﺎ‬

‫)‬

‫(‬

‫ﺎر ﺎل ا‬

‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ـ ‪81‬‬
‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ـ ‪81‬‬
‫ا ﺎ وا ﺎن وا ﺪ ‪،‬‬

‫‪ .‬ﺎ ﺮض‬

‫ﻮر‬

‫ـ ‪157‬‬

‫ﻬﺎ‬

‫ا‬
‫وا‬

‫ﺮ ) ﻮ‬
‫إﻰ‬

‫ﻮر‬

‫ﺮ‬

‫‪-1‬‬

‫‪:‬‬

‫ا‬

‫ﺮ‪.‬وﺪ‬
‫ﺎل‬
‫ا‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫ﺎ‬

‫ا ﺪ‬
‫ا‬

‫ﺔ ا ﺪا ﺔ‬

‫ا‬

‫ﺔ ﻮﻚ ‪" :‬‬
‫ﻰ ذات اﷲ‬

‫ﻮا ‪.‬‬

‫ﻰ ) ﺮ(‬

‫) ﺮ( أآ‬

‫‪ ،‬ﻮاهﺮ ا‬

‫ﺎ‬
‫ا ﺪإ‬

‫اد ﺎء ﻮ ﻚ ‪ " :‬ﺎ ﺎدل إ‬

‫ﺔ‬

‫‪26‬‬

‫ﻮﻚ‪ ):‬ﺎ‬

‫ﺮا‬
‫ﻬﺎ‬

‫ﺎ اد ﺎ ﺎ؛‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺮ"‬
‫ﻬﺎ ﻮ ﺪ‬

‫ﺎ ﺮ ا ﺮاد‪ ،‬ﺎ‬

‫ﺎدل ﻮا ‪.‬‬
‫‪ .26‬أ ﺪ ا ﻬﺎ‬

‫ﺎت‪".‬‬

‫ا‬

‫ﺔ ا ﻮه ﺔ‬

‫ﺔ وهﻮ ﺎهﺮ‪ ،‬و‬
‫ﻜ‬

‫و ﺎ‬

‫ﺮ ا‬

‫ﺮ ‪،‬‬

‫ﺮهﺎ‬

‫ﻰ ا ﻮ ﻮف‬

‫إ اﷲ "‬

‫ﻰ( إذا‬

‫ﻰ ﻮ ﻮ ﻬﺎ و‬

‫هﺬا ا ﻮ ﻮف‬

‫ﺮا‬

‫ﺮا‬

‫و ﻜ ﻬﺎ‬

‫ﺮ‬

‫ﺎل ا‬

‫ﺔ ﻰ ﻮ ﻮف‬

‫وهﻮ " أن‬
‫ﻬﺎ‬

‫( ﺎ‬

‫ﺎر‬

‫أو‬

‫ﻮر‬

‫وا ﺎن وا ﺪ ‪،‬‬

‫ـ ‪160‬‬

‫ﺮ آﺄن‬

‫ﺮ‬
‫ﺮ‬
‫ﻜ‬

‫و ﺎ‬

‫ا‬

‫أ ﺪ‬
‫ﺎ‬

‫ﺮا‬

‫‪،‬‬

‫ﺮ ا دب‬
‫‪.‬‬

‫ﺮ ﻮ ﻮف ﻰ‬
‫وهﻮ أن‬

‫وﺪ‬

‫ﺎرآ‬

‫و ﺎل‬
‫" ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫‪،‬‬

‫ﻰا‬

‫ﺔو‬

‫ﺔ‬

‫ﺮا‬

‫ﺎ ﺮ" ﺮ ﺪ‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ﻜﺎد ﻮ ﺪ‬

‫ﺔ ا‬

‫ﻬﺎ دون‬

‫ﻬﺎ‪.‬‬

‫ﻰ‬

‫هﺬا ا ﻮع‬

‫ﺮهﺎ‬

‫‪28‬‬

‫ﻰ ﻜ إ ﺎت ا‬

‫ﺮ ا‬

‫ﻰ إ ﺮاه‬

‫ﺔ‬

‫ﺮ ا ﻮ ﻮف ﻰ ا‬

‫ﻰإ‬

‫ﺮا إ ﺎ ﺎ‪ ،‬أى‬

‫‪27‬‬

‫ا ﻮ ﻮف‬

‫ﺮهﺎ‪ ،‬وهﺬا ا ﻮع‬
‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ ﺔ إ ﻰ ) أ ﺪ(‬

‫‪-2‬‬

‫ﻮ ﻚ ‪ " :‬ﺎ أد‬

‫إ إ ﺮاه " أى‬

‫ﻰ‬

‫ﺔ ﻮﻚ‪:‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺔ ا ﺎرة‪ ،‬وأن‬
‫ﺬر ا‬

‫ﻬﺎ‪ ،‬و ﻰ ﺎ ﺪا ‪ ،‬و‬
‫ﺪ ا ﺎ ﺔ‪،‬‬

‫ﻮر ﻬﺎ‪،‬‬

‫ﻜﻮن‬

‫ﻰ ﺪم ا‬
‫ا‬

‫ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺎت‬

‫ﺬ ﺎ ﺄو‬
‫ﺪاد‬

‫ﺔ‬

‫ﺮ ا‬

‫ا د ﺎ ‪.‬‬

‫‪.27‬‬
‫‪.28‬‬
‫‪156‬‬

‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ـ ‪83 - 82‬‬
‫ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫ا ﺎ ‪ ) ،‬ﺮوت ‪ :‬دار ا ﻬ ﺔ ا ﺮ ﺔ‪1985 ،‬م (‪،‬‬
‫ﺔا ﺮ ﺔ‪:‬‬
‫‪ ،‬ا‬
‫ﺪا ﺰﺰ‬

‫ـ‬

‫و ﺎ‬

‫ﺮا‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫‪ ،‬ﺮﺪ‬
‫ﺎ ﺔ‪.‬‬

‫ا‬

‫‪:‬‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺮ ﻬﺬا ا‬

‫ﺮ‬

‫‪.1‬‬

‫ﺮ‬

‫ﻰ‬

‫ﺮ ﺎ‬

‫ﺎوزهﺎ إ ﻰ‬

‫ﺮ‪،‬‬

‫ﺎر ﺎل ا‬
‫ﺎر إ ﻰ‬

‫ﺎ‬
‫ﺮ‬

‫ﺔ أ ﺎم ‪:‬‬

‫ﺮ‬

‫‪،‬‬

‫‪.‬‬

‫ﺮا‬
‫وهﻮ ﺎ‬

‫‪ 30‬أو إذا ا‬

‫ﺪ ﻜ‬

‫ﺎ‬

‫ﺪا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫إ‬
‫ﺮ‬

‫‪ .29‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫‪ .30‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫‪ ،‬ا‬
‫‪ .31‬ﺪ ا ﺰ ﺰ‬

‫ﺔ‬
‫ا‬

‫و ﺎ‬
‫" ردا‬

‫ﻜ‬

‫ﺮا‬

‫أ ﺪ" ردا ﻰ‬

‫‪:‬‬

‫ﺔا‬

‫إ‬

‫‪29‬‬

‫ا ﺎ‬

‫إ ﺮاد‪،‬‬

‫ﻮﻚ ‪ " :‬ﺎ ﻮ‬

‫ﺎ ﺮ" أى‬

‫ا ﻜ ا ﺬي أ‬

‫ﺪ أن ا ﺎ‬

‫ا ﻜ‬

‫ا‬

‫‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫ﻰ ا ﻮ ﻮف ﻮ ﻚ ‪ " :‬ﺎ ﺎ‬
‫ﻮد‬

‫ﺮ ا ﻮ ﻮف‬
‫ﻰ‬

‫ا ﻜ ا ﺬي أ‬

‫ا ﻜ‬

‫ﻰا‬

‫ﺪا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﻰا‬

‫ﺎ‬

‫‪.‬‬

‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ـ ‪83‬‬
‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ـ ‪83‬‬
‫ا ﺎ ‪،‬‬
‫ﺔا ﺮ ﺔ‪:‬‬

‫ـ ‪160‬‬

‫إ‬

‫أ ﺪ‪.‬‬
‫ﺔ ﻮﻚ ‪ " :‬ﺎ‬
‫‪ ،‬دون ا‬

‫ﻮﺔ و ﻰ‬

‫ﺮ ا ﺮاد‬

‫‪.2‬‬

‫وهﻮ ﺎ‬

‫ﺪ ا ﺮآﺔ‬

‫ﺎ‬

‫‪32‬‬

‫أو إذا ا‬

‫ﺪ ا‬

‫ﺎ‬

‫ا ﺮآﺔ‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫و ﺎ‬

‫ﺮ ا‬

‫ﺆاد" ردا ﻰ‬

‫ا‬

‫و ﺎ‬
‫آﺎ " ردا‬
‫إ ﺮاد‬

‫ﻰ ا ﻮ ﻮف ﻮ ﻚ ‪ " :‬ﺎ‬

‫ﺪ ا ﺮاك‬

‫ﺎس‬

‫ﺮ ا ﻮ ﻮف‬

‫ﻰا‬

‫ا‬

‫ﻰ‬
‫ا ﺮآﺔ ا‬

‫ﺪ ا‬
‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺪهﺎ ا‬

‫هﺬا ا‬

‫ﺔ ﻮ ﻚ ‪ " :‬ﺎ ﺆاد إ‬

‫ﺎ ﻜ ﺎ ﺔ وا‬
‫ﺎ‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﺮ‬

‫ﺮ‪ .‬و ﻰ‬

‫‪.‬‬

‫ﺮا‬

‫‪.1‬‬

‫وهﻮ ﺎ‬
‫ﺮدد‬

‫ا ﻜ‬

‫آﻮن ا رض‬

‫‪.32‬‬
‫‪.33‬‬
‫‪.34‬‬
‫‪.35‬‬
‫‪ .36‬أ‬

‫ﺔ‬

‫إ‬

‫ا ﺮدد‬

‫ﺎ‬
‫ا‬

‫‪.‬‬

‫ﻮر‬

‫و ﺮ ‪ 35،‬آ ﺎ إذا آﺎن ﺮددا‬

‫ﺮآﺔ أو ﺎ ﺔ‪.‬‬

‫ﺔ‪،‬‬
‫ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫ﺔا ﺮ ﺔ‪:‬‬
‫‪ ،‬ا‬
‫ﺪا ﺰﺰ‬
‫ﺔ‪،‬‬
‫ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫ﺔا ﺮ ﺔ‪:‬‬
‫‪ ،‬ا‬
‫ﺪا ﺰﺰ‬
‫ﺔ ا ﺎ‬
‫‪ ،‬ﻮاهﺮ ا‬
‫ﺪ ا ﻬﺎ‬

‫‪34‬‬

‫أو إذا آﺎن ا‬

‫ﺎ‬

‫‪36‬‬

‫ـ ‪،2‬‬
‫ا‬
‫ـ ‪،2‬‬
‫ا‬
‫وا‬

‫ﺎل‪ :‬ﺎ ا رض إ‬

‫ـ ‪83‬‬
‫ﺎ ‪ ،‬ـ ‪158‬‬
‫ـ ‪84‬‬
‫ﺎ ‪ ،‬ـ ‪158‬‬
‫ﺎن وا ﺪ ‪ ،‬ـ ‪159‬‬

‫ﺮآﺔ‪.‬‬

‫ﺮا‬

‫و ﺎ‬
‫ﺎ ﺪ"‬

‫ﺎﺎ‬

‫ﻰا‬

‫‪.‬‬
‫و ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ هﻮ‬
‫ج‪ .‬ﺮق ا‬

‫ذآﺎ وذآﺎء ) ﻜﺮ( و‬

‫ﺮ ا ﻮ ﻮف‬
‫ﺎﺎ‬

‫"‬

‫ﺔ‬

‫ﺮدد‬

‫ﻰ ا ﻮ ﻮف ﻮ ﻚ ‪ " :‬ﺎ ذآ إ‬

‫ﺮدد‬
‫ﺮ‬

‫ﻰا‬
‫ﺎ‬

‫ﺪا‬

‫ﺪري أ ﻬ ﺎ‬

‫ﺔ ﻮ ﻚ ‪ " :‬ﺎ ﺆاد إ‬

‫وا ﺎ ‪ .‬و ﻰ‬
‫ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫‪.‬‬

‫ﺮ‬
‫ﺮ ﺮق ﺄدى ﻬﺎ‪ ،‬وه آ ﺮة و ﻜ ا‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﻮث ﻬﺎ‬

‫ﺮ أن ا‬

‫‪ .1‬ا‬

‫وا‬

‫ا‬

‫ﺎء‪.‬‬

‫و ﺎ‬
‫" أى‬

‫ﺔ‬

‫ﺮ ﺆاد‪ ،‬و‬

‫ﺎ ﺮ" أى‬
‫و ﺎ‬
‫أى‬

‫هﺬا ا ﺎب أر ﺔ وإ ﻚ ﺎ ﻬﺎ ‪:‬‬

‫ﺎء‪ .‬وا‬

‫ﺮا‬

‫ﻮر‬

‫ﺮا‬

‫ﻬ ﺎ هﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ ﻮﻚ ‪ " :‬ﺎ ﺎ ﺮ إ‬

‫أداة‬

‫ﺆاد‬

‫ﺮ ا ﻮ ﻮف ﻮ ﻚ ‪ " :‬ﺎ ﺆاد إ‬

‫ﺮ ﺎ ﺮ‪.‬‬
‫ﺮا‬

‫ﻮ‬

‫ﻬﺎ‬

‫‪ ،‬ﺈن آﺎن ا‬

‫ﺔ‬

‫ﺮا إ ﺎ ﺎ ﻮ ﻚ ‪ :‬ﺎ ﺎ ﺮ إ‬
‫ﺎب‬

‫ا‬

‫ﺪ أن ا ﺎ ﺮ ﻮ‬

‫ﺆاد‬

‫(‪ ،‬وإن آﺎن‬

‫ﺆاد آﺎن‬

‫ﺮ)‬

‫ﺆاد آﺎن‬

‫ﺮ )إ ﺮاد(‪ ،‬وان آﺎن‬

‫( وهﻜﺬا ﺎل‬

‫)‬

‫‪ .2‬إ ﺎ ــ وا‬

‫ﺔ‬

‫ﺎ ﺮ ﻮ ( أى‬
‫)إ ﺎ ﻮ‬
‫و ﺎ‬

‫ﺮا‬

‫‪ ،‬أو‬

‫وا‬
‫ا‬

‫‪.‬‬

‫‪.37‬‬

‫ا ﻮ ﻮف‬

‫ﻰا‬

‫ﺔ ﻮﻚ‬

‫ﺮا إ ﺎ ﺎ ﻮ ﻚ ‪ ) :‬إ ﺎ ﺎ ﺮ ﻮ‬
‫ﺮ ا ﻮ ﻮف ﻮ ﻚ ‪) :‬إ ﺎ ﻮ‬

‫‪37‬‬

‫‪ ،‬أو ﻜ ‪.‬‬
‫) ( هﻮ ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺪهﺎ‪ ،‬و‬

‫و ﻜ ( هﻮ ﺎ ﺪه ﺎ‪.‬‬

‫و ﺎل ا‬
‫ﺎ ﺮ‬

‫ﺔ‬

‫ﻮر‬
‫)‬

‫ﺮا‬

‫ﺎ ﻮ ﻚ ‪) :‬إ ﺎ‬

‫ﺮ ﺎ ﺮ‪.‬‬

‫ﻮ ﻰ‪ ،‬و ﺎل‬

‫ﺎ ﺮ( أى‬
‫‪ .3‬ا‬

‫ﻰ ا ﻮ ﻮف‬

‫ﺮ ﻮ ‪.‬و‬

‫ﺎ ﺮ( أى‬

‫( أى‬

‫ﺮدد‬

‫ﻬ ﺎ آﺎن‬

‫ﺮ‬

‫ﻬﺎ هﻮ ا ﺆ ﺮ‪.‬‬

‫ﺮا‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺮ ا ﻮ ﻮف‪.‬‬

‫ﻮر‬

‫ﺎ‬

‫ﺪ أن ا ﺎ ﺮ و ﻮ‬

‫ﺮا‬

‫) (‬
‫ﺮ زه ﺮ" و ﺎ‬

‫ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬

‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪،2‬‬

‫ﺔ‬

‫ﺮا‬

‫ﺎ ﻮ ﻚ ‪ " :‬زه ﺮ‬

‫ﺮ ا ﻮ ﻮف ‪" :‬زه ﺮ ﺎ ﺮ‬
‫ـ ‪87‬‬

‫ﺮ ﺎ ﺮ" وا‬
‫نآ‬

‫ا ول )زه ﺮ( و‬

‫ﻮر‬

‫ﻬ ﺎا ﺎ‬

‫و ﺎ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺎ ﺪ ) (‪.‬‬
‫ﺔ‬

‫ﺮ ا‬

‫ﺎن( و ﺎ‬
‫( وا‬

‫) ﺎ ﺮ(‬

‫ﺎ ﺮ‬

‫ﺮا إ ﺎ ﺎ ﻮ ﻚ ‪) :‬زه ﺮ‬

‫ﺮ ا ﻮ ﻮف ‪ :‬ﻮ ﻚ )زه ﺮ ﺎ ﺮ‬
‫ا ول )زه ﺮ( و‬

‫ﻮر‬

‫) ﺎ ﺮ(‬

‫ا ﺎ‬

‫ﻬﺎ‬

‫ا ﺎ ن ﺎ ﺪ ) (‪.‬‬
‫و ﺎل ا‬

‫وﻜ (‬

‫)‬
‫ﺎر‪ ،‬أو ﻜ‬

‫ﺎ ﺮ‬
‫ﺪا‬

‫)ﺎ‬

‫ا‬
‫‪ .4‬ﺪ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ ﺎ ﺔ ﻰ ﺎ ﺪم‪.‬‬

‫ﺎ ‪ ،‬وأ ﺎ‬
‫‪38‬‬

‫ا ﺄ ﺮ‪:‬آ ﺪ ا ﺮ ﻰا‬

‫ﻮ‪ :‬ﻮل اﷲ ﺎ ﻰ" إ ﺎك‬

‫ﺔ‬

‫ﻮر‬

‫)آﺎ (‪ :‬وهﺬا ا‬

‫ﻰ ا ﺎ ‪ .‬وه ﺎ ﻜﻮن ا‬

‫‪ .38‬ﺎ ﺪ ﻮ ‪ ،‬ا ﻬﺎج ا ﻮا‬
‫‪ ،‬ﻮاهﺮ ا‬
‫‪ .39‬أ ﺪ ا ﻬﺎ‬

‫ﺮ ا ﻮ ﻮف ﻮ ﻚ ‪:‬‬

‫آﺎ ‪ ،‬أو ﻜ آﺎ (‪ .‬وا‬

‫ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺔ ﻮﻚ ‪ :‬ﺎ‬

‫ﺎر( ــ و ﺎ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮا‬

‫ا ول ) ﺎر( و‬

‫ﺮا‬

‫ﻮر‬

‫ﺪأ‪ ،‬و ﺪ ا‬

‫هﻮ ا ﺪم‪.‬‬

‫ﺪ وإ ﺎك‬

‫ﺔ‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ص ‪89‬‬
‫ا ﺎ وا ﺎن وا ﺪ ‪،‬‬

‫ﺪا‬

‫ﺪ‬

‫‪39‬‬

‫")ا ﺎ ﺔ‪.(5:1 /‬‬

‫ـ ‪155‬‬

‫ﻮل‬

‫د‪ .‬ﻮا‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫آﺎ‬
‫ا‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ـ‬

‫ﺪأ وا ﺮ ـ آ ﺎ‬

‫ﺎء‬

‫ا‬

‫ﺔ‪:‬‬
‫ا‬

‫‪.1‬‬

‫وا ﺎ‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﻮ‪ ) :‬ﺎ‬
‫ﺮ ا‬

‫ﺔ‬

‫ﺪ( وا‬

‫ﺪق إ‬

‫ﺮ ا ﻮا‬

‫ﻰ ا ﻮ ﻮف‪ ،‬ن ا‬

‫ا و ﺎف‪.‬‬
‫ا ﺎ‬

‫‪.2‬‬
‫ا ﺎ‬
‫ا‬

‫ﻮل‬

‫ا‬

‫أ‬

‫ﻮ‪):‬ﺎ‬

‫ﻮل‪ ،‬و‬

‫ﻰ ا ﺎ‬

‫‪ .‬وﺪ‬

‫أن ا‬

‫ﻮ‬

‫ﻮ ‪ ) :‬ﺎ أ‬

‫ﻮر‬

‫ا ﺮ إ‬

‫دره ﺎ إ ا ﺮ( و) ﺎ‬
‫ا ﺎن إ‬

‫ا‬

‫ﻮ) ﺎ‬

‫ﺎ ﺪا إ‬

‫ﺮو(‬

‫ﺮ‬
‫)‬

‫ﺎء( هﻮ ﺎ ﺪ )إ (‬
‫ا‬

‫‪.3‬‬

‫وا‬
‫ﻰا‬

‫ﻮل‬

‫ﺮو إ‬

‫ﺎ ﺪا(‬

‫ﺮ‬

‫ﻮ ت‬

‫ا ﻮ ﻮف ﻰ ا‬

‫ﺪا إ ا ﺎن( و) ﺎ‬

‫ﺪا‪ ،‬وهﻜﺬا(‪ ،‬وا‬
‫ﺮ ا‬
‫ﺔ‪.‬‬

‫دره ﺎ( و) ﺎ‬

‫ﺔ‬

‫ﺮ ا ﻮا‬

‫ﻰ ا ﻮ ﻮف‪ ،‬أو‬

‫هﺬ‬
‫ﺮ‬

‫ﺎﺮ ا‬

‫‪.4‬‬
‫وا‬

‫ﺎت آﺎ ﺎل‪ ،‬وا‬

‫ﺰ‪ ،‬وا ﺮف‪ ،‬وا ﺎر‬

‫ﺮور‪ ،‬و ﺮ ذ ﻚ‪.‬‬
‫ا ﺎل ﻮل‬

‫ﺪ إ راآ ﺎ‪ ،‬و ﺎ ﺎء راآ ﺎ إ‬

‫‪ :‬ﺎ ﺎء‬
‫ﺪ‬

‫ا‬

‫ﺰ‬

‫ﺪإ‬

‫‪ :‬ﺎ ﺎب‬

‫ﺎ‪ ،‬و ﺎ ﺎب‬

‫ﺪ‪.‬‬
‫و‬
‫و‬

‫ا ﺮف‬
‫ا‬

‫ﺮور‬

‫‪ :‬ﺎ‬

‫إ‬

‫‪ :‬ﺎ ﺮرت إ‬

‫ﺪى ا‬
‫ﻚ‬

‫ﺮ‬

‫ﺎإ‬

‫ا ﺎ‬

‫ا‬
‫ا‬

‫ﺔ ﺮ ﺔ‬

‫ﻬ اﻷ ﺪ‬

‫أ‪ .‬ﻮ ﺪ‬
‫إ ﺮاه‬
‫ﺮا‬

‫ا‬

‫ﻬ ا‬

‫ا‬

‫ﺄ‬

‫‪40‬‬

‫‪.‬‬

‫ه ﺮهﺎ ﻮر ا‬

‫‪ .‬وهﻮ أ ﻮ إ‬

‫ء ا‬

‫ﺔ‪ ،‬و ﺎت ﺮ ﺎ‬

‫إ‬

‫ﺔا ﺪ ﺔ‬

‫ﺎن‬

‫ﻬﺎ‪ ،‬وا‬

‫ا ﺮاه‬

‫ﻬ‬

‫ا‬

‫ﻬﺪ دو ﺔ ا ﻮ ﺪ‬
‫ﺎ‬

‫ﺔ ‪649‬هـ‪1251/‬م‪ .‬و‬

‫ص‬

‫‪41‬‬

‫وا‬

‫ﺔ ‪658‬هـ‬

‫‪1260/‬م‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫ﺎل ا‬
‫ﺮ ﺎ‬

‫ﺔ ا ﺎدم ‪ :‬آﺎن‬

‫ا ﺎر‬

‫ا‬

‫ص وا‬

‫إﻰ إﺮ ﺔ‬

‫اﺮ‬

‫وأر‬

‫و‬

‫أ‬

‫ﺔ‬

‫ا د ﺎء ا ذآ ﺎء ﺎت‬

‫ا ﺮاب ا ﺬي ﺮق ﻬ‬
‫ﺎن‬

‫ا ﺮ ﺮ‬

‫ﺪو ﻬ‬
‫ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫اﻷدب ا ﺮ‬

‫‪ .40‬آﺎرل ﺮوآ ﺎن‪ ،‬ﺎر‬
‫ـ ‪133‬‬
‫ا‬
‫ﺔوﺪ‬
‫أ ﻮ وا‬
‫ص‪ ،‬وآﺎن ا‬
‫ﺪ ا‬
‫‪.41‬‬
‫و هﺪ ﺔ‪ ،‬ﺮ ا ﺔ‪.‬‬
‫ﺮة ﻮ‬
‫إﻰ‬
‫‪ .42‬آﺎرل ﺮوآ ﺎن‪ ،‬ﺎر اﻷدب ا ﺮ ‪ ،‬ص ‪135‬‬
‫‪ .43‬ا ﺪي‪ ،‬ا ﻮا ﺎ ﻮ ﺎت‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ط‪) ،1‬دم ‪ :‬ﻬﺪ ا ﺎ ‪1997 ،‬م(‪ ،‬ـ ‪223‬‬

‫‪ ،‬ـ ‪ ،5‬ط ‪) ،2‬ا ﺎهﺮة ‪ :‬دار ا ﺎرف‪ ،‬دت (‪،‬‬
‫ﺔ‬

‫إ ﺮاه‬
‫ﺪ‬

‫ﻬ‬
‫ﺪ وز‬

‫ا‬
‫وهﻮ‬

‫ا‬

‫أ ﻬﺮ‬

‫ﺮاء‬

‫ﺎرة‬

‫دا ﺪ‬

‫و ﺆآﺪ ﺎر‬
‫ﺮ‬

‫وهﻮ‬

‫ﺮاء ا ﺪ‬

‫أ ﺎم ا ﺪرا ﺔ‪.‬‬

‫ﺮ وهﻮ‬

‫‪44‬‬

‫هﻮد ا ﺬ‬

‫ﺮه‬

‫آﺎن‬

‫أزهﻰ‬

‫‪.‬‬

‫ا دب أن ﺎ ﺰ ﻮا إ ﻰ ا ﺪ‬
‫ا‬

‫ﻮر‬

‫ﺮع‬

‫؛ وﻜ‬

‫ﺪ‪،‬‬

‫ﺬز‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺮة‪ ،‬و‬

‫دا ﻬﺎ‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫ب‪.‬اﻷدب ا ﺮ‬
‫ﺎش ا‬
‫ا ول‬

‫ا‬

‫ﻮر ا ﺮب‬

‫ﺮا‬
‫ﻬ‬

‫ﻬ‬
‫ا ﺮة ﺎ‬

‫ا ﺮن ا ﺎ ا ﻬ ﺮي ؛ أي‬
‫ا ﺪ‬

‫‪ .‬إ أن ا‬

‫اﺮ‬

‫وا زدهﺎر‪ ،‬وا ﺎس آ ﺎ ه‬

‫ن‬

‫ﺪاء ا‬

‫أ ﺎ ﻬﺎ ا‬
‫وا‬

‫‪605‬هـ‪ .‬و ‪649‬هـ أي‬

‫دا ﺪ‬

‫ﺮ‬

‫اﻮ‬

‫ا ﺬي‬

‫هﺬا آﺎن‬

‫ﺪون ا‬

‫ﺮ وا‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫اه‬

‫ﺮ ﺮ‬

‫ﻰ ﺎ‬
‫ﺮاء و ﻜ ﺮو ﻬ‬

‫ﺮت‬

‫ﺔ ‪ ،‬ﻜﺎ‬

‫ﺮة أ ﺎم ﺰ ا ﺔ و ﻮ ﻬﺎ ‪ ،‬و ﻮ ا دب وا ﻬﻮض ﺎ‬
‫أ ﺎ‬

‫‪ .‬و‬

‫و‬

‫هﺬا ا ﺮ ا ﺰا ﺮ ﺎ‬

‫ا‬
‫ﺎ ‪،‬‬
‫ا ﺮي ا‬
‫‪ .44‬أ ﺪ‬
‫) ﺮوت‪ :‬دار ﺎدر‪1997 ،‬م(‪ ،‬ـ ‪307‬‬
‫ﻬ اﻷ ﺪ‬
‫ﺪ اﷲ‪ ،‬د ﻮان ا‬
‫‪ .45‬ﺮى ﺪ ا‬

‫اﻷ ﺪ‬
‫‪،‬‬

‫ـ ‪5‬‬

‫اﺮ‬

‫ﺮ‪،‬‬

‫ﺎء ا ﺎ ﺮ‬
‫‪ ،‬ـ ‪ ،2‬ط‪،1‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺮاء وا د ﺎء ‪ ،‬ﺮز ﺎ ﺮ ﺎ ا‬
‫ﻰ‬

‫ﺎء ا دب‬
‫ﺎ ﺮ أه ا ﺪ‬
‫ج‪.‬‬

‫ﺔ‪ ،‬وو ﺎ ﻬﺎ ا ول‪.‬‬

‫)‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺔ( ‪ )) :‬آﺎن‬

‫ا ﺮ‬

‫ا‬

‫و ﺎل‬

‫ا ﺎر‬

‫ﻬ ‪ ) :‬ﺎد ا ﺪر إ ﻰ و‬

‫رﺔ‬

‫ذ ن ‪ :‬ذل ا‬

‫ﺮا‬

‫ﺎ هﻮ دون‬

‫ﺪة ﺪح ﻬﺎ ر ﻮل اﷲ‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫(‪،‬‬
‫ﺎل ‪:‬‬

‫‪ ،‬وذل ا ﻬﻮد ﺔ(‪.‬‬
‫ﺎ‬

‫)ا ﺔ ا ﺮاء( و)ا ﻜ ﺔ‬

‫ا د ﺎء‪ ،‬ا ذآ ﺎء؛ ا‬
‫ص‬

‫ﻬ أد‬

‫و‬

‫ﺎ ﺮز ﺎ ‪.‬‬

‫ا ﺎر ﺔ‬

‫ا ﺮ ن‪ ،‬وآ‬

‫‪46‬‬

‫أ‬

‫‪47‬‬

‫ا د ﺎء ﺎ ﺮق ا‬

‫و‬

‫و‬

‫ﻬ‬

‫ﺎل‬

‫ا‬

‫ﺎ ﺮ إ‬
‫‪.‬‬

‫ﺔا‬

‫ﻬ ا ﺪ‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ(( و ﺎل‬

‫ﺮاء‪ .‬آﺎن ﻬﻮد ﺎ ﺄ‬

‫‪ ،‬و ﺮأ‬

‫أﻮ‬

‫ﺎن‪)) :‬‬

‫أ ﺮ اﺪ‬

‫ﺮ‬

‫ﺪ؛ وآﺎن ﻬﻮد ﺎ ﺄ‬
‫و‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫ﺔ‬

‫؛ وآﺎن ﺮأ‬

‫؛و‬
‫ا‬

‫و ﺎ ﻬ ‪((.‬‬

‫‪48‬‬

‫ﻬ‬

‫اﻷ ﺪ‬

‫ﺪ اﷲ‪ ،‬د ﻮان ا‬
‫‪ 46‬ﺮى ﺪ ا‬
‫ا ﺔ‪1408،‬هـ ‪1988 -‬م(‪ ،‬ـ ‪5‬‬
‫‪ .47‬ا ﺬه ‪ ،‬ﺎر اﻹ م‪ ،‬ـ ‪) ،10‬دم‪ :‬دار ا ﻜ ا ﺮ ‪1410 ،‬هـ ‪1990 /‬م(‪،‬‬
‫ﻬ اﻷ ﺪ ‪ ،‬ص ‪7‬‬
‫ﺪ اﷲ‪ ،‬د ﻮان ا‬
‫‪ 48‬ﺮى ﺪ ا‬
‫‪) ،‬‬

‫ﺮوت‪ ،‬دار ا ﻜ‬
‫ـ ‪358‬‬

‫و ﻮل د‪ .‬أ ﺪ‬
‫و ﺎف‬

‫‪49‬‬

‫ﺪ اﻮ‬

‫‪)) :‬‬

‫‪ ،‬و ﺎزل‬

‫دا ﺮة و ﺪا ‪ ،‬و‬

‫ﻮر ﺎرع‬

‫ﺪع‬

‫ﻮب‬

‫ا ﺎل ﻜ‬

‫ا‬

‫ﺮاءة آ‬
‫وآ ﻰ ﺬ ﻚ د‬
‫وأ ﻮال أن ا‬

‫وإذا ﺮأت آ‬
‫ا‬

‫ﺎ ﺮى و‬

‫ا راء‪ ،‬ﺎ ﺮ‬

‫ح ﻚ آﺄ‬

‫ﺮا‬

‫ا ﺮوح؛‬
‫ا‬

‫ﻬﺮ ﻮ‬
‫‪.‬و ﺮ‬

‫ﺮج‬

‫‪.‬‬

‫آ ذﻚ‬

‫ﻬ‬

‫ﺮ‬

‫ﺪ ا ﺰل‪ ،‬وو ﺪا‬

‫ﺎل ﻮ ‪.‬و‬

‫ﺮ ا ﺰل إ ا‬

‫ﻬ ه‬

‫ا ﻜ م؛‬

‫‪ .‬وهﻮ‬
‫ﻰ‬

‫ﻮرة ا‬

‫ﻮرة ﺎ ﺮ‬

‫ا‬

‫ﺮب‪.‬‬

‫‪.‬‬

‫ﺎن‪((.‬‬
‫ﺮ وهﻮ ﺎب؛ و‬

‫‪ .‬وأ ﻮ‬
‫آ‬

‫ﺎن ﺄد ﻰ‬

‫را‬

‫ﺪ‬

‫و ﺎ‬

‫ﺎ ﺔ‪.‬‬

‫ﺎ ﺮف و ﺮف‬

‫ا راء‬

‫وا ﺰل‪.‬‬

‫‪ .1‬أ‬
‫إﻰ ﺎ‬
‫ا ﺮ‬
‫و‬

‫‪،‬و‬

‫رﺔا ﺎ‬
‫ﺎل‬

‫ﻜ ه ﺎء‬

‫ﺬآﺮ ﺎ ﺆر ﻮ ا دب أي‬

‫‪ 49‬أ ﺪ ر ﺎل ا دب ا ﺪود‬
‫ا‬
‫ا د ﺔ وا ﺪ ﺔ و ﺎ ﺎ‬

‫ﻬ‬

‫د ﺎ ﺔ ا د ؛ وودا ﺔ ا ﺎ ﺮ‬
‫ا ﺎن‪ ،‬و ﺪا ﺎ‬
‫ﺎ ا‬

‫ﺮ ﺎ ا ﺪ ‪ ،‬ورا ﺪ‬
‫ﺎء ﺪ أن ﺪم ا ﻜ ﺮ‬

‫ﺎل ﺎ‬

‫!!‬

‫ﺎ ﺔ‪.‬‬
‫رواد دار ا ﻮم و ﺪر ﻬﺎ‬
‫ﺮ و ﺎ ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺬه ا ﺪ‬
‫آﺎن ﻬﻮد ﺎ‬
‫ﺎ‬

‫ا ﻬﻮد ﺔ‬

‫ﺎع ذل ا‬

‫وﺄﺮ‬

‫وذل ا ﻬﻮد ﺔ آ ﺎ‬

‫ﺎﺎ‬

‫ا‬

‫و ﻮر ا‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫إ‬

‫ﻰ‬

‫و‬

‫ﺎ‬

‫ﻮا ر ﺔ‬

‫‪،‬‬

‫ﺮ‬

‫أ‬

‫‪ ،‬و ﺮأ ا ﺮ ن‬

‫ﺮ ﺔ‪ ،‬و ﺎ ﺮ ا‬

‫‪ :‬و ﺪح‬

‫ﺪة ﻮ ﺔ‪ ،‬آ ﺎ ا ﺪل‬

‫ﻰ‬

‫أرخ‬

‫ﺪة دا ﺔ ﻮل ﻬﺎ ‪:‬‬
‫ﻮ ﻰ‬
‫وﺎ‬

‫ﻰ ﺪ آﺎن ذاك‪ ،‬وإ ﺎ * ﺮ ﺔ ﻮ ﻰ‬

‫و‬
‫و‬

‫ﺪ * هﺪ ‪ ،‬و ﻮ اﷲ ﺎ آ‬

‫أه ﺪي‬

‫ﺎ ﻜ‬

‫إ‬

‫ﻰأ‬

‫وآﺎن ﺮأ‬
‫ﺮ‬

‫أن إ ﺮاه‬

‫ا‬
‫ﺎأ‬

‫ﻬ ا‬

‫ﺪح ا‬

‫آﺎن ﻬﻮد ﺎ ﺄ‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫و ﺎ ﻬ وآﺎن‬
‫أ‬

‫ﺪ‬

‫‪50‬‬

‫ﺎﺎا‬

‫و‬
‫ﻬﻮد ﺎ ا‬

‫أن‬
‫ﻮ ﻰ وأآ ﺮ‬

‫ﺪ و ﺮك هﻮى ا ﻬﻮدي‬

‫ذ ﻚ ﺄ ﺪ‪:‬‬
‫ﺮآ هﻮى ﻮ ﻰ‬
‫وﺎ‬

‫و ﻮ اﷲ ﺎ آ‬

‫ﺪ * هﺪ‬

‫ﻰ ﺮآ هﻮا وإ ﺎ * ﺮ ﺔ ﻮ ﻰ‬

‫ﻬ اﻷ ﺪ‬
‫ﺪ اﷲ‪ ،‬د ﻮان ا‬
‫‪ 50‬ﺮى ﺪ ا‬
‫ﺔ ا ﻮي‪ ،‬ﺮات اﻷوراق ج‪ ،1‬ص ‪165‬‬
‫‪ 51‬ا‬

‫‪،‬‬

‫ـ ‪9‬‬

‫أه ﺪي‬
‫ﺪ‬

‫‪51‬‬

‫وﻜ‬
‫ﺎ‬

‫رﺎ‬

‫ا‬
‫ﻮ‬

‫مو‬

‫)‬

‫ﺎن‬

‫ا‬

‫ﺰال(‪.‬‬

‫ص و ﺎ ﻮا إ‬

‫ﺪم ا‬

‫ﺎهﺮ‬

‫آﺎن‬

‫ﺪح وا ﻬﺎم‪ .‬وآﺎن ا‬

‫ﺎن ‪ :‬إ‬

‫ﻮل ‪:‬‬

‫م ا ﺮاه‬

‫ﺮي‬

‫ﻬ ؛ وﻮ