BAB IX TEMBANG TENGAHAN
Tembang   tengahan   mempunyai   metrum   dan   konvensi   yang   khusus, sehingga   penggunaannya   pun   pada   situasi   tertentu   pula.   Sebenarnya   menurut
Sardjijo   1991,   sampai   sekarang   belum   ada   kesepakatan   bersama   apakah sebenarnya   Tembang   Tengahan   itu.    Yang   jelas   bersamaan   dengan   timbulnya
bahasa Jawa Tengahan, timbul pula tembang baru yang berbeda dengan aturan Kakawin, yang disebut Tembang Tengahan.  Syair Tembang Tengahan tatkala itu
tentunya   dengan   bahasa   Jawa   Tengahan.     Dilihat   dari   aturan-aturan   bentuk tembangnya   tidak   berbeda   sama   sekali   dengan   aturan   bentuk   Tembang
AlitMacapat.  Oleh karena itu, Poerbatjaraka mengatakan bahwa sekar tengahan punika   sajatosipun   boten   wonten   Poerbatjaraka,   1952.  Konvensi   tembang
Tengahan meliputi tembang Balabak, Jurudemung, Girisa, Wirangrong. Contoh :
Wirangrong
Den samnya marsudeng budi Weweka dipun waspaos
Aja dumeh, dumeh bisa muwus Yen tan pantes ugi sanadyan mung sakecap
Yen tan pantes prenahira
Jurudemung
Sang Wiku mesem lingira Mungguh sarupaningsun
Layang candrageni itu Kang ambabar katrangannya
Ing candrasangkala wau Kang mawa kakawin tembang
Kusumawicitra linuhung.
69
Padmosoekotjo   mengatakan   bahwa   tembang   Kawi   Gedhe   mawa paugeran guru laku lan guru wilangan; tembang Tengahan lan tembang Macapat
mawa   paugeran   guru   gatra,   guru   wilangan   lan   guru   lagu.     Dadi   paugerane tembang Tengahan karo Macapat padha bae, mung bae tembang Tengahan tuwuh
luwih dhisik. Jalaran   saka   iku   sok   ditembungake   mangkene:   tembang   tengahan   iku
tembang Macapat kang luwih dhisik, tembang Macapat iku tembang Tengahan kan uwih kari Harsono Kodrat, 1982. Tembang Tengahan yang banyak terdapat
dalam   pustaka   Jawa   dan   telah   digolongkan   dalam   tembang   Macapat   ialah: Balabak, Wirangrong, Jurudemung, Dhudhukwuluh dan Gambuh.  Yang jarang di
temui dalam buku-buku Jawa antara lain: Puthutgelut, Lonthang, Kenya Kedhiri, Palugon   dan   lain-lainnya.   Lagu   Tembang   Tengahan   pun   menggunakan   laras
Slendro dan Pelog beserta pathet-pathetnya sejumlah nama tembang yang ada.
Balabak
70
Jurudemung
Logondhang
71
Kusuma Wirangrong
Tebu Kasol
72
Palugongsa
73
BAB X TEMBANG GEDHE