Integral Parsial Ebook Kalkulus Kalkulus

57 Latihan 6 Tentukanlah integral dari soal-soal di bawah ini 1.   2 x 1 dx 11.   2 3 2 x 4 dx 2.   2 x 25 dx 12.   2 2 2 x a x dx 3.   2 x 3 dx 13.   2 5 2 2 x 4 dx x 4.   2 x 5 dx 14.   2 3 2 2 2 x a dx x 5.   2 x 4 9 dx 15.   2 2 x 9 x dx 6.   2 x 4 3 dx 16.   2 2 3 x a x dx 7.   2 x 3 5 dx 17.   2 1 2 x x 4 dx 8.   6 2 3 2 x x 9 16 dx 18.    2 x x 2 3 dx 9.   2 2 x x 2 dx x 19.   2 x 5 dx 10.    2 3 2 27 x 24 x 4 dx 20.   2 x 9 16 dx

4. Integral Parsial

Misalkan u dan v masing-masing fungsi yang diferensiabel dalam x, maka diferensial dari y = u.v adalah : du.v = u.dv + v.du dan jika kedua ruas diintegralkan, akan diperoleh :      vdu udv uv d uv =    vdu udv atau :     vdu uv udv 58 Rumus integral ini disebut rumus integral parsial dimana rumus ini biasa digunakan apabila  vdu mudah dicari dalam upaya mencari penyelesaian dari  udv yang secara langsung sulit. Contoh 1. Tentukan integral-integral : a.   x 3 x dx b.  x 3 sin x dx Jawab : a. Misalkan u = x maka du = dx dan dv = x 3  maka v =   x 3 dx =    x 3 d x 3 2 1 = 2 3 x 3 3 2  + c Sehingga   x 3 x dx = x. 2 3 x 3 3 2  –   2 3 x 3 3 2 dx = 2 3 x 3 x 3 2  –    x 3 d x 3 2 3 3 2 = 2 3 x 3 x 3 2  – c x 3 . 2 5 5 2 3 2   = 2 3 x 3 x 3 2  – c x 3 2 5 15 4   b. Misal u = x du = dx dv = sin 3x dx v =     c x 3 cos xdx 3 sin 3 1 Sehingga  x 3 sin x dx = x –    dx x 3 cos x 3 cos 3 1 3 1 = – c x 3 sin x 3 cos x 9 1 3 1   Untuk soal-soal tertentu kadang-kadang diperlukan lebih dari sekali memparsialkan. Contoh 2. Tentukanlah   dx 3 x 2 cos x 2 Jawab : Misalkan u = x 2 maka du = 2x dx dan dv = cos2x + 3 dx Maka v =      c 3 x 2 sin dx 3 x 2 cos 2 1 Sehingga :   dx 3 x 2 cos x 2 = x 2 3 x 2 sin 2 1  –   xdx 2 . 3 x 2 sin 2 1 =     dx 3 x 2 sin x 3 x 2 sin x 2 2 1 …. i Integral   dx 3 x 2 sin x dapat dicari dengan memparsialkan sekali lagi 59   dx 3 x 2 sin x =    3 x 2 cos d x 2 1 = –   3 x 2 cos xd 2 1 = –     dx 3 x 2 cos 3 x 2 cos x 2 1 = – c 3 x 2 sin 3 x 2 cos x 4 1 2 1     ……..ii Dari i dan ii diperoleh :   dx 3 x 2 cos x 2 = 2 1 x 2 sin2x+3 –– 3 x 2 cos x 2 1  + c 3 x 2 sin 4 1   = 2 1 x 2 sin2x+3 + 3 x 2 cos x 2 1  – c 3 x 2 sin 4 1   Pengembangan : Khusus untuk pengintegralan parsial berulang bentuk  udv yang turunan ke-k dari u adalah 0 nol, dan integral ke-k dari v ada, maka integral berulang di atas dapat ditempuh cara praktis sebagaimana contoh di bawah ini. Contoh 2 Tentukanlah   dx 3 x 2 cos x 2 Jawab : x 2 cos2x+3 2x 3 x 2 sin 2 1  2 – 3 x 2 cos 4 1  – 3 x 2 sin 8 1  Sehingga :   dx 3 x 2 cos x 2 = c 3 x 2 sin 3 x 2 cos x 3 x 2 sin x 2 1 2 1 2 2 1       Contoh 3 Integralkanlah :   dx 3 x 2 sin x 4 Jawab : x 4 sin2x+3 4x 3 – 3 x 2 cos 2 1  12x 2 – 3 x 2 sin 4 1  24x 3 x 2 cos 8 1  24 3 x 2 sin 16 1  diturunkan diintegralkan – + + diturunkan diintegralkan + – – + + 60 – 3 x 2 cos 32 1  Sehingga :   dx 3 x 2 sin x 4 = 3 x 2 cos x 4 2 1   + x 3 sin2x+3 + 3 x 2 cos x 2 2 3  – – 3 x 2 sin x 2 3  – c 3 x 2 cos 4 3   Latihan 7 Dengan menggunakan integral parsial, carilah integral berikut ini : 1.   dx 3 x 2 x 5 11.   dx 3 x 3 sin x 2 2.   dx 4 x 3 x 6 12.   dx 2 x 3 sin x 2 3.   dx 2 x 2 3 2 x 3 13.   dx x 9 x 2 4.   3 x xdx 14.   dx 3 x 2 cos x 3 5.  1 x 3 xdx 2 15.  xdx sin 3 petunjuk ubah kebentuk  xdx sin x sin 2 6.   4 x dx x 2 3 16.  xdx cos 4 7.  xdx 3 cos x 3 17.  1 x xdx 8.  dx x sin x 5 1 18.   dx x 2 x 9.    dx 3 x 4 cos 4 x 3 19.  xdx cos x 10.  xdx cos x 2 20.   dx x 2 cos x 3 5 Pengayaan : Pengintegralan fungsi-fungsi trigonometri, kecuali dengan substitusi dapat juga digunakan rumus – rumus reduksi di bawah ini : 1.  udu sin n =       udu sin n u cos u sin 2 n n 1 n 1 n 2.  udu cos n =      udu cos n u sin u cos 2 n n 1 n 1 n 3.  du cos u sin m n =           m n , udu cos u sin n m u cos u sin 2 m n m n 1 m 1 m 1 n 61 =            m n , udu cos u sin n m u cos u sin n 2 n m n 1 n 1 m 1 n Bukti : 1.  udu sin n =   udu sin u sin 1 n = –   u cos ud sin 1 n = – sin 1 n  u cos u +   u sin ud cos 1 n = – sin 1 n  u cos u + n-1   udu cos u sin u cos 2 n = – sin 1 n  u cos u + n-1   udu sin u cos 2 n 2 = – sin 1 n  u cos u + n-1    udu sin u sin 1 2 n = – sin 1 n  u cos u + n-1      udu sin 1 n udu sin n 2 n n  udu sin n = – sin 1 n  u cos u + n-1   udu sin 2 n Jadi  udu sin n =       udu sin u u cos u sin 2 n n 1 n 1 n Contoh 1 Tentukanlah   dx 2 x 5 sin 3 Jawab :   dx 2 x 5 sin 3 =    2 x 5 d 2 x 5 sin 3 5 1 =        2 x 5 d 2 x 5 sin 3 2 x 5 cos 2 x 5 sin 3 2 2 5 1 = – 2 x 5 cos 2 x 5 cos 2 x 5 sin 15 2 15 1     Contoh 2 Tentukanlah   dx 3 x 2 cos 4 Jawab :   dx 3 x 2 cos 4 =    3 x 2 d 3 x 2 cos 4 2 1 =       3 x 2 d 3 x 2 cos 4 3 x 2 sin 3 x 2 cos 2 4 3 3 2 1 = 8 3 3 8 1 3 x 2 sin 3 x 2 cos         3 x 2 d 2 3 x 2 sin 3 x 2 cos 2 1 = c 3 x 2 3 x 2 sin 3 x 2 cos 3 x 2 sin 3 x 2 cos 16 3 16 3 3 8 1         62 Latihan 8 Dengan menggunakan rumus reduksi selesaikan pengintegralan di bawah ini 1.  xdx sin 4 9.  xdx cos x sin 5 4 2.  xdx cos 4 10.  xdx 3 cos x 3 sin 4 3.  xdx cos 5 11.    dx 3 x 2 cos 3 x 2 sin 2 3 4.  xdx sin 5 12.   dx 2 x 3 sin x 2 5.  xdx 3 cos 5 13.   dx 3 x 2 cos x 3 6.   dx 3 x 2 cos 3 14.    dx 6 x 4 sin 3 x 2 3 7.   dx 5 x 3 cos 5 15.    dx 6 x 4 cos . 3 x 2 2 8.  xdx cos x sin 2 3 16.   dx 3 x 2 sin x 4

5. Pengintegralan