Tradisi Kelisanan Baralek Gadang Pada Upacara Perkawinan Adat Sumando Masyarakat Pesisir Sibolga: Pendekatan Semiotik Sosial

  Lampiran 1 Pedoman wawancara dengan Narasumber 1.

  Apo definisi dari baralek gadang? 2. Apo yang dimaksud dengan adat sumando? 3. Bagaimano proses baralek gadang pada pernikahan adat sumando? 4. Apo falsafah masyarakat pesisir Sibolga Tapanuli Tengah? 5. Apo definisi dari marisik dan apo kegunaanyo? 6. Apo makna pantun, talibun, garindam, syair dan pidato yang terdapat pada

  baralek gadang pada upacara perkawinan adat sumando? 7.

  Bagamano caro marisik, maminang, dan balik ari? 8. Apo yang dimaksud dengan sirih tanyo? 9. Bagaimano caro batunangan atau manganta kepeng? 10.

  Apo yang dumaksud dengan mata karajo? 11. Apo kegiatan yang dilakukan oleh anak daro dan marapule sabalum akad nikah?

  12. Apo kagunaan tepung tawar sebelum akad nikah? 13.

  Apo yang dimaksud dengan mandi limo? 14. Apo manfaat mandi limo sebelum akad nikah? 15. Apo yang dimaksud dengan bakonde? 16. Apo manfaat dari bakonde sebelum akad nikah? 17. Kapan waktunyo akad nikah dilaksanakan? 18. Siapo saja yang terlibat pada acara akad nikah? 19. Apo acara yang dilakukan setelah akad nikah selesai dilaksanakan? 20. Apo yang maksud dengan makan beradat, dan apo kegunaanyo? 21. Siapo yang berperan dalam proses makan beradat? 22. Apo yang dimaksud dengan acara balik ari? 23. Apo yang dimaksud dengan talangke? 24. Apo peran talangke pada baralek gadang upacara adat sumando? 25. Apo makna makan sirih pada saat manganta kepeng/batunangan? 26. Apo makna musyawarah pada saat proses mencari jodoh? 27. Apo makna maminang dan manganta kepeng? 28. Bagaimano caro manantukan hari pernikahan adat sumando? 29. Apo makna pantun, talibun, gurindam dan syair pada masing-masing kegiatan?

  30. Apo makna mengundang famili? 31.

  Apo makna barinai pada pernikahan adat sumando? 32. Apo makna mangata dan manyambut marapule pada pernikahan adat

  sumando ? 33.

  Apo makna akad nikah? 34. Apo makna pembacaan ta‟liq pada pernikahan? 35. Apo makna dari basanding pada pernikahan adat sumando? 36. Apo makna basikambang, mamijak ai bare, manghias rumah, dan resepsi?

  Lampiran 2 Narasumber 1. : Fahrudin Sinaga Nama

  Umur : 72 thn Agama : Islam Pekerjaan : Tokoh Adat Sibolga Alamat : Pasar belakang/pulau Rembang.

  Kecamatan Sibolga Kota

2. Nama : Radjoki Nainggolan,SE.MA

  Umur : 65 thn Agama : Islam Pekerjaan : Dosen Fakultas Ilmu Budaya USU Alamat : Jl. Sei.Bamban No.7 Medan

  3. : Chaidir Siregar Nama Umur : 60 thn Agama : Islam Pekerjaan : Pemimpin sanggar Sikambang Alamat : Desa Si Jago-Jago Kabupaten Tapanuli Tengah.

  Lampiran 3 Teks kelisanan Baralek gadang pada upacara perkawinan adat sumando masyarakat pesisir Sibolga Tapanuli Tengah Fase teks marisik Baralek gadang:

1. Sambutan dari pihak perempuan,

  Assalamu‟alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh, Syukur Alhamdulillah marilah sama-sama kita haturkan keharibaan Allah SWT, karena atas rahmatnya berupa kesehatan dan kelapangan langkah, sehingga kito dapek bakumpu di rumah kami ko. Seiring salam dan salawat kito kapado Rasulullah Muhammad SAW nan ala mambaok kito dari alam nan kalam kapado alam nan panuh kebahagian sampei saat kini ko.

  Sadang mato hari basinar tarang, angin bahambus manyapu alam, sadang ambun bararak tenggi, ruponyo manjadi tando tamu datang ka rumah kaSSmiko. Duduk di pondok dagang sangsei, na mambuek hati raso kasanang. Kadatangan dusanak ka rumah kamiko, harapan kami manjadi sabuah kahormatan bagi kami urang nan kurang budi, miskin pulo bahaso.

  Tapi sabaliknyo, manjadi pertanyaan di dalam hati kami karano indak dibari tahu sabalumnyo. Mukasuik disambuik caro adat bariring samo kampi sirih bakadam tigo, nangkan di adokan sairing pantun angku dahulu:

  Rami la urang di sungai Macco Rame dek urang sadang manyasah Kok indak dek sabab bakarano Indak tampuo basarang randah Maliek rumah rajo hagek garang Nampak lasung panumbuk lado Makkanlah sirih sakapu Pinang Itulah tando budi bahaso Bukanlah alu sumbarang alu Alu nanpatah ditanduk ruso Bukanlah tamu sumbarang tamu Tamu nandatang baok barito Lipeklah kajang duo tigo Lalu latakkan di ate sarampu Lauik nandalam dapek dieto Dalam hati siapo tau Rancaklah sungguh sarang tampuo Rancak tagantung di dahan cimpago Kok lah bulih kami batanyo Apo mukasuik datang ka rumah kamiko

  Ramailah urang di Kinali Rame dek alek Rajo di uluh Apo di harok di kayu mati Palinglah ado cindawan tumbuh Hanya itulah daulu sambutan dari kami, tarimokasih.

  Sambutan dari pihak lelaki:

  Assalamu‟alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh, Syukur Alhamdulillah marilah samo kito haturkan pulo kaharibaan Allah SWT, karano atas rahmatnyo pulo kito datang karumah nan batuah ko. Sairing salam dan salawat kito haturkan pulo kaharibaan Rasulullah Muhammad SAW nan ala barupayo mambaok harkat martabat kito dari lembah nan hino ka alam nan berbahagia sampei kiniko.

  Dusanak kami nan bijak dan elok baso. Nandaklah kami mandoakan diri kami ka abi dusanak nan ado di rumah. Kami nan datangko hanyolah sapeto dagang sangsei, urang nan kurang budi, kurang pulo bahaso. Dari itulah kami baharok, ka datangan kamiko indak manjadi sakam dalam hati, indak pulo manjadi atah dalam bareh, apo lai jadi parantang dalam hati.

  Dari jauh kami datang, mancari tanah tapian tampek mandi, mancari dusanak nan baik budi. Jalan nan jauh kami lalui, ala mandaki bukik nan tenggi, ala manurun lurah nan dalam, ala bakayuh arah ka ulu, ala pulo baranang katapian, makasuik mancari tautan hati. Parlu rasonyo kami jalekan ka abi dusanak kami urang jauh hari, bahaso ka datang kamiko hanyo batujuan nandak manambah dusanak samo pamili, seperti pantun urang pasisi.

  Kok batali bulih di helak Kok bakabek buli di jinjing Kok barupo bulih di calik Kok bagala bulih di imbou Tumbuh padi di dalam dulang Barurek ketek jail bajali Duduk kami duduk babilang Ado makasuik mambarih sirih Limau purut jatuh ka lurah Tibo di lurah kanei duri Pinang di paluik raso manyambah Jari sappulu di dalam hati

  Mohon maaf kapado Tuan, gadang gunung labih gadang mukasuik ta niat di hati kami. Tenggi gunung labih tenggi harapan kami kapado dusanak nan ado di rumahko. Itulah sababnyo kami datang ka sikko nan indak marasokan haus lapa, mangilak, manguakkan manjalani rintangan. Karano dek Tuan urang bijak pandei bakato, nan tau

  kiasan tau pulo barumpamo, mamaccik adat kabiasaan kito, nan mamaccik janji ulam bahaso. Kok bulih kami batanyo, tantulah gadang anak dalam asuhan, umunyo pun ala satahun jagung, darahnyo pun ala satampuk Pinang, nan salamoko manjadi tanggung jawab ayah jo umanyo. Baru sabagian utang tabai, mamutus pusek mandedangkan sayang, disunat mangaji katam AlQur‟an, di aja hidup basantun sopan. Karano ado rukkun sare‟at nan harus dijalankan, yaitu disuruh barumah tanggo dinikahkan. Seperti pantun urang pasisi dahulu:

  Daru angin ala balalu Risik marisik lalu jadikan Angin bahambus ambum pun lalu Hajat pun nandak di sampeikan

  Kok lah bulih kami katokan Saekku kumbang nansadang tabang Kaba barito dari kawan Tapandang bungo dalam jambang Baunyo harum kambang ba kambang Pulanglah anak dari jalaan Lalu ka umak di curitokan Tantang bungo nansadang kambang Saluruh kaluarga ala mupakat Mangagi tugas ka dikami Nanda batanyo secara adat Mangatokan mukasuik secara resmi Mukasuik kami mambaok carano Mambari sirih kapu di tangan Apo bulih kami batanyo Adokah bungo dalam jambangan

  Hanyo baitulah daulu dari kami, untuk mambuka simpul banang nan kusuik. Tarimokasih.

  Balasan dari pihak perempuan,

  Tapi baitupun, kapado dusanak kami nan baik budi, indak bisalah kami bayangkan baapo gadangnyo hati kami atas kedatangan abi dusanak urang jauhari. Apo lai kadatangan abi dusanak kami nan dari jauhari, sarupo nan dusanak katokan tadi, ala jauh jalan nan di lalui, ala mandakki bukki nan tenggi, ala manuruni lurah nan dalam, ala bakayuh ka ulu, ala baranang ka tapian, karano nandak basuo samo kami urang nan miskin bahaso, sarupo pantun angku daulu:

  Rami la urang di sungai macco Rame dek urang sadang manyasah

  Kok indak dek sabab bakarano Indak tampuo basarang randah Ramailah urang di Kinali Rame dek alek Rajo di ulu Apo di harok di kayu mati Palinglah ado cindawan tumbuh

  Hanyo itulah daulu sambutan dari kami

  Balasan dari pihak lelaki,

  Kapado dusanak kami nan baik budi, pandei bakilah barumpamo. Ko bulih kami katokan, bak umpamo angku daulu; Indak panah Kasturi mangatokan harum semerbak wangi, Indak pulo burung mangatokan pandei tabang tenggi, tapi walaupun baitu kami cubo manyampeikan umpamo pantun urang pasisi:

  Pulaou sarok bukanyo pulou Buli jadi kakki tarikke Duduk kami saraso tapukkou Sambutan mesra indak saketek Bukan cubadak masak di param Tapi harumnyo masak di batang Bukan anak kurang ba paham Bisa jadi cukup asuhan

  Wahai dusanak kami urang jauhari, kami sangat manyadari baapo rancaknyo sabuah kato ba umpamo sahinggo nan jauh manjadi dakek, nan bulek datang baguling, nan piccak datang malayang, kok barek samo di jujung, ko ringan samo dijinjing. Bak sarupo umpamo angku daulu:

  Labek ujan di pulou panei Timbul tabanam biduk nantujuh

  Karano hajat balun salase Sarupo tanaman nanbalun tumbuh Anak cino mambaok madat Dari kadei gadang ka karambi tenggi Hidup di bumi kito baradat Bahaso nantidak di jua bali Ramilah urang di Sibolga Rame dek alek urang Barus Ado barito kami danga Tuan manyimpan Cabde halus

  Baitulah dusanak kami urang terhormat, ado pun mukasuik hati kami nan datang, ala dapek pulo dusanak pahami. Baitulah daulu sambutan dari kami.

  Balasan dari pihak perempuan,

  Bak kato Tuan nan elok baso, ado mangatokan bahaso kami ado manyimpan bungo cande halus. Kok buli kami katokan sarupo pantun angku daulu:

  Urang baralek disubarang Banyak nak gadi manari bungkus Bungo kami bungo lampuyang Indak saru bungo bungo Cande halus

  Tapi baitupun paralu juo kami sampeikan, bahaso bungo nan ado kami simpan, bukanlah sarupo bungo nantumbuh di tapi jalan, tapi awaknyo tumbuh dari hasil kasih sayang, makonyo awaknyo balun tau kato nan sumbang, indak pulo tau kato sambarang.

  Dari itulah kami baharok ka dusanak urang nan bijak pandei bakilah baumpamo, dapeklah nandaknyo mengetahui tantang bungo nan kami simpan, sahinggo indak manjadi upek puji balakangan hari. Baitulah daulu sambutan dari kami.

  Balasa dari pihak lelaki

  Tarimokasih pulo kami sampeikan ka abi dasanak kami di rumah nan batuahko. Memang indak panah ado bungo Kasturi mangatokan awaknyo harum, indak pulo panah lauk mangatokan pandei baranang, indak pulo burung mangatokan awaknyo pandei tabang, hanyo urang jauhari juolah nan pandei barumpamo, sarupo pantun angku daulu:

  Situhak namonyo ikkan Lairan panjang bulelenyo Kok tasuruk namonyo intan Kamano mano cahayonyo

  Kami manyadari bahaso dusanak kami nan ado di rumahko, tantulah balun baitu tau sadonyo mukasuik kadatangan kami ka rumahko. Karano buhupun ala di bukak, jaring pun ala dirantang ka dalam lautan, maharok lauk dapek ditangkok, mak dapek di baok pulang. Ado pun yang paling jauh dari mukasuik kami, indak lain indak bukan, hanyolah untuk mancari bungo tautan hati. Dari pantun na kami sampeikan, tantulah dusanak kami nan di rumahko ala dapek tau mukasuik ka datangan kami karumahko, sahinggo dasanak kami nan dirumahko ala tau, sahinggo kami indak talampou jauh mambukak umpamo. Hanyo baitulah daulu kata sapantun dari kami, kami baharok ka dasanak kami maklum adonyo. Tarimokasih.

  Balasan dari pihak perempuan,

  Tuan nan baik hati nan rancak bahaso. Jangan ragu, dan jangan pulo bimbang. Pantun urang pasisi mengatakan; Hanyut Kadam ka tapian mandi Badantang dantang arah ka ulu Kok lisuik tumbuh tak jadi Baitu nasehat angku daulu

  Baitupun, ikkolah kampi sirih ala kami tarimo, sabagai bukti pinangan Tuan ala kami tarimo. Baitu pun sagalo sarat harus pulo tuan panuhi.

  Hujan turun rintik-rintik Tumbuh cindawan galang kaki Kami sarupo nasip si Talu itik Diaram Ayam barulah jadi

  Pangalimo Songe jadi andalan Mangereng Bulando di tapi pasi Kok ado tuah di badan

  Kasik di ganggam jadi baiduri Baitulah daulu kato dari kami.

  Balasan dari pihak lelaki

  Tuan-tuan nan baik budi, bak kata pantun urang pasisi; Bungo lampuyang bacabang tigo Paluiknyo sarupo kapalo naga Sirih Tuan kami tarimo Ala dimakkan basamo-samo Kok ala sajalan gandang jo tari Sairama pulo samo lagunyo Sagala hajat ala Tuan tarimo Namanjadi hajat kito sadonyo Kok Tuan mamakkan batik Kubak kulit campakkan inceknyo Kok bungo nandak di petik Kami panuhi apo pun manjadi saratnyo Baitulah daulu kato dari kami.

  Balasan dari pihak perempuan,

  Kok baitu kato tolan sungguh sanang hati kami seperti pantun urang pasisi; Sungguh lamak gule Gurapu Dimakan pulo di hari patang Bak kato nasehat angku daulu Janji di kabek dirantang panjang

  Kok balai ka pulou Musala Ambik aluan arah utaro

  Wahai Tuan nanbijaksano Kami katokan apo saratnyo Tanam pauh di tangah pamatang Lumbo-lumbo bamain galombang Ombak mamaccah manapi napi Dari jauh munak nan datang Bukan pulo mananam mumbang Tapi nandak manyunting bungo nagari Kok manggulei dalam balango Buekkan lidi jadi panyapu Sirih paminang kami tarimo Sarat jojanji kami tantukan daulu

  Adopun nan manjadi saratnyo menurut pandapek kami adolah sabagai barikui:

17. Mahar 18.

   Isi kamar 19. Kepeng raso suko 20. Islam 21. Balig ala barakal 22. Indak suami urang 23. Ado dasanaknyo 24. Ado sukku bangsonyo

  Lebih dari itu, kami baharok bisalah dibaok sairing sajalan, sarupo umpama angku daulu.

  Lurah samo di timbun Gunung samo di ratokan Kok bajalan manapi napi Kok mangeccek batenggang-tenggang Baitulah daulu kato dari kami.

  Balasan dari pihak lelaki,

  Tarimokasih kami ucapkan ka dusanak kami nan ado di rumah nan batuahko, karano ala tau apo nan jadi mukasuik kami nan dating ko, ado pantun urang pasisi mangatokan;

  Dapek di kai jolong-jolong Lalu masukkan ka dalam sarampu Kok ala Allah datang manolong Ai pasang bidukpun alu

  Bungo labu, sungguhpun kambang tapi indak babau, baitu pun indak mambuek hati kami jadi bimbang dan ragu, karano itulah nan kami tuju. Buru-buruk si bungo labu, walaupun kambang indak babau, jangan pulo kito ragu. Bak kato urang nan bijak bakilah, kok Harimou mati pasti maninggakan balang, pujangga mati maninggakan kato bermakna. Ruponyo pandangan partamo marasuk sukma, maklumlah kok ala kanei pana asmara, makan pun indak kayang tidupun indak lama, kok salah mamakkan ubek, badan juo akan marano. Manurut nujam pangalomo Songsang kok ala kanei pana asmara bungo nan dalam hati, singon awaknyo juolah nan dapek mangubei. Dalam masa kerisauan, kami pun bamupakat untuk mambulekkan tekat, makonyo kami barani datang ka rumah nan batuahko nandak batanyo. Apo ala ado urang lain na nandak maminangnyo. Tapi ruponyo razakki indak kamano, Tuhan juolah nan labih bakuaso, sahinggo apo nan jadi idaman kami dapek di gangam baok pulang, walaupun samantaro kaba nan baik na mambuek hati jadi sanang. Baitulah daulu kato dari kami.

  Balasan dari pihak perempuan,

  Kok baitu ala kesepakatan tolan kami sakaluarga maraso sanang mandanganyo, seprti pantun urang pasisi: Lumba-lumba main galombang

  Main galombang di tapi pasi Indak paralu mananam mumbang Tampang busuk tumbuh tak jadi

  Baitupun Tuan jangan marandah diri, kok urang gadang, kamano pun pai tatap gadang juo. Pantun urang pasisi mangatokan; Sadonyo keccek ala kami tarimo

  Kunci kato dalam bahaso Kato sajalan kito basamo Hasil mupakat basumando Baitulah kata dari kami tarimokasih.

  Balasan dari Pihak lelaki,

  Kok baitu harapan tuan sanang hati kami mandanganyo. Ado pantun urang pasisi mangatokan: Indak sio-sio pasang naik Indak sio-sio biduk di dayung Indak sio-sio matahari tabik Indak sio-sio ayam disumbalih Indak sio-sio malim diundang Indak sio-sio janji dikabek Nanda mangikke tali silaturahim antaro kito basumando

  Kok baralek urang daulu Sajalan pulo samo adatnyo Baitu kato angku daulu Adat sumando jadi bantanyo Kok dirantang tigo rantangan Kok di sukke tigo sukketan Kok di tarik manjadi panjang Eloknyo di lipek di pendekkan Baitulah kato dari kami

  Balasan dari pihak perempuan,

  Kok baitu kato tuan, tiado kato dan caro mangungkapkan rasa sanang kami, seperti pantun urang pasisi; Ikkolah kampi sirih kami adokan Sairing janji kami uccapkan Harapan kami dapek sambutan Sairing sarat hakikat nan manjadi harapan Dasanak kami nan baik budi, kami baharok sesuatu salakkenyo di laksanakan, karano karajokko bukanlah karajo nan ringan, dari itu kami sampeikan mukasuik kami pado hari nan akan datang, sarupo kato kami sampeikan;

  Atok nan boccor dig anti daulu Lantei na senjang di ratokan Dasanak nan jauh di agi tau Karano nandak manarimo minantu Padi di sawah di tuei daulu Kabou nanlapeh di kabek balik Dari itulah kami mohon kironyo mandapek restu dari Allah SWT.

  Labih jauh dari, itu agilah kasempatan kadi kami untuk manatukan hari samo tanggalnyo. Tarimokasih.

  Balasan dari pihak lelaki,

  Kok baitu ala kasapakatan dusanak, kami manunggu kabar barito, dan sakalian pada kasempatan ko kami nandak parmisi pulang. Ado pantun urang pasisi mangatokan;

  Karakkik ala, ka ladang pun ala Tapi kito balun kasawah Marisik ala maminang pun ala Hanyo balun sampei manikkah Urang Arab pai ka Jeddah Mambaok sirih Pinang satandan Acara marisik salasei lah sudah Tarimohkasih kami ucapkan

2. Fase teks maminang pada Bralek gadang

  Diawali sambutan dari pihak perempuan,

  Assalamu‟alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh, Syukur Alhamdulillah marilah sama-sama kita haturkan keharibaan Allah SWT, karena atas rahmatnya berupa kesehatan dan kelapangan langkah, sehingga kito dapek bakumpu di rumah kami ko. Seiring salam dan salawat kito kapado Rasulullah Muhammad SAW nan ala mambaok kito dari alam nan kalam kapado alam nan panuh kebahagian sampei saat kini ko. Sadang mato hari basinar tarang, angin bahambus manyapu alam, sadang ambun bararak tenggi, ruponyo manjadi tando tamu datang ka rumah kamiko. Duduk di pondok dagang sangsei, na mambuek hati raso kasanang. Kadatangan dusanak ka rumah kamiko, harapan kami manjadi sabuah kahormatan bagi kami urang nan kurang budi, miskin pulo bahaso.

   Tuan nan elok budi apo gerangan na mampuek munak datang ka rumah kami ko. Kami maraso samoga kadatangan munak karumah kami ko, mambaok khabar barito nan elok, sekaligus awal kito nandak basumando. Seperti pantun urang pasisi;

  Dipotong batang dicucukkan dalam Dinanti tumbu jaman kejaman Selamat datang kami ucapkan Kapado sanak family handai tolan nan budiman Kok balai kaponcan bako Nampak ombak anak baranak Kok buli kamiko batanyo Maksud apo hajat dusanak Urang baladang batinaman jagung Kami bakacang bapitulo Ala takabar dusanak kami datang kapatang Ikkola datang baru tibo

  Balasan dari pihak lelaki,

  Dusanak kami nan elok budi, adopun maksud dan tujuan kami datang ka rumah ko, mungkin dusanak kami ala tahu, karano ala ado kasapakatan kito sabulumnyo. Ado pantun urang pasisi mangatokan;

  Ala gaharu cindano pulo Kok ala tau mangapo batanyo pulo Mutik cangkeh digunung tamang Batang kape barapi-api Maksud kami datang maminang Datang maliek sikandak ati

  Pamatang indak sumbarang pamatang

  Pamatang tampe bajalan pai mananam padi Datang kamiko indak sumbarang datang De ado maksud kan datang ko kami

  Kalo ndak ado ujan di ulu

  Indak ai gadang sajo Dek ado mufakat kito dahulu Mukkan datang kami kasikko

  Balasan dari Pihak perempuan,

  Kok baitu kato tuan, dapelah kami mangarti maksud dusanak datang karumah kamiko. Seperti pantun urang pasisi mangatokan; Taserak padi dek balam Jongon gala kami halokan Tasirok ati kami di dalam Jongon galak sajo kami katokan

  Balasan dari pihak lelaki,

  Jadi kok ala tau maksud kadatangan kami ko, baopo selanjutnyo kasapakatan kito, bu kito lanjutkan hubungan basumandoko.sesuai dengan pantun urang pasisi;

  Ala pata galewang adok Pata ditimpo kaki dulang Jangan cewang ati kami nan tagok Barapo kami mambai utang

3. Fase teks manganta kepeng Diawali dengan kata sambutan dari pihak perempuan.

  Assalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh. Puji syukur kita panjatkan kapado Allah SWT atas rahmat dan hidayah yang masih diberikannya kepada kita untuk dapat bertemu bersama-sama pada hari yang berbahagia ini dan shalawat serta salam kito sampaikan kapado junjungan kito, nabi Muhammad SAW, yang telah mambao manusio kapado jalan nan tarang. Pertemuan nan elok ko kito doakan basamo agar dape bajalan lancar dan baik hinggo sampei kapado tujuan. Namun perlu kami sampeikan kapado hadirin samuanyo bahwa pertemuan ko bukan pertemuan adat jual beli memperdagangkan anak, tetapi pertemuan ini adalah pertemuan musyawarah dan mufakat adat sumando pasisi dalam menentukan pernikahan orang pasisi, selanjutnya kami menanyakan kepada bapak, ibu saudara semua yang hadir, apakah sudah benar-benar tekat dihati untuk memilih anak kami menjadi menantu sehingga nantinya tidak ada penyesalan dikemudian hari. Dari awal muna datang mananyokan anak kami, kami juo sabalumnyo mananyokan kesedian putri kami dengan maksud agar

  tidak ada keraguan untuk melangkah kejenjang perkawinan. Jadi demikian kami sampaikan kepada anak saudara kami yang hadir pada hari ko. Agar pertemuan kito ko manjadi pertemuan yang mandape ridho Allah SWT dan manjadi ikatan kekeluargaan yang sangat erat serta pertambahan persaudaraan lebih banyak lagi dari pada sebelumnyo. Seperti pantun urang pasisi;

  Karambi duo dibintanak Condong kabarat kaduonyo Kito sakampung badusanak Samo baradat basumando

  Sambutan pihak lelaki,

  Assalamu‟alaikum Warahmatullahi Wabarakatuh, Puji syukur kito panjatkan kehadirat Allah SWT atas taufik dan hidayahnyo serta kesehatan yang telah dibarikannyo kapado kito sahingga kito dape bakumpu basamo-samo di tampe nan bahagiako.selanjutnya kami bapantun sarupo kato urang pasisi;

  Biduk banamo susuk kabun Simpenyo rotan jadi pangabek Alamasonyo kami datang manyusun Mak buli ado tali pangabek

  Dilanjutkan dengan pantun pihak perempuan,

  Siamat jalan di pamatang padi Bajalan pai batanam padi Selamat datang dusanak kami Ala sanang pulo ati kami

  Dilanjutkan dengan pantun pihak lelaki,

  Dari Bengkulu pai kapini Dari Pini pai kapakanbaru batanam padi Dahulu kami nanda bapamili Ruponyo kiniko lah baru jadi Ka ulu urang batanam siki Samo batanam pohon Pinang tahanta pulo katana lereng Daulu kami ala marisik jongon maminang Kiniko kami manganta kepeng lai Ala pai urang karimbo Mangambi upi nanda katimbo Kok balai urang kapulo Kok buli tampak tanah tapinyo

  Bua lada di dalam timbo Di simpan dalam tumpakan jarami Kok iyo ado anyo dusanak bao Kok buli tunjukkanlah kapado kami

4. Fase teks mata karjo

  Sub fase menyambut marapule

  Pada saat dilaksanaknnya akad nikah maka marapule di arak ke rumah anak daro, dan sesampainya di rumah anak daro maka marapule disambut oleh keluarga perempuan dengan menyampaikan ungkapan berupa pantun, dimana pantun itu disampaikan dalam bentuk monolog oleh talangke.

  Galombang ombak-ombak Tarintin tali-tali Ala datang rombongan sumando nan rancak Ala rami kampong kami Ramilah urang dari kinali Banyak mambaok buah barangan Dari tadi kami mananti Ikkolah baru sidak nandatang Adat barinduk kaulamo Adat tasurek dalam karate Adat tasurek dalam sunnah Adat tak kungkung kitabullah Itula adat nan tahan banting Itulah adat nan tahan asa Adat tagantung dilawang ateh Adat nan indak lakkang dihimpok paneh Adat nan indak lapuk direndam ai Adat nan indak mati dipijak ditimbun mati Umbutnyo sampei kapangkal tanam Hajatnyo sampei kalaut lapeh Sampei kapulau bakaram-karam Sampei katabing bajimek-jimek Sampei kabakkat badangung-dangung Kok batali bulih dihelak Kok bar barupo bulih diliek Kok baraso bulih dimakan Itulah adat sabana adat Adat nan turun dari sarak Dikabek pulo samo rukun sareat Itulah pusakko turun temurun Warisan nan tidak putus kok dicancang

  Nan manjadi tungkek urang bakato Nan manjadi salempang wakatu dipakke Nan bias diganggam disalimutkan Adat nankareh indak tatarik Adat nan lunak dihambung-hambung Bias dilipek dibaok pai Bajelo-jelo ditarik panjang Kok batangan badantang-dantang Kok bakandu bajelo-jelo Itulah adat sabana adat Adat dipakkei urang pasisi Sub fase teks setelah selesai akad nikah.

  Penyerahan marapule dimulai oleh pihak lelaki,

  Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh, Syukur Alhamdulillah sama-sama kita panjatkan kehariban Allah, yang maha pencipta sekalian alam. Beriring pula marilah kita haturkan salawat salam kepada junjungan nabi besar kita Muhammad SAW yang menjadi tuntunan kita, yang telah bersusah payah mengangkat harkat dan martabat umat dari lembah yang hitam ke alam yang terang benderang seperti sekarang ini, hanya syafaatnya jualah yang kita harapkan di youimil machsyar kelak.

   Patah kalam habislah dawat, indaklah tarlukiskan baapo gadangnyo hati kami dihari nan batuahko, dimano sasampeinyo kami di rumahko disambut samo mukko nan janih, hati nan sanang, disambut pulo samo raso kadasanakan sampei habisnyo acarako, kok bulih kami bapantun:

  Tak talan kapalo talam Lamah lambuik kapala naga Sungguh lama tidu batilam Rambut panjang bantal kapalo Pulao sarok bukannyo pulau Bulih jadi kakki tarikke Duduk kami saraso tapukkou Sambutan mesra indak saketek

  Oleh karano itu pulolah kami mengucapkan puji syukur kepada Allah dan tarimokasih nan sebanyak-banyaknyo kapado sumando kami, dan sadonyo dasanak dan tolan nan indak dapek kami mambalehnyo, hanyo kami serahkan sajolah kepada Allah nan akan mambaleh sadonyo budi pekerti sumando kami seperti pantun urang pasisi:

  Urang Arab pai ka Jeddah Mambaok salasih bulan Ramadhan

  Acara adat salesailah sudah Tarimokasih kami ucapkan

  Ala tibo pulau saatnya kami nandak pulang dari rumah nan batuahko untuk mahelak silo pulang karumah, tapi rupanyo ado sebuah lai acara yaitu acara penyerahan anak kami marapulei ka sumando kami di rumahko, mako tarimolah wahai sumando kami dengan segalo hati sanang dengan berpantun:

  Hujan labek di pulau panei Timbul tabanam biduk nan tujuh Adopan hajat balun salesai Sarupo tanaman nan balun tumbuh

  Tarimolah wahai sumando kami dengan harapan kami pihak sumando kami dapek menunjuk ajari anak kami mak pandei bamintuo dan pandei pulo babini, maklumlah anak kami ko umunyo baru setahun jagung darahnyo baru satampuk pinang, memang badan tenggi tapi bukan tenggi bapangalaman tapi dek karano panjang tulang penyangga dibadannyo, awaknyo balun tau mano kambang mano kiambang walau awaknyo ala bataji ataupun batulang.

  Antaro sokkam ka pulau panei Pulau karang ditanga-tanga Karano ulah dek parangei Hancurlah badan karano fitnah

  Walaupun baitu kok kito malapeh anak ka tapian mandi saeloknyo kito bari nasehat samo pasan untuk jadi pedoman mak jangan pai kasumu urang. Nantuo manabur budi, nan mudo tampek mananam kasih, jangan congkak kok bajalan dan jangan sombong dalam pergaulan. Seperti pantun urang pasisi:

  Anak cino mambaok madat Dari kadei gadang ka karambi tenggi Hidup didunia kito baradat Bahaso nantidak dijua bali

  Sakajak lai kami nandak pulang ka rumah, tatokkanlah hati anak kami tingga di rumahko, janganlah ado hati bacewang karano awak ang ala manjadi bagian anak di rumahko.

  Antah barisuik tau jamisuk antah pulo samusim Atau duo musim baru kito basuo Oleh karano itu sapaningga kami Elok-eloklah mambaok diri

  Jangan ceroboh, jangan pamberang, jangan pulo tinggi sabanang, piccayolah urang pastikan sanang. Jangan pulo sarupo balagak ayam

  jantan pasti akan dapek tantangan, jangan pulo sarupo burung merak kayangan nan pandei basolek mahias diri, kaili kamudik ikkunyo dikambang nandak mancari pujian urang. Adopun pantun urang pasisi.

  Kain batik kain tulisan Indak sarupo batik si Podang Ruponan cantik indak jadi pujian Budi nan baik dipandang urang

  Lieklah baapo megahnyo pelaminan nan awak ang duduki, ala sarupo rajo sahari, ikko sadonyo berkat doa sanak family sahinggo awak ang sarupo rajo nan sadang batahta, walaupun baitu antah barisuk nasip.

  Baitu pulo kok baringgik sakapung banyak, ala sarupa ulek nan indak manando daun. Jangan pulo bakutu saekku di kapalo ala manggaruk kasinin kasikko sarupo urang nan tidak tau malu. Haruslah kokoh pendirian.

  Jangan pulo sarupo kiambang, ureknyo indak jajak kabumi dan puccuknyo indak manjulang tenggi, kok ai pasang awaknyo marangkak kaulu di baok ai, katiko surut marangkak kaili, akirnyo lisud dek mato ari

  Nandaknyo sarupo gunung batu, kakkinyo jauh tatanam kabumi dan puncaknya manjulang tenggi, kok datang topan mandaru kayu nan tumbuh patah sadonyo tapi awaknyo tatap tagak di bumi.

  Ado kulik ado dakki Diateh batang candawan tumbuh Salagi hidup banyak razakki Asal usaho basungguh-sungguh Ba apo puteri runduk indak baparang Si Janggi datang manyombong diri Ba apo hati kami indak kariang Hajat salesai maksud pun sampei

  Hanya demikian daulu nan dapek kami sampaikan kato nan salah mintak dimaafkan. Semoga harapan sapaningga kami, keluarga sumando kami tetaplah dalam lindungan Ilahi Rabbi, dan sarupo itu pulo harapan kami selamat sampei karumah kami masing-masing. Wabillahi Taufiq wal hidayah wassalamu‟alaikum warahmatullahi wabarakatuh.

  Dilanjutkan dengan kata sambutan penerimaan marapule oleh pihak perempuan

  Assalamu‟alikum Warahmatullahi Wabarakatu Syukur Alhamdulillah, marilah samo kita panjatkan keharibaan Allah subhana wata‟ala, Tuhan maha pancipta sekalian alam.

  Beriring pulo marilah kito haturkan salawat beriring salam kepada junjung Nabi besar kito Muhammad sallallahu „alaihi wassallam, nabi

  yang menjadi tuntunan kita yang telah bersusuh payoh mangangke harkat dan martabat ummat dari lembah yang hino ka alam yang terang seperti sekarang ini, hanya syafaadnya jualah yang kito harokkan kelak dihari berbangkit nanti.

  Sungguh lamak gulei tanggiri Dirancah samo lauk gurapu Rancak sungguh umpamo Pasisi Berangi anak sindir manantu.

  Hadirin yang kami hormati, tadi kito ala samo mandanga kata sambutan penyerahan marapulei kadi kami, kini tibo pulolah saatnya giliran kami untuk menyambut penyerahan anak nan ala manjadi minantu kami di rumahko. Dek karano ahlil bait dan sanak handai tolan ala manugaskan ambo untuk manarimo penyerahan tadi. Nandak hati manyambut gayung dan manjawab kato penyerahan tadi.umpama pantun urang pasisi;

  Ala ambo tilik, ala pulo diranung Bareknyo bukan alang kapalang Karano biduk kami sagadang palapah jantung Pandayungnyopun dibuek dari tampurung Manolah dapek kami badayung Apo lai mambalah ombak bagulung Ala pulo dipikki di lubuk hakikat Nandak mancari mutiara ma‟rifat Moko dapeklah satu tamsilan samo ibarat Kok kai panjang sajangka Janganlah lautan nandak dirangkuh Walaupun adokato kiasan urang pasisi mangatokan

  Kalaupun ala tapakso pulang balai malam hari walu biduk boccor, pandayung patah sosonglah bakat arus nan dalam walo hari kalam, tapi jangan lupo tawakkal kapado tuhan, Insya Allah akan sampei juo kapantai daratan, tapi untuk indak mahampokan harapan, kapado dasanak handai dan tolan, ambu cubo juo badayung manapi pantei ambo maharok kasih dari tuhan dengan harapan badei jo laut akan taduh sasampei ambo katanah tapian, tapi oleh karano ambo indak tau adat budayo, tapi ambo cubo juo manyapuh loyang perak tumbago, karano itu pulo kok ado keccek nan salah sabalumnyo ambo maminta maaf. Sumando kami yang terhormat; Penyerahan anak minantu kami tarimo, baitu gadangnyo hati kami, kami lukiskan samo tangan dan dulang kami tampungkan. Kalau dalam penyerahan tadi sumando ado mangatokan bahaso anak kitoko, umur baru setahun jagung, darah pun baru setampuk Pinang dan tenggi badannyo bukan karano pengalaman, tapi karano tulang badan nan panjang. Itu sadonyo ala

  kami dangakan, tapi bukanlah mambuei kami heran karano bungo indak panah mangatokan awaknyo harum melainkan pangalimo songsanglah nan tau silek gurindam.

  Baitu juo bunga cimpago, nan indak panah mangatokan awaknyo semebak harum, indah ubahnyo sarupo sifat padi disawah mangkin barisi mangkin runduk. Kami juo memaklumi, bahaso sumando indak akan malapeh ayam nan nandak dilago sabalum bataji panjang. Lagi pula, menurut pandape kami;

  Bukan cubadak masak diparam Tapi harumnyo masak didahan Bukan anak kurang bapaham Tapi ala cukup asuhan.

  Oleh sebab itu kato nan tuo Lebih pandei limou baduri Ajari anak bamintuo Pandei pulo manjago diri Tapi namonyo pangantin baru Baru nandak manempuh hidup nan baru Ajari sidak nan balum tau Mak salamat ka anak cuccu

  Oleh karano itu indak salahnya sumando mamintak kami manujuk ajarai amanah sumando insyah Allah kami junjung tenggi.

  Mak supayo coccok gandang ka tari Sairama pulo samo lagunyo

  Perkenankan pulo kami untuk manyampaikan sipat tabiat anak kami ko ka sumando urang jauh hari. Anak kami ko masih mudo belia, balum pandei mamilih atah diantaro bareh. Ibarat bungo nandak kambang, awaknyo balum biso mambedakan mano lumbang mano pianggang, karano balun barilmu pengalaman kurang, balun paham arti kato nan sumbang. Awaknyo hanyo sakaping tumbago na nandak dituang, harapan kami;

  Berkat Sumado urang batuah Jadilah sidak kelak manjadi labah Mangagi madu nan bapaedah Berkat sumando urang jauhari Jadilah sidak sarupo kasturi Manabur harum semerbah wangi

  Baitulah harapan kami, sasunggugnyo nasehat nan sumando sampaikan ala panuh sasukkatan, sahinggo indak ado lai lubang celah untuk kami, kok kami tambah bak umpamo kata urang pasisi, Sarupo lamukkui ditapi niru, masuk indak cukkup, kalua pun indak mangurangi, sakali nandak kamukko, alhasil jatuh kabawah dimakkan ayam nan sadang lapa. Sarupo gulei nan ala asin ditambah garam, siapo nan mamakkannya, mukko nan rancak manjadi masam.

  Tapi mengingat kata gurindam Kutitip jualah pusaka usang Bukan galang bukanlah subang Hanyolah kias umpamo urang

  Makonyo maso sahari duo hari nanti, kami nandak malapehkan sidak ka gelanggang. Maniti buih mambalah ombak mamaccah galombang. Balayar manuju ka tanah subarang. Sakalipun ala bataji, ala pulo babulang-bulang. Jangan nandaknyo sidak mambangkang. walo datangyo dari adik ataupun abang, karano satenggi-tenggi ilmu baru sipatnyo dan kurang. Nah ado panangkal fitnah ambo katokan; jangan balagak sarupo ayam jantan. Pasti akan mandapek tatangan.

  Indak pulo sarupo kiambang, nan ureknyo indak jajak ka bumi, puccuknyopun indak sampei tenggi, kok naik pasang hanyut ka ulu, kok surut pasang hanyut ka ili, itulah urang nan indak bapendirian. Jangan pulo sarupo burung merak dikayangan, ikku dikambang ka hili, ka mudik, nandak mamintak di sanjung urang. Ada pantun Pesisir mengatakan:

  Kain batik kain dipasan Indak sarupo batik di kolang Rupo nan cantik indak ukuran Budi baik nan diingek urang Entah besok entah nanti Nasipmu baik harta bertumpuk, berpangkat tingi Janganlah kau membusung dada dan menakbur diri.

  Tapi ingatlah itu semua rahmad Ilahi Apa lagi baru beringgit sekupang. Ala lupo kanccang dilanjarannyo. Jadilah kau seperti sebuah gunung batu Puccuk menjulang tinggi kalau datang topan menderu Pohon-pohon bertumbangan namun dia tetap tegak terpaku. Kincinyo;

  Tabang sakawan si burung anggang Hinggok didahan batang maranti

  Barumah tango tenggang-manenggang Cakkak jangan dicari cari Kapa balai di laut tanang Bintang dilangik panunjuk arah Walupun topan datang manyarang Niat balai janganlah patah.

  Cukup sakianlah kato penerimaanko dari kami, samoga nandaknyo sumando kami biso memakluminyo. Akhirul kalam wabillahi taufiq walhidayah, Wassalamu‟alaikum warah matullahi wabarakatuh.