AJEN FALSAFAH NU NYAMPAK DINA KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG KABUPATEN PANGANDARAN1.

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG

DI KABUPATÉN PANGANDARAN (Tilikan Struktural jeung Ajén Falsafah)

SKRIPSI

diajukeun pikeun nyumponan salah sahiji sarat nyangking Gelar Sarjana Pendidikan Bahasa Daerah

ku Atik Putri Utami

NIM 1103932

DEPARTEMEN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA

UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA 2015

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu PERNYATAAN

Dengan ini saya menyatakan bahwa skripsi dengan judul “Ajén Falsafah nu Nyampak dina Kasenian Ronggéng Gunung” ini beserta seluruh isinya adalah benar-benar karya saya sendiri. Saya tidak melakukan penjiplakan atau pengutipan dengan cara-cara yang tidak sesuai dengan etika ilmu yang berlaku dalam masyarakat keilmuan. Atas pernyataan ini, saya siap menanggung resiko sanksi apabila dikemudian hari ditemukan adanya pelanggaran etika keilmuan atau ada klaim dari pihak lain terhadap keaslian karya saya ini.

Bandung, 21 Februari 2015 Yang membuat pernyataan,

Atik Putri Utami NIM 1103932

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu LEMBAR PENGESAHAN

ATIK PUTRI UTAMI

AJEN FALSAFAH NU NYAMPAK DINA KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG

KABUPATÉN PANGANDARAN

Disaluyuan jeung disahkeun ku: Pangaping I,

Dr. Dedi Koswara, M.Hum. NIP 195906141986011002

Pangaping II,

Drs. Dede Kosasih, M.Si. NIP 196307261199011001

Kauninga ku

Pupuhu Departemen Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd.

NIP 1964082211989031001

Hirup lain ngan sakur dilakonan

Tapi kereteg haté nu leuwih utama dina nyanghareupan dunya Hirup moal lana..

Jadi kudu dilakonan kalayan kereteg haté nu mulya

Tawis katineung pangbaktos kanggo mamah miwah papap nu teu kendat-kendat masihan kanyaah

mugia tiasa janten panyumanget saterasna kanggo abdi dina ngalakonan

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR EUSI

kaca

PERNYATAAN ... i

PANGJAJAP ... ii

TAWIS NUHUN ... iii

ABSTRAK ... v

DAPTAR EUSI ... viii

DAPTAR GAMBAR ... xi

DAPTAR TABEL ... xii

DAPTAR SINGGETAN ... xiii

DAPTAR LAMPIRAN ... xiv

BAB I BUBUKA ... 1

1.1 Kasang Tukang Masalah ... 1

1.2 Rumusan Masalah ... 5

1.3 Tujuan Panalungtikan... 5

1.3.1 Tujuan Umum ... 5

1.3.2 Tujuan Husus ... 5

1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 6

1.4.1 Mangpaat Téoritis ... 6

1.4.2 Mangpaat Praktis ... 6

1.5 Raraga Tulisan ... 7

BAB II AJÉN FALSAFAH, BUDAYA, JEUNG KASENIAN RONGGENG GUNUNG ... 8

2.1 Filsafat ... 8

2.1.1 Wangenan Filsafat ... 8

2.1.2 Objék Filsafat ... 9

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

2.1.4 Ajén Falsafah ... 10

2.1.5 Cabang-Cabang Filsafat ... 11

2.2 Budaya ... 13

2.2.1 Wangenan Kabudayaan ... 13

2.2.2 Wujud Kabudayaan ... 14

2.2.2.1 Wujud Ideel ... 14

2.2.2.2 Wujud Sistem Sosial ... 14

2.2.2.3 Wujud Fisik ... 15

2.2.3 Unsur-Unsur Kabudayaan ... 15

2.2.3.1 Sistem Réligi ... 16

2.2.3.2 Sistem Organisasi Sosial ... 17

2.2.3.3 Sistem Pangaweruh ... 18

2.2.3.4 Basa ... 19

2.2.3.5 Kasenian ... 19

2.2.3.6 Sistem Pakasaban ... 20

2.2.3.7 Sistem Téknologi jeung Pakakas ... 23

2.3 Konsép Aspék Tritunggal dina Kasenian Ronggéng Gunung ... 24

2.4 Kasenian ... 26

2.4.1 Wangenan Kasenian ... 26

2.4.2 Tujuan Kasenian... 27

2.5 Kasenian Ronggéng Gunung... 28

2.5.1 Tarian Kasenian Ronggéng Gunung ... 28

2.5.2 Patalina Unsur Kabudayaan dina Kasenian Ronggéng Gunung ... 30

2.6 Panalungtikan Saméméhna ... 32

2.7 Kalungguhan Téori... 33

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ... 35

3.1 Désain Panalungtikan ... 35

3.2 Sumber Data jeung Lokasi Panalungtikan ... 36

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

3.2.2 Lokasi Panalungtikan ... 36

3.2.2.1 Lokasi Géografis ... 36

3.2.2.2 Kondisi Sosial Budaya ... 40

3.3 Ngumpulkeun Data ... 42

3.3.1 Instrumén Panalungtikan ... 42

3.3.2 Téknik Ngumpulkeun Data ... 43

3.4 Analisis Data ... 44

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN ... 45

4.1 Hasil Panalungtikan ... 45

4.1.1 Kaayaan Kasenian Ronggéng Gunung di Kabupatén Pangandaran .. 45

4.1.2 Struktur Pidangan Tarian Ronggéng Gunung ... 50

4.1.2.1 Tatahar dina Kasenian Ronggéng Gunung ... 50

4.1.2.2 Prak-prakan Pintonan Kasenian Ronggéng Gunung ... 56

4.1.3 Ajén Falsafah nu Nyampak dina Kasenian Ronggéng Gunung ... 69

4.1.3 1 Ajén Gerakan nu Aya dina Tarian Ronggéng Gunung ... 69

4.1.3.2 Ajén Properti nu Dipaké dina Tarian Ronggéng Gunung ... 71

4.1.3.3 Ajén Lalaguan nu Dipaké dina Tarian Ronggéng Gunung ... 76

4.2 Pedaran ... 82

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN... 89

5.1 Kacindekan ... 89

5.2 Saran ... 90

DAPTAR PUSTAKA ... 91

LAMPIRAN ... 93

35

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1Désain Panalungtikan

Ieu panalungtikan kagolong kana panalungtikan kualitatif anu maké métode déskriptif. Métode deskriptif mangrupa hiji métode panalungtikan nu mibanda tujuan pikeun méré gambaran ngeunaan realitas kana objék nu ditalungtik sacara objéktif tur diébréhkeun aspék-aspék nu jadi puseur perhatian panalungtikanna.

Ieu métode mangrupa istilah nu umum anu ngawengku rupa-rupa téhnik déskriptif. Nu dimaksud panalungtikan kalawan maké téhnik déskriptif téh nya éta ngawengku panalungtikan nu ngajéntrékeun, nganalisis, jeung ngelompokkeun kalawan tehnik survéy, téhnik interviu, angkét, téhnik wawancara, observasi.

Désain panalungtikan dina ieu panalungtikan nya éta dimimitian ku kagiatan tatahar sagala rupa nu diperlukeun dina panalungtikan, ngumpulkeun data, observasi, wawancara, ngolah data (analisis), generalisasi (kacindekan jeung saran), sarta nu pamungkas nulis laporan (hasil). Désain panalungtikan bisa kagambar dina ieu bagan.

Bagan 3.1 Désain Panalungtikan

Tatahar

Ngumpulkeun data Observasi

Wawancara

Analisis Data Generalisasi

(Pembahasan) Hasil

36

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 3.2Sumber Data jeung Lokasi Panalungtikan

3.2.1 Sumber Data

Sumber data nurutkeun Arikunto (2010, kc.172) nya éta tempat, jalma, atawa barang ngeunaan variabel anu ditalungtik. Sacara gurat badag, sumber data ngawengku tilu rupa, nya éta:

1) Jalma (person), nya éta sumber data anu bisa mere data mangrupa jawaban lisan dina wawancara atawa jawaban tinulis tina angkét.

2) Tempat (place), nya éta sumber data anu mangrupa tampilan dina kaayaan cicing atawa gerak. Tempat mangrupa objék pikeun métodé observasi.

3) Kertas atawa dokumén (paper), nya éta sumber data anu mangrupa tanda-tanda hirup, angka, gambar, atawa simbol-simbol séjén. Dokumén mangrupa objék pikeun métode dokuméntasi.

Luyu jeung pedaran di luhur, sumber data dina ieu panalungtikan nya éta sagala rupa informasi nu dipaluruh ti narasumber ngeunaan “Ronggéng Gunung” di Désa Cikalong, Kacamatan Sidamulih, Kabupatén Pangandaran nu patali jeung gerakan tarian, properti, sarta lalaguan atawa kawih nu dipakéna sarta buku-buku nu aya patalinna jeung kasenian “Ronggéng Gunung”.

3.2.2 Lokasi Panalungtikan 3.2.2.1Lokasi Géografis

Kabupatén Pangandaran nya éta salah sahiji kabupatén di Provinsi Jawa Barat. Wates kalér Kabupatén Pangandaran nya éta Kabupatén Ciamis jeung Kota Banjar, wates wétanna nya éta Kabupatén Cilacap, wates kidulna nya éta Samudra Hindia, jeung wates kulonna nya éta Kabupatén Tasikmalaya.

37

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Gambar 3.1 Peta Kabupatén Pangandaran

Kawasan Konservasi Perairan Kabupaten Ciamis, nya éta: - Garis Lintang : 07041’01”– 07049’11” LS

- Garis Bujur : 108026'58" - 108046'56" BT

- DPL : 0 – 15 m di atas permukaan air laut (m dpl)

Pangandaran mangrupa salah sahiji objék wisata pantai nu aya di Jawa Barat. Pakasaban di wewengkon Pangandaran lolobana pamayang. Mimitina di kawasan Pangandaran dicicingan ku para pamayang asli urang Sunda. Tapi kadieunakeun, loba penduduk pendatang nu leuwih milih cicing di wewengkon Pangandaran néangan pakasaban sabab gelombang laut nu leutik ngabalukarkeun para pamayang ti wewengkon séjén babari néangan lauk di éta tempat. Masarakat wewengkon Pangandaran miboga tradisi nu masih kénéh dijaga sacara turun

38

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

tinurun nya éta hajat laut unggal bulan Muharam kalayan nyadiakeun sababaraha rupa sasajén di Pantai Pangandaran beulah wétan nu dilakukeun ku para pamayang minangka perwujudan rasa sukur sarta nganuhunkeun ka Nu Maha Kawasa.

Kabupatén Pangandaran diwengku ku 10 kacamatan kaasup di jerona désa jeung kelurahan. Pusat pamaréntahanna di Kecamatan Parigi, Kabupatén Pangandaran nu mangrupa pamekaran ti Kabupatén Ciamis. Ieu kabupatén resmi dimekarkeun dina ping 25 Oktober 2012. Ngaran-ngaran kacamatan nu kaasup ka Kabupatén Pangandaran nya éta:

1) Cigugur 2) Cijulang 3) Cimerak 4) Kalipucang 5) Langkaplancar 6) Mangunjaya 7) Padaherang 8) Pangandaran 9) Parigi 10) Sidamulih

Kasenian Ronggéng Gunung ayana di Désa Cikalong, Kacamatan Sidamulih, Kabupatén Pangandaran. Kacamatan Sidamulih mangrupa salah sahiji kecamatan nu aya di Kabupatén Pangandaran. Pakasaban di wewengkon Sidamulih lolobana tatanén.

39

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Gambar 3.2 Peta Kecamatan Sidamulih

Asal muasal jeung mekarna kasenian Ronggéng Gunung mimitina ti Désa Cikalong. Éta désa mangrupa salah sahiji désa pamekaran ti Désa Cikalong anu ayeuna robah ngaran jadi Désa Sukaresik dina bulan Juli taun 1978. Ti mimiti diwangun, Désa Cikalong terus ngalaksanakeun pangwangunan boh dina widang fisik boh dina widang non fisik. Éta hal dilaksanakeun kalayan gawé bareng antara pamaréntah jeung masarakat pikeun ngahontal hiji tujuan nu geus ditangtukeun dina tiap tahapan pangwangunan désa nu dirumuskeun dina rapat taunan désa jeung diasupkeun dina program Rencana Tahunan Désa. Legana Désa Cikalong nya éta 948.778 Ha. Désa Cikalong aya dina wates-wates wilayah administrasi pamaréntahan, nya éta:

Beulah kalér : Désa Kersaratu Kacamatan Sidamulih Beulah kidul : Désa Sukaresik Kacamatan Sidamulih Beulah kulon : Désa Bojong Kacamatan Parigi

40

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Gambar 3.3 Peta Désa Cikalong

3.2.2.2Kondisi Sosial Budaya

Désa Cikalong mangrupa salah sahiji désa nu aya di kacamatan Sidamulih Kabupatén Pangandaran Provinsi Jawa Barat. Désa Cikalong diliwatan ku jalur jalan kacamatan nu panjangna 4,975 km. Désa Cikalong miboga bukit nu éndah ditambah ku hawa nu seger kira-kira 370C kalayan sawah nu lega.

Tabel 3.1 Kependudukan

Jumlah Penduduk 3.318 Jiwa

41

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Awéwé 1.704 Jiwa

Kepala Keluarga (KK) 1.273 Urang Data Januari 2013

Tabel 3.2 Pakasaban

- Patani 842 Urang

- Buruh 490 Urang

- Tukang dagang 165 Urang

- Jasa/Sopir 35 Urang

- PNS 48 Urang

- TNI/POLRI 3 Urang

- nu séjénna 2.922 Urang

Data Januari 2013

Tabel 3.3 Tingkat Atikan

-Teu Tamat SD 322 Urang

-Tamat SD 1.965 Urang

-Tamat SLTP 432 Urang

-Tamat SLTA 224 Urang

-Tamat Akademik 31 Urang -Sarjana S.1/S.2 28 Urang -Tidak/Belum Tamat SD 1.614 Urang

Data Januari 2013

Tabel 3.4 Perangkat Désa

No Wasta Kalungguhan

1 Upang Supandi Kepala Désa

2 Drs. Uyep Sekretaris

42

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Kaayaan sosial budaya Kabupatén Pangandaran, Kacamatan Sidamulih, jeung Désa Cikalong geus jéntré dijelaskeun ti mimiti letak géografisna, kaayaan pamaréntahan désa, data kependudukan, tingkat atikan, nepi ka pakasaban. Penduduk di Kabupatén Pangandaran kaasup penduduk anu hétérogén dina segi agama anu dianutna. Hétérogén di dieu lain maksudna sakabéh agama aya, tapi ngan ukur aya agama Islam jeung Kristen. Tapi di Désa Cikalong, pendudukna 100% nganut agama Islam. Salian ti éta, ditilik tina segi basa nu dipakéna,

penduduk Kabupatén Pangandaran katelahna penduduk anu maké basa “Jasun”

(Jawa-Sunda). Éta hal dibalukarkeun ku ayana transmigrasi penduduk ti luar Sunda (Jawa) ka daérah Pangandaran pikeun kapentingan pakasaban sarta tuluy tumetep di éta patempatan. Tapi husus di Désa Cikalong, sakabéh penduduk maké basa Sunda asli kalayan logat anu has, nu bisa dijadikeun ciri has éta wewengkon.

3.3Ngumpulkeun Data

3.3.1 Instrumén Panalungtikan

Instrumén panalungtikan ngawengku sakabéh alat atawa cara nu digunakeun pikeun ngumpulkeun data nu diperlukeun. Instrumén nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta:

1) handphone, pikeun ngarékam paguneman wawancara nalika panalungtikan.

2) kaméra digital, pikeun ngadokuméntasikeun gambar bukti nalika panalungtikan.

3) pedoman wawancara nu dipaké nyangking informasi lisan, pikeun méré watesan kana naon-naon waé nu rék ditanyakeun ka narasumber. Anapon pertanyaan-pertanyaan nu dijadikeun pedoman wawancara nya éta:

Tabel 3.6 Pedoman Wawancara

No. Pertanyaan

1. Idéntitas informan:

- Wasta : - Jenis kelamin :

43

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.

- Atikan : - Pakasaban : - Alamat :

Naon kalungguhan dina grup kasenian Ronggéng Gunung? Kumaha sajarah atawa asal usul kasenian Ronggéng Gunung téh? Kumaha waé tatahar saméméh ngalaksanakeun tarian Ronggéng Gunung?

Saha waé nu bisa jadi pamaén tarian Ronggéng Gunung? Sabaraha urang biasana nu nari tarian Ronggéng Gunung téh? Sabaraha urang nayaga dina tarian Rongéng Gunung téh? Naon waé properti nu dipaké dina tarian Ronggéng Gunung? Di mana biasana dipagelarkeunna tarian Ronggéng Gunung? Iraha biasana dipagelarkeunna tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha ajén falsafah tina properti dina tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha ma’na tina ajén falsafah properti dina tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha ajén falsafah tina unggal gerakan dina tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha ma’na tina ajén falsafah unggal gerakan dina tarian

Ronggéng Gunung?

Kumaha ma’na tina lalaguan anu dipaké dina Kasenian Ronggéng

Gunung?

Kumaha prak-prakan dina tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha fungsi tarian Ronggéng Gunung jaman baheula jeung jaman ayeuna?

3.3.2 Téhnik Ngumpulkeun Data

Tahap ngumpulkeun data mangrupa kagiatan utama dina ieu panalungtikan. Ieu kagiatan téh dimimitian ku ngayakeun survéy ngeunaan obyék panalungtikan, sabada éta kakara kagiatan ngumpulkeun bahan/data ka

44

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

narasumber. Bahan nu patali jeung panalungtikan dikumpulkeun, kalawan ngagunakeun téhnik wawancara jeung observasi.

Téhnik ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan ngawengku sababaraha cara, di antarana:

1) Wawancara/observasi langsung ka narasumber.

2) Ngumpulkeun data ngeunaan kasenian “Ronggéng Gunung” Désa Cikalong, Kacamatan Sidamulih, Kabupatén Pangandaran ti sababaraha sumber.

3) Nalungtik ngeunaan ma’na tina gerakan, properti, jeung lalaguan atawa kawih nu dipaké dina kasenian “Ronggéng Gunung” ka narasumber

4) Mariksa data nu geus kakumpul.

5) Nyieun kacindekan tina data nu geus kakumpul.

Léngkah pikeun ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan nya éta:

1) Niténan sarta ngumpulkeun data sacara observasi langsung ka narasumber

“Ronggéng Gunung”.

2) Ngadokuméntasikeun sarta ngainventarisasi data nu aya di lapangan.

3) Ngayakeun wawancara ka narasumber kasenian Ronggéng Gunung Désa Cikalong, Sidamulih, Pangandaran.

3.4Analisis Data

Sabada data hasil panalungtikan dikumpulkeun ku panalungtik ti narasumber, léngkah panalungtikan saterusna nya éta ngolah data nepi ka jadi hiji laporan panalungtikan.

Léngkah ngolah data dina ieu panalungtikan nya éta: 1) Mariksa sarta niténan data-data nu geus dikumpulkeun. 2) Milihan data nu kapaké pikeun nyusun laporan.

3) Nganalisis jeung ngadéskripsikeun data.

91

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR PUSTAKA

Achmadi, A. (2008). Filsafat Umum. Jakarta: PT. Raja Grafindo Persada. Ajang. (2013). Sisindiran. [Online]. Diakses dina

http://philouzmola.blogspot.com/2013/03/sisindiran.html

Aridah, I. (2013). Ajén Budaya Sunda dina Kasenian Gook di Désa Kulur Kabupatén Majaléngka pikeun Pangajaran Maca di Kelas XII. (Skripsi). Departemen Pendidikan Bahasa Daerah, Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.

Arikunto. (2010). Prosedur Penelitian (Suatu Pendekatan Praktik). Jakarta: Rineka Cipta.

Danadibrata, R.A. (2009). Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat Buku Utama. Dinas Pariwisata dan Kebudayaan Provinsi Jawa Barat. (2011). Para Pewaris

Ronggeng Gunung. [Online]. Jawa Barat: Disparbud. Galeri Indonesia Kaya. (2015). Indonesia Kaya. Diakses dina

http://www.indonesiakaya.com/kanal/detail/sendratari-ramayana

Gumilar, G.C. (2013). Ajén Falsafah dina Kasenian Wayang Golék pikeun Bahan Pangajaran Ngaregepkeun Carita Wayang di Kelas XI. (Skripsi). Departemen Pendidikan Bahasa Daerah, Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.

Gunawan, Y. (2009). Carita Rayat nu Aya di Kacamatan Talaga. (Skripsi). Departemen Pendidikan Bahasa Daerah, Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.

Iskandar, D. (2009). Sejarah Simbol-Simbol dina Kasenian Singa Dépok Lingkung Seni Jaya Putih I Désa Margasari Kacamatan Daunan Kabupatén Subang. (Skripsi). Departemen Pendidikan Bahasa Daerah, Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.

Koentjaraningrat. (1990a). Kebudayaan, Mentalitas dan Pembangunan. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.

92

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Koentjaraningrat. (2009b). Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: PT. Rineka Cipta.

Liliweri, A. (2014). Pengantar Studi Kebudayaan. Bandung: Nusa Media. Peraturan Daerah Provinsi Jawa Barat. (2012). Peraturan Daerah Kota Bandung

No. 11 Tahun 2012 tentang Pelestarian Warisan Budaya Jawa Barat. [Online]. Diakses dina

http://bphn.go.id/data/documents/12pdprovjabar011.pdf

Rodisi, A. (2000a). Ensiklopedia Sunda (Alam, Manusia dan Budaya) termasuk Budaya Cirebon dan Betawi. Jakarta: PT. Dunia Pustaka Jaya.

Rosidi, A. (2007b). Urang Sunda jeung Basa Sunda. Bandung: PT. Kiblat Buku Utama.

Sukardja, D. (2001). Sejarah Galuh Ciamis. Ciamis: Kasi Kebudayaan Kandep Dikbud Kabupaten Ciamis.

Suryalaga, H.R. H. (2010). Filsafat Sunda. Bandung: Yayasan Nur Hidayah. Tafsir, A. (2012). Filsafat Ilmu (Mengurai Ontologi, Epistimologi, dan Aksiologi

Pengetahuan). Bandung: PT. Remaja Rosdakarya.

Universitas Pendidikan Indonesia. (2014). Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: UPI.

Widagdho, D. spk. (2010). Ilmu Budaya Dasar. Jakarta: Bumi Aksara. Wikipedia. (2012). Ronggéng Gunung. [Online]. Diakses dina

http://su.wikipedia.org/wiki/Ronggéng_Gunung

Wikipedia. (2014). Filsafat. [Online]. Diakses dina http://id.wikipedia.org/wiki/Filsafat

Wikipedia. (2014). Budaya. [Online]. Diakses dina http://id.wikipedia.org/wiki/Budaya

Yusuf, S. & Sugandhi, N.M. (2011). Perkembangan Peserta Didik. Jakarta: PT Raja Grafindo Persada.

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Awéwé 1.704 Jiwa

Kepala Keluarga (KK) 1.273 Urang Data Januari 2013

Tabel 3.2 Pakasaban

- Patani 842 Urang

- Buruh 490 Urang

- Tukang dagang 165 Urang

- Jasa/Sopir 35 Urang

- PNS 48 Urang

- TNI/POLRI 3 Urang

- nu séjénna 2.922 Urang

Data Januari 2013

Tabel 3.3 Tingkat Atikan

-Teu Tamat SD 322 Urang

-Tamat SD 1.965 Urang

-Tamat SLTP 432 Urang

-Tamat SLTA 224 Urang

-Tamat Akademik 31 Urang -Sarjana S.1/S.2 28 Urang -Tidak/Belum Tamat SD 1.614 Urang

Data Januari 2013

Tabel 3.4 Perangkat Désa

No Wasta Kalungguhan

1 Upang Supandi Kepala Désa

2 Drs. Uyep Sekretaris

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Kaayaan sosial budaya Kabupatén Pangandaran, Kacamatan Sidamulih, jeung Désa Cikalong geus jéntré dijelaskeun ti mimiti letak géografisna, kaayaan pamaréntahan désa, data kependudukan, tingkat atikan, nepi ka pakasaban. Penduduk di Kabupatén Pangandaran kaasup penduduk anu hétérogén dina segi agama anu dianutna. Hétérogén di dieu lain maksudna sakabéh agama aya, tapi ngan ukur aya agama Islam jeung Kristen. Tapi di Désa Cikalong, pendudukna 100% nganut agama Islam. Salian ti éta, ditilik tina segi basa nu dipakéna,

penduduk Kabupatén Pangandaran katelahna penduduk anu maké basa “Jasun”

(Jawa-Sunda). Éta hal dibalukarkeun ku ayana transmigrasi penduduk ti luar Sunda (Jawa) ka daérah Pangandaran pikeun kapentingan pakasaban sarta tuluy tumetep di éta patempatan. Tapi husus di Désa Cikalong, sakabéh penduduk maké basa Sunda asli kalayan logat anu has, nu bisa dijadikeun ciri has éta wewengkon.

3.3Ngumpulkeun Data

3.3.1 Instrumén Panalungtikan

Instrumén panalungtikan ngawengku sakabéh alat atawa cara nu digunakeun pikeun ngumpulkeun data nu diperlukeun. Instrumén nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta:

1) handphone, pikeun ngarékam paguneman wawancara nalika panalungtikan.

2) kaméra digital, pikeun ngadokuméntasikeun gambar bukti nalika panalungtikan.

3) pedoman wawancara nu dipaké nyangking informasi lisan, pikeun méré watesan kana naon-naon waé nu rék ditanyakeun ka narasumber. Anapon pertanyaan-pertanyaan nu dijadikeun pedoman wawancara nya éta:

Tabel 3.6 Pedoman Wawancara

No. Pertanyaan

1. Idéntitas informan:

- Wasta : - Jenis kelamin :

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 2.

3. 4.

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

13. 14.

15.

16. 17. 18.

- Atikan : - Pakasaban : - Alamat :

Naon kalungguhan dina grup kasenian Ronggéng Gunung? Kumaha sajarah atawa asal usul kasenian Ronggéng Gunung téh? Kumaha waé tatahar saméméh ngalaksanakeun tarian Ronggéng Gunung?

Saha waé nu bisa jadi pamaén tarian Ronggéng Gunung? Sabaraha urang biasana nu nari tarian Ronggéng Gunung téh? Sabaraha urang nayaga dina tarian Rongéng Gunung téh? Naon waé properti nu dipaké dina tarian Ronggéng Gunung? Di mana biasana dipagelarkeunna tarian Ronggéng Gunung? Iraha biasana dipagelarkeunna tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha ajén falsafah tina properti dina tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha ma’na tina ajén falsafah properti dina tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha ajén falsafah tina unggal gerakan dina tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha ma’na tina ajén falsafah unggal gerakan dina tarian

Ronggéng Gunung?

Kumaha ma’na tina lalaguan anu dipaké dina Kasenian Ronggéng

Gunung?

Kumaha prak-prakan dina tarian Ronggéng Gunung?

Kumaha fungsi tarian Ronggéng Gunung jaman baheula jeung jaman ayeuna?

3.3.2 Téhnik Ngumpulkeun Data

Tahap ngumpulkeun data mangrupa kagiatan utama dina ieu panalungtikan. Ieu kagiatan téh dimimitian ku ngayakeun survéy ngeunaan obyék panalungtikan, sabada éta kakara kagiatan ngumpulkeun bahan/data ka

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

narasumber. Bahan nu patali jeung panalungtikan dikumpulkeun, kalawan ngagunakeun téhnik wawancara jeung observasi.

Téhnik ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan ngawengku sababaraha cara, di antarana:

1) Wawancara/observasi langsung ka narasumber.

2) Ngumpulkeun data ngeunaan kasenian “Ronggéng Gunung” Désa Cikalong, Kacamatan Sidamulih, Kabupatén Pangandaran ti sababaraha sumber.

3) Nalungtik ngeunaan ma’na tina gerakan, properti, jeung lalaguan atawa kawih nu dipaké dina kasenian “Ronggéng Gunung” ka narasumber

4) Mariksa data nu geus kakumpul.

5) Nyieun kacindekan tina data nu geus kakumpul.

Léngkah pikeun ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan nya éta:

1) Niténan sarta ngumpulkeun data sacara observasi langsung ka narasumber

“Ronggéng Gunung”.

2) Ngadokuméntasikeun sarta ngainventarisasi data nu aya di lapangan.

3) Ngayakeun wawancara ka narasumber kasenian Ronggéng Gunung Désa Cikalong, Sidamulih, Pangandaran.

3.4Analisis Data

Sabada data hasil panalungtikan dikumpulkeun ku panalungtik ti narasumber, léngkah panalungtikan saterusna nya éta ngolah data nepi ka jadi hiji laporan panalungtikan.

Léngkah ngolah data dina ieu panalungtikan nya éta: 1) Mariksa sarta niténan data-data nu geus dikumpulkeun. 2) Milihan data nu kapaké pikeun nyusun laporan.

3) Nganalisis jeung ngadéskripsikeun data.

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR PUSTAKA

Achmadi, A. (2008). Filsafat Umum. Jakarta: PT. Raja Grafindo Persada. Ajang. (2013). Sisindiran. [Online]. Diakses dina

http://philouzmola.blogspot.com/2013/03/sisindiran.html

Aridah, I. (2013). Ajén Budaya Sunda dina Kasenian Gook di Désa Kulur Kabupatén Majaléngka pikeun Pangajaran Maca di Kelas XII. (Skripsi). Departemen Pendidikan Bahasa Daerah, Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.

Arikunto. (2010). Prosedur Penelitian (Suatu Pendekatan Praktik). Jakarta: Rineka Cipta.

Danadibrata, R.A. (2009). Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat Buku Utama. Dinas Pariwisata dan Kebudayaan Provinsi Jawa Barat. (2011). Para Pewaris

Ronggeng Gunung. [Online]. Jawa Barat: Disparbud. Galeri Indonesia Kaya. (2015). Indonesia Kaya. Diakses dina

http://www.indonesiakaya.com/kanal/detail/sendratari-ramayana

Gumilar, G.C. (2013). Ajén Falsafah dina Kasenian Wayang Golék pikeun Bahan Pangajaran Ngaregepkeun Carita Wayang di Kelas XI. (Skripsi). Departemen Pendidikan Bahasa Daerah, Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.

Gunawan, Y. (2009). Carita Rayat nu Aya di Kacamatan Talaga. (Skripsi). Departemen Pendidikan Bahasa Daerah, Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.

Iskandar, D. (2009). Sejarah Simbol-Simbol dina Kasenian Singa Dépok Lingkung Seni Jaya Putih I Désa Margasari Kacamatan Daunan Kabupatén Subang. (Skripsi). Departemen Pendidikan Bahasa Daerah, Universitas Pendidikan Indonesia, Bandung.

Koentjaraningrat. (1990a). Kebudayaan, Mentalitas dan Pembangunan. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.

Atik Putri Utami, 2015

KASENIAN RONGGÉNG GUNUNG DI KABUPATÉN PANGANDARAN

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

Koentjaraningrat. (2009b). Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: PT. Rineka Cipta.

Liliweri, A. (2014). Pengantar Studi Kebudayaan. Bandung: Nusa Media. Peraturan Daerah Provinsi Jawa Barat. (2012). Peraturan Daerah Kota Bandung

No. 11 Tahun 2012 tentang Pelestarian Warisan Budaya Jawa Barat. [Online]. Diakses dina

http://bphn.go.id/data/documents/12pdprovjabar011.pdf

Rodisi, A. (2000a). Ensiklopedia Sunda (Alam, Manusia dan Budaya) termasuk Budaya Cirebon dan Betawi. Jakarta: PT. Dunia Pustaka Jaya.

Rosidi, A. (2007b). Urang Sunda jeung Basa Sunda. Bandung: PT. Kiblat Buku Utama.

Sukardja, D. (2001). Sejarah Galuh Ciamis. Ciamis: Kasi Kebudayaan Kandep Dikbud Kabupaten Ciamis.

Suryalaga, H.R. H. (2010). Filsafat Sunda. Bandung: Yayasan Nur Hidayah. Tafsir, A. (2012). Filsafat Ilmu (Mengurai Ontologi, Epistimologi, dan Aksiologi

Pengetahuan). Bandung: PT. Remaja Rosdakarya.

Universitas Pendidikan Indonesia. (2014). Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: UPI.

Widagdho, D. spk. (2010). Ilmu Budaya Dasar. Jakarta: Bumi Aksara. Wikipedia. (2012). Ronggéng Gunung. [Online]. Diakses dina

http://su.wikipedia.org/wiki/Ronggéng_Gunung

Wikipedia. (2014). Filsafat. [Online]. Diakses dina http://id.wikipedia.org/wiki/Filsafat

Wikipedia. (2014). Budaya. [Online]. Diakses dina http://id.wikipedia.org/wiki/Budaya

Yusuf, S. & Sugandhi, N.M. (2011). Perkembangan Peserta Didik. Jakarta: PT Raja Grafindo Persada.