DASAR PERTIMBANGAN HAKIM MENJATUHKAN VONIS L E B I H RINGAN DARI TUNTUTAN JAKSA PENUNTUT UMUM DALAM PROSES P E R K A R A PIDANA

DASAR PERTIMBANGAN HAKIM MENJATUHKAN VONIS
L E B I H RINGAN D A R I TUNTUTAN JAKSA PENUNTUT
UMUM DALAM PROSES P E R K A R A PIDANA

Diajukan Sebagai Salah Satu Syarat
Untuk Menempuh Ujian
Sarjana Hukum

Oleh:
T R U PUTRI L E S T A R I
50 2011315

F A K U L T A S HUKUM
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH PALEMBANG
2015

PERSETUJUAN DAN PENGESAHAN
Judul: DASAR PERTIMBANGAN H A K I M MENJATUHKAN VONIS
L E B I H RINGAN DARI TUNTUTAN J A K S A PENUNTUT UMUM
D A L A M PROSES P E R K A R A PIDANA


Nama

TRIA PUTRI LESTARI

Nim

50 2011315

Program Studi

I L M U HUKUM

Program Kekhususan

H U K U M PIDANA

Pemblmbing
Nur Husni Emilson, SH^ Sp.N^ M H

(.


Persetujuan Oleh Tim Penguji:
Ketua

: Hj. Nursimah. SE-» SE., M H

Anggota

: 1. Reny Okprianti, M.Hum
2. Hclmi Ibrahim. S a , M. Hum

DISAHKAN O L E H
DEKAN FAKULTAS HUKUM
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH P A L E M B A N G

MOTTO:

**Dan j i k a kamu putuskan
diantara
orangyang


mereka

dengan

p e r k a r a , m a k a putuskan
adiU sesungguhnya

(perkara

A l l a h menyukai

itu)
orang-

adil**
(Q.S. Al-Maidah: 42)

Kupersembahkan Kepada :
- Ayahanda Drs. M. Akip, SH, M H dan

Ibunda tercinU Patriyati, S.Pd.
Saudara-saudaraku yang tersayang
Hendra Bitra Setiawan, SH dan
Ade Perwita Sari, Aiii.Keb
Scsorang yang kelak mendampingiku
Rabmat, S H
-Sahabat-Sababatku
Almamaterku

iii

Judul Skripsi

: DASAR PERTIMBANGAN HAKIM MENJATUHKAN
VONIS L E B I H RINGAN DARI T U N T U T A N J A K S A
PENUNTUT
UMUM
DALAM PROSES P E R K A R A
PIDANA


Penulis,
TRIA PUTRI LESTARI

Pembimbing,
N U R H U S N I E M I L S O N , S H . , Sp.N., M H

ABSTRAK

Y a n g menjadi pennasalahan adalah;
1. A p a k a h y a n g m e n j a d i dasar p e r t i m b a n g a n h a k i m d a l a m m e n j a t u h k a n
v o n i s lebih ringan d a ntuntutan jaksa penuntut u m u m ?
2. Sanksi apa y a n g dapal dikenakan terhadap h a k i m yang m c n j a t u h k a n v o n i s
lebih ringan dari tuntutan jaksa penuntut u m u m ?
Selaras dengan t u j u a n yang bermaksud menelusuri prinsip-pninsip h u k u m ,
terutama y a n g ada sangkut paut dengan dasar pertimbangan h a k i m m e n j a t u h k a n
vonis lebih ringan d a n tuntutan jaksa penuntut u m u m dalam proses perkara
p i d a n a , m a k a j e n i s p e n e l i t i a n n y a a d a / a h p e n e l i t i a n h u k u m empiris ( s o s r o l o g i s )
y a n g bersifat iyG.skr//7///'(menggambarkan) d a n tidak bermaksud u n t u k m e n g u j i
hipotesa.
T e k r . i k p e n g u m p u l a n data d i i a k u k a n m e l a l u i ;

1 . P e n e l i t i a n k e p u s t a k a a n {library research) d a l a m r a n g k a m e n d a p a t k a n d a t a
sekunder dengan cara m e n y u s u n k e r a n g k a teoritis d a n k o n s e p s i o n a l
d e n g a n cara i n e n e l a a h bahan-bahan h u k u m seperti:
a. B a h a n h u k u m p r i m e r , y a i t u b a h a n h u k u m y a n g b e r s i f a t m e n g i k a t
seperti undang-utidang, peratiiran pemerintah d a n s e m u a k e l e n t u a n
peraturan y a n g beriaku
b. B a h a n h u k u m sekunder, y a i t u balian h u k u m seperti, hipotesa, pendapat
para ahli m a u p u n penelili l e r d a b u l u y a n g sejaian dengan p e n n a s a l a h a n
dalam skripsi ini
c. B a l i a n h u k u m t e r s i e r , y a i t u b a h a i i h u k u m y a n g m e n j e l a s k a n b a h a n
h u k u m p r i m e r d a n bahan h u k u m sekunder seperti k a m u s bahasa,
ensikiopedia d a n lainnya
2 . P e n e l i t i a n l a p a n g a n {field research) d a l a m u p a y a m e n d a p a t k a n
data
primer, dengan cara m e l a k u k a n pengamatan d a n m c w a w t m c a r a i pihak
terkait yakni Pengadilan Negeri Klas i A Palembang.

iv

T e k n i k pengolahan data

Setclah data l e r k u m p u l , m a k a data tersebut d i o l a h guna m e n d a p a t k a n datay a n g t e r b a i k . D a l a m p e n g o l a h a n d a t a t e r s e b u t , p e n u l i s m e l a k u k a n k e g i a t a n editing
y a i t u data y a n g diperoleh diperiksa d a n dileliti lagi m e n g e n a i
kelengkapan,
kejclasan dan kebenarannya, sehingga terhindar dari kekeliruan dan kesaiahan
Analisa data
A n a l i s a d a t a d i i a k u k a n s e c a r a kualitatif
yang dipergunakan
untuk
m e n g k a j i a s p e k - a s p e k normalif a t a u yuridis m e l a l u i m e t o d e y a n g b e r s i f a t
deskriptif analitis y a n g m e n g u r a i k a n g a m b a r a n d a r i d a t a y a n g d i p e r o l e h d a n
m e n g h u b u n g k a n n y a satu s a m a lain u n t u k mendapatkan suatu k e s i m p u l a n yang
bersifat u m u m .
Berdasarkan hasil penelitian dapat d i s i m p u l k a n sebagai berikut:
1. D a s a r p e r t i m b a n g n h a k i m d a l a m m e n j a t u h k a n v o n i s l e b i h r i n g a n dari
tuntutan jaksa penuntut u m u m adalah:
a. P e r t i m b a n g a n y a n g b e r s i f a t y u r i d i s
1. D a k w a a n j a k s a penuntut u m u m
2. Keterangan terdakwa
3. K e t e r a n g a n saksi
4. Barang bukti

5. Pasal-pasal peraturan h u k u m pidana
b. P e r t i m b a n g a n y a n g b e r s i f a t n o n y u r i d i s :
1. L a t a r b e l a k a n g perbuatan t e r d a k w a
2. Akibat perbuatan terdakwa
3. K o n d i s i diri terdakwa.
2. Sanksi y a n g dapat dikenakan terhadap h a k i m yang m e m b e r i k a n vonis
lebih ringan dari tuntutan j a k s a penuntut u m u m adalah: dapat berupa
sanksi ringan, sanksi sedang, dan sanksi beral.

KATA PENGANTAR

Assalamu^alaikum Wr. Wb.
A l h a m d u l i l l a h penulis panjatkan p u j i s y u k u r kehadirat A l l a h S W T , serta
shalawat dan salam kepada j u n j u n g a n kita N a b i Besar M u h a m m a d S A W beserta
keluarga dan para sahabat, penulis dapat m c n y e l c s a i k a n skripsi ini d e n g a n j u d u l :
**DASAR

PERTIMBANGAN

HAKIM


R I N G A N P A R I T U N T U T A N JAKSA

MENJATUHKAN

VONIS

LEBIH

PENUNTUT UMUM DALAM

PROSES

PERKARA PIDANA "
P e n u l i s a n skripsi i n i adalah u n t u k m e n i e n u h i syarat m e n d a p a t k a n

gelar

Sarjana H u k u m pada Fakultas H u k u m Universitas M u h a m m a d i y a h Palembang.
Penulis


menyadari

bahwa

kekeliruan. d a n kekhilafan semua

skripsi

i n i masih

banyak

kekurangan,

ini lidak lain karena penulis adalah

sebagai

m a n u s i a biasa y a n g tak l u p u t dari kesaiahan dan b a n y a k k e l e m a h a n , a k a n tetapi

bcrkat

adanya

bantuan

dan bimbingan

serta

dorongan

dari bcrbagai

a k h i r n y a kesukaran d a n k c s u l i l a n tersebut dapat dilalui o l e h karena

pihak,

itu dalam

kesempatan i n i penulis m c n y a m p a i k a n rasa terinia k a s i h yang m c n d a l a m kepada:
1.

llapak Dr. ll.M.Idris. SB.. M s i . selaku Rektor Uni\ersitas M u h a m m a d i y a h
Palembang.

2.

I b u Dr. H j . Sri Suatmiati. S l l . . M . H u m . selaku Dekan i'akiiltas M u k u m
Universitas M u h a m m a d i y a h Palembang.

3.

W a k i l IX'kan i , I F III dan I V l akullas H u k u m Uni\crsitas M u h a m m a d i y a h
Palembang.

vi

4.

I b u L u i l M a k n u n , S H . . M i l . selaku K e t u a B a g i a n H u k u m I*idana
Fakultas H u k u m Universitas M u h a m m a d i y a h

5.

pada

I*aiembang.

itapak N u r Husni E m i l s o n . S H . , S p . N , M H , selaku P e m b i m b i n g Skripsi
yang

telah

banyak

memberikan

petunjuk-petunjuk

dan

arahan-arahan

daiam penulisan dan penyusunan skripsi i n i .
6.

Ibu H j . Siti

Mardiyati, S l l . M H , selaku Pembimbing A k a d e m i k

Fakultas H u k u m Universitas M u h a m m a d i y a h
7.

Bapak dan

8.

Palembang.

Ibu Dosen scrta K a r y a w a n dan K a r y a w a t i Fakultas

Universitas M u h a m m a d i y a h

pada

Hukum

Palembang.

A y a h a n d a d a n Ibunda, K a k a n d a dan A d i n d a , serla seluruh keluarga

yang

telah b a n y a k m e m o t i v a s i penulis u n t u k m e r a i h gelar kesajanaan i n i .
Semoga

skripsi ini dapal m e m b e r i k a n nianfaal bagi semua pihak

membacanya,

a k h i r n y a segala krilik dan saran penulis terima guna

dimasa-masa

mcndalang.

yang

perbaikan

Wassalamu'alaikuni Wr. Wb.

Palembang, It/Pebruari
p.e i u i l i s .

vii

2015

D A F T A R ISI

Halaman

H A L A M A N JUDUL

i

PERSETUJUAN UNTUK UJIAN KOMPREIIHNSIF
H A L A M A N MOTTO D A N PLRSEMBAHN

ii
iii

ABSTRAK

iv

K A T A PF^NGANTAR

vi

D A F T A R ISI

viii

BAB. I.

PFNDAHULUAN
A. Latar Belakang

BAB.

1

B.

Permasaiahan

6

C.

Ruang Lingkup dan Tujuan

6

D. Metode Penelitian

7

E.

9

Sistemalika Penulisan

II. TINJAUAN

PUSTAKA

A . H a k i m Dalam Sistem Peradilan Pidana di Indonesia

10

B. Kinerja H a k i m di Indonesia Saal Ini

16

C. Fungsi Dan K c d u d u k a n Kejaksaan

19

D. Tugas Dan Kewenangan Kejaksaan

25

L. Pcmberian Putusan

26

viii

BAB. III.

PLMBAHASAN
A . Dasar Pertimbangan H a k i m D a l a m Menjatuhkan
Vonis Lebih Ringan Dari Tuntutan
Jaksa Penuntut U m u m
B.

31

Sanksi Yang Dapat Dikenakan Terhadap H a k i m
Yang Mcnjatuhkan Vonis Lebih Ringan
Dari Tunlutan Jaksa Penuntut U m u m

3 A 3 IV.
:

42

PLNUTUP
A. Kesimpulan

45

Sarap-sqrap

46

p,

DAFTAR PUSTAKA
TAMFIHAN^FAMFIHAN

ix

BAB.

I

PENDAHULUAN

A. L a t a r Belakang
Proses pemeriksaan perkara pidana d i pengadilan, secara n o r m a l i f atau
secara f o n n a l , m e n u n j u k kepada peraturan i n d u k y a n g tertuang dalam U n d a n g undang

Nomor

8

Tahun

1981 (KUHAP),

khususnya

B a b X V I tentang

•'Pemeriksaan d isidang pengadilan".
T a h a p pemeriksaan d ipengadilan ini d i i a k u k a n setelah lahap pemeriksaan
pendahuluan
Accusatoir,
prosecutor

selesai. P e m e r i k s a a n d i slni d i l a n d a s k a n pada sistem atau m o d e l
d a ndimulai dengan m c n y a m p a i k a n berkas perkara

Public

yang harus menentukan apakah perkara akan diieruskan ke pengadilan.

D a l a m h a l ini, pertama penuntut u m u m
dengan

kepada

permintaan

segera

m e l i m p a h k a n perkara ke pengadilan

mengadili perkara

tersebut

disertai dengan

surat

dakwaan.
Setelah

pengadilan

negeri

menerima

surat

pelimpahan

perkara

dari

penuntut u m u m . sclanjutnya ketua pengadilan negeri mempelajari apakah perkara
itu m a s u k w e w e n a n g pengadilan y a n g d i l i m p a h k a n n y a atau tidak. Setelah ketua
pengadilan negeri mempelajari berkas perkara y a n g dilinipahkan dari kejaksaan,
m a k a berdasarkan Pasal 8 4 K U H A P , ketua pengadilan negeri dapat m e n e t a p k a n
pengadilan negeri berwenang m e n g a d i l i atau pengadilan negeri tidak b e r w e n a n g
mengadili.

1

2

D e n g a n m c l a n d a s k a n p a d a s i s t e m a t a u m o d e l accusaloir,

pcradiian pidana

d i i a k u k a n secara lerbuka d i mana para pihak ( t e r d a k w a d a n penuntut
memperolch

h a k d a n kesenipalan

yang

sama

argumentasi d a n berdebat. Pada dasamya,

untuk

saling

umum)

mengajukan

d a l a m setiap tahap persidangan

semua b u k l i y a n g bcrhasil d i k u m p u l k a n pada tahap pemeriksaan

ini

pendahuluan,

diajukan o l e h para pihak dan diuji k e m b a l i kebenarannya. Pelaksanaan

pengujian

kembali ini diiaksanakan oleh h a k i m secara professional khusus u n t u k keperluan
tersebut. i a lidak h a n y a a k t i f m e n g a j u k a n pertanyaan kepada saksi atau saksisaksi,

mclainkan

juga

ia mempunyai

kewajiban

mengembangkan

semua

permasaiahan yang rclevan dengan sural dakwaan, bahkan apabila dianggap perlu,
ia dapat mendengar

d a n m e m p c r h a t i k a n bukti-bukti y a n g tidak secara

formal

diajukan o l e h para pihak.'
A p a b i l a p e m e r i k s a a n sidang d i n y a t a k a n selesai seperti y a n g diatur d a l a m
Pasal

1 8 2 ayat

(1), lahap

proses persidangan

sclanjutnya

iaiah

penuntutan,

pembelaan. d a n jawaban. D a n k a l a u tahap proses penuntutan, pcmbelaan, d a n
jawaban

telah

bcrakhir,

tibalah

saatnya

hakim

menyaiakan

"pemeriksaan

dinyatakan ditutup". I'ernyataiin iiiilab yang menghantar persidangan

k e tahap

m u s y a w a r a h hakim, guna menyiapkan putusan yang akan dijatuhkan pengadilan.
M e n g e n a i putusan apa y a n g akan d i j a t u h k a n pengadilan, tergantung hasil m u f a k a l
musyawarah

hakim

berdasarkan

pcnilaian

yang

mereka

peroleh

dari

surat

d a k w a a n d i h u b u n g k a n dengan segala sesuatu >ang terbukti d a l a m pemeriksaan d i
sidang pengadilan.

'kotiili Atmasasniila, Bung^n
him. 6

R a m p a i H u k u m A c a r a B i J a n a . Binacipta. Bandung,

1983.

3

D i d a l a m sistem h u k u m acara pidana, pada p o k o k n y a d i k e n a l dua jenis
puiusan pengadilan:
1.

Jenis putusan yang bersifat f o r m i l

2.

Jenis putusan yang bersifat materiil.
Jenis yang pertama adalah putusan pengadilan yang bukan

merupakan

putusan akhir, yaitu:
a.

Putusan yang berisi perlanyaan

tidak berwenangnya

m e m e r i k s a s u a t u p e r k a r a (onhevoegde
b.

d.

untuk

verklaring)

Putusan yang menyatakan bahwa dakwaan/surat dakwaan penuntut u m u m
b a l a l (nietig verklaring

c.

pengadilan

van de acte van

Putusan yang berisi pemyataan

venvijzing)

bahwa dakwaan penuntut u m u m tidak

d a p a t d i t e r i m a {niet ontvankelijk

verklaard)

Puiusan y a n g berisi penundaan

pemeriksaan

perkara oleh karena ada

perselisihan prejudisiel.
Sedangkan yang k e d u a adalah j e n i s putusan pengadilan y a n g m e r u p a k a n
p u t u s a a k h i r {eind vonnis), y a i t u :
a.

Putusan yang menyatakan terdakwa dibebaskan dari dakwaan

b.

Putusan yang m e n y a i a k a n bahwa terdakwa dilepaskan dari segala tuntutan
h u k u m a n {ontslag van alle

c.

{vrijspraak)

rechtsvervolging)

Putusan yang berisi pemidanaan

{veroordeling).

Masalah yang selalu m u n c u l dan selalu dialami hakim dalam penegakan
h u k u m pidana adalah mengenai putusan-putusan

'Ansorie Sabuan. Dkk, H u k u m A c a r a P i d a n a . Anykasa.

h a k i m yang k u r a n g adil d a n

Bandung, 1990, him. 197

4

kurang

bcrlanggung

jawab

di dalam

memutuskan

suaUi

perkara,

sehingga

m e m b u a t kepercayaan masyarakat terhadap lembaga peradilan menjadi berkurang
dan masyarakatpun bcrpendapat bahwa d i lembaga peradilan m e m p u n y a i suatu
prinsip "yang kuat yang memelihara dan K U H P
Pendapat

(kasih uang habis perkara)". ^

dari masyarakat tentang lembaga peradilan ini terjadi

karena

tidak adanya kontrol terhadap prinsip-prinsip kebebasan dan kemandirian hakim,
sehingga

mengakibatkan

masyarakat

terutama goiongan

menengah

k e bawah

enggan u n t u k m e n e m p u h j a l u r h u k u m yang bagi mereka lembaga peradilan adalah
harapan untuk mendapatkan keadilan. karena apabila berhadapan dengan

mereka

y a n g m e m p u n y a i status scbagai k o n g l o m e r a t m a k a tidak a k a n m u n g k i n k e a d i l a n
dapat ditegakan sepenuhnya

apalagi u n t u k tercapainya suatu kepastian

hukum

karena prinsip di atas telah m e m b u a t l e m b a g a peradilan berubah m e n j a d i l e m b a g a
adu kekuasaan.
H a l t e r s e b u t d i atas, d a p a t saja l e r j a d i , k a r e n a p a d a d a s a m y a h a k i m d a l a m
melakukan tugasnya, kurang mengabdi kepada masyarakat, mengapa

demikian,

karena pada d a s a m y a tugas h a k i m d a l a m penegakan h u k u m akan sangat bcrkait
erat

dengan

persoalan

filsafat

h u k u m . O l e h karena

i t u tugas

kongkret atlalah mengadili perkara. yang pada dasamya

hakim

atau pada h a k c k a l n y a

adalah • m e l a k u k a n penaisiran teriiadap realilas". y a n g sering disebut
pcnemuan Iiukum. Karena pahaninya y a n g diiakukan tcrpaku kepada
belaka.

akan

dapat

dikatakan

tugasnya

"kurang

atau

secara

bahkan

sebagai
legalisme

tidak

pemah

'Ycsiiiil Anwar dan Adang. Sisiem
P e r a d i l a n P i d a n a . Kon.sep.
Komponen

Dokumen yang terkait

K A JI A N Y U R I D I S B E R P I N D A H N Y A WA L I N A SA B K E P A D A WA L I H A K I M D A L A M P E R K A WI N A N

0 11 17

G A M B A R A N K L I N I S DAN P O L A E K G PADA P A S I E N P E N Y A K I T JANTUNG K O R O N E R DI R U M A H S A K I T PT.PUSRI P A L E M B A N G P E R I O D E J A N U A R I 2011 - D E S E M B E R 2011

0 0 76

P E N G A R U H K U A L I T A S A U D I T I N T E R N A L T E R H A D A P OPINI AUDIT E K S T E R N A L PADA PERUSAHAAN B E R B E N T U K P E R S E R O A N T E R B A T A S DI K O T A P A L E M B A N G SKRIPSI Uatiik McmcaaU Salak S«ta Pcrayaratu MMMpcroM

0 1 110

P E N G A R U H P E M B E R I A N UANG L E M B U R DAN K O M P E N S A S I I N S E N T I F T E R H A D A P K I N E R J A K A R Y A W A N PADA HOTEL CLASSIE PALEMBANG SKRIPSI

0 3 143

P E N G A R U H K E P E M I M P I N A N DAN DISIPLIN K E R J A T E R H A D A P K I N E R J A K A R Y A W A N PADA P T M U L I A J A Y A P A L E M B A N G SKRIPSI

0 2 101

P E N E G A K A N H U K U M T E R H A D A P T I N D A K PIDANA P E R J U D I A N DAN K E N D A L A N Y A DI P O L S E K B E L I T A N G I I

0 0 79

PERTIMBANGAN HAKIM DALAM MENJATUHKAN PIDANA K U R U N G A N S U B S I D E R M E N U R U T K I T A B UNDANG-UNDANG H U K U M PIDANA

0 0 64

P E N G A R U H U K U R A N PERUSAHAAN,PERTUMBUHAN PERUSAHAAN DAN R E S I K O PERUSAHAAN T E R H A D A P A B N O R M A L R E T U R N PADA PERUSAHAAN P R O P E R T Y R E A L E S T A T E DI BURSA E F E K INDONESIA

0 0 123

PENERAPAN SANKSI PIDANA TERHADAP P E L A K U TINDAK PIDANA NARKOTIKA O L E H MAJELIS HAKIM PENGADILAN N E G E R I K L A S I A PALEMBANG

0 0 69

ANALISIS POTENSI R E T R I B U S I P A R K I R T E R H A D A P PENDAPATAN A S L I D A E R A H K O T A PRABUUMULIH SKRIPSI

0 0 106