KARAKTERISTIK PEKTIN LIMBAH KULIT KOPI OLAHAN KERING VARIETAS ARABIKA (Coffea arabica) DAN ROBUSTA (Coffea canephora)
KARAKTERISTIK PEKTIN LIMBAH KULIT KOPI OLAHAN
KERING VARIETAS ARABIKA (Coffea arabica) DAN
ROBUSTA (Coffea canephora)
SKRIPSI
oleh
Demi Sulistia Ningsih
NIM 081710101014
JURUSAN TEKNOLOGI HASIL PERTANIAN
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
UNIVERSITAS JEMBER
2012
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
KARAKTERISTIK
KOPI OLAHAN
ne
.une
.uKULIT
.une PEKTIN LIMBAH
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g (Coffea arabica) DAN
g
g
KERING
://di
://di
://di VARIETAS ARABIKA
://di
p
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
ROBUSTA (Coffea canephora)
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/
/
.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id/
.u
http
d/
ac.i
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
ii/digili
:/
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
2012
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
j.ac
://
http
http
http
d/
ac.i
http
.u
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
JURUSAN
.une
.unPERTANIAN
.une TEKNOLOGI HASIL
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g PERTANIAN
g
://
://di
://di
://di FAKULTAS TEKNOLOGI
p
p
p
t
t
t
t
t
t
UNIVERSITAS
JEMBER
http
h
h
h
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
oleh
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
j.ac
e
Demi Sulistia Ningsih
n
u
.
NIM 081710101014
gilib
i
d
/
/
:
http
une
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.id
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id
j.ac
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
://
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gi
://di
.id/
ac
nej.
://
http
http
diajukan guna melengkapi/ tugas akhir dan memenuhi salah
/ satu syarat
d
d
i
i
.
.
c
c
untuk menyelesaikan
Studi Teknologi Hasil
.a Pertanian (S1)
ej.a Program
nejPertanian
nmencapai
u
u
.
.
dan
gelar
Sarjana
Teknologi
b
b
li
li
http
http
gilib
i
d
/
/
:
http
gi
://di
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
SKRIPSI
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
h
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
h
gilib
i
d
/
/
:
1. Allh SWT, puji syukur atas segala rahmat, hidayah serta Inayah-Nya;
.id/
.id/
.id/
j.ac
j.ac tercinta yang telah
j.acAlm. Ayahanda TulusnePamuji
2. Ibunda Miatunnedan
une
u
u
lib.
lib.
lib.
d/
ac.i
nej.
3. Saudaraku Eko Widodo, Ma’ul Wijaya, Dian Kurniawan, dan Dwi
/
/
/
d dan motivasi atas c.id
id
Priyantoko yang telah
dukungan, semangat,
a
ac.i
ac.memberikan
.
.
j
j
e
e
nej.
n
n
u
u
u
.
.
.
b
b
b
penyelesaian
igili
igili
igili pendidikanku;
d
d
d
tp://
tp://
tp://
http
://
http
http
http
http
.u
://
http
http
gi
gi
gi dan memberi semangat,
mendoakan
://di
://diserta dukungan selama ini;
://di
http
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
Skripsi tini
tp saya persembahkan untuk:ttp
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
PERSEMBAHAN
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
t
ht hidup yang
ht telah memberikan pelajaran
4. hDandy
R. A. Kurniawan yang
.id/
ac
nej.
http
ac
nej.
ac
nej.
://
http
Sari R., Linda Ardiyanti,
Ilham Gilang R.,
/
/6. Rahayu Martha Jaya, .Rindang
d/
d/
i
i
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
dan Akbar Nur
une
.dan
.une bantuan, semangat,
.uneBani R. yang telah memberikan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
doanya;
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
5. Sahabat-sahabatku
M. Fauzi Al Aziz,ilOkta
.u
ib.u Ferlina, dan Naily Riffa
libyang
lib.u
i
i
g
g
g
i
i
i
/d
://d
://d
ttp:/ memberi nasehat, semangat,
http
http dan cinta;
hselalu
.u
gilib
i
d
/
/
:
paling berharga;
://
http
7. Teman-teman seperjuangan THP dan TEP 2008, terimakasih atas
.id/
id/
c.
persahabatan yang
ej.aterjalin selama ini;
b.un
.id/
ac
nej.
ac
nej.
b.u
b.u
ili
ili
ili dan adik-adik angkatan
8. Kakak-kakak
/dig banyak
/dig yang telah memberikan
/dig
ttp:/
hdukungan;
http
:/
:/
://
http
http
http
/
/
/
Pertanian Universitas
.id/9. Almamater Fakutas.aTeknologi
c.id
c.idJember.
c.id
a
a
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
iii/digili
:/
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.u
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp
hMOTTO
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
p
Jadilah
kamu manusiahttyang
pada kelahiranmu
http semua
http
http
tertawa bahagia,
/
/ sendiri yang
/ tetapi hanya kamu
/
.idorang
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une orang menangis
.unpada
menangis;gildan
kematianmu
semua
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
hsedih, tetapi hanya kamu
sendiri yang tersenyum
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
/
/
.id/(Abu Bakar Sibli)
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://
://di
://di
p
p
t
t
t
t
http
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
bersama kesulitan
itu
/
/
/
.id/ Karena sesungguhnya
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une ada kemudahan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
(Alam Nasyrah: 5-6)
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
d/
ac.i
gilib
i
d
/
/
:
://
http
ttp
ttp
http
Banyakh kegagalan dalam hidup ini dikarenakan
orang-orang tidak hmenyadari betapa
http
.
ac.
j.ac menyerah
dekatnyaumereka
mereka
nej. dengan keberhasilan saat
une
.u
gilib
i
d
/
/
:
ilib.
gEdison)
i
d
/
(Thomas
Alfa
/
:
http
.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
g
://di
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
iv/digili
:/
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
(Penulis)ilib.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
akan menjadi
sangat berarti
.id/
.id/
.id/
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
Sekecil
kita
://dsaat
://d saat ini, suatu
://d apapun usaha
http
http
http
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
id/
id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
://
http
http
nama : Demi Sulistia Ningsih
.id/
.id/
.id/
d/
ac.i
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ini:
tp
tp yang bertanda tangan di
htbawah
htSaya
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
PERNYATAAN
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
j.ac
j.ac
j.ac
NIM n: e
081710101014
e
e
n
n
u
u
u
.
.
ilib.
gberjudul
gilib karya ilmiah yang
gilib
i
i
i
menyatakan
dengan
sesungguhnya
bahwa
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
“Karakteristik Pektin Limbah Kulit Kopi Olahan Kering Varietas Arabika (Coffea
://
http
/
/
d/
.id/
dan Robusta (Coffea
adalah benar-benar
c.id hasil karya sendiri, j.ac.id
c.icanephora)”
carabica)
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une belum pernah diajukan
.unsudah
.une kecuali kutipan ilyang
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
saya
sebutkan
sumbernya,
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
pada institusi
manapun, dan bukanhkarya jiplakan. Saya bertanggung
jawab atas
/
keabsahan
dan kebenaran isinya
harus dijunjung
.idyang
.id/ sesuai dengan sikap ilmiah
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tinggi.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
tp
pernyataan ini saya
httptanpa adanya
http buat dengan sebenarnya,
htDemikian
http
tekanan
dan paksaan dari pihak
manapun serta bersedia
/ mendapat sanksi
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e tidak benar.
e kemudian hari pernyataan
akademik jika ternyata
.une
.unini
.undi
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
v/digili
:/
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
Demi
/
/ Sulistia Ningsih
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
NIM 081710101014
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://
://di
://di
p
p
t
t
t
t
http
h
h
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/
/
c.id 23 Oktober 2012 j.ac.id
Jember,
a
.
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
Yang menyatakan,
://
://di
://di
p
p
t
t
t
t
http
h
h
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
ttp
hSKRIPSI
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
id/
c.idKOPI OLAHAN j.ac.id
c.id
c.KARAKTERISTIK
PEKTIN
LIMBAH KULIT
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une
.une
.(Coffea
.une
.une
KERING
VARIETAS
ARABIKA
arabica)
DAN
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di canephora)
://di
://di
ROBUSTA
(Coffea
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
u
u
.
gilib
i
d
/
/
:
ej.
n
lib.u
i
g
i
d
://
.u
.id/
j.ac
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
vi/digili
:/
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.u
j.ac
://
http
http
: Ahmad Nafi, S.TP., M.P
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.u
/
/
.id/
c.id
c.id M.Eng
cAnggota
a
a
a
Dosen Pembimbing
:
Dr.
Ir.
Maryanto,
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
http
://
http
.id/
ac
nej.
Pembimbing: .u
ib
Dosen Pembimbing Utama
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
gil
://di
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
d/
ac.i
://
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
.
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
httpOleh
.id/
http
ac
nej.
/
/
/ Sulistia Ningsih
Demi
c.id
c.idNIM 081710101014 j.ac.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
PENGESAHAN
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
Skripsi tberjudul
“Karakteristik PektinttpLimbah Kulit Kopi Olahan tKering
Varietas
tp
tp
http
h
h
h
http
Arabika (Coffea arabica) dan Robusta (Coffea canephora)” telah diuji dan
/
/
/
.id/
c.id
c.id
c.id
cdisahkan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
pada:
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
hari, tanggal
://
://di
://di
://di : Selasa, 23 Oktober t2012
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
tempat
: Fakultas Teknologi Pertanian Universitas Jember
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
Anggota
/
/
.id
j.ac
.id/
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
Dr. Ir. Jayus
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
http
http
http
ac
nej.
http
http
une
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
une
Sekretaris
/
.id
j.ac
://
http
http
.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
Ir. Yhulia
Praptiningsih S., M.S
d/195306261980022001 c.id/
i
.
c
NIP
j.a
j.a
une
une
.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
/
.id
j.ac
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
http
Ketua,
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
ht Penguji:
Tim
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
http
http
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
d/
ac.i
Dr. Ir. Triana Lindriati, S.T., M.P
/
/
/
/
NIP 196808141998032001
c.id
c.id
c.id
c.id NIP 196805161992031004
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gi
Dekan,
://di
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.u
.id/
j.ac
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
vii/digili
:/
http
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
u
.id/
.id/
ac
nej.
://
http
.id/
.
Dr. Ir. Iwan Taruna,
gilibM.Eng.
i
d
/
/
:
NIP 196910051994021001
http
http
http
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
http
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
http
http
http
Mengesahkan
lib.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
RINGKASAN
Karakteristik Pektin Limbah Kulit Kopi Olahan Kering Varietas Arabika
(Coffea arabica) dan Robusta (Coffea canephora); Demi Sulistia Ningsih;
081710101014; 2012; 42 halaman; Jurusan Teknologi Hasil Pertanian Fakultas
Teknologi Pertanian Universitas Jember.
Kulit kopi merupakan produk samping pada tahap proses pengupasan buah
(pulping) dalam pengolahan kopi biji dan hingga saat ini belum dimanfaatkan
dengan baik. Padahal pulp dan lendir (mucilage) kulit buah kopi mengandung
protein, gula, dan pektin (Avellone et al., 1999). Pektin merupakan serat pangan
larut air yang dapat digunakan sebagai bahan pangan (food ingredient) yang
banyak dimanfaatkan dalam industri makanan guna mencapai kualitas yang
diharapkan, dalam hal viskositas, stabilitas, tekstur, dan penampilan (Chaubey dan
Kapoor, 2001). Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui karakteristik
pektin dari limbah kulit kopi olahan kering varietas arabika dan robusta yang
diekstrak menggunakan suhu pemanas 80ºC dan 90 ºC.
Penelitian ini menggunakan 2 faktor yang diulang sebanyak 3 kali. Faktor
pertama adalah varietas kopi yaitu arabika (Coffea arabica) dan robusta (Coffea
canephora), sedangkan faktor kedua adalah suhu pemanas pada tahap ekstraksi
yaitu 80ºC dan 90ºC. Data hasil pengamatan ditampilkan dalam bentuk tabel
dengan menghitung rata-rata dan standar deviasi. Untuk mempermudah intepretasi
data maka data hasil pengamatan ditabulasi selanjutnya nilai rata-rata ulangan
ditampilkan dalam bentuk grafik batang serta standar deviasi selanjutnya
dianalisis secara deskriptif untuk melihat kecenderungan terhadap perlakuan
parameter yang diamati.
Ekstraksi pektin kulit kopi arabika dan robusta dilakukan dengan cara
menghaluskan kulit kopi kering dan diayak menggunakan ayakan 70 mesh untuk
memperoleh ukuran yang seragam. Perbandingan antara bahan : pelarut (aquades)
yang digunakan pada proses ekstraksi sebesar 1:6, kemudian diaduk. Ekstraksi
berlangsung dalam shaker waterbath selama 3 jam dengan dua variasi suhu
viii
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
j.ac
pemanas yaitu 80ºC dan 90ºC kemudian disaring menggunakan kain saring. Filtrat
yang diperoleh disentrifugasi dengan kecepatan 4000 rpm selama 20 menit,
endapan dan supernatan yang diperoleh dipisahkan. Supernatan dievaporasi
hingga mengental (tersisa ± 1/3 hingga 1/4 bagian), selanjutnya diendapkan
menggunakan etanol 97% dengan rasio antara etanol dan supernatan sebesar 3:1.
Larutan didiamkan selama beberapa menit kemudian dihasilkan pektin basah.
Setelah itu pektin basah dikeringkan menggunakan freeze dryer sehingga kering
dan mudah untuk dihaluskan.
Berdasarkan hasil penelitian, Pektin kulit kopi robusta memiliki rendemen,
tingkat kecerahan, kadar protein, kadar abu, kadar pektin, water holding capacity
(WHC), dan daya penstabil suspensi yang lebih tinggi dibandingkan pektin kulit
kopi arabika. Sedangkan kadar air dan viskositasnya (berdasarkan pengaruh suhu
dan pH) lebih rendah.
Pektin kulit kopi robusta dan arabika yang diekstrak dengan suhu pemanas
pada tahap ekstraksi 90ºC memiliki rendemen, tingkat kecerahan, kadar pektin,
dan water holding capacity (WHC), yang lebih tinggi serta memiliki sifat daya
penstabil suspensi yang lebih baik dibandingkan pektin kulit kopi robusta dan
arabika yang diekstrak dengan suhu pemanasan 80ºC, sedangkan pada kadar air,
kadar protein, dan kadar abu lebih rendah. Viskositas pektin kulit kopi robusta dan
arabika yang diekstrak dengan suhu pemanas pada tahap ekstraksi 80ºC dan 90ºC
memiliki kecenderungan yang sama yaitu viskositas tertinggi pada pH 5 dan suhu
30ºC.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
ix/digili
:/
http
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
KERING VARIETAS ARABIKA (Coffea arabica) DAN
ROBUSTA (Coffea canephora)
SKRIPSI
oleh
Demi Sulistia Ningsih
NIM 081710101014
JURUSAN TEKNOLOGI HASIL PERTANIAN
FAKULTAS TEKNOLOGI PERTANIAN
UNIVERSITAS JEMBER
2012
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
KARAKTERISTIK
KOPI OLAHAN
ne
.une
.uKULIT
.une PEKTIN LIMBAH
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g (Coffea arabica) DAN
g
g
KERING
://di
://di
://di VARIETAS ARABIKA
://di
p
p
p
p
tp://
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h
h
h
h
h
ROBUSTA (Coffea canephora)
/
/
/
/
c.id
c.id
c.id
c.id
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
/
/
.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id/
.u
http
d/
ac.i
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
ii/digili
:/
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
2012
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
j.ac
://
http
http
http
d/
ac.i
http
.u
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
JURUSAN
.une
.unPERTANIAN
.une TEKNOLOGI HASIL
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g PERTANIAN
g
://
://di
://di
://di FAKULTAS TEKNOLOGI
p
p
p
t
t
t
t
t
t
UNIVERSITAS
JEMBER
http
h
h
h
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
oleh
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
j.ac
e
Demi Sulistia Ningsih
n
u
.
NIM 081710101014
gilib
i
d
/
/
:
http
une
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.id
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id
j.ac
.id/
ac
nej.
.u
.u
http
://
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gi
://di
.id/
ac
nej.
://
http
http
diajukan guna melengkapi/ tugas akhir dan memenuhi salah
/ satu syarat
d
d
i
i
.
.
c
c
untuk menyelesaikan
Studi Teknologi Hasil
.a Pertanian (S1)
ej.a Program
nejPertanian
nmencapai
u
u
.
.
dan
gelar
Sarjana
Teknologi
b
b
li
li
http
http
gilib
i
d
/
/
:
http
gi
://di
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
SKRIPSI
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
h
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
h
gilib
i
d
/
/
:
1. Allh SWT, puji syukur atas segala rahmat, hidayah serta Inayah-Nya;
.id/
.id/
.id/
j.ac
j.ac tercinta yang telah
j.acAlm. Ayahanda TulusnePamuji
2. Ibunda Miatunnedan
une
u
u
lib.
lib.
lib.
d/
ac.i
nej.
3. Saudaraku Eko Widodo, Ma’ul Wijaya, Dian Kurniawan, dan Dwi
/
/
/
d dan motivasi atas c.id
id
Priyantoko yang telah
dukungan, semangat,
a
ac.i
ac.memberikan
.
.
j
j
e
e
nej.
n
n
u
u
u
.
.
.
b
b
b
penyelesaian
igili
igili
igili pendidikanku;
d
d
d
tp://
tp://
tp://
http
://
http
http
http
http
.u
://
http
http
gi
gi
gi dan memberi semangat,
mendoakan
://di
://diserta dukungan selama ini;
://di
http
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
Skripsi tini
tp saya persembahkan untuk:ttp
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
PERSEMBAHAN
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
t
ht hidup yang
ht telah memberikan pelajaran
4. hDandy
R. A. Kurniawan yang
.id/
ac
nej.
http
ac
nej.
ac
nej.
://
http
Sari R., Linda Ardiyanti,
Ilham Gilang R.,
/
/6. Rahayu Martha Jaya, .Rindang
d/
d/
i
i
.
c.id
c
c
a
a
a
.
.
.
j
j
j
dan Akbar Nur
une
.dan
.une bantuan, semangat,
.uneBani R. yang telah memberikan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
doanya;
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
d/
ac.i
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
5. Sahabat-sahabatku
M. Fauzi Al Aziz,ilOkta
.u
ib.u Ferlina, dan Naily Riffa
libyang
lib.u
i
i
g
g
g
i
i
i
/d
://d
://d
ttp:/ memberi nasehat, semangat,
http
http dan cinta;
hselalu
.u
gilib
i
d
/
/
:
paling berharga;
://
http
7. Teman-teman seperjuangan THP dan TEP 2008, terimakasih atas
.id/
id/
c.
persahabatan yang
ej.aterjalin selama ini;
b.un
.id/
ac
nej.
ac
nej.
b.u
b.u
ili
ili
ili dan adik-adik angkatan
8. Kakak-kakak
/dig banyak
/dig yang telah memberikan
/dig
ttp:/
hdukungan;
http
:/
:/
://
http
http
http
/
/
/
Pertanian Universitas
.id/9. Almamater Fakutas.aTeknologi
c.id
c.idJember.
c.id
a
a
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
iii/digili
:/
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.u
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ttp
hMOTTO
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
p
Jadilah
kamu manusiahttyang
pada kelahiranmu
http semua
http
http
tertawa bahagia,
/
/ sendiri yang
/ tetapi hanya kamu
/
.idorang
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une orang menangis
.unpada
menangis;gildan
kematianmu
semua
b
b
b
i
i
i
l
l
i
i
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
hsedih, tetapi hanya kamu
sendiri yang tersenyum
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
/
/
.id/(Abu Bakar Sibli)
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://
://di
://di
p
p
t
t
t
t
http
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
bersama kesulitan
itu
/
/
/
.id/ Karena sesungguhnya
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une ada kemudahan
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
(Alam Nasyrah: 5-6)
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
d/
ac.i
gilib
i
d
/
/
:
://
http
ttp
ttp
http
Banyakh kegagalan dalam hidup ini dikarenakan
orang-orang tidak hmenyadari betapa
http
.
ac.
j.ac menyerah
dekatnyaumereka
mereka
nej. dengan keberhasilan saat
une
.u
gilib
i
d
/
/
:
ilib.
gEdison)
i
d
/
(Thomas
Alfa
/
:
http
.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
g
://di
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
iv/digili
:/
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
.u
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
(Penulis)ilib.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
akan menjadi
sangat berarti
.id/
.id/
.id/
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
ac
nej.
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
lib.u
lib.u
lib.u
i
i
i
g
g
g
i
i
i
Sekecil
kita
://dsaat
://d saat ini, suatu
://d apapun usaha
http
http
http
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
id/
id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.u
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
://
http
http
nama : Demi Sulistia Ningsih
.id/
.id/
.id/
d/
ac.i
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ini:
tp
tp yang bertanda tangan di
htbawah
htSaya
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
PERNYATAAN
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
j.ac
j.ac
j.ac
NIM n: e
081710101014
e
e
n
n
u
u
u
.
.
ilib.
gberjudul
gilib karya ilmiah yang
gilib
i
i
i
menyatakan
dengan
sesungguhnya
bahwa
d
d
d
/
/
/
/
/
/
:
:
:
http
http
http
“Karakteristik Pektin Limbah Kulit Kopi Olahan Kering Varietas Arabika (Coffea
://
http
/
/
d/
.id/
dan Robusta (Coffea
adalah benar-benar
c.id hasil karya sendiri, j.ac.id
c.icanephora)”
carabica)
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e
.une
.une belum pernah diajukan
.unsudah
.une kecuali kutipan ilyang
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
saya
sebutkan
sumbernya,
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
pada institusi
manapun, dan bukanhkarya jiplakan. Saya bertanggung
jawab atas
/
keabsahan
dan kebenaran isinya
harus dijunjung
.idyang
.id/ sesuai dengan sikap ilmiah
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
tinggi.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
tp
pernyataan ini saya
httptanpa adanya
http buat dengan sebenarnya,
htDemikian
http
tekanan
dan paksaan dari pihak
manapun serta bersedia
/ mendapat sanksi
/
/
/
c.id
c.id
c.id
a
a
a
.
.
.
j
j
j
e tidak benar.
e kemudian hari pernyataan
akademik jika ternyata
.une
.unini
.undi
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
v/digili
:/
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
Demi
/
/ Sulistia Ningsih
c.id
c.id
a
a
.
.
j
j
NIM 081710101014
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
://
://di
://di
p
p
t
t
t
t
http
h
h
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
/
/
c.id 23 Oktober 2012 j.ac.id
Jember,
a
.
j
.une
.une
b
b
i
i
l
l
i
i
g
g
Yang menyatakan,
://
://di
://di
p
p
t
t
t
t
http
h
h
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
ttp
hSKRIPSI
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
/
/
/
id/
c.idKOPI OLAHAN j.ac.id
c.id
c.KARAKTERISTIK
PEKTIN
LIMBAH KULIT
a
a
a
.
.
.
j
j
j
une
.une
.(Coffea
.une
.une
KERING
VARIETAS
ARABIKA
arabica)
DAN
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di canephora)
://di
://di
ROBUSTA
(Coffea
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
u
u
.
gilib
i
d
/
/
:
ej.
n
lib.u
i
g
i
d
://
.u
.id/
j.ac
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
vi/digili
:/
http
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
.u
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.id/
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
http
ac
nej.
.id/
.id/
.id/
.u
j.ac
://
http
http
: Ahmad Nafi, S.TP., M.P
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.u
/
/
.id/
c.id
c.id M.Eng
cAnggota
a
a
a
Dosen Pembimbing
:
Dr.
Ir.
Maryanto,
.
.
.
j
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
http
://
http
.id/
ac
nej.
Pembimbing: .u
ib
Dosen Pembimbing Utama
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
gil
://di
http
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
d/
ac.i
://
http
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
.u
.
gilib
i
d
/
/
:
.u
.u
httpOleh
.id/
http
ac
nej.
/
/
/ Sulistia Ningsih
Demi
c.id
c.idNIM 081710101014 j.ac.id
a
a
.
.
j
j
.une
.une
.une
b
b
b
i
i
i
l
l
l
i
i
i
g
g
g
://
://di
://di
://di
p
p
p
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
.id/
http
gilib
i
d
/
/
:
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
PENGESAHAN
http
.id/
ac
nej.
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
http
.id/
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
Skripsi tberjudul
“Karakteristik PektinttpLimbah Kulit Kopi Olahan tKering
Varietas
tp
tp
http
h
h
h
http
Arabika (Coffea arabica) dan Robusta (Coffea canephora)” telah diuji dan
/
/
/
.id/
c.id
c.id
c.id
cdisahkan
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
pada:
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
hari, tanggal
://
://di
://di
://di : Selasa, 23 Oktober t2012
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
tempat
: Fakultas Teknologi Pertanian Universitas Jember
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
.
gilib
i
d
/
/
:
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
Anggota
/
/
.id
j.ac
.id/
.id
j.ac
une
.
gilib
i
d
/
/
:
Dr. Ir. Jayus
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
http
http
http
ac
nej.
http
http
une
une
.
gilib
i
d
/
/
:
.id/
une
Sekretaris
/
.id
j.ac
://
http
http
.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
gilib
i
d
/
/
:
Ir. Yhulia
Praptiningsih S., M.S
d/195306261980022001 c.id/
i
.
c
NIP
j.a
j.a
une
une
.
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
.u
http
/
.id
j.ac
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
http
http
://
http
http
Ketua,
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.u
ht Penguji:
Tim
.id/
ac
nej.
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
tp
http
http
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
d/
ac.i
Dr. Ir. Triana Lindriati, S.T., M.P
/
/
/
/
NIP 196808141998032001
c.id
c.id
c.id
c.id NIP 196805161992031004
a
a
a
a
.
.
.
.
j
j
j
j
.une
.une
.une
.une
b
b
b
b
i
i
i
i
l
l
l
l
i
i
i
i
g
g
g
g
://
://di
://di
://di
://di
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
http
h
h
h
h
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gi
Dekan,
://di
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.u
.id/
j.ac
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
vii/digili
:/
http
http
http
ac
nej.
.id/
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
u
.id/
.id/
ac
nej.
://
http
.id/
.
Dr. Ir. Iwan Taruna,
gilibM.Eng.
i
d
/
/
:
NIP 196910051994021001
http
http
http
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
http
.id/
.id/
ac
nej.
.id/
.id/
ac
nej.
http
http
http
Mengesahkan
lib.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
ac
nej.
.u
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
http
http
http
ac
nej.
.u
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
RINGKASAN
Karakteristik Pektin Limbah Kulit Kopi Olahan Kering Varietas Arabika
(Coffea arabica) dan Robusta (Coffea canephora); Demi Sulistia Ningsih;
081710101014; 2012; 42 halaman; Jurusan Teknologi Hasil Pertanian Fakultas
Teknologi Pertanian Universitas Jember.
Kulit kopi merupakan produk samping pada tahap proses pengupasan buah
(pulping) dalam pengolahan kopi biji dan hingga saat ini belum dimanfaatkan
dengan baik. Padahal pulp dan lendir (mucilage) kulit buah kopi mengandung
protein, gula, dan pektin (Avellone et al., 1999). Pektin merupakan serat pangan
larut air yang dapat digunakan sebagai bahan pangan (food ingredient) yang
banyak dimanfaatkan dalam industri makanan guna mencapai kualitas yang
diharapkan, dalam hal viskositas, stabilitas, tekstur, dan penampilan (Chaubey dan
Kapoor, 2001). Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui karakteristik
pektin dari limbah kulit kopi olahan kering varietas arabika dan robusta yang
diekstrak menggunakan suhu pemanas 80ºC dan 90 ºC.
Penelitian ini menggunakan 2 faktor yang diulang sebanyak 3 kali. Faktor
pertama adalah varietas kopi yaitu arabika (Coffea arabica) dan robusta (Coffea
canephora), sedangkan faktor kedua adalah suhu pemanas pada tahap ekstraksi
yaitu 80ºC dan 90ºC. Data hasil pengamatan ditampilkan dalam bentuk tabel
dengan menghitung rata-rata dan standar deviasi. Untuk mempermudah intepretasi
data maka data hasil pengamatan ditabulasi selanjutnya nilai rata-rata ulangan
ditampilkan dalam bentuk grafik batang serta standar deviasi selanjutnya
dianalisis secara deskriptif untuk melihat kecenderungan terhadap perlakuan
parameter yang diamati.
Ekstraksi pektin kulit kopi arabika dan robusta dilakukan dengan cara
menghaluskan kulit kopi kering dan diayak menggunakan ayakan 70 mesh untuk
memperoleh ukuran yang seragam. Perbandingan antara bahan : pelarut (aquades)
yang digunakan pada proses ekstraksi sebesar 1:6, kemudian diaduk. Ekstraksi
berlangsung dalam shaker waterbath selama 3 jam dengan dua variasi suhu
viii
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
j.ac
.id/
j.ac
pemanas yaitu 80ºC dan 90ºC kemudian disaring menggunakan kain saring. Filtrat
yang diperoleh disentrifugasi dengan kecepatan 4000 rpm selama 20 menit,
endapan dan supernatan yang diperoleh dipisahkan. Supernatan dievaporasi
hingga mengental (tersisa ± 1/3 hingga 1/4 bagian), selanjutnya diendapkan
menggunakan etanol 97% dengan rasio antara etanol dan supernatan sebesar 3:1.
Larutan didiamkan selama beberapa menit kemudian dihasilkan pektin basah.
Setelah itu pektin basah dikeringkan menggunakan freeze dryer sehingga kering
dan mudah untuk dihaluskan.
Berdasarkan hasil penelitian, Pektin kulit kopi robusta memiliki rendemen,
tingkat kecerahan, kadar protein, kadar abu, kadar pektin, water holding capacity
(WHC), dan daya penstabil suspensi yang lebih tinggi dibandingkan pektin kulit
kopi arabika. Sedangkan kadar air dan viskositasnya (berdasarkan pengaruh suhu
dan pH) lebih rendah.
Pektin kulit kopi robusta dan arabika yang diekstrak dengan suhu pemanas
pada tahap ekstraksi 90ºC memiliki rendemen, tingkat kecerahan, kadar pektin,
dan water holding capacity (WHC), yang lebih tinggi serta memiliki sifat daya
penstabil suspensi yang lebih baik dibandingkan pektin kulit kopi robusta dan
arabika yang diekstrak dengan suhu pemanasan 80ºC, sedangkan pada kadar air,
kadar protein, dan kadar abu lebih rendah. Viskositas pektin kulit kopi robusta dan
arabika yang diekstrak dengan suhu pemanas pada tahap ekstraksi 80ºC dan 90ºC
memiliki kecenderungan yang sama yaitu viskositas tertinggi pada pH 5 dan suhu
30ºC.
ac
nej.
.u
.u
gilib
i
d
/
/
:
gilib
i
d
/
/
:
.id/
j.ac
.id/
j.ac
ac
nej.
ac
nej.
.u
b.u
ix/digili
:/
http
http
http
.id/
.id/
.id/
.id/
ac
nej.
gilib
i
d
/
/
:
://
http
http
.id/
j.ac
.id/
j.ac