Pengaruh Jenis Eksplan dan Komposisi Zat Pengatur Tumbuh Terhadap Produksi Biomassa Kalus dan Antosianin Tanaman Rosella (Hibiscus sabdariffa Linn.)
47
Lampiran 1. Data Pengamatan Persentase Terbentuknya Kalus (%)
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E3M4
E3M5
1
100
0
0
100
100
100
0
100
500
2
100
100
100
100
0
0
0
100
100
100
700
3
0
100
100
100
0
0
100
0
100
100
600
4
0
100
100
100
0
100
100
0
100
0
100
100
800
5
100
0
100
0
100
100
100
100
100
100
0
800
6
100
0
100
100
100
100
100
600
Ulangan
7
8
100
0
100
0
100
100
100
100
100
0
0
0
100
100
100
100
100
100
100
100
800
700
9
0
0
0
100
0
100
100
100
100
500
10
100
100
100
100
100
100
0
100
100
800
11
0
0
100
100
100
100
100
100
0
0
600
12
0
100
100
0
100
0
0
300
13
100
100
0
100
0
100
0
400
14
100
0
0
100
100
100
400
15
0
0
100
0
100
100
100
100
100
600
Total
Rataan
400
500
500
300
800
1000
300
600
400
600
700
500
500
300
500
300
500
400
9100
40,00
71,43
41,67
60,00
100,00
90,91
25,00
60,00
80,00
85,71
100,00
83,33
83,33
60,00
71,43
75,00
83,33
57,14
606,67
Universitas Sumatera Utara
48
Lampiran 2. Data Transformasi Persentase Pembentukan Kalus √x + 0,5
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10,0
0,7
10,0 0,7
0,7
E1M0
0,7 10,0
0,7 10,0
10,0
E1M1
0,7
10,0
10,0
10,0
0,7
10,0
0,7
0,7
E1M2
0,0 10,0 10,0
0,7
E1M3
10,0 10,0
10,0 10,0
E1M4
10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0
10,0
E1M5
0,7
0,7
10,0
0,7
0,7
0,7
E2M0
10,0 0,7
0,7
0,7 10,0
0,7
10,0
E2M1
10,0 10,0
0,7
10,0
E2M2
0,7 10,0 10,0 10,0
10,0
E2M3
10,0
10,0
10,0
10,0
E2M4
10,0
10,0 10,0
E2M5
10,0
0,7 10,0 10,0 10,0 10,0
E3M0
0,7
10,0
10,0
E3M1
0,7
10,0
10,0
10,0
10,0
E3M2
10,0
0,7
10,0
E3M3
10,0
10,0 0,7
E3M4
10,0 10,0
10,0 10,0
E3M5
Total
31,5 62,3 42,2 51,5 61,6 40,1 50,8 32,9
53,0
10
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
0,7
10,0
10,0
60,9
11
0,7
0,7
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
0,7
0,7
61,6
12
0,7
10,0
10,0
0,7
10,0
0,7
0,7
31,5
13
10,0
10,0
0,7
10,0
0,7
10,0
0,7
41,5
14
10,0
0,7
0,7
10,0
10,0
10,0
31,5
15
0,7
0,7
10,0
0,7
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
32,2
Total
Rataan
44,3
51,5
55,1
30,8
80,2
101,0
36,4
63,0
40,8
60,9
70,2
50,8
50,8
31,5
51,5
30,8
50,8
42,2
942,7
4,4
7,4
4,6
6,2
10,0
9,2
3,0
6,3
8,2
8,7
10,0
8,5
8,5
6,3
7,4
7,7
8,5
6,0
7,0
Universitas Sumatera Utara
49
Lampiran 3. Daftar Sidik Ragam Persentase Pembentukan Kalus (%)
SK
Db
JK
KT
F.Hit
Perlakuan
E
2
6,82
3,41
0,20
M
5
343,47
68,69
4,09
E*M
(interaksi)
10
250,29
25,03
1,49
Galat
118
1983,90
16,81
Total
135
2584,47
FK=
KK=
0,05 Ket
3,07 tn
2,29 **
1,91 tn
6582,528516
58,7204
Universitas Sumatera Utara
50
Lampiran 4. Data Pengamatan Umur Munculnya Kalus (hari)
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E3M4
E3M5
1
7
6
8
8
7
36
2
7
6
6
6
7
7
7
46
3
6
6
6
7
7
7
39
4
6
6
9
7
7
7
7
7
56
5
7
6
7
7
7
7
8
7
56
6
6
6
7
7
8
7
41
Ulangan
7
8
7
7
6
6
6
6
6
7
9
8
7
7
7
7
7
55
48
9
6
7
7
7
7
34
10
7
7
6
9
7
7
7
7
57
11
6
6
9
7
7
7
42
12
7
6
7
20
13
8
7
6
7
28
14
6
7
7
7
27
15
6
7
7
7
7
7
41
Total
Rataan
29
7,25
35
7
31
6,2
18
6
48
6
60
6
27
9
43 7,166667
28
7
42
7
49
7
35
7
41
8,2
21
7
35
7
21
7
35
7
28
7
626 6,879121
Universitas Sumatera Utara
51
Lampiran 5. Daftar Sidik Ragam Umur Munculnya Kalus (hari)
SK
db
JK
KT
F.Hit
0,05 Ket
Perlakuan
E
2
18,15
9,07
210,94
3,12 **
M
5
23,18
4,64
107,77
2,34 **
E*M
(interaksi)
10
1,16
0,12
2,69
1,96 **
Galat
74
3,18
0,04
Total
91
45,67
FK=
KK=
4306,33
3,01503
Universitas Sumatera Utara
52
Lampiran 6. Data Pengamatan Bobot Basah Kalus (gr)
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E3M4
E3M5
TOTAL
1
0,05
0,00
0,00
1,29
0,03
0,00
0,00
0,00
1,38
2
0,00
0,86
0,70
0,00
0,00
0,00
0,00
1,18
0,00
0,00
2,73
3
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,29
0,75
1,04
4
0,00
0,00
1,25
0,01
0,00
0,08
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,34
5
0,36
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,11
0,00
0,00
0,00
0,00
1,47
6
0,39
0,00
0,00
0,00
1,53
0,00
0,00
1,92
Ulangan
7
8
0,02
0,00
0,18
0,00
0,45
0,75
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,85
0,00
1,25
0,21
2,58 1,14
9
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,04
0,07
1,08
0,00
1,19
10
0,02
0,00
0,68
0,00
0,00
0,84
0,00
0,35
0,00
1,89
11
0,00
0,00
0,00
1,14
0,00
0,08
0,44
0,00
0,00
0,00
1,66
12
0,00
0,70
0,00
0,00
0,06
0,00
0,00
0,76
13
0,00
0,31
0,00
0,57
0,00
0,50
0,00
1,38
14
0,66
0,00
0,00
0,00
0,99
0,00
1,64
15
0,00
0,00
0,00
0,00
0,07
0,00
0,00
0,00
0,00
0,07
TOTAL
RATAAN
0,10
0,85
1,94
1,77
2,04
3,68
0,01
0,15
0,23
2,63
2,51
2,58
0,00
0,00
1,49
0,00
0,00
2,20
22,18
0,01
0,12
0,16
0,35
0,25
0,33
0,00
0,02
0,05
0,38
0,36
0,43
0,00
0,00
0,21
0,00
0,00
0,31
0,16
Universitas Sumatera Utara
53
Lampiran 7. Data Transformasi Bobot Basah Kalus √x + 0,5
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
0,74
0,71
0,72 0,71
E1M0
0,71 0,71
0,71 0,93
0,83
E1M1
0,71
1,16
0,71
0,71
0,71
0,94
0,71
E1M2
0,71 0,98 1,12
E1M3
1,10 0,71
0,71 0,71
E1M4
1,34 0,71 0,71 1,32 0,71 0,71 0,71
E1M5
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
E2M0
0,73 0,71 0,71 0,71 0,71
0,71
E2M1
0,76 0,71
0,71
E2M2
0,71 0,71 0,71 1,27
E2M3
1,29
0,71
0,71
E2M4
0,71
1,42 0,71
E2M5
0,71
0,71 0,71 0,71 0,71 0,71
E3M0
0,71
0,71
0,71
E3M1
0,71
0,89
0,71
0,71
1,16
E3M2
0,71
0,71
0,71
E3M3
0,71
0,71 0,71
E3M4
1,12 0,71
1,32 0,84
E3M5
Total
4,23 7,80 4,95 5,62 6,44 4,49 4,53 5,48
9
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,74
0,76
1,26
0,71
6,99
10
0,72
0,71
1,09
0,71
0,71
1,16
0,71
0,92
0,71
5,79
11
0,71
0,71
0,71
1,28
0,71
0,76
0,97
0,71
0,71
0,71
6,54
12
0,71
1,09
0,71
0,71
0,75
0,71
0,71
3,97
13
0,71
0,90
0,71
1,04
0,71
1,00
0,71
5,05
14
1,08
0,71
0,71
0,71
1,22
0,71
4,42
15
0,71
0,71
0,71
0,71
0,76
0,71
0,71
0,71
0,71
4,29
Total
7,14
5,48
9,57
4,54
6,79
9,60
8,49
7,18
3,69
6,32
6,28
5,52
4,24
3,54
5,80
2,83
4,24
6,11
107,35
Rataan
0,71
0,78
0,80
0,91
0,85
0,87
0,71
0,72
0,74
0,90
0,90
0,92
0,71
0,71
0,83
0,71
0,71
0,87
0,80
Universitas Sumatera Utara
54
Lampiran 8. Daftar Sidik Ragam Bobot Basah Kalus (gr)
SK
db
JK
KT
F.Hit
0,05
Perlakuan
E
2
0,05
0,03
0,86
3,07
M
5
0,55
0,11
3,74
2,29
E*M
(interaksi)
10
0,25
0,02
0,85
1,91
Galat
118
3,46
0,03
Total
135
4,31
FK=
KK=
Ket
tn
**
tn
85,366
21,5438
Universitas Sumatera Utara
55
Lampiran 9. Data Pengamatan Bobot Kering Kalus (gr)
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E3M4
E3M5
TOTAL
1
0,01
0,00
0,00
1,10
0,00
0,00
0,00
0,00
1,11
2
0,00
0,59
0,29
0,00
0,00
0,00
0,00
0,54
0,00
0,00
1,42
3
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,13
0,43
0,56
4
0,00
0,00
0,82
0,00
0,00
0,02
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,83
5
0,18
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,39
0,00
0,00
0,00
0,00
0,57
6
0,23
0,00
0,00
0,00
0,80
0,00
0,00
1,03
7
0,00
0,17
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,28
0,57
1,03
Ulangan
8
0,00
0,05
0,00
0,53
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,14
0,72
9
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,01
0,00
0,55
0,00
0,56
10
0,00
0,00
0,39
0,00
0,00
0,63
0,00
0,25
0,00
1,27
11
0,00
0,00
0,00
0,96
0,00
0,01
0,50
0,00
0,00
0,00
1,48
12
0,00
0,39
0,00
0,00
0,04
0,00
0,00
0,43
13
0,00
0,13
0,00
0,33
0,00
0,19
0,00
0,66
14
0,35
0,00
0,00
0,00
0,80
0,00
1,15
15
0,00
0,00
0,00
0,00
0,01
0,00
0,00
0,00
0,00
0,01
TOTAL
0,02
0,36
1,21
1,04
1,02
2,88
0,00
0,02
0,03
1,44
1,36
1,65
0,00
0,00
0,65
0,00
0,00
1,15
12,83
RATAAN
0,00
0,05
0,10
0,21
0,13
0,26
0,00
0,00
0,01
0,21
0,19
0,27
0,00
0,00
0,09
0,00
0,00
0,16
1,69
Universitas Sumatera Utara
56
Lampiran 10. Data Transformasi Bobot Kering Kalus √x + 0,5
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
0,71
0,71
0,71 0,71
E1M0
0,71 0,71
0,71
0,82
0,74
E1M1
0,71
1,05
0,71
0,71
0,71
0,85
0,71
E1M2
0,71 0,82 1,01
E1M3
0,89 0,71
0,71 0,71
E1M4
1,26 0,71 0,71 1,15
0,71 0,71 0,71
E1M5
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
E2M0
0,71 0,71 0,71 0,71
0,71
0,71
E2M1
0,72
0,71
0,71
E2M2
0,71 0,71 0,71
0,94
E2M3
1,02
0,71
0,71
E2M4
0,71
1,14 0,71
E2M5
0,71
0,71
0,71 0,71 0,71 0,71
E3M0
0,71
0,71
0,71
E3M1
0,71
0,79
0,71
0,71
0,88
E3M2
0,71
0,71
0,71
E3M3
0,71
0,71
0,71
E3M4
0,97 0,71
1,04 0,80
E3M5
Total
4,10 7,19 4,95 5,40
6,01 4,12 4,36 5,29
9
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
1,02
0,71
6,69
10
0,71
0,71
0,94
0,71
0,71
1,06
0,71
0,87
0,71
5,54
11
0,71
0,71
0,71
1,21
0,71
0,71
1,00
0,71
0,71
0,71
6,46
12
0,71
0,94
0,71
0,71
0,73
0,71
0,71
3,80
13
0,71
0,79
0,71
0,91
0,71
0,83
0,71
4,66
14
0,92
0,71
0,71
0,71
1,14
0,71
4,18
15
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
4,25
Total
7,08
5,19
9,21
4,16
6,28
9,28
8,49
7,09
3,56
5,80
5,74
5,14
4,24
3,54
5,37
2,83
4,24
5,63
102,86
Rataan
0,71
0,74
0,77
0,83
0,79
0,84
0,71
0,71
0,71
0,83
0,82
0,86
0,71
0,71
0,77
0,71
0,71
0,80
0,76
Universitas Sumatera Utara
57
Lampiran 11. Daftar Sidik Ragam Bobot Kering Kalus (gr)
SK
Db
JK
KT
F.Hit
Perlakuan
E
2
0,03
0,02
1,21
M
5
0,28
0,06
4,24
E*M (interaksi)
10
0,08
0,01
0,64
Galat
118
1,56
0,01
Total
135
1,96
FK=
KK=
0,05 Ket
3,07 tn
2,29 **
1,91 tn
78,3763
15,0936
Universitas Sumatera Utara
58
Lampiran 12. Hasil Absorban Spektrofotometer Genesys 20 dan Total
Antosianin
Persiapan larutan sampel (Abeda et al.,2014).
Untuk membuat pelarut digunakan Trifluoride acid (TFA) sebanyak 1 ml
dan etanol 999 ml. Selanjutnya timbang kalus kering sebanyak 50 mg kedalam
erlenmeyer 100 ml dan tambahkan 10 ml pelarut, kemudian di simpan pada suhu
4oC selama ± 24 jam.
Pembuatan buffer pH 1
Untuk membuat buffer pH 1 digunakan KCl sebanyak 7,4551g dicampur
dengan 980 ml akuades dan diatur hingga mencapai pH 1 dengan menggunakan
HCl pekat. Selanjutnya larutan dipindahkan ke dalam labu ukur 1 L dan
ditambahkan akuades sampai tanda batas.
Pembuatan buffer pH 4,5
Untuk membuat buffer pH 4,50 digunakan CH3CO2Na. 3H2O sebanyak
13,6 g dicampur dengan 950 ml akuades. Kemudian pH diukur dan diatur dengan
asam asetat pekat hingga diperoleh larutan dengan pH 4,5. Selanjutnya larutan
dipindahkan ke dalam labu ukur 1000 ml dan diencerkan dengan akuades sampai
volume mencapai 1000 ml.
Pengukuran dan perhitungan total antosianin
Absorbansi (A) dari sampel yang telah di larutkan ditentukan dengan rumus :
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5.
Kandungan pigmen antosianin pada sampel dihitung dengan rumus :
Total Antosianin =
x 1000
Keterangan :
A
= Absorbansi
Universitas Sumatera Utara
59
BM
= Berat molekul = 449,20 (dinyatakan sebagai sianidin-3-glikosida)
FP
= Faktor pengencer
VE
= Volume ekstrak
BKK = Berat Kering Kalus (g)
ε
= Koefisien absorbsivitas molar = 26900 (dinyatakan sebagai sianidin-3glikosida).
Diketahui :
Absorban dari pelarut (TFA : aquades : etanol)
pH 1 : A521 nm = 0,038
A700 nm = 0,034
pH 4,5 : A521 nm = 0,037
A700 nm = 0,035
FP = 3,33
VE = 10 ml = 0,01 L
BKK = 0,05 gr
1. E1M1 :
pH 1 : A521 nm = 0,040
A700 nm = 0,034
pH 4,5 : A521nm = 0,038
A700 nm = 0,036
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,040-0,038)-(0,034-0,034) pH1 – (0,038-0,037)-(0,036-0,035)pH4,5]
A = (0,02-0) pH1 – (0,001-0,001) pH 4,5
A = 0,001
Total antosianin =
=
x 1000
x 1000
= 0,01 mg/g
Universitas Sumatera Utara
60
2. E1M2 :
pH 1 : A521 nm = 0,042
A700 nm = 0,035
pH 4,5 : A521nm = 0,039
A700 nm = 0,035
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,042-0,038)-(0,035-0,034) pH1 – (0,039-0,037)-(0,035-0,035) pH4,5]
A = (0,004-0,001) pH1 – (0,002-0) pH 4,5
A = 0,001
Total antosianin =
x 1000
x 1000
=
= 0,01 mg/g
3. E1M3 :
pH 1 : A521 nm = 0,068
A700 nm = 0,050
pH 4,5 : A521nm = 0,057
A700 nm = 0,044
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,068-0,038)-(0,050-0,034) pH1 – (0,057-0,037)-(0,044-0,035) pH4,5]
A = (0,03-0,016) pH1 – (0,02-0,009) pH 4,5
A = 0,013
Total antosianin =
=
x 1000
x 1000
= 0,14 mg/g
4. E1M4 :
pH 1 : A521 nm = 0,063
A700 nm = 0,047
pH 4,5 : A521nm = 0,053
A700 nm = 0,042
Universitas Sumatera Utara
61
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,063-0,038)-(0,047-0,034) pH1 – (0,053-0,037)-(0,042-0,035) pH4,5]
A = (0,025-0,013) pH1 – (0,016-0,007) pH 4,5
A = 0,003
Total antosianin =
x 1000
=
x 1000
= 0,03 mg/g
5. E1M5 :
pH 1 : A521 nm = 0,057
A700 nm = 0,044
pH 4,5 : A521nm = 0,049
A700 nm = 0,040
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,057-0,038)-(0,044-0,034) pH1 – (0,049-0,037)-(0,040-0,035)pH4,5]
A = (0,019-0,01) pH1 – (0,012-0,005) pH 4,5
A = 0,002
Total antosianin =
=
x 1000
x 1000
= 0,02 mg/g
6. E2M3 :
pH 1 : A521 nm = 0,054
A700 nm = 0,043
pH 4,5 : A521nm = 0,041
A700 nm = 0,036
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,054-0,038)-(0,043-0,034) pH1 – (0,041-0,037)-(0,036-0,035)pH4,5]
A = (0,016-0,009) pH1 – (0,004-0,001) pH 4,5
Universitas Sumatera Utara
62
A = 0,004
Total antosianin =
x 1000
=
x 1000
= 0,04 mg/g
7. E2M4 :
pH 1 : A521 nm = 0,068
A700 nm = 0,044
pH 4,5 : A521nm = 0,057
A700 nm = 0,042
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,068-0,038)-(0,044-0,034) pH1 – (0,057-0,037)-(0,042-0,035)pH4,5]
A = (0,03-0,01) pH1 – (0,02-0,007) pH 4,5
A = 0,007
Total antosianin =
x 1000
=
x 1000
= 0,08 mg/g
8. E2M5 :
pH 1 : A521 nm = 0,051
A700 nm = 0,041
pH 4,5 : A521nm = 0,038
A700 nm = 0,035
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,051-0,038)-(0,041-0,034) pH1 – (0,038-0,037)-(0,035-0,035)pH4,5]
A = (0,013-0,007) pH1 – (0,001-0) pH 4,5
A = 0,005
Total antosianin =
x 1000
Universitas Sumatera Utara
63
=
x 1000
= 0,06 mg/g
9. E3M2 :
pH 1 : A521 nm = 0,058
A700 nm = 0,046
pH 4,5 : A521nm = 0,047
A700 nm = 0,038
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,058-0,038)-(0,046-0,034) pH1 – (0,047-0,037)-(0,038-0,035)pH4,5]
A = (0,02-0,012) pH1 – (0,01-0,003) pH 4,5
A = 0,001
Total antosianin =
x 1000
=
x 1000
= 0,01 mg/g
10. E3M5 :
pH 1 : A521 nm = 0,053
A700 nm = 0,043
pH 4,5 : A521nm = 0,038
A700 nm = 0,035
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,053-0,038)-(0,043-0,034) pH1 – (0,038-0,037)-(0,035-0,035)pH4,5]
A = (0,015-0,009) pH1 – (0,001-0) pH 4,5
A = 0,005
Total antosianin =
=
x 1000
x 1000
= 0,06 mg/g
Universitas Sumatera Utara
64
Lampiran 13. Kadar Antosianin Kalus Tanaman Rosella
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
Kadar Antosianin (mg/g )
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
0,01
0,01
0,14
0,03
0,02
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
0,04
0,08
0,06
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
0,01
- tidak ada (kalus mengalami kontaminasi pada 3 MST
E3M3
subkultur)
- tidak ada (kalus mengalami kontaminasi pada 3 MST
subkultur)
E3M4
E3M5
0,06
Ket : - = (tidak ada/ biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis), (tidak ada /
kalus mengalami kontaminasi pada 3 MST subkultur)
Universitas Sumatera Utara
65
Lampiran 14. Gambar Kalus
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E2M3
E2M0
E2M1
E2M2
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E1M4
E1M5
E2M4
E3M4
E2M5
E3M5
Universitas Sumatera Utara
66
Lampiran 15.Komposisi Media Murashige dan Skoog (MS)
Bahan Kimia
Konsentrasi Media (ppm)
Makro Nutrien (Stok I)
NH4 NO3
KNO3
CaCl2.2H2O
MgSO4.7H2O
KH2PO4
1650,000
1900,000
440,000
370,000
170,000
Mikro Nutrien (Stok II)
MnSO4.H2O
ZnSO4.7H2O
H3BO3
KI
Na2MoO4.2H20
CuSO4.5H2O
CoCl2.6H2O
6,900
8,600
6,200
0,830
0,250
0,025
0,025
Iron (Stok III)
FeSO4.7H2O
Na2.EDTA
Vitamin (Stok IV)
Nikotinic acid
Pyridoxin HCL
Thiamine HCL
Myo-inositol
Sukrosa
Agar
27,800
37,200
0,500
0,500
0,100
100,000
30.000,000
7.000,000
(Sumber: Murashige and Skoog, 1962)
Universitas Sumatera Utara
67
Lampiran 16. Kegiatan Penelitian
Jenis Kegiatan
Sterilisasi Alat
Pembuatan Media
Pengambilan Bahan
Tanaman
Sterilisasi Bahan
Tanaman
Persiapan Ruang
Tanam
Penanaman
Subkultur
Pemeliharaan Eksplan
1
X
X
2
3
Minggu ke –
4
5
6 7
- Warna kalus
- Bentuk kalus
- Kadar antosianin
9
X
X
10
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Panen
Peubah amatan
- Persentase munculnya
eksplan
membentuk
kalus (%)
- Umur Munculnya kalus
(hari)
- Bobot kalus (gr)
8
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Universitas Sumatera Utara
68
Lampiran 17. Bagan penelitian
I
II
III
IV
V
VI
E1M4
E3M0
E3M3
E2M4
E2M5
E3M5
E3M0
E2M3
E1M4
E3M0
E3M4
E2M3
E2M0
E1M5
E3M1
E2M3
E1M3
E1M2
E1M3
E2M0
E1M0
E1M1
E2M3
E2M2
E2M4
E1M2
E3M2
E2M1
E3M1
E2M0
E3M4
E2M5
E2M0
E1M5
E1M0
E3M2
E1M0
E1M4
E1M1
E2M5
E2M1
E1M3
E2M5
E3M1
E2M4
E1M3
E3M0
E2M4
E3M5
E1M0
E2M3
E3M1
E1M1
E3M3
E2M3
E3M3
E3M5
E1M0
E2M0
E1M4
E3M1
E2M2
E3M0
E3M4
E3M2
E2M5
E1M2
E1M1
E2M1
E2M0
E1M4
E1M1
E3M2
E2M1
E1M3
E1M2
E2M4
E3M0
E1M5
E2M4
E1M5
E3M2
E3M3
E2M1
E2M2
E1M3
E2M5
E1M4
E3M5
E3M4
E2M1
E3M4
E1M2
E3M3
E2M2
E1M0
E3M3
E3M5
E2M2
E2M2
E1M5
E3M1
E1M1
E3M2
E3M4
E3M5
E1M2
E1M5
Universitas Sumatera Utara
Lampiran 1. Data Pengamatan Persentase Terbentuknya Kalus (%)
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E3M4
E3M5
1
100
0
0
100
100
100
0
100
500
2
100
100
100
100
0
0
0
100
100
100
700
3
0
100
100
100
0
0
100
0
100
100
600
4
0
100
100
100
0
100
100
0
100
0
100
100
800
5
100
0
100
0
100
100
100
100
100
100
0
800
6
100
0
100
100
100
100
100
600
Ulangan
7
8
100
0
100
0
100
100
100
100
100
0
0
0
100
100
100
100
100
100
100
100
800
700
9
0
0
0
100
0
100
100
100
100
500
10
100
100
100
100
100
100
0
100
100
800
11
0
0
100
100
100
100
100
100
0
0
600
12
0
100
100
0
100
0
0
300
13
100
100
0
100
0
100
0
400
14
100
0
0
100
100
100
400
15
0
0
100
0
100
100
100
100
100
600
Total
Rataan
400
500
500
300
800
1000
300
600
400
600
700
500
500
300
500
300
500
400
9100
40,00
71,43
41,67
60,00
100,00
90,91
25,00
60,00
80,00
85,71
100,00
83,33
83,33
60,00
71,43
75,00
83,33
57,14
606,67
Universitas Sumatera Utara
48
Lampiran 2. Data Transformasi Persentase Pembentukan Kalus √x + 0,5
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10,0
0,7
10,0 0,7
0,7
E1M0
0,7 10,0
0,7 10,0
10,0
E1M1
0,7
10,0
10,0
10,0
0,7
10,0
0,7
0,7
E1M2
0,0 10,0 10,0
0,7
E1M3
10,0 10,0
10,0 10,0
E1M4
10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0 10,0
10,0
E1M5
0,7
0,7
10,0
0,7
0,7
0,7
E2M0
10,0 0,7
0,7
0,7 10,0
0,7
10,0
E2M1
10,0 10,0
0,7
10,0
E2M2
0,7 10,0 10,0 10,0
10,0
E2M3
10,0
10,0
10,0
10,0
E2M4
10,0
10,0 10,0
E2M5
10,0
0,7 10,0 10,0 10,0 10,0
E3M0
0,7
10,0
10,0
E3M1
0,7
10,0
10,0
10,0
10,0
E3M2
10,0
0,7
10,0
E3M3
10,0
10,0 0,7
E3M4
10,0 10,0
10,0 10,0
E3M5
Total
31,5 62,3 42,2 51,5 61,6 40,1 50,8 32,9
53,0
10
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
0,7
10,0
10,0
60,9
11
0,7
0,7
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
0,7
0,7
61,6
12
0,7
10,0
10,0
0,7
10,0
0,7
0,7
31,5
13
10,0
10,0
0,7
10,0
0,7
10,0
0,7
41,5
14
10,0
0,7
0,7
10,0
10,0
10,0
31,5
15
0,7
0,7
10,0
0,7
10,0
10,0
10,0
10,0
10,0
32,2
Total
Rataan
44,3
51,5
55,1
30,8
80,2
101,0
36,4
63,0
40,8
60,9
70,2
50,8
50,8
31,5
51,5
30,8
50,8
42,2
942,7
4,4
7,4
4,6
6,2
10,0
9,2
3,0
6,3
8,2
8,7
10,0
8,5
8,5
6,3
7,4
7,7
8,5
6,0
7,0
Universitas Sumatera Utara
49
Lampiran 3. Daftar Sidik Ragam Persentase Pembentukan Kalus (%)
SK
Db
JK
KT
F.Hit
Perlakuan
E
2
6,82
3,41
0,20
M
5
343,47
68,69
4,09
E*M
(interaksi)
10
250,29
25,03
1,49
Galat
118
1983,90
16,81
Total
135
2584,47
FK=
KK=
0,05 Ket
3,07 tn
2,29 **
1,91 tn
6582,528516
58,7204
Universitas Sumatera Utara
50
Lampiran 4. Data Pengamatan Umur Munculnya Kalus (hari)
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E3M4
E3M5
1
7
6
8
8
7
36
2
7
6
6
6
7
7
7
46
3
6
6
6
7
7
7
39
4
6
6
9
7
7
7
7
7
56
5
7
6
7
7
7
7
8
7
56
6
6
6
7
7
8
7
41
Ulangan
7
8
7
7
6
6
6
6
6
7
9
8
7
7
7
7
7
55
48
9
6
7
7
7
7
34
10
7
7
6
9
7
7
7
7
57
11
6
6
9
7
7
7
42
12
7
6
7
20
13
8
7
6
7
28
14
6
7
7
7
27
15
6
7
7
7
7
7
41
Total
Rataan
29
7,25
35
7
31
6,2
18
6
48
6
60
6
27
9
43 7,166667
28
7
42
7
49
7
35
7
41
8,2
21
7
35
7
21
7
35
7
28
7
626 6,879121
Universitas Sumatera Utara
51
Lampiran 5. Daftar Sidik Ragam Umur Munculnya Kalus (hari)
SK
db
JK
KT
F.Hit
0,05 Ket
Perlakuan
E
2
18,15
9,07
210,94
3,12 **
M
5
23,18
4,64
107,77
2,34 **
E*M
(interaksi)
10
1,16
0,12
2,69
1,96 **
Galat
74
3,18
0,04
Total
91
45,67
FK=
KK=
4306,33
3,01503
Universitas Sumatera Utara
52
Lampiran 6. Data Pengamatan Bobot Basah Kalus (gr)
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E3M4
E3M5
TOTAL
1
0,05
0,00
0,00
1,29
0,03
0,00
0,00
0,00
1,38
2
0,00
0,86
0,70
0,00
0,00
0,00
0,00
1,18
0,00
0,00
2,73
3
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,29
0,75
1,04
4
0,00
0,00
1,25
0,01
0,00
0,08
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,34
5
0,36
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,11
0,00
0,00
0,00
0,00
1,47
6
0,39
0,00
0,00
0,00
1,53
0,00
0,00
1,92
Ulangan
7
8
0,02
0,00
0,18
0,00
0,45
0,75
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,85
0,00
1,25
0,21
2,58 1,14
9
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,04
0,07
1,08
0,00
1,19
10
0,02
0,00
0,68
0,00
0,00
0,84
0,00
0,35
0,00
1,89
11
0,00
0,00
0,00
1,14
0,00
0,08
0,44
0,00
0,00
0,00
1,66
12
0,00
0,70
0,00
0,00
0,06
0,00
0,00
0,76
13
0,00
0,31
0,00
0,57
0,00
0,50
0,00
1,38
14
0,66
0,00
0,00
0,00
0,99
0,00
1,64
15
0,00
0,00
0,00
0,00
0,07
0,00
0,00
0,00
0,00
0,07
TOTAL
RATAAN
0,10
0,85
1,94
1,77
2,04
3,68
0,01
0,15
0,23
2,63
2,51
2,58
0,00
0,00
1,49
0,00
0,00
2,20
22,18
0,01
0,12
0,16
0,35
0,25
0,33
0,00
0,02
0,05
0,38
0,36
0,43
0,00
0,00
0,21
0,00
0,00
0,31
0,16
Universitas Sumatera Utara
53
Lampiran 7. Data Transformasi Bobot Basah Kalus √x + 0,5
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
0,74
0,71
0,72 0,71
E1M0
0,71 0,71
0,71 0,93
0,83
E1M1
0,71
1,16
0,71
0,71
0,71
0,94
0,71
E1M2
0,71 0,98 1,12
E1M3
1,10 0,71
0,71 0,71
E1M4
1,34 0,71 0,71 1,32 0,71 0,71 0,71
E1M5
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
E2M0
0,73 0,71 0,71 0,71 0,71
0,71
E2M1
0,76 0,71
0,71
E2M2
0,71 0,71 0,71 1,27
E2M3
1,29
0,71
0,71
E2M4
0,71
1,42 0,71
E2M5
0,71
0,71 0,71 0,71 0,71 0,71
E3M0
0,71
0,71
0,71
E3M1
0,71
0,89
0,71
0,71
1,16
E3M2
0,71
0,71
0,71
E3M3
0,71
0,71 0,71
E3M4
1,12 0,71
1,32 0,84
E3M5
Total
4,23 7,80 4,95 5,62 6,44 4,49 4,53 5,48
9
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,74
0,76
1,26
0,71
6,99
10
0,72
0,71
1,09
0,71
0,71
1,16
0,71
0,92
0,71
5,79
11
0,71
0,71
0,71
1,28
0,71
0,76
0,97
0,71
0,71
0,71
6,54
12
0,71
1,09
0,71
0,71
0,75
0,71
0,71
3,97
13
0,71
0,90
0,71
1,04
0,71
1,00
0,71
5,05
14
1,08
0,71
0,71
0,71
1,22
0,71
4,42
15
0,71
0,71
0,71
0,71
0,76
0,71
0,71
0,71
0,71
4,29
Total
7,14
5,48
9,57
4,54
6,79
9,60
8,49
7,18
3,69
6,32
6,28
5,52
4,24
3,54
5,80
2,83
4,24
6,11
107,35
Rataan
0,71
0,78
0,80
0,91
0,85
0,87
0,71
0,72
0,74
0,90
0,90
0,92
0,71
0,71
0,83
0,71
0,71
0,87
0,80
Universitas Sumatera Utara
54
Lampiran 8. Daftar Sidik Ragam Bobot Basah Kalus (gr)
SK
db
JK
KT
F.Hit
0,05
Perlakuan
E
2
0,05
0,03
0,86
3,07
M
5
0,55
0,11
3,74
2,29
E*M
(interaksi)
10
0,25
0,02
0,85
1,91
Galat
118
3,46
0,03
Total
135
4,31
FK=
KK=
Ket
tn
**
tn
85,366
21,5438
Universitas Sumatera Utara
55
Lampiran 9. Data Pengamatan Bobot Kering Kalus (gr)
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E3M4
E3M5
TOTAL
1
0,01
0,00
0,00
1,10
0,00
0,00
0,00
0,00
1,11
2
0,00
0,59
0,29
0,00
0,00
0,00
0,00
0,54
0,00
0,00
1,42
3
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,13
0,43
0,56
4
0,00
0,00
0,82
0,00
0,00
0,02
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,83
5
0,18
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,39
0,00
0,00
0,00
0,00
0,57
6
0,23
0,00
0,00
0,00
0,80
0,00
0,00
1,03
7
0,00
0,17
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,28
0,57
1,03
Ulangan
8
0,00
0,05
0,00
0,53
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,14
0,72
9
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,01
0,00
0,55
0,00
0,56
10
0,00
0,00
0,39
0,00
0,00
0,63
0,00
0,25
0,00
1,27
11
0,00
0,00
0,00
0,96
0,00
0,01
0,50
0,00
0,00
0,00
1,48
12
0,00
0,39
0,00
0,00
0,04
0,00
0,00
0,43
13
0,00
0,13
0,00
0,33
0,00
0,19
0,00
0,66
14
0,35
0,00
0,00
0,00
0,80
0,00
1,15
15
0,00
0,00
0,00
0,00
0,01
0,00
0,00
0,00
0,00
0,01
TOTAL
0,02
0,36
1,21
1,04
1,02
2,88
0,00
0,02
0,03
1,44
1,36
1,65
0,00
0,00
0,65
0,00
0,00
1,15
12,83
RATAAN
0,00
0,05
0,10
0,21
0,13
0,26
0,00
0,00
0,01
0,21
0,19
0,27
0,00
0,00
0,09
0,00
0,00
0,16
1,69
Universitas Sumatera Utara
56
Lampiran 10. Data Transformasi Bobot Kering Kalus √x + 0,5
Ulangan
Perlakuan
1
2
3
4
5
6
7
8
0,71
0,71
0,71 0,71
E1M0
0,71 0,71
0,71
0,82
0,74
E1M1
0,71
1,05
0,71
0,71
0,71
0,85
0,71
E1M2
0,71 0,82 1,01
E1M3
0,89 0,71
0,71 0,71
E1M4
1,26 0,71 0,71 1,15
0,71 0,71 0,71
E1M5
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
E2M0
0,71 0,71 0,71 0,71
0,71
0,71
E2M1
0,72
0,71
0,71
E2M2
0,71 0,71 0,71
0,94
E2M3
1,02
0,71
0,71
E2M4
0,71
1,14 0,71
E2M5
0,71
0,71
0,71 0,71 0,71 0,71
E3M0
0,71
0,71
0,71
E3M1
0,71
0,79
0,71
0,71
0,88
E3M2
0,71
0,71
0,71
E3M3
0,71
0,71
0,71
E3M4
0,97 0,71
1,04 0,80
E3M5
Total
4,10 7,19 4,95 5,40
6,01 4,12 4,36 5,29
9
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
1,02
0,71
6,69
10
0,71
0,71
0,94
0,71
0,71
1,06
0,71
0,87
0,71
5,54
11
0,71
0,71
0,71
1,21
0,71
0,71
1,00
0,71
0,71
0,71
6,46
12
0,71
0,94
0,71
0,71
0,73
0,71
0,71
3,80
13
0,71
0,79
0,71
0,91
0,71
0,83
0,71
4,66
14
0,92
0,71
0,71
0,71
1,14
0,71
4,18
15
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
0,71
4,25
Total
7,08
5,19
9,21
4,16
6,28
9,28
8,49
7,09
3,56
5,80
5,74
5,14
4,24
3,54
5,37
2,83
4,24
5,63
102,86
Rataan
0,71
0,74
0,77
0,83
0,79
0,84
0,71
0,71
0,71
0,83
0,82
0,86
0,71
0,71
0,77
0,71
0,71
0,80
0,76
Universitas Sumatera Utara
57
Lampiran 11. Daftar Sidik Ragam Bobot Kering Kalus (gr)
SK
Db
JK
KT
F.Hit
Perlakuan
E
2
0,03
0,02
1,21
M
5
0,28
0,06
4,24
E*M (interaksi)
10
0,08
0,01
0,64
Galat
118
1,56
0,01
Total
135
1,96
FK=
KK=
0,05 Ket
3,07 tn
2,29 **
1,91 tn
78,3763
15,0936
Universitas Sumatera Utara
58
Lampiran 12. Hasil Absorban Spektrofotometer Genesys 20 dan Total
Antosianin
Persiapan larutan sampel (Abeda et al.,2014).
Untuk membuat pelarut digunakan Trifluoride acid (TFA) sebanyak 1 ml
dan etanol 999 ml. Selanjutnya timbang kalus kering sebanyak 50 mg kedalam
erlenmeyer 100 ml dan tambahkan 10 ml pelarut, kemudian di simpan pada suhu
4oC selama ± 24 jam.
Pembuatan buffer pH 1
Untuk membuat buffer pH 1 digunakan KCl sebanyak 7,4551g dicampur
dengan 980 ml akuades dan diatur hingga mencapai pH 1 dengan menggunakan
HCl pekat. Selanjutnya larutan dipindahkan ke dalam labu ukur 1 L dan
ditambahkan akuades sampai tanda batas.
Pembuatan buffer pH 4,5
Untuk membuat buffer pH 4,50 digunakan CH3CO2Na. 3H2O sebanyak
13,6 g dicampur dengan 950 ml akuades. Kemudian pH diukur dan diatur dengan
asam asetat pekat hingga diperoleh larutan dengan pH 4,5. Selanjutnya larutan
dipindahkan ke dalam labu ukur 1000 ml dan diencerkan dengan akuades sampai
volume mencapai 1000 ml.
Pengukuran dan perhitungan total antosianin
Absorbansi (A) dari sampel yang telah di larutkan ditentukan dengan rumus :
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5.
Kandungan pigmen antosianin pada sampel dihitung dengan rumus :
Total Antosianin =
x 1000
Keterangan :
A
= Absorbansi
Universitas Sumatera Utara
59
BM
= Berat molekul = 449,20 (dinyatakan sebagai sianidin-3-glikosida)
FP
= Faktor pengencer
VE
= Volume ekstrak
BKK = Berat Kering Kalus (g)
ε
= Koefisien absorbsivitas molar = 26900 (dinyatakan sebagai sianidin-3glikosida).
Diketahui :
Absorban dari pelarut (TFA : aquades : etanol)
pH 1 : A521 nm = 0,038
A700 nm = 0,034
pH 4,5 : A521 nm = 0,037
A700 nm = 0,035
FP = 3,33
VE = 10 ml = 0,01 L
BKK = 0,05 gr
1. E1M1 :
pH 1 : A521 nm = 0,040
A700 nm = 0,034
pH 4,5 : A521nm = 0,038
A700 nm = 0,036
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,040-0,038)-(0,034-0,034) pH1 – (0,038-0,037)-(0,036-0,035)pH4,5]
A = (0,02-0) pH1 – (0,001-0,001) pH 4,5
A = 0,001
Total antosianin =
=
x 1000
x 1000
= 0,01 mg/g
Universitas Sumatera Utara
60
2. E1M2 :
pH 1 : A521 nm = 0,042
A700 nm = 0,035
pH 4,5 : A521nm = 0,039
A700 nm = 0,035
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,042-0,038)-(0,035-0,034) pH1 – (0,039-0,037)-(0,035-0,035) pH4,5]
A = (0,004-0,001) pH1 – (0,002-0) pH 4,5
A = 0,001
Total antosianin =
x 1000
x 1000
=
= 0,01 mg/g
3. E1M3 :
pH 1 : A521 nm = 0,068
A700 nm = 0,050
pH 4,5 : A521nm = 0,057
A700 nm = 0,044
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,068-0,038)-(0,050-0,034) pH1 – (0,057-0,037)-(0,044-0,035) pH4,5]
A = (0,03-0,016) pH1 – (0,02-0,009) pH 4,5
A = 0,013
Total antosianin =
=
x 1000
x 1000
= 0,14 mg/g
4. E1M4 :
pH 1 : A521 nm = 0,063
A700 nm = 0,047
pH 4,5 : A521nm = 0,053
A700 nm = 0,042
Universitas Sumatera Utara
61
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,063-0,038)-(0,047-0,034) pH1 – (0,053-0,037)-(0,042-0,035) pH4,5]
A = (0,025-0,013) pH1 – (0,016-0,007) pH 4,5
A = 0,003
Total antosianin =
x 1000
=
x 1000
= 0,03 mg/g
5. E1M5 :
pH 1 : A521 nm = 0,057
A700 nm = 0,044
pH 4,5 : A521nm = 0,049
A700 nm = 0,040
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,057-0,038)-(0,044-0,034) pH1 – (0,049-0,037)-(0,040-0,035)pH4,5]
A = (0,019-0,01) pH1 – (0,012-0,005) pH 4,5
A = 0,002
Total antosianin =
=
x 1000
x 1000
= 0,02 mg/g
6. E2M3 :
pH 1 : A521 nm = 0,054
A700 nm = 0,043
pH 4,5 : A521nm = 0,041
A700 nm = 0,036
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,054-0,038)-(0,043-0,034) pH1 – (0,041-0,037)-(0,036-0,035)pH4,5]
A = (0,016-0,009) pH1 – (0,004-0,001) pH 4,5
Universitas Sumatera Utara
62
A = 0,004
Total antosianin =
x 1000
=
x 1000
= 0,04 mg/g
7. E2M4 :
pH 1 : A521 nm = 0,068
A700 nm = 0,044
pH 4,5 : A521nm = 0,057
A700 nm = 0,042
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,068-0,038)-(0,044-0,034) pH1 – (0,057-0,037)-(0,042-0,035)pH4,5]
A = (0,03-0,01) pH1 – (0,02-0,007) pH 4,5
A = 0,007
Total antosianin =
x 1000
=
x 1000
= 0,08 mg/g
8. E2M5 :
pH 1 : A521 nm = 0,051
A700 nm = 0,041
pH 4,5 : A521nm = 0,038
A700 nm = 0,035
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,051-0,038)-(0,041-0,034) pH1 – (0,038-0,037)-(0,035-0,035)pH4,5]
A = (0,013-0,007) pH1 – (0,001-0) pH 4,5
A = 0,005
Total antosianin =
x 1000
Universitas Sumatera Utara
63
=
x 1000
= 0,06 mg/g
9. E3M2 :
pH 1 : A521 nm = 0,058
A700 nm = 0,046
pH 4,5 : A521nm = 0,047
A700 nm = 0,038
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,058-0,038)-(0,046-0,034) pH1 – (0,047-0,037)-(0,038-0,035)pH4,5]
A = (0,02-0,012) pH1 – (0,01-0,003) pH 4,5
A = 0,001
Total antosianin =
x 1000
=
x 1000
= 0,01 mg/g
10. E3M5 :
pH 1 : A521 nm = 0,053
A700 nm = 0,043
pH 4,5 : A521nm = 0,038
A700 nm = 0,035
A = (A521-A700)pH 1 – (A521-A700)pH 4,5
A = [(0,053-0,038)-(0,043-0,034) pH1 – (0,038-0,037)-(0,035-0,035)pH4,5]
A = (0,015-0,009) pH1 – (0,001-0) pH 4,5
A = 0,005
Total antosianin =
=
x 1000
x 1000
= 0,06 mg/g
Universitas Sumatera Utara
64
Lampiran 13. Kadar Antosianin Kalus Tanaman Rosella
Perlakuan
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E1M4
E1M5
E2M0
E2M1
E2M2
E2M3
E2M4
E2M5
E3M0
E3M1
E3M2
Kadar Antosianin (mg/g )
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
0,01
0,01
0,14
0,03
0,02
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
0,04
0,08
0,06
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
- tidak ada (biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis)
0,01
- tidak ada (kalus mengalami kontaminasi pada 3 MST
E3M3
subkultur)
- tidak ada (kalus mengalami kontaminasi pada 3 MST
subkultur)
E3M4
E3M5
0,06
Ket : - = (tidak ada/ biomassa kalus tidak mencukupi untuk dianalis), (tidak ada /
kalus mengalami kontaminasi pada 3 MST subkultur)
Universitas Sumatera Utara
65
Lampiran 14. Gambar Kalus
E1M0
E1M1
E1M2
E1M3
E2M3
E2M0
E2M1
E2M2
E3M0
E3M1
E3M2
E3M3
E1M4
E1M5
E2M4
E3M4
E2M5
E3M5
Universitas Sumatera Utara
66
Lampiran 15.Komposisi Media Murashige dan Skoog (MS)
Bahan Kimia
Konsentrasi Media (ppm)
Makro Nutrien (Stok I)
NH4 NO3
KNO3
CaCl2.2H2O
MgSO4.7H2O
KH2PO4
1650,000
1900,000
440,000
370,000
170,000
Mikro Nutrien (Stok II)
MnSO4.H2O
ZnSO4.7H2O
H3BO3
KI
Na2MoO4.2H20
CuSO4.5H2O
CoCl2.6H2O
6,900
8,600
6,200
0,830
0,250
0,025
0,025
Iron (Stok III)
FeSO4.7H2O
Na2.EDTA
Vitamin (Stok IV)
Nikotinic acid
Pyridoxin HCL
Thiamine HCL
Myo-inositol
Sukrosa
Agar
27,800
37,200
0,500
0,500
0,100
100,000
30.000,000
7.000,000
(Sumber: Murashige and Skoog, 1962)
Universitas Sumatera Utara
67
Lampiran 16. Kegiatan Penelitian
Jenis Kegiatan
Sterilisasi Alat
Pembuatan Media
Pengambilan Bahan
Tanaman
Sterilisasi Bahan
Tanaman
Persiapan Ruang
Tanam
Penanaman
Subkultur
Pemeliharaan Eksplan
1
X
X
2
3
Minggu ke –
4
5
6 7
- Warna kalus
- Bentuk kalus
- Kadar antosianin
9
X
X
10
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Panen
Peubah amatan
- Persentase munculnya
eksplan
membentuk
kalus (%)
- Umur Munculnya kalus
(hari)
- Bobot kalus (gr)
8
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Universitas Sumatera Utara
68
Lampiran 17. Bagan penelitian
I
II
III
IV
V
VI
E1M4
E3M0
E3M3
E2M4
E2M5
E3M5
E3M0
E2M3
E1M4
E3M0
E3M4
E2M3
E2M0
E1M5
E3M1
E2M3
E1M3
E1M2
E1M3
E2M0
E1M0
E1M1
E2M3
E2M2
E2M4
E1M2
E3M2
E2M1
E3M1
E2M0
E3M4
E2M5
E2M0
E1M5
E1M0
E3M2
E1M0
E1M4
E1M1
E2M5
E2M1
E1M3
E2M5
E3M1
E2M4
E1M3
E3M0
E2M4
E3M5
E1M0
E2M3
E3M1
E1M1
E3M3
E2M3
E3M3
E3M5
E1M0
E2M0
E1M4
E3M1
E2M2
E3M0
E3M4
E3M2
E2M5
E1M2
E1M1
E2M1
E2M0
E1M4
E1M1
E3M2
E2M1
E1M3
E1M2
E2M4
E3M0
E1M5
E2M4
E1M5
E3M2
E3M3
E2M1
E2M2
E1M3
E2M5
E1M4
E3M5
E3M4
E2M1
E3M4
E1M2
E3M3
E2M2
E1M0
E3M3
E3M5
E2M2
E2M2
E1M5
E3M1
E1M1
E3M2
E3M4
E3M5
E1M2
E1M5
Universitas Sumatera Utara