Proceedings S 5 2015 Edisi Revisi. Mohd. Rasdi bin Saamah, Abu Hassan Abdul
ISSN: 2088-6799
LANGUAGE MAINTENANCE AND SHIFT V
September 2 3, 2015
Revised Edition
Master Program in Linguistics, Diponegoro University
in Collaboration with
Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah
Proceedings
International Seminar
Language Maintenance and Shift V
“The Role of Indigenous Languages in Constructing Identity”
September 2 3, 2015
xviii+433 hlm. 21 x 29,7 cm
ISSN: 2088-6799
Revised dition
Compiled by:
Herudjati Purwoko (Indonesia)
Agus Subiyanto (Indonesia)
Wuri Sayekti (Indonesia)
Tohom Marthin Donius Pasaribu (Indonesia)
Yudha Thianto (United States of America)
Priyankoo Sarmah (India)
Zane Goebel (Australia)
Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah
Jalan Imam Bardjo, S.H. No.5 Semarang
Telp/Fax +62-24-8448717
Email: seminarlinguistics@gmail.com
Website: www.mli.undip.ac.id/lamas
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
NOTE
This international seminar on Language Maintenance and Shift V (LAMAS V for short) is a
continuation of the previous LAMAS seminars conducted annually by the Master Program in
Linguistics, Diponegoro University in cooperation with Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah.
We would like to extent our deepest gratitude to the seminar committee for putting together the seminar
that gave rise to this compilation of papers. Thanks also go to the Head and the Secretary of the Master
Program in Linguistics Diponegoro University, without whom the seminar would not have been
possible.
The table of contents lists 92 papers presented at the seminar. Of these papers, 5 papers are presented
by invited keynote speakers. They are Prof. Aron Repmann, Ph.D. (Trinity Christian College, USA),
Prof. Yudha Thianto, Ph.D. (Trinity Christian College, USA), Dr. Priyankoo Sarmah, Ph.D. (Indian
Institute of Technology Guwahati, India), Helena I.R. Agustien, Ph.D. (Semarang State University,
Indonesia), and Dr. M. Suryadi, M.Hum. (Diponegoro University, Indonesia).
In terms of the topic areas, the papers are in sociolinguistics, psycholinguistics, theoretical linguistics,
antropolinguistics, pragmatics, applied linguistics, and discourse analysis.
iii
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
NOTE FOR REVISED EDITION
There is a little change in this revised edition, which as the shifting of some parts of the article by Tatan
Tawami and Retno Purwani Sari entitled “Sundanese Identity Represented by the Talents of Ini
Talkshow A Study of Pragmatics” on page 166 to 167. This has an impact on the change of table of
contents.
v
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
SCHEDULE OF THE INTERNATIONAL SEMINAR LANGUAGE MAINTENANCE AND SHIFT V
The Role of Indigenous Languages in Constructing Identity
WEDNESDAY, SEPTEMBER 2, 2015
TIME
07.00 - 08.00
NAME
08.00 - 08.15
PAGE
SPEECH FROM THE COMMITTEE
08.15 - 08.30
Prof. Aron Reppmann, Ph.D.
08.30 - 10.30
Prof. Yudha Thianto, Ph.D.
Dr. Priyankoo Sarmah, Ph.D.
10.30 - 11.00
Nasariah Mansor, Nooriza
Wahab
Deli Nirmala
Pradnya Permanasari
11.00 - 12.30
TITLE
REGISTRATION
Siti Suharsih
Ahmad Jazuly
Eric Kunto Aribowo
Sudirman Wilian
Ika Inayati
OPENING
PLENARY SESSION 1
CODE SWITCHING IN CARTHAGE: AUGUSTINE'S USE OF THE PUNIC
LANGUAGE AS AN INSTRUMENT OF CULTURAL UNITY
LOAN WORDS AS SHAPERS OF IDENTITY IN SEVENTEENTH-CENTURY MALAY:
A HISTORICAL LINGUISTICS STUDY OF CHRISTIAN SONGS INTRODUCED BY
THE VOC
LANGUAGE MAINTENANCE AND SHIFT: THE ASSAM SORA PERSPECTIVE
COFFEE BREAK
PARALLEL 1 A
ANALISIS KESALAHAN BAHASA: PERBANDINGAN ANTARA PELAJAR KELAS
CEMERLANG DAN PELAJAR KELAS KURANG CEMERLANG
ATTITUDES TOWARDS JAVANESE LANGUAGE AND ITS MAINTENANCE BY THE
ENGLISH DEPARTMENT STUDENTS OF DIPONEGORO UNIVERSITY
WILL JAVANESE LANGUAGE BECOME EXTINCT?
PENGGUNAAN BAHASA JAWA DIALEK BANTEN DI KALANGAN MAHASISWA
(STUDI KASUS PADA DUA PTN DI PROPINSI BANTEN)
PARALLEL 1 B
IMPLEMENTASI PENGEMBANGAN BAHASA PADA ANAK USIA DINI
SELAMATKAN PERKAWINANMU, SELAMATKAN BAHASAMU: CATATAN
MENGENAI DAMPAK POSITIF PERKAWINAN ENDOGAMI TERHADAP BAHASA
MASYARAKAT KETURUNAN ARAB DI PASAR KLIWON SURAKARTA
PELESTARIAN BAHASA DAERAH MELALUI PENULISAN DAN PENERBITAN BUKU
PEMERTAHANAN BAHASA DAERAH DALAM PUISI TERJEMAHAN
vii
ROOM
LOBBY
KRYPTON
KRYPTON
CHAIR PERSON
Committee
Head of
Committee
Dean of FIB Undip
1-7
KRYPTON
19 - 27
Dr. Nurhayati,
M.Hum.
8 - 18
RESTO
328 - 331
58 - 62
KRYPTON I
Committee
KRYPTON II
Committee
114 - 118
378 - 381
201 - 205
271 - 275
387 - 391
296 - 299
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Jumharia Djamereng
Masruddin
Siti Fitriati
Sofi Aulia Rahmania
11.00 - 12.30
Ribut Surjowati
Risha Devina Rahzanie
Nurhayati
P. Ari Subagyo
12.30 - 13.30
Rosida Tiurma Manurung
Antonius Suratno, Cecilia T
Murniati, Emilia N Aydawati
Pradiptia Wulan Utami
13.30 - 15.00
Rin Surtantini, Teguh Imam
Subarkah
Agus Hari Wibowo
Apriliya Dwi Prihatiningtyas
Eko Widianto
Taufik Suadiyatno
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 1 C
INFLUENTIAL FACTORS IN THE MAINTENANCE OF TAMIL LANGUAGE AMONG
INDIAN SOCIETIES IN MEDAN, NORTH SUMATERA
WOTU LANGUAGE IN ENDANGERED PHASE : SOLUTION FOR REVITALIZING
WOTU LANGUAGE
GAYA BAHASA DALAM SASTRA LISAN LAMPUNG PEPANCOGH
RAGAM DIALEK PADA MASYARAKAT TUTUR KABUPATEN DEMAK
PARALLEL 1 D
NEWSPAPER IDEOLOGY: CRITICAL DISCOURSE ANALYSIS ON 2002 BALI
BOMBING AND PAPUA CONFLICT REPORTED BY SYDNEY MORNING HERALD
KEBERPIHAKAN BAHASA JURNALISTIK MEDIA MASSA DALAM KERAJAAN
JOKOWI
POLITICAL DISCOURSE ANALYSIS OF MEGAWATI'S SPEEC IN THE OPENING
OF THE FOURTH CONGRESS OF THE PDIP
JEJAK KUASA DALAM SABDA RAJA DAN DHAWUH RAJA: TINJAUAN ANALISIS
WACANA KRITIS
LUNCH BREAK
PARALLEL 2 A
ANALISIS DIMENSI SOSIAL, BUDAYA, DAN EKONOMI DALAM FENOMENA ALIH
KODE DI RUSUNAWA
A STUDY OF THE PERCPTUAL BELIEFS AND THE USE OF INFORMAION AND
COMMUNICATION TECHNOLOGY FOR LANGUAGE LEARNING
ALIH KODE DAN CAMPUR KODE DALAM ACARA “BUKAN SEKEDAR WAYANG” DI
NET TV: SUATU KAJIAN SOSIOLINGUISTIK
LANGUAGE INFERIORITY OF NON-MAINSTREAM VERNACULAR: A CASE OF
NGAPAK AND BANDHEK DIALECTS
PARALLEL 2 B
PERMASALAHAN PENGUCAPAN BUNYI VOKAL BAHASA INGGRIS
PENGARUH SISTEM FONOLOGI BAHASA PERTAMA TERHADAP
PEMBELAJARAN BAHASA KEDUA: STUDI KASUS PADA PENUTUR BAHASA CINA
DAN JEPANG
INTERFERENSI BAHASA ARAB DAN BAHASA JAWA PADA TUTURAN
MASYARAKAT PONDOK PESANTREN SEBAGAI GEJALA PERGESERAN BAHASA
MOTHER-TONGUE (L1) PHONOLOGICAL INTERFERENCEIN THE SPOKEN
ENGLISH OF SOUVENIR SELLERS IN LOMBOK
viii
PAGE
ROOM
CHAIR PERSON
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
77 - 80
91 - 94
374 - 377
382 - 386
129 - 133
365 - 368
105 - 109
350 - 354
RESTO
369 - 373
39 - 43
KRYPTON I
Committee
KRYPTON II
Committee
355 - 359
124 - 128
197 - 200
229 - 232
262 - 266
170 - 174
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Amy Sabila
Pininta Veronika Silalahi
Raheni Suhita, Djoko
Sulaksono, Kenfitria Diah
Wijayanti
13.30 - 15.00
Adam Damanhuri
Angga Cahyaning Utami
Rosaria Mita Amalia, Rani
Sitifitriani
Athiyah Salwa
Cahyo Ramadani, Aris
Munandar
Titi Puji Lestari
Eny Setyowati, Sri
Pamungkas
Clara Herlina Karjo
Melor Fauzita Binti Md. Yusoff
15.00 - 16.30
Nursyifa Azzahro
I Nengah Suandi
Favorita Kurwidaria
Lalu Ari Irawan, Susanto,
Suharsono
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 2 C
SEBAMBANGAN CULTURAL SOCIETY IN THE DISTRICT OF LAMPUNG PEPADUN
KIBANG BUDI JAYA UNIT 6 TULANG BAWANG LAMPUNG
LANGUAGE AND IDENTITY IN THE WEDDING CEREMONY OF BATAK TOBA
DAYA PRAGMATIK DAN FUNGSI MANTRA PENGLARISAN BAGI MASYARAKAT
JAWA
MADURESE PROVERBS (A SOCIOLINGUISTICS COGNITIVE PERSPECTIVE OF
MADURESE MEANING OF LIFE)
PARALLEL 2 D
REALISASI TUTURAN EKSPRESIF TENAGA KERJA WANITA DALAM FILM
MINGGU PAGI DI VICTORIA PARK
APPLICATION OF PERFORMATIVE CONCEPT ON ENGLISH LEGAL
DOCUMENTS: A STUDY OF PRAGMATICS
THE INFLUENCE OF MULTICULTURAL SOCIETY IN INDONESIAN SONG LYRICS
PRESERVING VERNACULARS IN INDONESIA: A BILINGUAL VERNACULARENGLISH DICTIONARY APPROACH
PARALLEL 3 A
PERILAKU SOSIAL MASYARAKAT INDONESIA AKIBAT KOSA KATA SERAPAN
BAHASA ASING DALAM BIDANG TEKNOLOGI DAN KULINER
PERSINGGUNGAN ANTARBAHASA MASYARAKAT NELAYAN DI PESISIR PANTAI
SELATAN PACITAN
IMPACTS OF SOCIAL MEDIA TOWARDS LANGUAGE SHIFT AMONG UNIVERSITY
STUDENTS
AMALAN KESANTUNAN BERBAHASA BAHASA ARAHAN GOLONGAN
MAHASISWA
PARALLEL 3 B
MAKNA SIMBOLIK PERMAINAN CINGCIRIPIT SERTA MANFAATNYA BAGI
PENDIDIKAN KARAKTER ANAK
PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN SEBAGAI UPAYA PEMERTAHANAN BAHASA
DAERAH DI INDONESIA
KEUNIKAN DAN KEESTETISAN PEMAKAIAN BAHASA RINENGGA DALAM
WACANA PANYANDRA UPACARA ADAT PERNIKAHAN MASYARAKAT JAWA
THINK IN SASAK, SPEAK IN ENGLISH
PAGE
CHAIR PERSON
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
KRYPTON I
Committee
KRYPTON II
Committee
210 - 214
110 - 113
360 - 364
28 - 29
215 - 219
134 - 138
248 - 252
49 - 53
399 - 403
267 - 270
54 - 57
308 - 312
345 - 349
291 - 295
286 - 290
86 - 90
ix
ROOM
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Faizah Ahmad, Hishamudin
Isam, Mashetoh Abd Mutalib
Suparto
Mulyadi
15.00 - 16.30
Siyaswati
Prihantoro
Tri Wahyu Retno Ningsih
Netty Nurdiyani
Ani Rachmat
16.30 - 17.00
19.00 - 21.00
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 3 C
PERSEPSI GURU TERHADAP PENGGUNAAN DATA KORPUS DALAM
PENGAJARAN TATA BAHASA BAHASA MELAYU
ADJECTIVISH INDONESIAN VERBS: A COGNITIVE SEMANTICS PERSPECTIVE
CATEGORIZATION OF EMOTION VERBS IN BAHASA INDONESIA
POLITENESS STRATEGY IN AMERICAN FOLKTALES: “JACK AND THE
BEANSTALK”
PARALLEL 3 D
PROPER WORDS TO COMMON WORDS CONVERSION: THE FAMOUS, THE
INFAMOUS AND THE GROWTH OF INFORMAL LEXICON
PERSEPSI HIGH FUNCTIONING AUTISM TERHADAP ASPEK FONEMIS
NAMA DIRI ANAK JAWA DI ERA GLOBAL
ISTILAH KEKERABATAN SEBAGAI FRAGMEN DARI NATIONAL WORLD-VIEW
COFFEE BREAK
DINNER
PAGE
ROOM
CHAIR PERSON
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
285 - 289
161 - 165
95 - 99
143 - 146
119 - 123
409 - 412
332 - 335
220 - 223
RESTO
KRYPTON
THURSDAY, SEPTEMBER 3, 2015
07.30 - 08.00
08.00 - 10.00
REGISTRATION
PLENARY SESSION 2
Prof. Dr. Mahsun, M.S.
Helena I.R. Agustien, Ph.D.
M. Suryadi
10.00 - 10.30
Asrofah, Festi Himatu Karima,
Larasati
Y.B. Agung Prasaja
10.30 - 12.30
Nungki Heriyati, M. Rayhan
Bustam
Susi Machdalena
Ali Badrudin
PENINGKATAN LITERASI SEKOLAH: APA IMPLIKASINYA BAGI PARA PENDIDIK?
TRIPILAR PELURUSLERESAN BASA ALUS SEMARANGAN UPAYA TERHADAP
PELESTARIAN BAHASA IBU
COFFEE BREAK
PARALLEL 4 A
FETISME BAHASA DALAM LAGU POPULER
REVISITING MODEL OF READING COMPREHENSION IN LANGUAGE
ACQUISITION
PEMENANG VS “ORANG YANG KALAH”: REFLEKSI IDENTITAS DAN BUDAYA
BANGSA
KEUNIKAN ANTROPONIM RUSIA KAJIAN ANTROPONIMIKA
MENGUNGKAP PENGETAHUAN LOKAL MASYARAKAT JAWA DALAM
BERINTERAKSI DENGAN LINGKUNGAN MELALUI SASMITA JAWA
x
187 - 191
LOBBY
Committee
KRYPTON
Drs. Pardi,
M.Hum. &
Herudjati Purwoko,
Ph.D.
192 - 196
RESTO
243 - 247
180 - 182
KRYPTON I
336 - 340
396 - 398
206 - 209
Committee
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Asih Prihandini, Novian
Denny Nugraha
Welsi Damayanti
Antonio Constantino Soares
Indrawati Pusparini
Mohd. Rasdi bin Saamah,
Abu Hassan Abdul
10.30 - 12.30
Asep Burhan Nurdin, Dina
Manda Putri, Dina Rosdiana,
Prifta Alina Pergiwati
Veria Septianingtias
Trisnowati Tanto
Herudjati Purwoko
Juanda
Kasno Pamungkas
Tubiyono
Afritta Dwi Martyawati
Nunung Supriadi
12.30 - 13.30
Andi Rizki Fauzi
Baharuddin
13.30 - 15.30
Farikah
Nani Sunarni
Euis Kurniasih
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 4 B
KONSRUKSI BAHASA DALAM SLOGAN (TAGLINE) IDENTITAS TUJUAN WISATA
(DESTINATION BRANDING) DI ENAM KOTA DI INDONESIA
FONOLOGI BAHASA MELAYU PROVINSI RIAU DAN BAHASA MINANG TANAH
DATAR SUMATERA BARAT
PASSIVE-LIKE CONSTRUCTIONS IN MAKASAE LANGUAGE
THE LANGUAGE STYLE ANALYSIS IN JOB ADVERTISEMENT FOUND IN KOMPAS
NEWSPAPAER
PERSAMAAN LAMBANG DAN MAKNA DALAM PERIBAHASA SEMAI DAN
PERIBAHASA MELAYU
PARALLEL 4 C
THE PRESERVATION OF SUNDANESE LANGUAGE IN MULTI-ETHNIC FAMILIES:
THE RESEARCH OF SOCIOLINGUISTICS IN SAWARNA VILLAGE, BAYAH SUBDISTRICT, LEBAK REGENCY
MORFOFONEMIK BAHASA INDONESIA DAN BAHASA LAMPUNG: KAJIAN
MORFOLOGI KONTRASTIF
LANGUAGE PLAY AND ITS FUNCTIONS IN CHILDREN’S FICTION
LET'S "HAVE A LISTEN" TO A RADIO TALK
"PUPUH" SEBUAH PROYEKSI PENGEMBANGAN KARAKTER SISWA
PARALLEL 4 D
WORD FORMATION AND PRODUCT NAMING STRATEGY: A STUDY OF
MORPHOLOGY
PENG-IKON-AN WANITA KARIR DALAM MEDIA CETAK
SIKAP BAHASA ETNIS JAWA TERHADAP BAHASA JAWA DI LUAR
HOMELANDNYA
PERAN BAHASA JAWA DIALEK BANYUMAS TERHADAP PERKEMBANGAN
BAHASA MANDARIN DI PURWOKERTO
LUNCH BREAK
PARALLEL 5 A
PROMOTING OUTCOME BASED LEARNING (OBL) IN A LINGUISTICS COURSE
NATURALNESS IN TRANSLATION OF ENGLISH NOVEL INTO INDONESIAN
THE IMPLEMENTATION OF TALKING STICK TECHNIQUE IN TEACHING WRITING
OF HORTATORY EXPOSITION TEXTS
PEMAKNAAN LEKSIKON GERAKAN TARI TRADISI SEBAGAI IDENTITAS
MASYARAKAT SUNDA ( LC)
KATA SAPAAN DALAM SAWALA LUHUNG MASYARAKAT ADAT KARUHUN
URANG
xi
PAGE
ROOM
CHAIR PERSON
KRYPTON II
Committee
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
238 - 242
426 - 429
35 - 38
72 - 76
313 - 317
233 - 237
417 - 420
175 - 179
67 - 71
300 - 303
81 - 85
413 - 416
193 - 196
341 - 344
RESTO
30 - 34
44 - 48
63 - 66
323 - 327
276 - 280
KRYPTON I
Committee
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Annisa Herdini
Desie Natalia
Wati Kurniawati
Suharno
Widyatmike Gede
Mulawarman
Subur Laksmono Wardoyo,
Ririn Ambarini, Sri Suneki
13.30 - 15.30
Sri Rejeki Urip
Djatmika
Muhammad Iqbal Suhartomo,
Riza Taufiq Rizki
Tatan Tawami, Retno
Purwani Sari
Kahar Dwi Prihantono
Titin Lestari
Mytha Candria
Rukni Setyawati
Sumarlam, Djatmika, Sri
Pamungkas
15.30 - 16.00
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 5 B
STRUKTUR SILABEL BAHASA INDONESIA: KAJIAN TEORI OPTIMALITAS
SUNDANESE VOCABULARIES IN KAMUS URBAN INDONESIA: AN EFFORT
TOWARD POSITIVE LANGUAGE ATTITUDE THROUGH LEXICOGRAPHIC
TRANSLATION
AKOMODASI TUTURAN MASYARAKAT SAMBAU DI WILAYAH PERBATASAN
TRANSLATION AND CROSS CULTURAL UNDERSTANDING (CCU)
PERAN INTEGRASI LEKSIKAL BAHASA MELAYU MALAYSIA KE DALAM BAHASA
INDONESIA PADA MASYARAKAT DESA TANJUNG ARU KECAMATAN SEBATIK
TIMUR
PARALLEL 5 C
DEVELOPMENT OF MORAL VALUES AND CONSTRUCTIVISM THROUGH THE
BILINGUAL LEARNING MODEL WITH A BCCT APPROACH (BEYOND CENTER
AND CIRCLE TIME) IN EARLY CHILDHOOD EDUCATION IN SEMARANG1
PRAGMATICS IN THE FRENCH CLASSROOM AS A FOREIGN LANGUAGE
KUALITAS KETERAMPILAN BERBAHASA JAWA PENUTUR BELIA DI
SURAKARTA: SEBUAH FENOMENA PEMEROLEHAN BAHASA
BENTUK PERCAKAPAN WACANA HUMOR PADA ACARA PSBUKERS ANTV :
SEBUAH KAJIAN PRAGMATIK
SUNDANESE IDENTITY REPRESENTED BY THE TALENTS OF INI TALKSHOW A
STUDY OF PRAGMATICS
PARALLEL 5 D
PEMERTAHANAN DAN REVITALISASI BAHASA DAERAH DALAM
PENERJEMAHAN TEATRIKAL
KONSEP PENGETAHUAN DALAM PUPUJIAN SUNDA KANGJENG NABI: KAJIAN
ANTROPOLINGUISTIK DI DESA GIRI ASIH KAB. BANDUNG BARAT
THE ENGLISH DEPARTMENT STUDENTS' USE OF JAVANESE LANGUAGE
REALIZING THE GREAT NATION THROUGH CULTURAL LITERACY
GANGGUAN EKSPRESI BERBAHASA PADA PENDERITA DEMENSIA DI KOTA
SURAKARTA
CLOSING
xii
PAGE
ROOM
CHAIR PERSON
KRYPTON II
Committee
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
KRYPTON
Head of Balai
Bahasa Provinsi
Jawa Tengah
224 - 228
253 - 256
421 - 425
156 - 160
430 - 433
151 - 155
147 - 150
257 - 261
318 - 322
166 - 169
304 - 307
404 - 408
100 - 104
139 - 142
392 - 395
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
TABLE OF CONTENTS
Note
iii
Note for Revised Edition
v
Schedule of the International Seminar Language Maintenance and Shift V
vii
Table of Contents
xiii
CODE SWITCHING IN CARTHAGE: AUGUSTINE'S USE OF THE PUNIC LANGUAGE AS AN
INSTRUMENT OF CULTURAL UNITY
Aron Reppmann
1
LANGUAGE MAINTENANCE AND SHIFT: THE ASSAM SORA PERSPECTIVE
Priyankoo Sarmah
8
LOAN WORDS AS SHAPERS OF IDENTITY IN SEVENTEENTH-CENTURY MALAY: A HISTORICAL
LINGUISTICS STUDY OF CHRISTIAN SONGS INTRODUCED BY THE VOC
Yudha Thianto
19
MADURESE PROVERBS (A SOCIOLINGUISTICS COGNITIVE PERSPECTIVE OF MADURESE
MEANING OF LIFE)
Adam Damanhuri
28
PROMOTING OUTCOME BASED LEARNING (OBL) IN A LINGUISTICS COURSE
Andi Rizki Fauzi
30
PASSIVE-LIKE CONSTRUCTIONS IN MAKASAE LANGUAGE
Antonio Constantino Soares
35
A STUDY OF THE PERCPTUAL BELIEFS AND THE USE OF INFORMAION AND
COMMUNICATION TECHNOLOGY FOR LANGUAGE LEARNING
Antonius Suratno, Cecilia T Murniati, Emilia N Aydawati
39
NATURALNESS IN TRANSLATION OF ENGLISH NOVEL INTO INDONESIAN
Baharuddin
44
PRESERVING VERNACULARS IN INDONESIA: A BILINGUAL VERNACULAR-ENGLISH
DICTIONARY APPROACH
Cahyo Ramadani, Aris Munandar
49
IMPACTS OF SOCIAL MEDIA TOWARDS LANGUAGE SHIFT AMONG UNIVERSITY STUDENTS
Clara Herlina Karjo
54
ATTITUDES TOWARDS JAVANESE LANGUAGE AND ITS MAINTENANCE BY THE ENGLISH
DEPARTMENT STUDENTS OF DIPONEGORO UNIVERSITY
Deli Nirmala
58
xiii
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
THE IMPLEMENTATION OF TALKING STICK TECHNIQUE IN TEACHING WRITING OF
HORTATORY EXPOSITION TEXTS
Farikah
63
LET'S "HAVE A LISTEN" TO A RADIO TALK
Herudjati Purwoko
67
THE LANGUAGE STYLE ANALYSIS IN JOB ADVERTISEMENT FOUND IN KOMPAS NEWSPAPAER
Indrawati Pusparini
72
INFLUENTIAL FACTORS IN THE MAINTENANCE OF TAMIL LANGUAGE AMONG INDIAN
SOCIETIES IN MEDAN, NORTH SUMATERA
Jumharia Djamereng
77
WORD FORMATION AND PRODUCT NAMING STRATEGY: A STUDY OF MORPHOLOGY
Kasno Pamungkas
81
THINK IN SASAK, SPEAK IN ENGLISH
Lalu Ari Irawan, Susanto, Suharsono
86
WOTU LANGUAGE IN ENDANGERED PHASE : SOLUTION FOR REVITALIZING WOTU
LANGUAGE
Masruddin
91
CATEGORIZATION OF EMOTION VERBS IN BAHASA INDONESIA
Mulyadi
95
THE ENGLISH DEPARTMENT STUDENTS' USE OF JAVANESE LANGUAGE
Mytha Candria
100
POLITICAL DISCOURSE ANALYSIS OF MEGAWATI'S SPEEC IN THE OPENING OF THE FOURTH
CONGRESS OF THE PDIP
Nurhayati
105
LANGUAGE AND IDENTITY IN THE WEDDING CEREMONY OF BATAK TOBA
Pininta Veronika Silalahi
110
WILL JAVANESE LANGUAGE BECOME EXTINCT?
Pradnya Permanasari
114
PROPER WORDS TO COMMON WORDS CONVERSION: THE FAMOUS, THE INFAMOUS AND
THE GROWTH OF INFORMAL LEXICON
Prihantoro
119
LANGUAGE INFERIORITY OF NON-MAINSTREAM VERNACULAR: A CASE OF NGAPAK AND
BANDHEK DIALECTS
Rin Surtantini, Teguh Imam Subarkah
124
NEWSPAPER IDEOLOGY: CRITICAL DISCOURSE ANALYSIS ON 2002 BALI BOMBING AND
PAPUA CONFLICT REPORTED BY SYDNEY MORNING HERALD
Ribut Surjowati
129
xiv
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
APPLICATION OF PERFORMATIVE CONCEPT ON ENGLISH LEGAL DOCUMENTS: A STUDY OF
PRAGMATICS
Rosaria Mita Amalia, Rani Sitifitriani
134
REALIZING THE GREAT NATION THROUGH CULTURAL LITERACY
Rukni Setyawati
139
POLITENE““ “TRATEGY IN AMERICAN FOLKTALE“: JACK AND THE BEAN“TALK
Siyaswati
143
PRAGMATICS IN THE FRENCH CLASSROOM AS A FOREIGN LANGUAGE
Sri Rejeki Urip
147
DEVELOPMENT OF MORAL VALUES AND CONSTRUCTIVISM THROUGH THE BILINGUAL
LEARNING MODEL WITH A BCCT APPROACH (BEYOND CENTER AND CIRCLE TIME) IN EARLY
CHILDHOOD EDUCATION IN SEMARANG1
Subur Laksmono Wardoyo, Ririn Ambarini, Sri Suneki
151
TRANSLATION AND CROSS CULTURAL UNDERSTANDING (CCU)
Suharno
156
ADJECTIVISH INDONESIAN VERBS: A COGNITIVE SEMANTICS PERSPECTIVE
Suparto
161
SUNDANESE IDENTITY REPRESENTED BY THE TALENTS OF INI TALKSHOW A STUDY OF
PRAGMATICS
Tatan Tawami, Retno Purwani Sari
166
MOTHER-TONGUE (L1) PHONOLOGICAL INTERFERENCEIN THE SPOKEN ENGLISH OF
SOUVENIR SELLERS IN LOMBOK
Taufik Suadiyatno
170
LANGUAGE PLAY AND IT“ FUNCTION“ IN CHILDREN’“ FICTION
Trisnowati Tanto
175
REVISITING MODEL OF READING COMPREHENSION IN LANGUAGE ACQUISITION
Y.B. Agung Prasaja
180
PENINGKATAN LITERASI SEKOLAH: APA IMPLIKASINYA BAGI PARA PENDIDIK?
Helena I.R. Agustien
183
TRIPILAR PELURUSLERESAN BASA ALUS SEMARANGAN UPAYA TERHADAP PELESTARIAN
BAHASA IBU
M. Suryadi
188
SIKAP BAHASA ETNIS JAWA TERHADAP BAHASA JAWA DI LUAR HOMELANDNYA
Afritta Dwi Martyawati
193
PERMASALAHAN PENGUCAPAN BUNYI VOKAL BAHASA INGGRIS
Agus Hari Wibowo
197
xv
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
IMPLEMENTASI PENGEMBANGAN BAHASA PADA ANAK USIA DINI
Ahmad Jazuly
201
MENGUNGKAP PENGETAHUAN LOKAL MASYARAKAT JAWA DALAM BERINTERAKSI DENGAN
LINGKUNGAN MELALUI SASMITA JAWA
Ali Badrudin
206
SEBAMBANGAN CULTURAL SOCIETY IN THE DISTRICT OF LAMPUNG PEPADUN KIBANG BUDI
JAYA UNIT 6 TULANG BAWANG LAMPUNG
Amy Sabila
210
REALISASI TUTURAN EKSPRESIF TENAGA KERJA WANITA DALAM FILM MINGGU PAGI DI
VICTORIA PARK
Angga Cahyaning Utami
215
ISTILAH KEKERABATAN SEBAGAI FRAGMEN DARI NATIONAL WORLD-VIEW
Ani Rachmat
220
STRUKTUR SILABEL BAHASA INDONESIA: KAJIAN TEORI OPTIMALITAS
Annisa Herdini
224
PENGARUH SISTEM FONOLOGI BAHASA PERTAMA TERHADAP PEMBELAJARAN BAHASA
KEDUA: STUDI KASUS PADA PENUTUR BAHASA CINA DAN JEPANG
Apriliya Dwi Prihatiningtyas
229
THE PRESERVATION OF SUNDANESE LANGUAGE IN MULTI-ETHNIC FAMILIES: THE RESEARCH
OF SOCIOLINGUISTICS IN SAWARNA VILLAGE, BAYAH SUB-DISTRICT, LEBAK REGENCY
Asep Burhan Nurdin, Dina Manda Putri, Dina Rosdiana, Prifta Alina Pergiwati
233
KONSRUKSI BAHASA DALAM SLOGAN (TAGLINE) IDENTITAS TUJUAN WISATA (DESTINATION
BRANDING) DI ENAM KOTA DI INDONESIA
Asih Prihandini, Novian Denny Nugraha
238
FETISME BAHASA DALAM LAGU POPULER
Asrofah, Festi Himatu Karima, Larasati
243
THE INFLUENCE OF MULTICULTURAL SOCIETY IN INDONESIAN SONG LYRICS
Athiyah Salwa
248
SUNDANESE VOCABULARIES IN KAMUS URBAN INDONESIA: AN EFFORT TOWARD POSITIVE
LANGUAGE ATTITUDE THROUGH LEXICOGRAPHIC TRANSLATION
Desie Natalia
253
KUALITAS KETERAMPILAN BERBAHASA JAWA PENUTUR BELIA DI SURAKARTA: SEBUAH
FENOMENA PEMEROLEHAN BAHASA
Djatmika
257
INTERFERENSI BAHASA ARAB DAN BAHASA JAWA PADA TUTURAN MASYARAKAT PONDOK
PESANTREN SEBAGAI GEJALA PERGESERAN BAHASA
Eko Widianto
262
xvi
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
PERSINGGUNGAN ANTARBAHASA MASYARAKAT NELAYAN DI PESISIR PANTAI SELATAN
PACITAN
Eny Setyowati, Sri Pamungkas
267
SELAMATKAN PERKAWINANMU, SELAMATKAN BAHASAMU: CATATAN MENGENAI DAMPAK
POSITIF PERKAWINAN ENDOGAMI TERHADAP BAHASA MASYARAKAT KETURUNAN ARAB DI
PASAR KLIWON SURAKARTA
Eric Kunto Aribowo
271
KATA SAPAAN DALAM SAWALA LUHUNG MASYARAKAT ADAT KARUHUN URANG
Euis Kurniasih
276
PERSEPSI GURU TERHADAP PENGGUNAAN DATA KORPUS DALAM PENGAJARAN TATA
BAHASA BAHASA MELAYU
Faizah Ahmad, Hishamudin Isam, Mashetoh Abd Mutalib
281
KEUNIKAN DAN KEESTETISAN PEMAKAIAN BAHASA RINENGGA DALAM WACANA
PANYANDRA UPACARA ADAT PERNIKAHAN MASYARAKAT JAWA
Favorita Kurwidaria
286
PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN SEBAGAI UPAYA PEMERTAHANAN BAHASA DAERAH DI
INDONESIA
I Nengah Suandi
291
PEMERTAHANAN BAHASA DAERAH DALAM PUISI TERJEMAHAN
Ika Inayati
296
"PUPUH" SEBUAH PROYEKSI PENGEMBANGAN KARAKTER SISWA
Juanda
300
PEMERTAHANAN DAN REVITALISASI BAHASA DAERAH DALAM PENERJEMAHAN TEATRIKAL
Kahar Dwi Prihantono
304
AMALAN KESANTUNAN BERBAHASA BAHASA ARAHAN GOLONGAN MAHASISWA
Melor Fauzita Binti Md. Yusoff
308
PERSAMAAN LAMBANG DAN MAKNA DALAM PERIBAHASA SEMAI DAN PERIBAHASA
MELAYU
Mohd. Rasdi Bin Saamah, Abu Hassan Abdul
313
BENTUK PERCAKAPAN WACANA HUMOR PADA ACARA PSBUKERS ANTV : SEBUAH KAJIAN
PRAGMATIK
Muhammad Iqbal Suhartomo, Riza Taufiq Rizki
318
PEMAKNAAN LEKSIKON GERAKAN TARI TRADISI SEBAGAI IDENTITAS MASYARAKAT SUNDA
(LC)
Nani Sunarni
323
ANALISIS KESALAHAN BAHASA: PERBANDINGAN ANTARA PELAJAR KELAS CEMERLANG DAN
PELAJAR KELAS KURANG CEMERLANG
Nasariah Mansor, Nooriza Wahab
328
xvii
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
NAMA DIRI ANAK JAWA DI ERA GLOBAL
Netty Nurdiyani
332
PEMENANG V“ ORANG YANG KALAH : REFLEK“I IDENTITA“ DAN BUDAYA BANG“A
Nungki Heriyati, M. Rayhan Bustam
336
PERAN BAHASA JAWA DIALEK BANYUMAS TERHADAP PERKEMBANGAN BAHASA MANDARIN
DI PURWOKERTO
Nunung Supriadi
341
MAKNA SIMBOLIK PERMAINAN CINGCIRIPIT SERTA MANFAATNYA BAGI PENDIDIKAN
KARAKTER ANAK
Nursyifa Azzahro
345
JEJAK KUASA DALAM SABDA RAJA DAN DHAWUH RAJA: TINJAUAN ANALISIS WACANA KRITIS
P. Ari Subagyo
350
ALIH KODE DAN CAMPUR KODE DALAM ACARA BUKAN “EKEDAR WAYANG DI NET TV:
SUATU KAJIAN SOSIOLINGUISTIK
Pradiptia Wulan Utami
355
DAYA PRAGMATIK DAN FUNGSI MANTRA PENGLARISAN BAGI MASYARAKAT JAWA
Raheni Suhita, Djoko Sulaksono, Kenfitria Diah Wijayanti
360
KEBERPIHAKAN BAHASA JURNALISTIK MEDIA MASSA DALAM KERAJAAN JOKOWI
Risha Devina Rahzanie
365
ANALISIS DIMENSI SOSIAL, BUDAYA, DAN EKONOMI DALAM FENOMENA ALIH KODE DI
RUSUNAWA
Rosida Tiurma Manurung
369
GAYA BAHASA DALAM SASTRA LISAN LAMPUNG PEPANCOGH
Siti Fitriati
374
PENGGUNAAN BAHASA JAWA DIALEK BANTEN DI KALANGAN MAHASISWA (STUDI KASUS
PADA DUA PTN DI PROPINSI BANTEN)
Siti Suharsih
378
RAGAM DIALEK PADA MASYARAKAT TUTUR KABUPATEN DEMAK
Sofi Aulia Rahmania
382
PELESTARIAN BAHASA DAERAH MELALUI PENULISAN DAN PENERBITAN BUKU
Sudirman Wilian
387
GANGGUAN EKSPRESI BERBAHASA PADA PENDERITA DEMENSIA DI KOTA SURAKARTA
Sumarlam, Djatmika, Sri Pamungkas
392
KEUNIKAN ANTROPONIM RUSIA KAJIAN ANTROPONIMIKA
Susi Machdalena
396
xviii
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
PERILAKU SOSIAL MASYARAKAT INDONESIA AKIBAT KOSA KATA SERAPAN BAHASA ASING
DALAM BIDANG TEKNOLOGI DAN KULINER
Titi Puji Lestari
399
KONSEP PENGETAHUAN DALAM PUPUJIAN SUNDA KANGJENG NABI: KAJIAN
ANTROPOLINGUISTIK DI DESA GIRI ASIH KAB. BANDUNG BARAT
Titin Lestari
404
PERSEPSI HIGH FUNCTIONING AUTISM TERHADAP ASPEK FONEMIS
Tri Wahyu Retno Ningsih
409
PENG-IKON-AN WANITA KARIR DALAM MEDIA CETAK
Tubiyono
413
MORFOFONEMIK BAHASA INDONESIA DAN BAHASA LAMPUNG: KAJIAN MORFOLOGI
KONTRASTIF
Veria Septianingtias
417
AKOMODASI TUTURAN MASYARAKAT SAMBAU DI WILAYAH PERBATASAN
Wati Kurniawati
421
FONOLOGI BAHASA MELAYU PROVINSI RIAU DAN BAHASA MINANG TANAH DATAR
SUMATERA BARAT
Welsi Damayanti
426
PERAN INTEGRASI LEKSIKAL BAHASA MELAYU MALAYSIA KE DALAM BAHASA INDONESIA
PADA MASYARAKAT DESA TANJUNG ARU KECAMATAN SEBATIK TIMUR
Widyatmike Gede Mulawarman
430
xix
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
PERSAMAAN LAMBANG DAN MAKNA DALAM PERIBAHASA
SEMAI DAN PERIBAHASA MELAYU
Mohd. Rasdi bin Saamah
Abu Hassan Abdul
Universiti Pendidikan Sultan Idris
rasdi146@gmail.com; ahassan@fbk.upsi.edu.my
Abstrak
Kajian ini dilaksanakan untuk meninjau persamaan antara peribahasa suku kaum Semai dan peribahasa
Melayu dari aspek penggunaan lambang dan pengertian makna yang digunakan dalam kedua-dua
peribahasa tersebut. Kajian ini menggunakan kaedah temu bual dan analisis dokumen dengan
memanfaatkan strategi penterjemahan yang disarankan oleh Baker (1992) iaitu menggunakan peribahasa
yang sama bentuk dan sama makna, dan peribahasa yang sama makna tetapi lain bentuk dengan sedikit
penyesuaian. Hasil kajian terhadap 150 peribahasa suku kaum Semai mendapati bahawa 78 daripada
peribahasa tersebut mempunyai persamaan dari dua sudut yang berbeza iaitu 29 daripadanya merupakan
peribahasa yang menggunakan lambang dan pengertian makna yang sama dengan peribahasa Melayu,
manakala 49 peribahasa lagi menggunakan pengertian makna yang sama tetapi menggunakan bentuk
lambang yang berbeza. Kajian ini penting sebagai pendedahan secara akademik kepada masyarakat umum
agar mereka dapat memahami bahasa dan budaya kaum-kaum lain, khususnya tentang bahasa dan budaya
sukuan yang semakin terhakis dan tersisih di negara yang masyarakatnya berbilang kaum ini. Kajian ini
juga penting kepada masyarakat umum yang mempunyai hubungan langsung dengan suku kaum Semai
supaya mereka dapat memahami budaya dan cara hidup suku kaum ini semasa mereka berkomunikasi sama
ada secara formal atau secara tidak formal dalam komunikasi harian mereka. Dengan ini jurang sosiobudaya
antara kaum dalam kalangan masyarakat di negara ini dapat dikurangkan.
Kata kunci: peribahasa, suku kaum Semai, sosiobudaya, persamaan lambang, persamaan makna dan
perbezaan lambang.
PENDAHULUAN
Kebanyakan bahasa di dunia mempunyai peribahasa dengan maknanya yang tersendiri termasuk bahasa
sukuan atau bahasa yang dituturkan oleh kelompok minoriti. Bahasa Semai di Semenanjung Malaysia
umpamanya dipertuturkan oleh kira-kira 42,383 orang masyarakat Orang Asli suku kaum Semai atau
30% daripada jumlah keseluruhan masyarakat Orang Asli di negara ini (Jabatan Hal Ehwal Orang Asli
Malaysia (JHEOA), 2008). Daripada jumlah 42,383 orang masyarakat Orang Asli suku kaum Semai
tersebut seramai 25,736 orang atau 60.7% daripada mereka tinggal di negeri Perak (Perak Selatan),
15,781 orang atau 37.2% mendiami di beberapa kawasan di negeri Pahang (Pahang Barat), manakala
selebihnya 2.1% lagi tinggal di daerah-daerah di negeri Selangor, Melaka, Negeri Sembilan, Kelantan
dan Johor. Mereka menggunakan bahasa pertuturan bahasa Semai dengan pelbagai idiolek mengikut
kawasan masing-masing iaitu di utara, selatan dan tengah negeri Perak, Cameron Highlands, Jelai dan
selatan negeri Pahang (Dentan, 2003). Sebagaimana masyarakat yang lain, masyarakat Orang Asli suku
kaum Semai juga menggunakan peribahasa dalam konteks budayanya sebagaimana bahasa-bahasa lain
yang sejagat di rantau ini.
PEMBAHASAN
Kepelbagaian bahasa dan budaya telah menjadikan masyarakat di Malaysia termasuk kelompok minoriti
hidup dengan bahasa dan budaya yang berbeza-beza antara satu sama lain mengikut kelompok masingmasing, terutamanya masyarakat Orang Asli di kawasan-kawasan pedalaman. Keadaan ini boleh
membataskan pergaulan dan aktiviti sosial masyarakat minoriti tersebut dengan masyarakat arus
perdana lain, yang akhirnya akan meluaskan jurang hubungan antara mereka dengan masyarakat Melayu
atau dengan kaum-kaum lain di negara ini. Oleh itu masyarakat di negara ini seharusnya didedahkan
secara akademik tentang perkara ini agar mereka saling memahami tentang bahasa dan budaya kaumkaum lain yang terdapat dalam negara yang berbilang kaum ini. Kajian ini bertujuan untuk melihat
persamaan daripada aspek penggunaan lambang dan pengertian makna dalam peribahasa suku kaum
Semai dan peribahasa Melayu yang digunakan semasa mereka berkomunikasi dalam komuniti masingmasing.
313
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
Tinjauan Literatur
Kajian tentang perbandingan daripada segi penggunaan bentuk lambang dalam peribahasa telah banyak
dilakukan tetapi kajian yang berkaitan yang berasaskan bahasa sukuan atau kelompok minoriti masih
tidak banyak dijalankan. Rahmawati Iskandar (2006) dalam kajiannya terhadap penggunaan lambang
Нan maФna ФaЭa ‘ФОʃa’ Нalam pОʃТbaСasa JОpЮn Нan pОʃТbaСasa InНonОsТa mОnНapaЭТ sОbanвaФ 12
НaʃТpaНa 16 pОʃТbaСasa JОpЮn вanР mОnРРЮnaФan lambanР Нan maФna ФaЭa ‘ФОʃa’ mОmpЮnвaТ ОʃЭТ aЭaЮ
makna yang hampir sama dengan peribahasa Indonesia. Goh (2009) mendapati daripada 78 peribahasa
вanР mОnРanНЮnРТ lambanР ‘paНТ’ Нalam KamЮs BaСasa MОlaвЮ-Mandarin (Xu Younian, 2001)
didapati 9 peribahasa diterjemahkan menggunakan strategi sama bentuk, sama makna dan sama
lambang, 24 peribahasa diterjemahkan dengan menggunakan strategi sama bentuk, sama makna dan
ganti lambang yang sefungsi dan 4 peribahasa diterjemahkan dengan menggunakan strategi sama
bentuk, sama makna tetapi dengan lambang yang berbeza. Kajian Amirah dan Rozaimah (2011)
mОnНapaЭТ pОʃbОгaan masвaʃaФaЭ MОlaвЮ Нan InРРОʃТs Нalam mОnРanРФaЭ sТmbolТsmО ‘aТʃ’ bОʃНasaʃФan
kedua-dua peribahasa tersebut adalah berhubung kait dengan cara perspektif atau kaca mata pemikiran
masyarakat tersebut. Secara keseluruhannya, masyarakat MelaвЮ lОbТС МОnНОʃЮnР mОnРaТЭФan ‘aТʃ’
sОbaРaТ sТmbol ʃЮУЮФan ‘oʃanР’ dan sesuatu yang positif, tetapi sebaliknya, bahasa Inggeris lebih melihat
sТmbolТsmО ‘aТʃ’ sОbaРaТ saЭЮ sТЭЮasТ aЭaЮ ФОaНaan Нan mОʃЮУЮФ ФОpaНa pОʃФaʃa вanР nОРaЭТП.
Pada kesimpulannya didapati semua kajian tersebut telah memperlihatkan persamaan corak
pemikiran dan cara hidup masyarakat pengguna sesuatu bahasa itu menjurus kepada penghasilan
peribahasa dengan menggunakan objek atau lambang, makna dan fungsi yang sama berdasarkan sudut
pandangan, pengalaman bahasa dan budaya masing-masing.
Objektif Kajian
Kajian ini adalah bertujuan untuk:
1.
meninjau persamaan aspek penggunaan lambang dan pengertian makna dalam peribahasa suku
kaum Semai dan peribahasa Melayu.
2.
meninjau persamaan aspek pengertian makna dengan penggunaan lambang yang berbeza dalam
peribahasa suku kaum Semai dan peribahasa Melayu.
Data Kajian
Kajian ini memanfaatkan koleksi peribahasa Orang Asli Suku Kaum Semai yang diperolehi melalui
temu bual pengkaji terhadap lima orang masyarakat Orang Asli suku kaum Semai di Kampung Kuala
Koyan, Lembah Jelai, Kuala Lipis, Pahang. Manakala padanan peribahasa Melayu dibuat berdasarkan
peribahasa yang terdapat dalam buku Peribahasa Melayu: Penelitian Makna dan Nilai oleh Zaitul Azma
Zainon Hamzah dan Ahmad Fuad Mat Hassan (2011) yang diterbitkan oleh Penerbit Universiti Putra
Malaysia. Untuk menganalisis data ini, pengkaji telah memanfaatkan strategi penterjemahan yang
disarankan oleh Baker (1992) iaitu menggunakan peribahasa yang sama bentuk dan sama makna,
menggunakan peribahasa yang sama makna tetapi lain bentuk, parafrasa, pengguguran dan penggantian.
Kajian ini mendapati daripada jumlah 150 peribahasa suku kaum Semai yang diperolehi melalui
temubual tersebut, didapati 78 daripadanya mempunyai kedua-dua ciri tersebut iaitu 29 peribahasa
menggunakan lambang dan pengertian makna yang sama dengan peribahasa Melayu, manakala 49
peribahasa lagi mempunyai pengertian makna yang sama tetapi menggunakan lambang yang berbeza
dengan peribahasa Melayu.
Peribahasa yang Sama Lambang dan Makna
Kajian ini mendapati daripada jumlah 29 peribahasa yang mempunyai lambang dan makna yang sama,
sebanyak 15 peribahasa menggunakan kata nama (KN) yang sama, 5 peribahasa menggunakan kata
kerja (KK) yang sama dan 9 peribahasa menggunakan kata adjektif (KA) yang sama. Bagi penggunaan
kata nama (KN) sebagai lambang yang sama, peribahasa masyarakat Orang Asli suku kaum Semai dan
peribahasa Melayu menggunakan lambang matahari, bulan, mulut, lidah, telinga, perut, kaki, tahi ayam,
anak, mata, batu, batang dan murai yang menunjukkan mereka mempunyai corak pemikiran yang sama
dalam mentafsirkan alam sekitar sehingga wujudnya peribahasa-peribahasa tersebut.
PОnРРЮnaan lambanР ‘matahari’ baРТ pОʃТbaСasa sЮФЮ ФaЮm SОmaТ ‘be lenlod ru mat arik’
(berbohong dengan matahari) Нan pОʃТbaСasa MОlaвЮ ‘menengadah matahari’ вanР mОmbaаa maФsЮН
‘sОsОorКng вКng ЛОrsumpКС НОngКn ЛОrsКksТkКn mКtКСКrТ’ dianggap sebagai satu sumpah yang berani
314
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
kerana masyarakat Orang Asli suku kaum Semai menРanРРap maЭaСaʃТ sОbaРaТ saЭЮ lambanР ‘ФЮasa
aРЮnР’ вanР mОʃЮpaФan sОmanРaЭ palТnР ЮЭama Нalam ФОСТНЮpan mОʃОФa. ManaФala pОʃТbaСasa sЮФЮ
kaum Semai cahayaq geceq (cahaya bulan) yang membawa maksud seseorang perempuan yang sangat
cantik mempunyai persamaan dengan peribahasa Melayu bagai bulan empat belas dan bagai bulan
penuh purnama. Ini menunjukkan bahawa gambaran tentang kecantikan bagi kedua-dua bahasa tersebut
berdasarkan keindahan alam semula jadi.
Peribahasa suku kaum Semai begei eij puq (seperti tahi ayam) bermaksud seseorang yang
melakukan sesuatu perkara dengan penuh semangat pada awalnya sahaja. Peribahasa ini mempunyai
persamaan dengan peribahasa Melayu hangat-hangat tahi ayam. Peribahasa-peribahasa lain yang terdiri
daripada kategori ini ialah empag gepok (mulut kepuk), manakala peribahasa Melayu yang mempunyai
lambang dan makna yang sama dengannya ialah mulut tempayan dan cepat mulut. Peribahasa entaq
beruoq (telinga beruang) sama lambang dan makna dengan peribahasa Melayu telinga kuali dan telinga
tempayan yang bermaksud seseorang yang tidak mengendahkan nasihat atau kata-kata orang lain.
Peribahasa mat ragak (mata raga atau mata ambung) sama lambang dan makna dengan peribahasa
Melayu mata keranjang yang membawa maksud seseorang yang pantang melihat perempuan cantik.
Peribahasa teg doq (tangan monyet) pula mempunyai lambang dan makna yang sama dengan peribahasa
Melayu panjang tangan yang membawa maksud seseorang yang suka mencuri.
Dalam aspek penggunaan kata kerja (KK) yang sama bagi kedua-dua peribahasa, terdapat 5 kata
kerja yang digunakan sebagai lambang dan maksud yang sama iaitu kata kerja buka mata, langkah
bendul, lenggang-lenggok, kokok dan mengail. Kesemua kata kerja yang digunakan dalam peribahasa
bОʃФОnaan mОʃЮpaФan ФaЭa ФОʃУa вanР bТasa НТРЮnaФan Нalam ФomЮnТФasТ sОСaʃТan. PОʃТbaСasa ‘pej
mКt’ (buka mata) dan langkah mendul (langkah bendul) umpamanya, menggunakan kata kerja serta
makna yang sama dengan peribahasa yang teʃНapaЭ Нalam pОʃТbaСasa MОlaвЮ. BaРТ pОʃТbaСasa ‘renawej
sОlКk mКnou’ (lenggang-lenggok daun manau) masyarakat Orang Asli suku kaum Semai menggunakan
pОʃРanНaan bОʃОnЭaФ ФaЭa ФОʃУa вanР sama НОnРan ‘lenggang-lenggok ЛКgКТ МupКk СКnвut’ dalam
peribahasa Melayu. menggunakan objek (kata nama) yang berbeza iaitu selak manou (daun manau)
berbanding masyarakat Melayu yang menggunakan objek (kata nama) cupak hanyut. Perbezaan
penggunaan objek (KN) dengan maksud yang sama ini disebabkan oleh perbezaan cara pengamatan
terhadap persekitaran masing-masing yang berbeza.
BaРТ ФaЭa ФОʃУa ‘mengail’ masвaʃaФaЭ OʃanР AslТ sЮФЮ ФaЮm SОmaТ mОnРРЮnaФan pОʃТbaСasa
tenroij kaq selaq, bicak ha kaq kadag (mengail ikan daun, dapat ikan selat), manakala peribahasa
Melayu mengail yu dapat setoka yang bermaksud lain yang dihajati tetapi lain yang didapat. Dalam
konteks ini masyarakat Orang Asli suku kaum Semai menggunakan objek (KN) spesis ikan sungai iaitu
ikan daun (nandus mercantus) dan ikan selat (notopterus chitala), manakala masyarakat Melayu
menggunakan spesis ikan laut iaitu ikan yu dan ikan setoka (sejenis ikan pari yang kecil) sebagai
perbandingannya. Selain itu terdapat peribahasa tenader puq (kokok ayam) dengan peribahasa Melayu
yang sama iaitu kokok berdegar-degar ekor bergelumang tahi dengan maksud seseorang yang bercakap
besar terlebih dahulu. Kedua-dua peribahasa ini membawa maksud seseorang yang lantang atau hanya
berani berkata-kata semasa berada jauh dari musuhnya sahaja, tetapi berdiam diri bila kedua-duanya
berhadapan.
Terdapat 9 kata adjektif (KA) digunakan sebagai lambang dan maksud yang sama dalam keduadua peribahasa tersebut. Kata adjektif yang digunakan ialah kata adjektif sifatan atau keadaan iaitu
fasih, basah, tajam, hilang, putus, suam, panas dan besar, kecuali sekangkang yang merupakan kata
adjektif ukuran. Kesemua kata adjektif yang digunakan dalam peribahasa yang dikaji merupakan kata
adjektif yang biasa digunakan dalam pertuturan seharian serta membawa maksud yang sama bagi keduadua masyarakat penggunanya. Peribahasa bej bedeg (fasih berkata-kata) umpamanya membawa
maksud seseorang yang pandai berkata-kata atau berpidato yang sama maksud dengan peribahasa
fasih lidah dalam peribahasa Melayu. Begitu juga dengan peribahasa cebat-cebat yej, cebat lagik lentaq
(setajam-tajam parang, tajam lagi lidah) mempunyai persamaan dengan peribahasa Melayu lidah lebih
tajam daripada pedang dan keris lembing tiada tajam, lebih tajam mulut manusia yang membawa
maksud kata-kata itu lebih berbisa atau tajam daripada parang. Peribahasa marha seningkang rau
(seluas sekangkang kera) dan sekangkang kera merupakan kata adjektif ukuran yang membawa
maksud sesuatu kawasan yang sangat sempit sebagaimana juga maksud peribahasa Melayu. Bagi tujuan
menunjukkan tahap kepanasan air yang sesuai untuk memandikan bayi atau kanak-kanak, peribahasa
315
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
suku kaum Semai ialah sen ep deq peruq (Sesuam sarang tupai) dan peribahasa Melayu suam-suam
kuku yang membawa maksud tahap atau suhu kepanasan air yang sesuai untuk memandikan bayi.
Peribahasa-peribahasa lain dalam aspek kata adjektif ialah МО’os kО’Кt / tК’Кt (Kayu api basah),
peribahasa Melayu ialah beras basah yang membawa maksud seseorang yang sukar untuk diminta
bantuan. Peribahasa ngencat re-is (putus akar) mempunyai makna yang sama dengan peribahasa
Melayu kata putus dan genting putus biang tembok yang bermaksud sesuatu keputusan yang muktamad
dan tidak boleh dirunding lagi. Selain itu terdapat peribahasa timul inos ladak (timbul hati panas)
dengan peribahasa Melayu yang sama makna, iaitu panas darah dan peribahasa yap entoi (cakap besar)
dengan peribahasa Melayu yang sama, iaitu besar diri dan besar cakap.
Peribahasa yang Sama Makna dengan Lambang Berbeda
Terdapat sebanyak 49 peribahasa yang dikaji mempunyai makna yang sama dengan peribahasa Melayu
tetapi dengan menggunakan lambang yang berbeza. Pengkaji telah membahagikan makna peribahasaperibahasa tersebut berdasarkan pembahagian tentang perihal, keadaan, sifat, cara, kejadian dan
peristiwa. Berdasarkan klasifikasi tersebut kajian ini mendapati bahawa 21 peribahasa membawa makna
tentang perihal, 2 peribahasa membawa makna tentang sifat positif, 18 peribahasa membawa makna
tentang sifat negatif, 6 peribahasa membawa makna tentang keadaan dan masing-masing 1 peribahasa
membawa makna tentang cara dan peristiwa.
PОʃТbaСasa ЭОnЭanР ‘pОʃТСal’ Нalam ФaУТan ТnТ ТalaС kКp ‘КЛКq’/lОnguКk (gigit bekas) dan pog
raweg (tepuk kosong) yang bermaksud perihal membuat sesuatu perkara yang tidak membawa apa-apa
hasil. ‘KКp ‘КЛКq’ dalam masyarakat Orang Asli suku kaum Semai merupakan buluh yang digunakan
untuk memasak nasi. Ini bermakna sekiranya seseorang itu tidak mendapat makanan, dia hanya
mОnНapaЭ ‘abaq’ aЭaЮ bОФas saСaУa. PОʃТbaСasa sЮФЮ ФaЮm SОmaТ вanР mОmpЮnвaТ maФna yang sama
ialah pog raweg (tepuk kosong). Manakala peribahasa Melayu yang mempunyai makna yang sama
dengan peribahasa-peribahasa tersebut yang menggunakan lambang yang berbeza ialah bagai
mencincang air, cangkul angin, hampa tangan, tangkap wap, menanam mumbang, menjaring angin,
pisang ditanam tak berjantung dan ikan di hulu tuba di hilir.
Peribahasa-pОʃТbaСasa laТn вanР mОmbaаa maФna ЭОnЭanР ‘pОʃТСal’ НОnРan pОnРРЮnaan
lambang yang berbeza dalam kajian ini ialah peribahasa lО’Оm-lО’Оm moС gКu (lОmЛut-lembut hidung
babi) yang sama dengan peribahasa Melayu air yang tenang jangan disangka tiada buaya yang
bermaksud seseorang yang kelihatan lemah lembut itu adakalanya boleh bertindak kasar dan ganas.
MasвaʃaФaЭ OʃanР AslТ sЮФЮ ФaЮm SОmaТ mОnЭОʃУОmaСФan ‘СТНЮnР babТ’ вanР ФОlТСaЭan lОmbЮЭ ТЭЮ
boleh bertukar menjadi keras sehingga boleh menyodok dan menggali tanah, meruntuhkan batas serta
boleh merosakkan tanaman. Kedua-dua peribahasa tersebut menggambarkan perihal seseorang yang
kelihatan senyap itu kadang kala boleh bertukar menjadi agresif di luar jangkaan kebanyakan orang.
PОʃТbaСasa sЮФЮ ФaЮm SОmaТ Нan baСasa MОlaвЮ вanР mОmbaаa maФna ‘sТПaЭ posТЭТП’ pЮla ТalaС
bunga seteq (sejenis bunga) dan hat ikenmeq (sangat cantik atau elok) yang masing-masing membawa
maksud seseorang perempuan yang sangat cantik. Peribahasa Melayu yang membawa maksud yang
sama dengan bunga seteq dan hat ikenmeq yang membawa maksud seseorang perempuan yang sangat
cantik ialah bulan penuh dan bagai bulan purnama. Masyarakat Orang Asli suku kaum Semai
mОnЭОʃУОmaСФan ФОМanЭТФan sОsОoʃanР аanТЭa ТЭЮ НОnРan lambanР ‘bЮnРa’, manaФala masвaʃaФaЭ
MОlaвЮ mОnЭОʃУОmaСФannвa mОlalЮТ lambanР ‘bЮlan pЮʃnama’. PОʃbОгaan pОnРРЮnaan lambanР ТnТ
menunjukkan bahawa cara pengamatan terhadap persekitaran berbeza antara kedua-dua masyarakat
bahasa tersebut.
TОʃНapaЭ 18 pОʃТbaСasa вanР mОnРРambaʃФan ‘sТПaЭ nОРaЭТП’, anЭaʃanвa ЮnЭЮФ mОnРРambaʃФan
seseorang yang malas bekerja suku kaum Semai menggunakan peribahasa caq berd (makan tidur) dan
kep kerdup (kura-kura menelungkup) yang masing-masТnР mОnРРЮnaФan lambanР ФaЭa ФОʃУa ‘maФan’
Нan ‘ЭТНЮʃ’, Нan СaТаan ‘ФЮʃa-ФЮʃa’. ManaФala pОʃТbaСasa MОlaвЮ mОnРРЮnaФan pОʃТbaСasa peluk
tubuh, berat tangan, berat kaki dan berat tulang bagi mengambarkan maksud yang sama. Manakala
peribahasa kura-kura menelungkup pula, suku kaum Semai mengumpamakan seseorang yang malas
bekerja atau tidak melakukan sesuatu untuk dirinya dan orang lain. Peribahasa-peribahasa suku kaum
Semai yang lain yang membawa makna sifat negatif dengan lambang berbeza ialah angkut jelmol
(angkat gunung) dan entoi i cen op (besar bungkusan daripada isi), manakala peribahasa Melayu ialah
air setitik dilautkan, tanah sekepal digunungkan dan cakap sejengkal dibawa sehasta dengan maksud
seseorang yang suka memperbesar-besarkan perkara yang kecil.
316
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
AФСТʃ sОФalТ ТalaС pОʃТbaСasa вanР mОmbaаa maФsЮН ’ФОaНaan’ ТaТЭЮ pОʃТbaСasa cungkag kalag
(percakapan hiruk-pikuk) yang membawa maksud keadaan percakapan yang hiruk-pikuk dalam sesuatu
majlis, yang sama dengan peribahasa Melayu bagai langau mengerumuni bangkai, bagai ombak purus,
riuh bagai Cina karam dan bagai kacang direndang. Manakala peribahasa yang membawa maksud
’Мaʃa’ baРТ sЮФЮ ФaЮm SОmaТ ТalaС caq beris (makan mentah) yang membawa maksud membuat
keputusan secara terburu-buru yang mempunyai persamaan dengan peribahasa Melayu babi (membabi)
buta dan buta akal. BaРТ mОnРРambaʃФan maФsЮН ’pОʃТsЭТаa’ masвaʃaФaЭ OʃanР AslТ sЮФЮ ФaЮm SОmaТ
menggunakan peribahasa rit nuit (hilang atau ghaib) yang mempunyai sama makna dengan peribahasa
Melayu iaitu hilang tidak menentu rimbanya yang bermaksud sesuatu yang disayangi (orang dan
sebagainya) hilang atau ghaib.
RUMUSAN
Pada kesimpulannya kesemua peribahasa yang diteliti dalam kajian ini merupakan peribahasa yang
digunakan sebagai pengajaran, perbandingan, teladan, peringatan, sindiran, dan nasihat kepada ahli
masyarakat masing-masing serta mempunyai fungsi bahasa yang hampir serupa dalam kedua-dua
bahasa. Persamaan fungsi bahasa yang hampir sama tersebut dapat dilihat berdasarkan penggunaan
golongan kata iaitu kata nama, kata kerja dan kata adjektif dalam peribahasa kedua-dua bahasa tersebut.
Manakala kebanyakan persamaan daripada segi makna yang terdapat dalam peribahasa-peribahasa yang
dikaji adalah berhubung dengan perihal, keadaan, sifat, cara, kejadian dan peristiwa tetapi dengan
penggunaan lambang yang berbeza yang bergantung kepada persekitaran, cara pengamatan dan cara
berfikir pengguna kedua-dua bahasa tersebut. Keadaan ini jelas menunjukkan bahawa dalam
kebanyakan aspek wujudnya cara pengamatan dan cara berfikir yang hampir sama antara masyarakat
Orang Asli suku kaum Semai dan masyarakat Melayu.
DAFTAR PUSTAKA
Amirah Ahmad & RoгaТmaС RasСТНТn (2011) TОʃУОmaСan “‘aТʃ’’ Нalam pОʃТbaСasa MОlaвЮ-Inggeris:
Analisis semantik kognitif. Jurnal Linguistik 13 (6): 1-12.
Baker, M. (1992) In other words: A coursebook on translation. London: Routledge.
Dentan, Robert Knox (2003) Preliminary Field Notes on the Semai Language. Edited by Thomas Doyle.
16 September 2012 dalam http://www.keene.edu/library/OrangAsli/DentanBaer.pdf
GoС SanР SОonР (2009) PОmТnНaСan lambanР ‘paНТ’ Нalam pОnЭОʃУОmaСan baСasa MОlaвЮ-Mandarin.
Prosiding Seminar Antarabangsa Linguistik dan Pembudayaan Bahasa Melayu Ke-5. Hal. 133136.
Jabatan Hal Ehwal Orang Asli Malaysia (JHEOA). (2008). Data Maklumat Asas. Bahagian Perancangan
dan Penyelidikan, Jabatan Hal Ehwal Orang Asli Malaysia.
Zaitul Azma Zainon Hamzah, & Ahmad Fuad Mat Hassan. (2011). Peribahasa Melayu: Penelitian
Makna dan Nilai. Serdang: Penerbit Universiti Putra Malaysia
Rahmawati Iskandar. (2006). Analisis peribahasa Jepang dan Indonesia yang menggunakan kata
“kОrК” (SКru). (Kertas Projek Sarjana Pendidikan tidak diterbitkan) Universiti Pendidikan
Indonesia.
317
Master Program in Linguistics, Diponegoro University
in Collaboration with
Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah
Jalan Imam Bardjo, S.H. No.5 Semarang
Telp/Fax +62-24-8448717
Email: seminarlinguistics@gmail.com
Website: www.mli.undip.ac.id/lamas
LANGUAGE MAINTENANCE AND SHIFT V
September 2 3, 2015
Revised Edition
Master Program in Linguistics, Diponegoro University
in Collaboration with
Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah
Proceedings
International Seminar
Language Maintenance and Shift V
“The Role of Indigenous Languages in Constructing Identity”
September 2 3, 2015
xviii+433 hlm. 21 x 29,7 cm
ISSN: 2088-6799
Revised dition
Compiled by:
Herudjati Purwoko (Indonesia)
Agus Subiyanto (Indonesia)
Wuri Sayekti (Indonesia)
Tohom Marthin Donius Pasaribu (Indonesia)
Yudha Thianto (United States of America)
Priyankoo Sarmah (India)
Zane Goebel (Australia)
Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah
Jalan Imam Bardjo, S.H. No.5 Semarang
Telp/Fax +62-24-8448717
Email: seminarlinguistics@gmail.com
Website: www.mli.undip.ac.id/lamas
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
NOTE
This international seminar on Language Maintenance and Shift V (LAMAS V for short) is a
continuation of the previous LAMAS seminars conducted annually by the Master Program in
Linguistics, Diponegoro University in cooperation with Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah.
We would like to extent our deepest gratitude to the seminar committee for putting together the seminar
that gave rise to this compilation of papers. Thanks also go to the Head and the Secretary of the Master
Program in Linguistics Diponegoro University, without whom the seminar would not have been
possible.
The table of contents lists 92 papers presented at the seminar. Of these papers, 5 papers are presented
by invited keynote speakers. They are Prof. Aron Repmann, Ph.D. (Trinity Christian College, USA),
Prof. Yudha Thianto, Ph.D. (Trinity Christian College, USA), Dr. Priyankoo Sarmah, Ph.D. (Indian
Institute of Technology Guwahati, India), Helena I.R. Agustien, Ph.D. (Semarang State University,
Indonesia), and Dr. M. Suryadi, M.Hum. (Diponegoro University, Indonesia).
In terms of the topic areas, the papers are in sociolinguistics, psycholinguistics, theoretical linguistics,
antropolinguistics, pragmatics, applied linguistics, and discourse analysis.
iii
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
NOTE FOR REVISED EDITION
There is a little change in this revised edition, which as the shifting of some parts of the article by Tatan
Tawami and Retno Purwani Sari entitled “Sundanese Identity Represented by the Talents of Ini
Talkshow A Study of Pragmatics” on page 166 to 167. This has an impact on the change of table of
contents.
v
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
SCHEDULE OF THE INTERNATIONAL SEMINAR LANGUAGE MAINTENANCE AND SHIFT V
The Role of Indigenous Languages in Constructing Identity
WEDNESDAY, SEPTEMBER 2, 2015
TIME
07.00 - 08.00
NAME
08.00 - 08.15
PAGE
SPEECH FROM THE COMMITTEE
08.15 - 08.30
Prof. Aron Reppmann, Ph.D.
08.30 - 10.30
Prof. Yudha Thianto, Ph.D.
Dr. Priyankoo Sarmah, Ph.D.
10.30 - 11.00
Nasariah Mansor, Nooriza
Wahab
Deli Nirmala
Pradnya Permanasari
11.00 - 12.30
TITLE
REGISTRATION
Siti Suharsih
Ahmad Jazuly
Eric Kunto Aribowo
Sudirman Wilian
Ika Inayati
OPENING
PLENARY SESSION 1
CODE SWITCHING IN CARTHAGE: AUGUSTINE'S USE OF THE PUNIC
LANGUAGE AS AN INSTRUMENT OF CULTURAL UNITY
LOAN WORDS AS SHAPERS OF IDENTITY IN SEVENTEENTH-CENTURY MALAY:
A HISTORICAL LINGUISTICS STUDY OF CHRISTIAN SONGS INTRODUCED BY
THE VOC
LANGUAGE MAINTENANCE AND SHIFT: THE ASSAM SORA PERSPECTIVE
COFFEE BREAK
PARALLEL 1 A
ANALISIS KESALAHAN BAHASA: PERBANDINGAN ANTARA PELAJAR KELAS
CEMERLANG DAN PELAJAR KELAS KURANG CEMERLANG
ATTITUDES TOWARDS JAVANESE LANGUAGE AND ITS MAINTENANCE BY THE
ENGLISH DEPARTMENT STUDENTS OF DIPONEGORO UNIVERSITY
WILL JAVANESE LANGUAGE BECOME EXTINCT?
PENGGUNAAN BAHASA JAWA DIALEK BANTEN DI KALANGAN MAHASISWA
(STUDI KASUS PADA DUA PTN DI PROPINSI BANTEN)
PARALLEL 1 B
IMPLEMENTASI PENGEMBANGAN BAHASA PADA ANAK USIA DINI
SELAMATKAN PERKAWINANMU, SELAMATKAN BAHASAMU: CATATAN
MENGENAI DAMPAK POSITIF PERKAWINAN ENDOGAMI TERHADAP BAHASA
MASYARAKAT KETURUNAN ARAB DI PASAR KLIWON SURAKARTA
PELESTARIAN BAHASA DAERAH MELALUI PENULISAN DAN PENERBITAN BUKU
PEMERTAHANAN BAHASA DAERAH DALAM PUISI TERJEMAHAN
vii
ROOM
LOBBY
KRYPTON
KRYPTON
CHAIR PERSON
Committee
Head of
Committee
Dean of FIB Undip
1-7
KRYPTON
19 - 27
Dr. Nurhayati,
M.Hum.
8 - 18
RESTO
328 - 331
58 - 62
KRYPTON I
Committee
KRYPTON II
Committee
114 - 118
378 - 381
201 - 205
271 - 275
387 - 391
296 - 299
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Jumharia Djamereng
Masruddin
Siti Fitriati
Sofi Aulia Rahmania
11.00 - 12.30
Ribut Surjowati
Risha Devina Rahzanie
Nurhayati
P. Ari Subagyo
12.30 - 13.30
Rosida Tiurma Manurung
Antonius Suratno, Cecilia T
Murniati, Emilia N Aydawati
Pradiptia Wulan Utami
13.30 - 15.00
Rin Surtantini, Teguh Imam
Subarkah
Agus Hari Wibowo
Apriliya Dwi Prihatiningtyas
Eko Widianto
Taufik Suadiyatno
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 1 C
INFLUENTIAL FACTORS IN THE MAINTENANCE OF TAMIL LANGUAGE AMONG
INDIAN SOCIETIES IN MEDAN, NORTH SUMATERA
WOTU LANGUAGE IN ENDANGERED PHASE : SOLUTION FOR REVITALIZING
WOTU LANGUAGE
GAYA BAHASA DALAM SASTRA LISAN LAMPUNG PEPANCOGH
RAGAM DIALEK PADA MASYARAKAT TUTUR KABUPATEN DEMAK
PARALLEL 1 D
NEWSPAPER IDEOLOGY: CRITICAL DISCOURSE ANALYSIS ON 2002 BALI
BOMBING AND PAPUA CONFLICT REPORTED BY SYDNEY MORNING HERALD
KEBERPIHAKAN BAHASA JURNALISTIK MEDIA MASSA DALAM KERAJAAN
JOKOWI
POLITICAL DISCOURSE ANALYSIS OF MEGAWATI'S SPEEC IN THE OPENING
OF THE FOURTH CONGRESS OF THE PDIP
JEJAK KUASA DALAM SABDA RAJA DAN DHAWUH RAJA: TINJAUAN ANALISIS
WACANA KRITIS
LUNCH BREAK
PARALLEL 2 A
ANALISIS DIMENSI SOSIAL, BUDAYA, DAN EKONOMI DALAM FENOMENA ALIH
KODE DI RUSUNAWA
A STUDY OF THE PERCPTUAL BELIEFS AND THE USE OF INFORMAION AND
COMMUNICATION TECHNOLOGY FOR LANGUAGE LEARNING
ALIH KODE DAN CAMPUR KODE DALAM ACARA “BUKAN SEKEDAR WAYANG” DI
NET TV: SUATU KAJIAN SOSIOLINGUISTIK
LANGUAGE INFERIORITY OF NON-MAINSTREAM VERNACULAR: A CASE OF
NGAPAK AND BANDHEK DIALECTS
PARALLEL 2 B
PERMASALAHAN PENGUCAPAN BUNYI VOKAL BAHASA INGGRIS
PENGARUH SISTEM FONOLOGI BAHASA PERTAMA TERHADAP
PEMBELAJARAN BAHASA KEDUA: STUDI KASUS PADA PENUTUR BAHASA CINA
DAN JEPANG
INTERFERENSI BAHASA ARAB DAN BAHASA JAWA PADA TUTURAN
MASYARAKAT PONDOK PESANTREN SEBAGAI GEJALA PERGESERAN BAHASA
MOTHER-TONGUE (L1) PHONOLOGICAL INTERFERENCEIN THE SPOKEN
ENGLISH OF SOUVENIR SELLERS IN LOMBOK
viii
PAGE
ROOM
CHAIR PERSON
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
77 - 80
91 - 94
374 - 377
382 - 386
129 - 133
365 - 368
105 - 109
350 - 354
RESTO
369 - 373
39 - 43
KRYPTON I
Committee
KRYPTON II
Committee
355 - 359
124 - 128
197 - 200
229 - 232
262 - 266
170 - 174
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Amy Sabila
Pininta Veronika Silalahi
Raheni Suhita, Djoko
Sulaksono, Kenfitria Diah
Wijayanti
13.30 - 15.00
Adam Damanhuri
Angga Cahyaning Utami
Rosaria Mita Amalia, Rani
Sitifitriani
Athiyah Salwa
Cahyo Ramadani, Aris
Munandar
Titi Puji Lestari
Eny Setyowati, Sri
Pamungkas
Clara Herlina Karjo
Melor Fauzita Binti Md. Yusoff
15.00 - 16.30
Nursyifa Azzahro
I Nengah Suandi
Favorita Kurwidaria
Lalu Ari Irawan, Susanto,
Suharsono
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 2 C
SEBAMBANGAN CULTURAL SOCIETY IN THE DISTRICT OF LAMPUNG PEPADUN
KIBANG BUDI JAYA UNIT 6 TULANG BAWANG LAMPUNG
LANGUAGE AND IDENTITY IN THE WEDDING CEREMONY OF BATAK TOBA
DAYA PRAGMATIK DAN FUNGSI MANTRA PENGLARISAN BAGI MASYARAKAT
JAWA
MADURESE PROVERBS (A SOCIOLINGUISTICS COGNITIVE PERSPECTIVE OF
MADURESE MEANING OF LIFE)
PARALLEL 2 D
REALISASI TUTURAN EKSPRESIF TENAGA KERJA WANITA DALAM FILM
MINGGU PAGI DI VICTORIA PARK
APPLICATION OF PERFORMATIVE CONCEPT ON ENGLISH LEGAL
DOCUMENTS: A STUDY OF PRAGMATICS
THE INFLUENCE OF MULTICULTURAL SOCIETY IN INDONESIAN SONG LYRICS
PRESERVING VERNACULARS IN INDONESIA: A BILINGUAL VERNACULARENGLISH DICTIONARY APPROACH
PARALLEL 3 A
PERILAKU SOSIAL MASYARAKAT INDONESIA AKIBAT KOSA KATA SERAPAN
BAHASA ASING DALAM BIDANG TEKNOLOGI DAN KULINER
PERSINGGUNGAN ANTARBAHASA MASYARAKAT NELAYAN DI PESISIR PANTAI
SELATAN PACITAN
IMPACTS OF SOCIAL MEDIA TOWARDS LANGUAGE SHIFT AMONG UNIVERSITY
STUDENTS
AMALAN KESANTUNAN BERBAHASA BAHASA ARAHAN GOLONGAN
MAHASISWA
PARALLEL 3 B
MAKNA SIMBOLIK PERMAINAN CINGCIRIPIT SERTA MANFAATNYA BAGI
PENDIDIKAN KARAKTER ANAK
PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN SEBAGAI UPAYA PEMERTAHANAN BAHASA
DAERAH DI INDONESIA
KEUNIKAN DAN KEESTETISAN PEMAKAIAN BAHASA RINENGGA DALAM
WACANA PANYANDRA UPACARA ADAT PERNIKAHAN MASYARAKAT JAWA
THINK IN SASAK, SPEAK IN ENGLISH
PAGE
CHAIR PERSON
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
KRYPTON I
Committee
KRYPTON II
Committee
210 - 214
110 - 113
360 - 364
28 - 29
215 - 219
134 - 138
248 - 252
49 - 53
399 - 403
267 - 270
54 - 57
308 - 312
345 - 349
291 - 295
286 - 290
86 - 90
ix
ROOM
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Faizah Ahmad, Hishamudin
Isam, Mashetoh Abd Mutalib
Suparto
Mulyadi
15.00 - 16.30
Siyaswati
Prihantoro
Tri Wahyu Retno Ningsih
Netty Nurdiyani
Ani Rachmat
16.30 - 17.00
19.00 - 21.00
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 3 C
PERSEPSI GURU TERHADAP PENGGUNAAN DATA KORPUS DALAM
PENGAJARAN TATA BAHASA BAHASA MELAYU
ADJECTIVISH INDONESIAN VERBS: A COGNITIVE SEMANTICS PERSPECTIVE
CATEGORIZATION OF EMOTION VERBS IN BAHASA INDONESIA
POLITENESS STRATEGY IN AMERICAN FOLKTALES: “JACK AND THE
BEANSTALK”
PARALLEL 3 D
PROPER WORDS TO COMMON WORDS CONVERSION: THE FAMOUS, THE
INFAMOUS AND THE GROWTH OF INFORMAL LEXICON
PERSEPSI HIGH FUNCTIONING AUTISM TERHADAP ASPEK FONEMIS
NAMA DIRI ANAK JAWA DI ERA GLOBAL
ISTILAH KEKERABATAN SEBAGAI FRAGMEN DARI NATIONAL WORLD-VIEW
COFFEE BREAK
DINNER
PAGE
ROOM
CHAIR PERSON
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
285 - 289
161 - 165
95 - 99
143 - 146
119 - 123
409 - 412
332 - 335
220 - 223
RESTO
KRYPTON
THURSDAY, SEPTEMBER 3, 2015
07.30 - 08.00
08.00 - 10.00
REGISTRATION
PLENARY SESSION 2
Prof. Dr. Mahsun, M.S.
Helena I.R. Agustien, Ph.D.
M. Suryadi
10.00 - 10.30
Asrofah, Festi Himatu Karima,
Larasati
Y.B. Agung Prasaja
10.30 - 12.30
Nungki Heriyati, M. Rayhan
Bustam
Susi Machdalena
Ali Badrudin
PENINGKATAN LITERASI SEKOLAH: APA IMPLIKASINYA BAGI PARA PENDIDIK?
TRIPILAR PELURUSLERESAN BASA ALUS SEMARANGAN UPAYA TERHADAP
PELESTARIAN BAHASA IBU
COFFEE BREAK
PARALLEL 4 A
FETISME BAHASA DALAM LAGU POPULER
REVISITING MODEL OF READING COMPREHENSION IN LANGUAGE
ACQUISITION
PEMENANG VS “ORANG YANG KALAH”: REFLEKSI IDENTITAS DAN BUDAYA
BANGSA
KEUNIKAN ANTROPONIM RUSIA KAJIAN ANTROPONIMIKA
MENGUNGKAP PENGETAHUAN LOKAL MASYARAKAT JAWA DALAM
BERINTERAKSI DENGAN LINGKUNGAN MELALUI SASMITA JAWA
x
187 - 191
LOBBY
Committee
KRYPTON
Drs. Pardi,
M.Hum. &
Herudjati Purwoko,
Ph.D.
192 - 196
RESTO
243 - 247
180 - 182
KRYPTON I
336 - 340
396 - 398
206 - 209
Committee
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Asih Prihandini, Novian
Denny Nugraha
Welsi Damayanti
Antonio Constantino Soares
Indrawati Pusparini
Mohd. Rasdi bin Saamah,
Abu Hassan Abdul
10.30 - 12.30
Asep Burhan Nurdin, Dina
Manda Putri, Dina Rosdiana,
Prifta Alina Pergiwati
Veria Septianingtias
Trisnowati Tanto
Herudjati Purwoko
Juanda
Kasno Pamungkas
Tubiyono
Afritta Dwi Martyawati
Nunung Supriadi
12.30 - 13.30
Andi Rizki Fauzi
Baharuddin
13.30 - 15.30
Farikah
Nani Sunarni
Euis Kurniasih
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 4 B
KONSRUKSI BAHASA DALAM SLOGAN (TAGLINE) IDENTITAS TUJUAN WISATA
(DESTINATION BRANDING) DI ENAM KOTA DI INDONESIA
FONOLOGI BAHASA MELAYU PROVINSI RIAU DAN BAHASA MINANG TANAH
DATAR SUMATERA BARAT
PASSIVE-LIKE CONSTRUCTIONS IN MAKASAE LANGUAGE
THE LANGUAGE STYLE ANALYSIS IN JOB ADVERTISEMENT FOUND IN KOMPAS
NEWSPAPAER
PERSAMAAN LAMBANG DAN MAKNA DALAM PERIBAHASA SEMAI DAN
PERIBAHASA MELAYU
PARALLEL 4 C
THE PRESERVATION OF SUNDANESE LANGUAGE IN MULTI-ETHNIC FAMILIES:
THE RESEARCH OF SOCIOLINGUISTICS IN SAWARNA VILLAGE, BAYAH SUBDISTRICT, LEBAK REGENCY
MORFOFONEMIK BAHASA INDONESIA DAN BAHASA LAMPUNG: KAJIAN
MORFOLOGI KONTRASTIF
LANGUAGE PLAY AND ITS FUNCTIONS IN CHILDREN’S FICTION
LET'S "HAVE A LISTEN" TO A RADIO TALK
"PUPUH" SEBUAH PROYEKSI PENGEMBANGAN KARAKTER SISWA
PARALLEL 4 D
WORD FORMATION AND PRODUCT NAMING STRATEGY: A STUDY OF
MORPHOLOGY
PENG-IKON-AN WANITA KARIR DALAM MEDIA CETAK
SIKAP BAHASA ETNIS JAWA TERHADAP BAHASA JAWA DI LUAR
HOMELANDNYA
PERAN BAHASA JAWA DIALEK BANYUMAS TERHADAP PERKEMBANGAN
BAHASA MANDARIN DI PURWOKERTO
LUNCH BREAK
PARALLEL 5 A
PROMOTING OUTCOME BASED LEARNING (OBL) IN A LINGUISTICS COURSE
NATURALNESS IN TRANSLATION OF ENGLISH NOVEL INTO INDONESIAN
THE IMPLEMENTATION OF TALKING STICK TECHNIQUE IN TEACHING WRITING
OF HORTATORY EXPOSITION TEXTS
PEMAKNAAN LEKSIKON GERAKAN TARI TRADISI SEBAGAI IDENTITAS
MASYARAKAT SUNDA ( LC)
KATA SAPAAN DALAM SAWALA LUHUNG MASYARAKAT ADAT KARUHUN
URANG
xi
PAGE
ROOM
CHAIR PERSON
KRYPTON II
Committee
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
238 - 242
426 - 429
35 - 38
72 - 76
313 - 317
233 - 237
417 - 420
175 - 179
67 - 71
300 - 303
81 - 85
413 - 416
193 - 196
341 - 344
RESTO
30 - 34
44 - 48
63 - 66
323 - 327
276 - 280
KRYPTON I
Committee
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
TIME
NAME
Annisa Herdini
Desie Natalia
Wati Kurniawati
Suharno
Widyatmike Gede
Mulawarman
Subur Laksmono Wardoyo,
Ririn Ambarini, Sri Suneki
13.30 - 15.30
Sri Rejeki Urip
Djatmika
Muhammad Iqbal Suhartomo,
Riza Taufiq Rizki
Tatan Tawami, Retno
Purwani Sari
Kahar Dwi Prihantono
Titin Lestari
Mytha Candria
Rukni Setyawati
Sumarlam, Djatmika, Sri
Pamungkas
15.30 - 16.00
September 2-3, 2015
TITLE
PARALLEL 5 B
STRUKTUR SILABEL BAHASA INDONESIA: KAJIAN TEORI OPTIMALITAS
SUNDANESE VOCABULARIES IN KAMUS URBAN INDONESIA: AN EFFORT
TOWARD POSITIVE LANGUAGE ATTITUDE THROUGH LEXICOGRAPHIC
TRANSLATION
AKOMODASI TUTURAN MASYARAKAT SAMBAU DI WILAYAH PERBATASAN
TRANSLATION AND CROSS CULTURAL UNDERSTANDING (CCU)
PERAN INTEGRASI LEKSIKAL BAHASA MELAYU MALAYSIA KE DALAM BAHASA
INDONESIA PADA MASYARAKAT DESA TANJUNG ARU KECAMATAN SEBATIK
TIMUR
PARALLEL 5 C
DEVELOPMENT OF MORAL VALUES AND CONSTRUCTIVISM THROUGH THE
BILINGUAL LEARNING MODEL WITH A BCCT APPROACH (BEYOND CENTER
AND CIRCLE TIME) IN EARLY CHILDHOOD EDUCATION IN SEMARANG1
PRAGMATICS IN THE FRENCH CLASSROOM AS A FOREIGN LANGUAGE
KUALITAS KETERAMPILAN BERBAHASA JAWA PENUTUR BELIA DI
SURAKARTA: SEBUAH FENOMENA PEMEROLEHAN BAHASA
BENTUK PERCAKAPAN WACANA HUMOR PADA ACARA PSBUKERS ANTV :
SEBUAH KAJIAN PRAGMATIK
SUNDANESE IDENTITY REPRESENTED BY THE TALENTS OF INI TALKSHOW A
STUDY OF PRAGMATICS
PARALLEL 5 D
PEMERTAHANAN DAN REVITALISASI BAHASA DAERAH DALAM
PENERJEMAHAN TEATRIKAL
KONSEP PENGETAHUAN DALAM PUPUJIAN SUNDA KANGJENG NABI: KAJIAN
ANTROPOLINGUISTIK DI DESA GIRI ASIH KAB. BANDUNG BARAT
THE ENGLISH DEPARTMENT STUDENTS' USE OF JAVANESE LANGUAGE
REALIZING THE GREAT NATION THROUGH CULTURAL LITERACY
GANGGUAN EKSPRESI BERBAHASA PADA PENDERITA DEMENSIA DI KOTA
SURAKARTA
CLOSING
xii
PAGE
ROOM
CHAIR PERSON
KRYPTON II
Committee
KRYPTON III
Committee
MATRIX
Committee
KRYPTON
Head of Balai
Bahasa Provinsi
Jawa Tengah
224 - 228
253 - 256
421 - 425
156 - 160
430 - 433
151 - 155
147 - 150
257 - 261
318 - 322
166 - 169
304 - 307
404 - 408
100 - 104
139 - 142
392 - 395
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
TABLE OF CONTENTS
Note
iii
Note for Revised Edition
v
Schedule of the International Seminar Language Maintenance and Shift V
vii
Table of Contents
xiii
CODE SWITCHING IN CARTHAGE: AUGUSTINE'S USE OF THE PUNIC LANGUAGE AS AN
INSTRUMENT OF CULTURAL UNITY
Aron Reppmann
1
LANGUAGE MAINTENANCE AND SHIFT: THE ASSAM SORA PERSPECTIVE
Priyankoo Sarmah
8
LOAN WORDS AS SHAPERS OF IDENTITY IN SEVENTEENTH-CENTURY MALAY: A HISTORICAL
LINGUISTICS STUDY OF CHRISTIAN SONGS INTRODUCED BY THE VOC
Yudha Thianto
19
MADURESE PROVERBS (A SOCIOLINGUISTICS COGNITIVE PERSPECTIVE OF MADURESE
MEANING OF LIFE)
Adam Damanhuri
28
PROMOTING OUTCOME BASED LEARNING (OBL) IN A LINGUISTICS COURSE
Andi Rizki Fauzi
30
PASSIVE-LIKE CONSTRUCTIONS IN MAKASAE LANGUAGE
Antonio Constantino Soares
35
A STUDY OF THE PERCPTUAL BELIEFS AND THE USE OF INFORMAION AND
COMMUNICATION TECHNOLOGY FOR LANGUAGE LEARNING
Antonius Suratno, Cecilia T Murniati, Emilia N Aydawati
39
NATURALNESS IN TRANSLATION OF ENGLISH NOVEL INTO INDONESIAN
Baharuddin
44
PRESERVING VERNACULARS IN INDONESIA: A BILINGUAL VERNACULAR-ENGLISH
DICTIONARY APPROACH
Cahyo Ramadani, Aris Munandar
49
IMPACTS OF SOCIAL MEDIA TOWARDS LANGUAGE SHIFT AMONG UNIVERSITY STUDENTS
Clara Herlina Karjo
54
ATTITUDES TOWARDS JAVANESE LANGUAGE AND ITS MAINTENANCE BY THE ENGLISH
DEPARTMENT STUDENTS OF DIPONEGORO UNIVERSITY
Deli Nirmala
58
xiii
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
THE IMPLEMENTATION OF TALKING STICK TECHNIQUE IN TEACHING WRITING OF
HORTATORY EXPOSITION TEXTS
Farikah
63
LET'S "HAVE A LISTEN" TO A RADIO TALK
Herudjati Purwoko
67
THE LANGUAGE STYLE ANALYSIS IN JOB ADVERTISEMENT FOUND IN KOMPAS NEWSPAPAER
Indrawati Pusparini
72
INFLUENTIAL FACTORS IN THE MAINTENANCE OF TAMIL LANGUAGE AMONG INDIAN
SOCIETIES IN MEDAN, NORTH SUMATERA
Jumharia Djamereng
77
WORD FORMATION AND PRODUCT NAMING STRATEGY: A STUDY OF MORPHOLOGY
Kasno Pamungkas
81
THINK IN SASAK, SPEAK IN ENGLISH
Lalu Ari Irawan, Susanto, Suharsono
86
WOTU LANGUAGE IN ENDANGERED PHASE : SOLUTION FOR REVITALIZING WOTU
LANGUAGE
Masruddin
91
CATEGORIZATION OF EMOTION VERBS IN BAHASA INDONESIA
Mulyadi
95
THE ENGLISH DEPARTMENT STUDENTS' USE OF JAVANESE LANGUAGE
Mytha Candria
100
POLITICAL DISCOURSE ANALYSIS OF MEGAWATI'S SPEEC IN THE OPENING OF THE FOURTH
CONGRESS OF THE PDIP
Nurhayati
105
LANGUAGE AND IDENTITY IN THE WEDDING CEREMONY OF BATAK TOBA
Pininta Veronika Silalahi
110
WILL JAVANESE LANGUAGE BECOME EXTINCT?
Pradnya Permanasari
114
PROPER WORDS TO COMMON WORDS CONVERSION: THE FAMOUS, THE INFAMOUS AND
THE GROWTH OF INFORMAL LEXICON
Prihantoro
119
LANGUAGE INFERIORITY OF NON-MAINSTREAM VERNACULAR: A CASE OF NGAPAK AND
BANDHEK DIALECTS
Rin Surtantini, Teguh Imam Subarkah
124
NEWSPAPER IDEOLOGY: CRITICAL DISCOURSE ANALYSIS ON 2002 BALI BOMBING AND
PAPUA CONFLICT REPORTED BY SYDNEY MORNING HERALD
Ribut Surjowati
129
xiv
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
APPLICATION OF PERFORMATIVE CONCEPT ON ENGLISH LEGAL DOCUMENTS: A STUDY OF
PRAGMATICS
Rosaria Mita Amalia, Rani Sitifitriani
134
REALIZING THE GREAT NATION THROUGH CULTURAL LITERACY
Rukni Setyawati
139
POLITENE““ “TRATEGY IN AMERICAN FOLKTALE“: JACK AND THE BEAN“TALK
Siyaswati
143
PRAGMATICS IN THE FRENCH CLASSROOM AS A FOREIGN LANGUAGE
Sri Rejeki Urip
147
DEVELOPMENT OF MORAL VALUES AND CONSTRUCTIVISM THROUGH THE BILINGUAL
LEARNING MODEL WITH A BCCT APPROACH (BEYOND CENTER AND CIRCLE TIME) IN EARLY
CHILDHOOD EDUCATION IN SEMARANG1
Subur Laksmono Wardoyo, Ririn Ambarini, Sri Suneki
151
TRANSLATION AND CROSS CULTURAL UNDERSTANDING (CCU)
Suharno
156
ADJECTIVISH INDONESIAN VERBS: A COGNITIVE SEMANTICS PERSPECTIVE
Suparto
161
SUNDANESE IDENTITY REPRESENTED BY THE TALENTS OF INI TALKSHOW A STUDY OF
PRAGMATICS
Tatan Tawami, Retno Purwani Sari
166
MOTHER-TONGUE (L1) PHONOLOGICAL INTERFERENCEIN THE SPOKEN ENGLISH OF
SOUVENIR SELLERS IN LOMBOK
Taufik Suadiyatno
170
LANGUAGE PLAY AND IT“ FUNCTION“ IN CHILDREN’“ FICTION
Trisnowati Tanto
175
REVISITING MODEL OF READING COMPREHENSION IN LANGUAGE ACQUISITION
Y.B. Agung Prasaja
180
PENINGKATAN LITERASI SEKOLAH: APA IMPLIKASINYA BAGI PARA PENDIDIK?
Helena I.R. Agustien
183
TRIPILAR PELURUSLERESAN BASA ALUS SEMARANGAN UPAYA TERHADAP PELESTARIAN
BAHASA IBU
M. Suryadi
188
SIKAP BAHASA ETNIS JAWA TERHADAP BAHASA JAWA DI LUAR HOMELANDNYA
Afritta Dwi Martyawati
193
PERMASALAHAN PENGUCAPAN BUNYI VOKAL BAHASA INGGRIS
Agus Hari Wibowo
197
xv
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
IMPLEMENTASI PENGEMBANGAN BAHASA PADA ANAK USIA DINI
Ahmad Jazuly
201
MENGUNGKAP PENGETAHUAN LOKAL MASYARAKAT JAWA DALAM BERINTERAKSI DENGAN
LINGKUNGAN MELALUI SASMITA JAWA
Ali Badrudin
206
SEBAMBANGAN CULTURAL SOCIETY IN THE DISTRICT OF LAMPUNG PEPADUN KIBANG BUDI
JAYA UNIT 6 TULANG BAWANG LAMPUNG
Amy Sabila
210
REALISASI TUTURAN EKSPRESIF TENAGA KERJA WANITA DALAM FILM MINGGU PAGI DI
VICTORIA PARK
Angga Cahyaning Utami
215
ISTILAH KEKERABATAN SEBAGAI FRAGMEN DARI NATIONAL WORLD-VIEW
Ani Rachmat
220
STRUKTUR SILABEL BAHASA INDONESIA: KAJIAN TEORI OPTIMALITAS
Annisa Herdini
224
PENGARUH SISTEM FONOLOGI BAHASA PERTAMA TERHADAP PEMBELAJARAN BAHASA
KEDUA: STUDI KASUS PADA PENUTUR BAHASA CINA DAN JEPANG
Apriliya Dwi Prihatiningtyas
229
THE PRESERVATION OF SUNDANESE LANGUAGE IN MULTI-ETHNIC FAMILIES: THE RESEARCH
OF SOCIOLINGUISTICS IN SAWARNA VILLAGE, BAYAH SUB-DISTRICT, LEBAK REGENCY
Asep Burhan Nurdin, Dina Manda Putri, Dina Rosdiana, Prifta Alina Pergiwati
233
KONSRUKSI BAHASA DALAM SLOGAN (TAGLINE) IDENTITAS TUJUAN WISATA (DESTINATION
BRANDING) DI ENAM KOTA DI INDONESIA
Asih Prihandini, Novian Denny Nugraha
238
FETISME BAHASA DALAM LAGU POPULER
Asrofah, Festi Himatu Karima, Larasati
243
THE INFLUENCE OF MULTICULTURAL SOCIETY IN INDONESIAN SONG LYRICS
Athiyah Salwa
248
SUNDANESE VOCABULARIES IN KAMUS URBAN INDONESIA: AN EFFORT TOWARD POSITIVE
LANGUAGE ATTITUDE THROUGH LEXICOGRAPHIC TRANSLATION
Desie Natalia
253
KUALITAS KETERAMPILAN BERBAHASA JAWA PENUTUR BELIA DI SURAKARTA: SEBUAH
FENOMENA PEMEROLEHAN BAHASA
Djatmika
257
INTERFERENSI BAHASA ARAB DAN BAHASA JAWA PADA TUTURAN MASYARAKAT PONDOK
PESANTREN SEBAGAI GEJALA PERGESERAN BAHASA
Eko Widianto
262
xvi
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
PERSINGGUNGAN ANTARBAHASA MASYARAKAT NELAYAN DI PESISIR PANTAI SELATAN
PACITAN
Eny Setyowati, Sri Pamungkas
267
SELAMATKAN PERKAWINANMU, SELAMATKAN BAHASAMU: CATATAN MENGENAI DAMPAK
POSITIF PERKAWINAN ENDOGAMI TERHADAP BAHASA MASYARAKAT KETURUNAN ARAB DI
PASAR KLIWON SURAKARTA
Eric Kunto Aribowo
271
KATA SAPAAN DALAM SAWALA LUHUNG MASYARAKAT ADAT KARUHUN URANG
Euis Kurniasih
276
PERSEPSI GURU TERHADAP PENGGUNAAN DATA KORPUS DALAM PENGAJARAN TATA
BAHASA BAHASA MELAYU
Faizah Ahmad, Hishamudin Isam, Mashetoh Abd Mutalib
281
KEUNIKAN DAN KEESTETISAN PEMAKAIAN BAHASA RINENGGA DALAM WACANA
PANYANDRA UPACARA ADAT PERNIKAHAN MASYARAKAT JAWA
Favorita Kurwidaria
286
PENYUSUNAN KAMUS SERAPAN SEBAGAI UPAYA PEMERTAHANAN BAHASA DAERAH DI
INDONESIA
I Nengah Suandi
291
PEMERTAHANAN BAHASA DAERAH DALAM PUISI TERJEMAHAN
Ika Inayati
296
"PUPUH" SEBUAH PROYEKSI PENGEMBANGAN KARAKTER SISWA
Juanda
300
PEMERTAHANAN DAN REVITALISASI BAHASA DAERAH DALAM PENERJEMAHAN TEATRIKAL
Kahar Dwi Prihantono
304
AMALAN KESANTUNAN BERBAHASA BAHASA ARAHAN GOLONGAN MAHASISWA
Melor Fauzita Binti Md. Yusoff
308
PERSAMAAN LAMBANG DAN MAKNA DALAM PERIBAHASA SEMAI DAN PERIBAHASA
MELAYU
Mohd. Rasdi Bin Saamah, Abu Hassan Abdul
313
BENTUK PERCAKAPAN WACANA HUMOR PADA ACARA PSBUKERS ANTV : SEBUAH KAJIAN
PRAGMATIK
Muhammad Iqbal Suhartomo, Riza Taufiq Rizki
318
PEMAKNAAN LEKSIKON GERAKAN TARI TRADISI SEBAGAI IDENTITAS MASYARAKAT SUNDA
(LC)
Nani Sunarni
323
ANALISIS KESALAHAN BAHASA: PERBANDINGAN ANTARA PELAJAR KELAS CEMERLANG DAN
PELAJAR KELAS KURANG CEMERLANG
Nasariah Mansor, Nooriza Wahab
328
xvii
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
NAMA DIRI ANAK JAWA DI ERA GLOBAL
Netty Nurdiyani
332
PEMENANG V“ ORANG YANG KALAH : REFLEK“I IDENTITA“ DAN BUDAYA BANG“A
Nungki Heriyati, M. Rayhan Bustam
336
PERAN BAHASA JAWA DIALEK BANYUMAS TERHADAP PERKEMBANGAN BAHASA MANDARIN
DI PURWOKERTO
Nunung Supriadi
341
MAKNA SIMBOLIK PERMAINAN CINGCIRIPIT SERTA MANFAATNYA BAGI PENDIDIKAN
KARAKTER ANAK
Nursyifa Azzahro
345
JEJAK KUASA DALAM SABDA RAJA DAN DHAWUH RAJA: TINJAUAN ANALISIS WACANA KRITIS
P. Ari Subagyo
350
ALIH KODE DAN CAMPUR KODE DALAM ACARA BUKAN “EKEDAR WAYANG DI NET TV:
SUATU KAJIAN SOSIOLINGUISTIK
Pradiptia Wulan Utami
355
DAYA PRAGMATIK DAN FUNGSI MANTRA PENGLARISAN BAGI MASYARAKAT JAWA
Raheni Suhita, Djoko Sulaksono, Kenfitria Diah Wijayanti
360
KEBERPIHAKAN BAHASA JURNALISTIK MEDIA MASSA DALAM KERAJAAN JOKOWI
Risha Devina Rahzanie
365
ANALISIS DIMENSI SOSIAL, BUDAYA, DAN EKONOMI DALAM FENOMENA ALIH KODE DI
RUSUNAWA
Rosida Tiurma Manurung
369
GAYA BAHASA DALAM SASTRA LISAN LAMPUNG PEPANCOGH
Siti Fitriati
374
PENGGUNAAN BAHASA JAWA DIALEK BANTEN DI KALANGAN MAHASISWA (STUDI KASUS
PADA DUA PTN DI PROPINSI BANTEN)
Siti Suharsih
378
RAGAM DIALEK PADA MASYARAKAT TUTUR KABUPATEN DEMAK
Sofi Aulia Rahmania
382
PELESTARIAN BAHASA DAERAH MELALUI PENULISAN DAN PENERBITAN BUKU
Sudirman Wilian
387
GANGGUAN EKSPRESI BERBAHASA PADA PENDERITA DEMENSIA DI KOTA SURAKARTA
Sumarlam, Djatmika, Sri Pamungkas
392
KEUNIKAN ANTROPONIM RUSIA KAJIAN ANTROPONIMIKA
Susi Machdalena
396
xviii
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
PERILAKU SOSIAL MASYARAKAT INDONESIA AKIBAT KOSA KATA SERAPAN BAHASA ASING
DALAM BIDANG TEKNOLOGI DAN KULINER
Titi Puji Lestari
399
KONSEP PENGETAHUAN DALAM PUPUJIAN SUNDA KANGJENG NABI: KAJIAN
ANTROPOLINGUISTIK DI DESA GIRI ASIH KAB. BANDUNG BARAT
Titin Lestari
404
PERSEPSI HIGH FUNCTIONING AUTISM TERHADAP ASPEK FONEMIS
Tri Wahyu Retno Ningsih
409
PENG-IKON-AN WANITA KARIR DALAM MEDIA CETAK
Tubiyono
413
MORFOFONEMIK BAHASA INDONESIA DAN BAHASA LAMPUNG: KAJIAN MORFOLOGI
KONTRASTIF
Veria Septianingtias
417
AKOMODASI TUTURAN MASYARAKAT SAMBAU DI WILAYAH PERBATASAN
Wati Kurniawati
421
FONOLOGI BAHASA MELAYU PROVINSI RIAU DAN BAHASA MINANG TANAH DATAR
SUMATERA BARAT
Welsi Damayanti
426
PERAN INTEGRASI LEKSIKAL BAHASA MELAYU MALAYSIA KE DALAM BAHASA INDONESIA
PADA MASYARAKAT DESA TANJUNG ARU KECAMATAN SEBATIK TIMUR
Widyatmike Gede Mulawarman
430
xix
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
PERSAMAAN LAMBANG DAN MAKNA DALAM PERIBAHASA
SEMAI DAN PERIBAHASA MELAYU
Mohd. Rasdi bin Saamah
Abu Hassan Abdul
Universiti Pendidikan Sultan Idris
rasdi146@gmail.com; ahassan@fbk.upsi.edu.my
Abstrak
Kajian ini dilaksanakan untuk meninjau persamaan antara peribahasa suku kaum Semai dan peribahasa
Melayu dari aspek penggunaan lambang dan pengertian makna yang digunakan dalam kedua-dua
peribahasa tersebut. Kajian ini menggunakan kaedah temu bual dan analisis dokumen dengan
memanfaatkan strategi penterjemahan yang disarankan oleh Baker (1992) iaitu menggunakan peribahasa
yang sama bentuk dan sama makna, dan peribahasa yang sama makna tetapi lain bentuk dengan sedikit
penyesuaian. Hasil kajian terhadap 150 peribahasa suku kaum Semai mendapati bahawa 78 daripada
peribahasa tersebut mempunyai persamaan dari dua sudut yang berbeza iaitu 29 daripadanya merupakan
peribahasa yang menggunakan lambang dan pengertian makna yang sama dengan peribahasa Melayu,
manakala 49 peribahasa lagi menggunakan pengertian makna yang sama tetapi menggunakan bentuk
lambang yang berbeza. Kajian ini penting sebagai pendedahan secara akademik kepada masyarakat umum
agar mereka dapat memahami bahasa dan budaya kaum-kaum lain, khususnya tentang bahasa dan budaya
sukuan yang semakin terhakis dan tersisih di negara yang masyarakatnya berbilang kaum ini. Kajian ini
juga penting kepada masyarakat umum yang mempunyai hubungan langsung dengan suku kaum Semai
supaya mereka dapat memahami budaya dan cara hidup suku kaum ini semasa mereka berkomunikasi sama
ada secara formal atau secara tidak formal dalam komunikasi harian mereka. Dengan ini jurang sosiobudaya
antara kaum dalam kalangan masyarakat di negara ini dapat dikurangkan.
Kata kunci: peribahasa, suku kaum Semai, sosiobudaya, persamaan lambang, persamaan makna dan
perbezaan lambang.
PENDAHULUAN
Kebanyakan bahasa di dunia mempunyai peribahasa dengan maknanya yang tersendiri termasuk bahasa
sukuan atau bahasa yang dituturkan oleh kelompok minoriti. Bahasa Semai di Semenanjung Malaysia
umpamanya dipertuturkan oleh kira-kira 42,383 orang masyarakat Orang Asli suku kaum Semai atau
30% daripada jumlah keseluruhan masyarakat Orang Asli di negara ini (Jabatan Hal Ehwal Orang Asli
Malaysia (JHEOA), 2008). Daripada jumlah 42,383 orang masyarakat Orang Asli suku kaum Semai
tersebut seramai 25,736 orang atau 60.7% daripada mereka tinggal di negeri Perak (Perak Selatan),
15,781 orang atau 37.2% mendiami di beberapa kawasan di negeri Pahang (Pahang Barat), manakala
selebihnya 2.1% lagi tinggal di daerah-daerah di negeri Selangor, Melaka, Negeri Sembilan, Kelantan
dan Johor. Mereka menggunakan bahasa pertuturan bahasa Semai dengan pelbagai idiolek mengikut
kawasan masing-masing iaitu di utara, selatan dan tengah negeri Perak, Cameron Highlands, Jelai dan
selatan negeri Pahang (Dentan, 2003). Sebagaimana masyarakat yang lain, masyarakat Orang Asli suku
kaum Semai juga menggunakan peribahasa dalam konteks budayanya sebagaimana bahasa-bahasa lain
yang sejagat di rantau ini.
PEMBAHASAN
Kepelbagaian bahasa dan budaya telah menjadikan masyarakat di Malaysia termasuk kelompok minoriti
hidup dengan bahasa dan budaya yang berbeza-beza antara satu sama lain mengikut kelompok masingmasing, terutamanya masyarakat Orang Asli di kawasan-kawasan pedalaman. Keadaan ini boleh
membataskan pergaulan dan aktiviti sosial masyarakat minoriti tersebut dengan masyarakat arus
perdana lain, yang akhirnya akan meluaskan jurang hubungan antara mereka dengan masyarakat Melayu
atau dengan kaum-kaum lain di negara ini. Oleh itu masyarakat di negara ini seharusnya didedahkan
secara akademik tentang perkara ini agar mereka saling memahami tentang bahasa dan budaya kaumkaum lain yang terdapat dalam negara yang berbilang kaum ini. Kajian ini bertujuan untuk melihat
persamaan daripada aspek penggunaan lambang dan pengertian makna dalam peribahasa suku kaum
Semai dan peribahasa Melayu yang digunakan semasa mereka berkomunikasi dalam komuniti masingmasing.
313
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
Tinjauan Literatur
Kajian tentang perbandingan daripada segi penggunaan bentuk lambang dalam peribahasa telah banyak
dilakukan tetapi kajian yang berkaitan yang berasaskan bahasa sukuan atau kelompok minoriti masih
tidak banyak dijalankan. Rahmawati Iskandar (2006) dalam kajiannya terhadap penggunaan lambang
Нan maФna ФaЭa ‘ФОʃa’ Нalam pОʃТbaСasa JОpЮn Нan pОʃТbaСasa InНonОsТa mОnНapaЭТ sОbanвaФ 12
НaʃТpaНa 16 pОʃТbaСasa JОpЮn вanР mОnРРЮnaФan lambanР Нan maФna ФaЭa ‘ФОʃa’ mОmpЮnвaТ ОʃЭТ aЭaЮ
makna yang hampir sama dengan peribahasa Indonesia. Goh (2009) mendapati daripada 78 peribahasa
вanР mОnРanНЮnРТ lambanР ‘paНТ’ Нalam KamЮs BaСasa MОlaвЮ-Mandarin (Xu Younian, 2001)
didapati 9 peribahasa diterjemahkan menggunakan strategi sama bentuk, sama makna dan sama
lambang, 24 peribahasa diterjemahkan dengan menggunakan strategi sama bentuk, sama makna dan
ganti lambang yang sefungsi dan 4 peribahasa diterjemahkan dengan menggunakan strategi sama
bentuk, sama makna tetapi dengan lambang yang berbeza. Kajian Amirah dan Rozaimah (2011)
mОnНapaЭТ pОʃbОгaan masвaʃaФaЭ MОlaвЮ Нan InРРОʃТs Нalam mОnРanРФaЭ sТmbolТsmО ‘aТʃ’ bОʃНasaʃФan
kedua-dua peribahasa tersebut adalah berhubung kait dengan cara perspektif atau kaca mata pemikiran
masyarakat tersebut. Secara keseluruhannya, masyarakat MelaвЮ lОbТС МОnНОʃЮnР mОnРaТЭФan ‘aТʃ’
sОbaРaТ sТmbol ʃЮУЮФan ‘oʃanР’ dan sesuatu yang positif, tetapi sebaliknya, bahasa Inggeris lebih melihat
sТmbolТsmО ‘aТʃ’ sОbaРaТ saЭЮ sТЭЮasТ aЭaЮ ФОaНaan Нan mОʃЮУЮФ ФОpaНa pОʃФaʃa вanР nОРaЭТП.
Pada kesimpulannya didapati semua kajian tersebut telah memperlihatkan persamaan corak
pemikiran dan cara hidup masyarakat pengguna sesuatu bahasa itu menjurus kepada penghasilan
peribahasa dengan menggunakan objek atau lambang, makna dan fungsi yang sama berdasarkan sudut
pandangan, pengalaman bahasa dan budaya masing-masing.
Objektif Kajian
Kajian ini adalah bertujuan untuk:
1.
meninjau persamaan aspek penggunaan lambang dan pengertian makna dalam peribahasa suku
kaum Semai dan peribahasa Melayu.
2.
meninjau persamaan aspek pengertian makna dengan penggunaan lambang yang berbeza dalam
peribahasa suku kaum Semai dan peribahasa Melayu.
Data Kajian
Kajian ini memanfaatkan koleksi peribahasa Orang Asli Suku Kaum Semai yang diperolehi melalui
temu bual pengkaji terhadap lima orang masyarakat Orang Asli suku kaum Semai di Kampung Kuala
Koyan, Lembah Jelai, Kuala Lipis, Pahang. Manakala padanan peribahasa Melayu dibuat berdasarkan
peribahasa yang terdapat dalam buku Peribahasa Melayu: Penelitian Makna dan Nilai oleh Zaitul Azma
Zainon Hamzah dan Ahmad Fuad Mat Hassan (2011) yang diterbitkan oleh Penerbit Universiti Putra
Malaysia. Untuk menganalisis data ini, pengkaji telah memanfaatkan strategi penterjemahan yang
disarankan oleh Baker (1992) iaitu menggunakan peribahasa yang sama bentuk dan sama makna,
menggunakan peribahasa yang sama makna tetapi lain bentuk, parafrasa, pengguguran dan penggantian.
Kajian ini mendapati daripada jumlah 150 peribahasa suku kaum Semai yang diperolehi melalui
temubual tersebut, didapati 78 daripadanya mempunyai kedua-dua ciri tersebut iaitu 29 peribahasa
menggunakan lambang dan pengertian makna yang sama dengan peribahasa Melayu, manakala 49
peribahasa lagi mempunyai pengertian makna yang sama tetapi menggunakan lambang yang berbeza
dengan peribahasa Melayu.
Peribahasa yang Sama Lambang dan Makna
Kajian ini mendapati daripada jumlah 29 peribahasa yang mempunyai lambang dan makna yang sama,
sebanyak 15 peribahasa menggunakan kata nama (KN) yang sama, 5 peribahasa menggunakan kata
kerja (KK) yang sama dan 9 peribahasa menggunakan kata adjektif (KA) yang sama. Bagi penggunaan
kata nama (KN) sebagai lambang yang sama, peribahasa masyarakat Orang Asli suku kaum Semai dan
peribahasa Melayu menggunakan lambang matahari, bulan, mulut, lidah, telinga, perut, kaki, tahi ayam,
anak, mata, batu, batang dan murai yang menunjukkan mereka mempunyai corak pemikiran yang sama
dalam mentafsirkan alam sekitar sehingga wujudnya peribahasa-peribahasa tersebut.
PОnРРЮnaan lambanР ‘matahari’ baРТ pОʃТbaСasa sЮФЮ ФaЮm SОmaТ ‘be lenlod ru mat arik’
(berbohong dengan matahari) Нan pОʃТbaСasa MОlaвЮ ‘menengadah matahari’ вanР mОmbaаa maФsЮН
‘sОsОorКng вКng ЛОrsumpКС НОngКn ЛОrsКksТkКn mКtКСКrТ’ dianggap sebagai satu sumpah yang berani
314
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
kerana masyarakat Orang Asli suku kaum Semai menРanРРap maЭaСaʃТ sОbaРaТ saЭЮ lambanР ‘ФЮasa
aРЮnР’ вanР mОʃЮpaФan sОmanРaЭ palТnР ЮЭama Нalam ФОСТНЮpan mОʃОФa. ManaФala pОʃТbaСasa sЮФЮ
kaum Semai cahayaq geceq (cahaya bulan) yang membawa maksud seseorang perempuan yang sangat
cantik mempunyai persamaan dengan peribahasa Melayu bagai bulan empat belas dan bagai bulan
penuh purnama. Ini menunjukkan bahawa gambaran tentang kecantikan bagi kedua-dua bahasa tersebut
berdasarkan keindahan alam semula jadi.
Peribahasa suku kaum Semai begei eij puq (seperti tahi ayam) bermaksud seseorang yang
melakukan sesuatu perkara dengan penuh semangat pada awalnya sahaja. Peribahasa ini mempunyai
persamaan dengan peribahasa Melayu hangat-hangat tahi ayam. Peribahasa-peribahasa lain yang terdiri
daripada kategori ini ialah empag gepok (mulut kepuk), manakala peribahasa Melayu yang mempunyai
lambang dan makna yang sama dengannya ialah mulut tempayan dan cepat mulut. Peribahasa entaq
beruoq (telinga beruang) sama lambang dan makna dengan peribahasa Melayu telinga kuali dan telinga
tempayan yang bermaksud seseorang yang tidak mengendahkan nasihat atau kata-kata orang lain.
Peribahasa mat ragak (mata raga atau mata ambung) sama lambang dan makna dengan peribahasa
Melayu mata keranjang yang membawa maksud seseorang yang pantang melihat perempuan cantik.
Peribahasa teg doq (tangan monyet) pula mempunyai lambang dan makna yang sama dengan peribahasa
Melayu panjang tangan yang membawa maksud seseorang yang suka mencuri.
Dalam aspek penggunaan kata kerja (KK) yang sama bagi kedua-dua peribahasa, terdapat 5 kata
kerja yang digunakan sebagai lambang dan maksud yang sama iaitu kata kerja buka mata, langkah
bendul, lenggang-lenggok, kokok dan mengail. Kesemua kata kerja yang digunakan dalam peribahasa
bОʃФОnaan mОʃЮpaФan ФaЭa ФОʃУa вanР bТasa НТРЮnaФan Нalam ФomЮnТФasТ sОСaʃТan. PОʃТbaСasa ‘pej
mКt’ (buka mata) dan langkah mendul (langkah bendul) umpamanya, menggunakan kata kerja serta
makna yang sama dengan peribahasa yang teʃНapaЭ Нalam pОʃТbaСasa MОlaвЮ. BaРТ pОʃТbaСasa ‘renawej
sОlКk mКnou’ (lenggang-lenggok daun manau) masyarakat Orang Asli suku kaum Semai menggunakan
pОʃРanНaan bОʃОnЭaФ ФaЭa ФОʃУa вanР sama НОnРan ‘lenggang-lenggok ЛКgКТ МupКk СКnвut’ dalam
peribahasa Melayu. menggunakan objek (kata nama) yang berbeza iaitu selak manou (daun manau)
berbanding masyarakat Melayu yang menggunakan objek (kata nama) cupak hanyut. Perbezaan
penggunaan objek (KN) dengan maksud yang sama ini disebabkan oleh perbezaan cara pengamatan
terhadap persekitaran masing-masing yang berbeza.
BaРТ ФaЭa ФОʃУa ‘mengail’ masвaʃaФaЭ OʃanР AslТ sЮФЮ ФaЮm SОmaТ mОnРРЮnaФan pОʃТbaСasa
tenroij kaq selaq, bicak ha kaq kadag (mengail ikan daun, dapat ikan selat), manakala peribahasa
Melayu mengail yu dapat setoka yang bermaksud lain yang dihajati tetapi lain yang didapat. Dalam
konteks ini masyarakat Orang Asli suku kaum Semai menggunakan objek (KN) spesis ikan sungai iaitu
ikan daun (nandus mercantus) dan ikan selat (notopterus chitala), manakala masyarakat Melayu
menggunakan spesis ikan laut iaitu ikan yu dan ikan setoka (sejenis ikan pari yang kecil) sebagai
perbandingannya. Selain itu terdapat peribahasa tenader puq (kokok ayam) dengan peribahasa Melayu
yang sama iaitu kokok berdegar-degar ekor bergelumang tahi dengan maksud seseorang yang bercakap
besar terlebih dahulu. Kedua-dua peribahasa ini membawa maksud seseorang yang lantang atau hanya
berani berkata-kata semasa berada jauh dari musuhnya sahaja, tetapi berdiam diri bila kedua-duanya
berhadapan.
Terdapat 9 kata adjektif (KA) digunakan sebagai lambang dan maksud yang sama dalam keduadua peribahasa tersebut. Kata adjektif yang digunakan ialah kata adjektif sifatan atau keadaan iaitu
fasih, basah, tajam, hilang, putus, suam, panas dan besar, kecuali sekangkang yang merupakan kata
adjektif ukuran. Kesemua kata adjektif yang digunakan dalam peribahasa yang dikaji merupakan kata
adjektif yang biasa digunakan dalam pertuturan seharian serta membawa maksud yang sama bagi keduadua masyarakat penggunanya. Peribahasa bej bedeg (fasih berkata-kata) umpamanya membawa
maksud seseorang yang pandai berkata-kata atau berpidato yang sama maksud dengan peribahasa
fasih lidah dalam peribahasa Melayu. Begitu juga dengan peribahasa cebat-cebat yej, cebat lagik lentaq
(setajam-tajam parang, tajam lagi lidah) mempunyai persamaan dengan peribahasa Melayu lidah lebih
tajam daripada pedang dan keris lembing tiada tajam, lebih tajam mulut manusia yang membawa
maksud kata-kata itu lebih berbisa atau tajam daripada parang. Peribahasa marha seningkang rau
(seluas sekangkang kera) dan sekangkang kera merupakan kata adjektif ukuran yang membawa
maksud sesuatu kawasan yang sangat sempit sebagaimana juga maksud peribahasa Melayu. Bagi tujuan
menunjukkan tahap kepanasan air yang sesuai untuk memandikan bayi atau kanak-kanak, peribahasa
315
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
suku kaum Semai ialah sen ep deq peruq (Sesuam sarang tupai) dan peribahasa Melayu suam-suam
kuku yang membawa maksud tahap atau suhu kepanasan air yang sesuai untuk memandikan bayi.
Peribahasa-peribahasa lain dalam aspek kata adjektif ialah МО’os kО’Кt / tК’Кt (Kayu api basah),
peribahasa Melayu ialah beras basah yang membawa maksud seseorang yang sukar untuk diminta
bantuan. Peribahasa ngencat re-is (putus akar) mempunyai makna yang sama dengan peribahasa
Melayu kata putus dan genting putus biang tembok yang bermaksud sesuatu keputusan yang muktamad
dan tidak boleh dirunding lagi. Selain itu terdapat peribahasa timul inos ladak (timbul hati panas)
dengan peribahasa Melayu yang sama makna, iaitu panas darah dan peribahasa yap entoi (cakap besar)
dengan peribahasa Melayu yang sama, iaitu besar diri dan besar cakap.
Peribahasa yang Sama Makna dengan Lambang Berbeda
Terdapat sebanyak 49 peribahasa yang dikaji mempunyai makna yang sama dengan peribahasa Melayu
tetapi dengan menggunakan lambang yang berbeza. Pengkaji telah membahagikan makna peribahasaperibahasa tersebut berdasarkan pembahagian tentang perihal, keadaan, sifat, cara, kejadian dan
peristiwa. Berdasarkan klasifikasi tersebut kajian ini mendapati bahawa 21 peribahasa membawa makna
tentang perihal, 2 peribahasa membawa makna tentang sifat positif, 18 peribahasa membawa makna
tentang sifat negatif, 6 peribahasa membawa makna tentang keadaan dan masing-masing 1 peribahasa
membawa makna tentang cara dan peristiwa.
PОʃТbaСasa ЭОnЭanР ‘pОʃТСal’ Нalam ФaУТan ТnТ ТalaС kКp ‘КЛКq’/lОnguКk (gigit bekas) dan pog
raweg (tepuk kosong) yang bermaksud perihal membuat sesuatu perkara yang tidak membawa apa-apa
hasil. ‘KКp ‘КЛКq’ dalam masyarakat Orang Asli suku kaum Semai merupakan buluh yang digunakan
untuk memasak nasi. Ini bermakna sekiranya seseorang itu tidak mendapat makanan, dia hanya
mОnНapaЭ ‘abaq’ aЭaЮ bОФas saСaУa. PОʃТbaСasa sЮФЮ ФaЮm SОmaТ вanР mОmpЮnвaТ maФna yang sama
ialah pog raweg (tepuk kosong). Manakala peribahasa Melayu yang mempunyai makna yang sama
dengan peribahasa-peribahasa tersebut yang menggunakan lambang yang berbeza ialah bagai
mencincang air, cangkul angin, hampa tangan, tangkap wap, menanam mumbang, menjaring angin,
pisang ditanam tak berjantung dan ikan di hulu tuba di hilir.
Peribahasa-pОʃТbaСasa laТn вanР mОmbaаa maФna ЭОnЭanР ‘pОʃТСal’ НОnРan pОnРРЮnaan
lambang yang berbeza dalam kajian ini ialah peribahasa lО’Оm-lО’Оm moС gКu (lОmЛut-lembut hidung
babi) yang sama dengan peribahasa Melayu air yang tenang jangan disangka tiada buaya yang
bermaksud seseorang yang kelihatan lemah lembut itu adakalanya boleh bertindak kasar dan ganas.
MasвaʃaФaЭ OʃanР AslТ sЮФЮ ФaЮm SОmaТ mОnЭОʃУОmaСФan ‘СТНЮnР babТ’ вanР ФОlТСaЭan lОmbЮЭ ТЭЮ
boleh bertukar menjadi keras sehingga boleh menyodok dan menggali tanah, meruntuhkan batas serta
boleh merosakkan tanaman. Kedua-dua peribahasa tersebut menggambarkan perihal seseorang yang
kelihatan senyap itu kadang kala boleh bertukar menjadi agresif di luar jangkaan kebanyakan orang.
PОʃТbaСasa sЮФЮ ФaЮm SОmaТ Нan baСasa MОlaвЮ вanР mОmbaаa maФna ‘sТПaЭ posТЭТП’ pЮla ТalaС
bunga seteq (sejenis bunga) dan hat ikenmeq (sangat cantik atau elok) yang masing-masing membawa
maksud seseorang perempuan yang sangat cantik. Peribahasa Melayu yang membawa maksud yang
sama dengan bunga seteq dan hat ikenmeq yang membawa maksud seseorang perempuan yang sangat
cantik ialah bulan penuh dan bagai bulan purnama. Masyarakat Orang Asli suku kaum Semai
mОnЭОʃУОmaСФan ФОМanЭТФan sОsОoʃanР аanТЭa ТЭЮ НОnРan lambanР ‘bЮnРa’, manaФala masвaʃaФaЭ
MОlaвЮ mОnЭОʃУОmaСФannвa mОlalЮТ lambanР ‘bЮlan pЮʃnama’. PОʃbОгaan pОnРРЮnaan lambanР ТnТ
menunjukkan bahawa cara pengamatan terhadap persekitaran berbeza antara kedua-dua masyarakat
bahasa tersebut.
TОʃНapaЭ 18 pОʃТbaСasa вanР mОnРРambaʃФan ‘sТПaЭ nОРaЭТП’, anЭaʃanвa ЮnЭЮФ mОnРРambaʃФan
seseorang yang malas bekerja suku kaum Semai menggunakan peribahasa caq berd (makan tidur) dan
kep kerdup (kura-kura menelungkup) yang masing-masТnР mОnРРЮnaФan lambanР ФaЭa ФОʃУa ‘maФan’
Нan ‘ЭТНЮʃ’, Нan СaТаan ‘ФЮʃa-ФЮʃa’. ManaФala pОʃТbaСasa MОlaвЮ mОnРРЮnaФan pОʃТbaСasa peluk
tubuh, berat tangan, berat kaki dan berat tulang bagi mengambarkan maksud yang sama. Manakala
peribahasa kura-kura menelungkup pula, suku kaum Semai mengumpamakan seseorang yang malas
bekerja atau tidak melakukan sesuatu untuk dirinya dan orang lain. Peribahasa-peribahasa suku kaum
Semai yang lain yang membawa makna sifat negatif dengan lambang berbeza ialah angkut jelmol
(angkat gunung) dan entoi i cen op (besar bungkusan daripada isi), manakala peribahasa Melayu ialah
air setitik dilautkan, tanah sekepal digunungkan dan cakap sejengkal dibawa sehasta dengan maksud
seseorang yang suka memperbesar-besarkan perkara yang kecil.
316
International Seminar “Language Maintenance and Shift” V
September 2-3, 2015
AФСТʃ sОФalТ ТalaС pОʃТbaСasa вanР mОmbaаa maФsЮН ’ФОaНaan’ ТaТЭЮ pОʃТbaСasa cungkag kalag
(percakapan hiruk-pikuk) yang membawa maksud keadaan percakapan yang hiruk-pikuk dalam sesuatu
majlis, yang sama dengan peribahasa Melayu bagai langau mengerumuni bangkai, bagai ombak purus,
riuh bagai Cina karam dan bagai kacang direndang. Manakala peribahasa yang membawa maksud
’Мaʃa’ baРТ sЮФЮ ФaЮm SОmaТ ТalaС caq beris (makan mentah) yang membawa maksud membuat
keputusan secara terburu-buru yang mempunyai persamaan dengan peribahasa Melayu babi (membabi)
buta dan buta akal. BaРТ mОnРРambaʃФan maФsЮН ’pОʃТsЭТаa’ masвaʃaФaЭ OʃanР AslТ sЮФЮ ФaЮm SОmaТ
menggunakan peribahasa rit nuit (hilang atau ghaib) yang mempunyai sama makna dengan peribahasa
Melayu iaitu hilang tidak menentu rimbanya yang bermaksud sesuatu yang disayangi (orang dan
sebagainya) hilang atau ghaib.
RUMUSAN
Pada kesimpulannya kesemua peribahasa yang diteliti dalam kajian ini merupakan peribahasa yang
digunakan sebagai pengajaran, perbandingan, teladan, peringatan, sindiran, dan nasihat kepada ahli
masyarakat masing-masing serta mempunyai fungsi bahasa yang hampir serupa dalam kedua-dua
bahasa. Persamaan fungsi bahasa yang hampir sama tersebut dapat dilihat berdasarkan penggunaan
golongan kata iaitu kata nama, kata kerja dan kata adjektif dalam peribahasa kedua-dua bahasa tersebut.
Manakala kebanyakan persamaan daripada segi makna yang terdapat dalam peribahasa-peribahasa yang
dikaji adalah berhubung dengan perihal, keadaan, sifat, cara, kejadian dan peristiwa tetapi dengan
penggunaan lambang yang berbeza yang bergantung kepada persekitaran, cara pengamatan dan cara
berfikir pengguna kedua-dua bahasa tersebut. Keadaan ini jelas menunjukkan bahawa dalam
kebanyakan aspek wujudnya cara pengamatan dan cara berfikir yang hampir sama antara masyarakat
Orang Asli suku kaum Semai dan masyarakat Melayu.
DAFTAR PUSTAKA
Amirah Ahmad & RoгaТmaС RasСТНТn (2011) TОʃУОmaСan “‘aТʃ’’ Нalam pОʃТbaСasa MОlaвЮ-Inggeris:
Analisis semantik kognitif. Jurnal Linguistik 13 (6): 1-12.
Baker, M. (1992) In other words: A coursebook on translation. London: Routledge.
Dentan, Robert Knox (2003) Preliminary Field Notes on the Semai Language. Edited by Thomas Doyle.
16 September 2012 dalam http://www.keene.edu/library/OrangAsli/DentanBaer.pdf
GoС SanР SОonР (2009) PОmТnНaСan lambanР ‘paНТ’ Нalam pОnЭОʃУОmaСan baСasa MОlaвЮ-Mandarin.
Prosiding Seminar Antarabangsa Linguistik dan Pembudayaan Bahasa Melayu Ke-5. Hal. 133136.
Jabatan Hal Ehwal Orang Asli Malaysia (JHEOA). (2008). Data Maklumat Asas. Bahagian Perancangan
dan Penyelidikan, Jabatan Hal Ehwal Orang Asli Malaysia.
Zaitul Azma Zainon Hamzah, & Ahmad Fuad Mat Hassan. (2011). Peribahasa Melayu: Penelitian
Makna dan Nilai. Serdang: Penerbit Universiti Putra Malaysia
Rahmawati Iskandar. (2006). Analisis peribahasa Jepang dan Indonesia yang menggunakan kata
“kОrК” (SКru). (Kertas Projek Sarjana Pendidikan tidak diterbitkan) Universiti Pendidikan
Indonesia.
317
Master Program in Linguistics, Diponegoro University
in Collaboration with
Balai Bahasa Provinsi Jawa Tengah
Jalan Imam Bardjo, S.H. No.5 Semarang
Telp/Fax +62-24-8448717
Email: seminarlinguistics@gmail.com
Website: www.mli.undip.ac.id/lamas