Perbandingan Kadar C, N, P, dan K Dalam Kandungan Pupuk Kompos dari Limbah Sayuran Sawi dengan Menggunakan Bakteri EM4, Tanah Gambut, dan Tanpa Starter

49

LAMPIRAN

49
Universitas Sumatera Utara

50

Perhitungan
Sebelum pengomposan (Hari-0)
1. 3mL bakteri EM4
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Air =

Kadar Abu =
Kadar Abu =

100 = 5,62 %

Kadar C = 100% - (Kadar Air + Kadar Abu)
Kadar C = 100 % - (

5,62 %)= 18,59 %

Keterangan :
W1 : Berat sampel + wadah sebelum di oven
W2 : Cawan kosong
W3 : Berat sampel + cawan setelah di oven
W4 : Berat sampel + cawan setelah diabukan

b. Kadar Nitrogen
Nitrogen =
Keterangan :
W

: Berat sampel (g)

Vs

: Volume titrasi sampel (mL)

Vb

: Volume titrasi blanko (mL)

Fp

: Faktor pengenceran

0,014 : BM Nitrogen / 1000
N

: Normalitas H2SO4 (0,0483 N)

Kadar N =

100 = 0,83 %

50

Universitas Sumatera Utara

51

c. Kadar Posfor (P2O5)
Posfor =
Keterangan :
W : Berat sampel (g)
C : Konsentrasi (ppm)
Fp : Faktor pengenceran
Kadar Posfor =

100 = 0,24 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kalium =

Keterangan :
W : Berat sampel (g)
Fp : Faktor pengenceran

C : konsentrasi (ppm)
k : faktor BM K2O/K
Kadar Kalium =

100 = 1,13 %

2. 5 mL Bakteri EM4
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =
Kadar C = 100 % - (

100 = 7,90 %
7,90 %)= 20,00 %

b. Kadar Nitrogen
Kadar N =

100 = 0,85 %

c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,25 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kadar Kalium =

100 = 1,21%

51
Universitas Sumatera Utara

52

3. 10 mL Bakteri EM4
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =

100 = 5,73 %

Kadar C = 100 % - (

5,73%)= 23,05 %

b. Kadar Nitrogen
100 = 0,90%

Kadar N =
c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,27 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kadar Kalium =

100 = 1,51 %

Setelah pengomposan (hari-10)
1. 3mL bakteri EM4
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =
Kadar C = 100 % - (

100 = 9,51 %
9,51 %)= 6,71 %

b. Kadar Nitrogen
100 = 0,67%

Kadar N =
c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,07 %

d. Kadar Kalium (K2O)

Kadar Kalium =

100 = 0,86 %

2. 5 mL Bakteri EM4
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =

100 = 9,83 %

52
Universitas Sumatera Utara

53

Kadar C = 100 % - (

9,83 %)= 6,05 %

b. Kadar Nitrogen
100 = 0,75 %

Kadar N =
c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,12 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kadar Kalium =

100 = 0,89%

3. 10 mL Bakteri EM4
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =

100 = 7,77 %

Kadar C = 100 % - (

7,77 %)= 5,93 %

b. Kadar Nitrogen
Kadar N =

100 = 0,79%

c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,15 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kadar Kalium =

100 = 0,97 %

B.Dengan starter tanah gambut
Dengan penambahan starter tanah gambut, kadar C, N, P, dan K yang terkandung
dalam kompos limbah sayuran sawi sebelum pengomposan (hari-0) dan sesudah
pengomposan (hari-10), diperoleh hasil yaitu, starter tanah gambut 100 g (C
23,26% : 10,56% ; N 1,21% : 0,56% ; P 0,22% : 0,10% ; K 1,54% : 1,32%), tanah
gambut 200 g (C 24,29% : 10,43% ; N 1,47% : 0,61% ; P 0,23% : 0,13% ; K
1,73% : 1,54%), tanah gambut 300 g (C 26,99% : 9,84% ; N 1,53% : 0,64% ; P
0,25% : 0,14% ; K 1,95% : 1,78%), diperoleh berdasarkan dari hasil perhitungan
berikut:

53
Universitas Sumatera Utara

54

Sebelum pengomposan (hari-0)
1. 100 g Tanah Gambut
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =

100 = 4,71 %

Kadar C = 100 % - (72,03 %+4,71 %) = 23,26 %
b. Kadar Nitrogen (N)
Kadar N =

100 = 1,21 %

c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,22 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kadar Kalium =

100 = 1,54 %

2. 200 g Tanah Gambut
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =

100 = 5,43 %

Kadar C = 100%- (70,28% + 5,43 %) = 24,29 %
b. Kadar Nitrogen (N)
Kadar N =

100 = 1,47 %

c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,23 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kadar Kalium =

100% = 1,73 %

3. 300 g Tanah Gambut
a. Kadar Karbon
Kadar Air =
Kadar Abu =

100 = 5,62 %

Kadar C = 100 % - (55,39 % + 5,62 %) = 26,99 %
54
Universitas Sumatera Utara

55

b. Kadar Nitrogen
100 = 1,53 %

Kadar N =
c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,25 %

d. Kadar Kalium (K2O)
100 = 1,95 %

Kadar Kalium =

Setelah pengomposan (hari-10)
1. 100 g tanah gambut
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =
Kadar C = 100 % - (

100 = 10,54 %
10,54 %)= 10,56 %

b. Kadar Nitrogen
100 = 0,56 %

Kadar N =
c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,10 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kadar Kalium =

100 = 1,32 %

2. 200 g tanah gambut
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =
Kadar C = 100 % - (

100 = 9,87 %
9,87 %= 10,43 %

b. Kadar Nitrogen
Kadar N =

100 = 0,61 %

c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,13 %

55
Universitas Sumatera Utara

56

d. Kadar Kalium (K2O)
100 = 1,54 %

Kadar Kalium =
3. 300 g tanah gambut
a. Kadar Karbon (C)
Kadar Air =
Kadar Abu =

100 = 8,96 %

Kadar C = 100% - (

8,96 %) = 9,84 %

b. Kadar Nitrogen
100= 0,64 %

Kadar N =
c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

100 = 0,14 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kadar Kalium =

100 = 1,78%

D. Tanpa Starter
Pada pengomposan limbah sayuran sawi tanpa starter, diperoleh hasil kandungan
unsur C, N, P, dan K, sebelum pengomposan (hari-0) dan sesudah pengomposan
(hari-10), yaitu: tanpa starter (C 18,40% : 10,58% ; N 0,31: 0,16% ; P 0,15% : 0,
09% ; K 0,9% : 0,7%), diperoleh dari hasil perhitungan sebagai berikut:

Sebelum pengomposan (hari-0)
a. Kadar Karbon (C)
Kadar air (%) =

100 = 76,8 %

Kadar abu (%) =

100 = 4,80 %

Kadar C (%) = 100% - (76,8% + 4,80%) = 18,40%
b. Kadar Nitrogen (N)
Kadar Nitrogen

100 = 0,31 %

56
Universitas Sumatera Utara

57

c. Kadar Posfor (P2O5) (%)
Kadar Posfor =

= 0,15 %

d. Kadar Kalium (K2O)
0,9 %

Kadar Kalium =

Setelah pengomposan (hari-10)
a. Kadar Karbon (C)
Kadar air =

100 = 88,92 %

Kadar abu =

100 = 0,50 %

Kadar C = 100 % - (88,92 % + 0,50 %) = 10,58 %
b. Kadar Nitrogen (N)
Kadar Nitrogen

100 = 0,16 %

c. Kadar Posfor (P2O5)
Kadar Posfor =

= 0,90 %

d. Kadar Kalium (K2O)
Kadar Kalium =

= 0,70 %

57
Universitas Sumatera Utara

58

Lampiran 1.
Limbah sayuran sawi yang telah dirajang dan di keringanginkan

Lampiran 2.
Fermentasi Starter
a. Bakteri EM4

b. Tanah Gambut

58
Universitas Sumatera Utara

59

Lampiran 3
Limbah sayuran sawi sebelum pengomposan ( dengan starter EM4 dan tanah
gambut)
Limbah sayuran sawi setelah dikomposkan selama 10 hari (dengan starter EM4
dan tanah gambut)

Limbah sayuran sawi tanpa starter sebelum pengomposan

Limbah sayuran sawi tanpa starter setelah dikomposkan selama 10 hari

59
Universitas Sumatera Utara

60

Lampiran-4 Standar kualitas kompos menurut SNI 19 – 7030 – 2004

NO
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

PARAMETER
SATUAN
MINIMUM
MAKSIMUM
Kadar Air
%
50
Temperatur
Suhu air tanah
Warna
Kehitaman
Bau
Berbau tanah
Ukuran Partikel
mm
0,55
25
Kemampuan Ikat Air
%
58
pH
6,80
7,49
Bahan Asing
%
*
1,5
Unsur Makro
Bahan Organik
%
27
58
Nitrogen
%
0,40
Karbon
%
9,80
32
Phosfor (P2O5)
%
0,10
C/N-Rasio
10
20
Kalium (K2O)
%
0,20
*
Unsur Mikro
Arsen
mg/kg
*
13
Cadmium (Cd)
mg/kg
*
3
Kobalt (Co)
mg/kg
*
34
Kromium (Cr)
mg/kg
*
210
Tembaga (Cu)
mg/kg
*
100
Merkuri (Hg)
mg/kg
*
0,8
Nikel (Ni)
mg/kg
*
62
Timbal (Pb)
mg/kg
*
150
Selenium (Se)
mg/kg
*
2
Seng (Zn)
mg/kg
*
500
Unsur Lain
Kalsium (Ca)
%
*
25,50
Magnesium (Mg)
%
*
0,60
Besi (Fe)
%
*
2,00
Aluminium (Al)
%
*
2,20
Mangan (Mn)
%
*
0,10
Bakteri
Fecal Coli
MPN/gr
1000
Salmonella sp.
MPN/4 gr
3
Keterangan: * Nilainya lebih besar dari minimum atau lebih kecil dari maksimum

60
Universitas Sumatera Utara