REVOLUSI ARAB DAN KESAN TERHADAP DAULAH

TUGASAN KUMPULAN

KURSUS :
HSF 3013 – PERKEMBANGAN ISLAM ASIA BARAT
PENSYARAH : DR NAZIRAH BINTI LEE
SOALAN : REVOLUSI ARAB DAN KESAN TERHADAP
DAULAH TURKI UTHMANIYAH
KUMPULAN : B
NAMA AHLI KUMPULAN
BI
L
1
2
3

NAMA

NO MATRIK

MUHAMMAD AKMAL HAFIZ BIN D20142069164
SARIMAN

MUHAMMAD
FAKHRUL D20142069167
IKHWAN BIN MOHD AZNIZAM
CHE MUHAMMAD FAREEZ BIN D20142069148
CHE MAMAT

PENGENALAN

LATAR BELAKANG REVOLUSI ARAB
Revolusi Arab telah dimulakan oleh Syarif Husain Bin Ali pada tahun 1916 sehingga 1918
bagi tujuan untuk mendapatkan kemerdekaan daripada Daulah Uthmaniyah dan membentuk
satu negeri Arab bersatu yang terbentang dari Aleppo di Syria sehingga Aden di Yaman
(a) DAULAH UTHMANIYYAH
Kemunculan fahaman nasionalisme Arab di Zaman Empayar Uthmaniyyah telah
bermula pada tahun 1821 di fahaman ini telah berakar di Wilayah Mashriq (Tanah
Arab di sebelah Timur Mesir terutama sekali di Wilayah Syam (Wilayah Levant).
Pandangan politik para nasionalis Arab sebelum tercetusnya Perang Dunia Pertama
pada amnya adalah sederhana. Permulaan Revolusi Turki Muda yang telah bermula
pada 3 Julai 1908 telah merebak dengan cepat ke seluruh empayar Turki yang telah
menyebabkan sultan terpaksa memulih kembali perlembagaan 1876 dan memanggil

parlimen untuk bersidang. Tuntutan Arab yang bersifat kepada pembaharuan dan
terhad kepada autonomi, penggunaan bahasa arab yang lebih meluas dalam sistem
pendidikan dan perubahan kepada peraturan pengerahan tentera dalam waktu aman
yang membenarkan penugasan tempatan bagi anggota Arab yang berkhidmat dalam
tentera Uthmaniyyah. Ahli parlimen Arab dalam parlimen Uthmaniyyah telah
menyokong pembubaran Perlembagaan Kedua dan telah mengembalikan Sultan
Abdul Hamid II sebagai Raja dimana Sultan yang digulingkan itu cuba mengambil
kembali tampuk kekhalifan dengan menamatkan polisi secular Turki Muda, namun
telah digulingkan semula ke Selanik dan akhirnya telah digantikan oleh saudaranya,
Mehmed V Resad
1.0 SENTIMEN BRITISH TERHADAP REVOLUSI ARAB

Walaupun Daulah Utmaniyah masih mengambil sikap berkecuali setelah meletusnya
Perang Dunia Pertama pada Julai 1914, namun British sejak awal lagi telah menduga
kemungkinan penglibatan Daulah Uthmaniyah ke kancah peperangan dengan memihak
kepada Jerman dan sekutunya dimana mereka menerima pelbagai laporan daripada pegawaipegawai mereka di India dan Mesir mengenai persediaan tentera Daulah Uthmaniyah untuk
memasuki perang Gabenor Jeneral di India telah mencadangkan supaya British untuk
mengisytiharkan perlindungan ke atas Tanah Suci di Mekah dan Madinah dari sebarang
serangan1. Bekas Pegawai Tertinggi British Lord Kitchener telah mencadangkan supaya
diajukan pertanyaan kepada Sharif Husain mengenai reaksi masyarakat Arab sekiranya

Daulah Uthmaniyah menentang British. Duta British di Istanbul telah mengarahkan supaya
menyampaikan mesej kepada Sultan Uthmaniyah supaya berkecuali manakala pemimpin
tertinggi di Aden telah mencadangkan supaya Sayyid Idrisi dan Imam Zaydi dinasihatkan
supaya masing-masing mengambil tindakan sendiri yang menentang Daulah Uthmaniyah.
Pada masa yang sama British juga berusaha untuk memujuk Sharif Husain supaya
menjalinkan hubungan kerjasama dengan Kerajaan British dan turut memujuk Imam Zaydi
dan Sayyid Idrisi untuk mengadakan pakatan untuk menentang kekuasaan Daulah
Uthmaniyah. British telah menabur janji untuk memberi bantuan dalam pemberontakan itu
dengan membantu dari sudut kewangan, membekalkan senjata, kapal, dan anggota tentera
dan juga telah memberi kepercayaan kepada beliau bahawa pemberontakan ini akan
mendapat sokongan yang besar dari dunia Arab yang lain dimana ianya telah dianggarkan
seramai 100,000 hingga 250,000 tentera Arab dalam tentera Daulah Uthmaniyah akan bangun
untuk memberontak terhadap kepimpinan Daulah Uthmaniyah.
POLISI BRITISH UNTUK MASYARAKAT ARAB

1 ABDUL RAUH BIN YAACOB (1995) HUBUNGAN ARABIA DENGAN BRITISH PADA MASA
PERANG DUNIA PERTAMA, 1914-1918. Bangi, Selangor. Universiti Kebangsaan Malaysia
hlm 99

Apabila British telah mengisytiharkan perang terhadap Daulah Uthmaniyah, polis British

terhadap masyarakat arab untuk menentang Daulah Uthmaniyah terus dilaksanakan dimana
Pakatan Imam Zaydi dan Sayyid Idrisi telah menentang Daulah Uthmaniyah di Yaman cuba
diketengahkan. Kerajaan India pula telah mengeluarkan satu deklarasi untuk menjelaskan
kedudukan sebenar yang tidak mempunyai kaitan dengan agama dan British telah berjanji
akan melindungi Tanah Suci Islam dari serangan musuh. Deklarasi British dikeluarkan
bertujuan untuk memperkukuhkan kedudukan mereka di kawasan Timur Tengah dan India
dan membantu mempercepat polisi penyokong masyarakat Arab untuk menentang Daulah
Uthmaniyah. Pemimpin tertinggi Aden telah mencadangkan supaya mengeluarkan satu
deklarasi yang menunjukkan sikap British yang simpati terhadap masyarakat Arab serta
mengatakan bahawa mereka tidak mempunyai niat untuk menguasai Semenanjung Tanah
Arab dan cadangan tersebut telah diluluskan oleh British 2. Pada 21 November 1914 Sayyid
Idrisi telah menyatakan persetujuan untuk menentang Daulah Uthmaniyah dan Kerajaan
British telah menjanjikan akan membekalkan senjata yang juga membuka kepada laluan
perdagangan untuk dijadikan sebagai pelabuhan. Pada masa yang sama muncul seorang
pemimpin Arab di Yaman iaitu Sheikh Muhammad Bin Nasir Muqbil telah mengadakan
pakatan dengan British dimana British telah memberikan cadangan supaya beliau dilantik
sebagai pengganti Imam Zaydi di Aden dimana beliau juga mampu mengawal seorang
Aktivis Daulah Uthmaniyah, Ahmad Numan. Beliau juga diminta untuk mengusir Tentera
Daulah Uthmaniyah di kawasan Taiz sebagai balasan dari bantuan kewangan dan British turut
berjanji untuk mengiktiraf beliau sebagai pemimpin yang merdeka. Sementara Sayyid Idrisi

tekah diminta supaya untuk mengusir Tentera Daulah Uthmaniyah di Yaman serta diminta
supaya mengelakkan diri dari permusuhan dengan Imam Zaydi supaya tidak menjejaskan
Polisi British. Polisi ini juga menyokong masyarkat Arab dari segi bantuan kewangan,
2 ABDUL RAUH BIN YAACOB (1995) HUBUNGAN ARABIA DENGAN BRITISH PADA MASA
PERANG DUNIA PERTAMA, 1914-1918. Bangi, Selangor. Universiti Kebangsaan Malaysia
hlm 101

kelengkapan ketenteraan dan janji-janji manis untuk mencapai kemerdekaan dari Daulah
Uthmaniyah.
Sharif Husain telah memberi harapan baru kepada British dimana beliau turut menjalinkan
hubungan kerjasama dengan British dimana mesej yang kedua dihantar oleh Kitchener telah
disampaikan kepada Abdullah yang menjanjikan sekiranya masyarakat Arab membantu
British dalam perang ini, British akan memastikan Semenanjung Tanah Arab tidak akan
terancam dan selamat. Mesej itu mengenai Khalifah Islam sekali lagi telah dirujuk oleh
Mcmahon kepada Sharif pada 30 Ogos 1915 berserta dengan janji-janji kemerdekaan Tanah
Arab telah membuka jalan kepada sokongan Sharif Husain untuk menentang Daulah
Uthmaniyah pada Jun 1916.3
Walaupun Sharif Husain masih yakin mengenai masa depan gagasannya tetapi beliau
mulai ragu-ragu apabil mendapati British seara rahsia telah mengadakan perjanjian dengan
pemimpin-pemimpin Arab lain di Tanah Arab yang mana turut menjanjikan kemerdekaan

yang sama seperti Ibnu Saud dan Sayyid Idrisi dan kewujudan berbagai-bagai komitmen
British dengan beberapa pemimpin Arab di Tanah Arab merupakan halangan yang besar
dalam penyelesaian British selepas perang di Tanah Arab. Ini ditambah pula dengan
kedudukan tentera Daulah Uthmaniyah di Lahej yang berkekalan hingga tamatnya peang dan
keengganan Imam Zaydi yang mengadakan perjanjian dengan British.4

3 ABDUL RAUH BIN YAACOB (1995) HUBUNGAN ARABIA DENGAN
PERANG DUNIA PERTAMA, 1914-1918. Bangi, Selangor. Universiti
hlm 102-103
4 ABDUL RAUH BIN YAACOB (1995) HUBUNGAN ARABIA DENGAN
PERANG DUNIA PERTAMA, 1914-1918. Bangi, Selangor. Universiti
hlm 104

BRITISH PADA MASA
Kebangsaan Malaysia
BRITISH PADA MASA
Kebangsaan Malaysia

2.0 PENGLIBATAN KETURUNAN KELUARGA BANI HASHIM TERHADAP
REVOLUSI ARAB PADA KERAJAAN TURKI UTHMANIAH

Idealogi Sharif Hussein
Pemberontakan Arab dengan tujuan untuk mendapatkan kemerdekaan daripada Turki
Uthmaniyyah dan objektif sharif Hussein dalam menjalankan Arab Revolt adalah untuk
menubuhkan sebuah negara Arab yang bebas dan bersatu dari Aleppo (Syria) ke Aden
(Yaman), berdasarkan tradisi purba dan budaya orang Arab, menegakkan cita-cita Islam dan
penuh perlindungan dan kemasukan agama minoriti etnik. Pemberontakan Sharif dianggap
sebagai pemberontakan berakar umbi dalam sentimen nasionalis Arab sekular. Pada bulan Jun
1916, beliau menuduh orang Turki Muda melanggar ajaran suci Islam dan menyeru umat
Islam Arab memberontak terhadap Kerajaan Uthmaniyyah 5 bertujuan untuk menegakkan
agama islam di samping membebaskan arab dari turki Uthmaniah. Hussein adalah seorang
pemimpin yang berpengaruh dan berpakat dengan ketua-ketua Arab yang lain untuk
membebaskan arab dari cengkaman turki dan beliau juga tidak suka pada Uthmaniyyah.
Dengan menyemai Semangat Nasionalis Arab ke dalam Pemberontakan Arab kepimpinannya,
Sharif Hussein yakin boleh merealisasikan cita-cita beliau dan mereka semua dengan bersatu
antara satu sama lain. Sharif Hussein mempunyai empat orang anak-anak iaitu Ali, Abdullah,
Feisal dan Zeid. Mereka memainkan peranan yang penting sebagai komander sepanjang
peperangan.
Perang dunia pertama
Pada permulaan Perang Dunia I, Hussein pada mulanya bersekutu dengan
Uthmaniyyah dan Jerman. British mengatakan bahawa kerajaan Uthmaniyyah telah

merancang untuk menggulingkan beliau di akhir perang memburuk perikatan ini, dan dia
mula untuk mempertimbangkan pemberontakan. Beliau dan anak-anaknya dihasut untuk
5 Sean McMeekin (2012) The Berlin-Baghdad Express. Belknap Press.pp. 288, 297

melakukan pemberontakan oleh utusan tentera British, TE Lawrence. Beliau telah ditugaskan
untuk mendapatkan bantuan Arab menentang Turki, dan telah diberi kuasa untuk membuat
janji-janji tertentu wilayah selepas perang. Hussein mentafsirkan janji ini, bermakna bahawa
dia akan diberi ganjaran dengan negara Arab yang besar, menjangkau lebih atau kurang dari
Yaman di Selatan ke Syria di Utara. Tiada perjanjian rasmi yang pernah ditandatangani dan ia
telah mendakwa Lawrence tidak mempunyai kuasa yang dia fikir dia mempunyai, atau
bertindak seolah-olah dia telah. Walau bagaimanapun, surat-menyurat rasmi antara Hussein
dan Pesuruhjaya Tinggi British di Mesir Sir Henry McMahon jelas menunjukkan bahawa
beberapa anugerah wilayah yang dijanjikan:
Kami menegaskan sekali lagi bahawa Kerajaan Seri Paduka Baginda mengalu-alukan
semula Khalifah oleh seorang Arab bangsa yang benar. Berhubung dengan soalan had
dan sempadan, ia akan kelihatan terlalu awal untuk mengambil masa kita dalam
membincangkan butir-butir itu pada musim panas ini perang ... (15 Ogos 1915).
Walau bagaimanapun, sementara McMahon tidak menyatakan sempadan, dia
menunjukkan bahawa kawasan-kawasan tertentu akan dikecualikan dan bahawa kepentingan
Perancis di rantau ini juga perlu diambil kira 6. Lawrence menulis penerangan mengenai

Hussein pada masa ini:
Sherif Hussein (Saidina kerana mereka memanggilnya) adalah zahir begitu bersih
dan lembut santun untuk kelihatan lemah; tetapi penampilan ini menyembunyikan
dasar licik, cita-cita yang mendalam, dan un-Arab berpandangan jauh, kekuatan
peribadi dan kedegilan.
Lawrence juga menyifatkan Sharif (atau Sherif) sebagai "moden." Walau
bagaimanapun, pertukaran ini surat yakin Hussein yang bantuan beliau di sisi Entente Triple
6 Jewish Virtual Library, The Hussein-McMahon Correspondence. Retrieved August 27,
2007.

akan diberi ganjaran oleh sebuah kerajaan Arab yang merangkumi keseluruhan rentang antara
Mesir dan Persia, kecuali harta benda kerajaan dan kepentingan di Kuwait, Aden, dan Syria
pantai. Beliau diwakilkan anak-anaknya Feisal dan Abdullah untuk bekerjasama dengan
British, dan dilancarkan pada tahun 1916 Arab Pemberontakan terhadap Uthmaniyyah.
Dengan bantuan Arab, British mengalahkan orang Turki di Timur Tengah, lalu menakluk
Yerusalem pada bulan Disember 1917. Hussein menjangkakan negeri yang dijanjikan untuk
menghulurkan secara berterusan di seluruh rantau ini, dan sudah tentu menjangka ia termasuk
Palestin. McMahon kemudian menyatakan bahawa beliau tidak pernah dijangkakan bahawa
Palestin adalah sebahagian entiti Arab. Dalam surat kepada Times London pada 23 Julai
1937, menulis:

Saya rasa ia menjadi kewajipan saya untuk negara, dan saya berbuat demikian pasti
dan tegas, bahawa ia tidak dimaksudkan oleh saya dalam memberikan ikrar ini kepada
Raja Hussein untuk memasukkan Palestin dalam kawasan di mana kemerdekaan Arab
yang dijanjikan. Saya juga mempunyai banyak sebab untuk mempercayai pada masa
itu bahawa hakikat bahawa Palestin tidak termasuk dalam ikrar saya telah difahami
dengan baik oleh Raja Hussein.7

7 Bard, Mitchell, The Hussein-McMahon Correspondence. Retrieved August 27, 2007

3.0 REVOLUSI ARAB DAN KESANNYA TERHADAP DAULAH UTHMANIYYAH

USAHA PENGUASAAN TURKI UTHMANIYAH
Kemunculan tokoh baru di Hijaz, Sharif Husayn pula telah memberi harapan baru
dalam cita-cita British untuk menundukkan tentera Uthmaniyyah di Timur Tengah. Hubungan
dengan Syarif Husayn sebenarnya telah dimulakan sebaik sahaja perang meletus, iaitu pada
31 Oktober 1914, apabila mesej kedua Kilchener telah disampaikan kepada Abdullah
menjanjikan bahawa sekiranya bangsa Arab membantu British dalam perang ini, British akan
memastikan Arabia tidak akan terancam. Kitchener menambah, “It may be that the Arab of
true will assume the Khalifate at Mecca or Medina and so good may come by the help of God
out of the evil that is now occurring”. Mesej Kitchener tentang Khalifah Islam sekali lagi

telah dirujuk oleh Mc Mahon. Sharif Husayn yang telah membuka jalan kepada sokongan
Sharif menentang Empayar Uthmaniyyah pada bulan Jun 1916. 8 British melihat semangat
nasionalisme Arab ini sebagai jalan untuk menjatuhkan Daulah Uthmaniyyah.
Pada 24 Oktober 1915, Mc Mahon telah menulis sepucuk surat untuk cuba
meyakinkan Sharif Husayn supaya menjadi sekutu British. British bersetuju untuk
“menyokong kemerdekaan orang Arab di semua kawasan yang ditetapkan oleh Sharif
Makkah”. British mengecualikan “sebahagian Syria yang terletak di sebelah barat daerah
Damsyik, Homs, Hama dan Aleppo”. Kini kawasan-kawasan ini merupakan negara Lubnan.
Janji British itu hanya meliputi kawasan yang “British bebas bertindak tanpa memberi
ancaman kepada kawasan sekutunya, Perancis”. Daerah-daerah Mersina dan Alexandretta di
Cilicia dikecualikan kerana dalam kawasan-kawasan itu terdapatnya orang-orang Kristian
yang berada di bawah naungan Perancis. Surat tersebut tidak menyatakan tuntutan Perancis
8 Abdul Rauh Bin Yaakob, (1995). Hubungan Arabia dengan British pada Masa Perang Dunia Pertama, 19141918. Diperolehi pada November 25, 2015 daripada journalarticle.ukm.my/441/1/1.pdf, Hlm.7.

ke atas tempat-tempat lain ataupun pengecualian Palestin dari kawasan-kawasan yang
dijanjikan Sharif Husayn. Lebih-lebih lagi, surat tersebut juga tidak menyebut tentang
tuntutan Perancis terhadap kawasan Palestin atau sebarang istilah politik mahupun ekonomi
yang digunakan kemudiannya bagi merujuknya.
Duta British di Instabul diarahkan supaya menyampaikan mesej kepada Sultan
Uthmaniyyah supaya berkecuali, kalau tidak akan buruk padahnya nanti kepada empayar
Uthmaniyyah, seperti British akan menuntut dan mengisytiharkan Mesir merdeka dan
dipisahkan dari menjadi wilayah Empayar Uthmaniyyah, menyokong gerakan orang-orang
Arab menentang Uthmaniyyah, yakni Turki, membentuk satu kerajaan yang merdeka di
Arabia dan menguasai Tanah Suci Islam. 9 Beberapa pemimpin tempatan di barat daya Arabia
mula menunjukkan respon terhadap polisi British yang menyokong Arab ini. Pada 21
November 1914, Sayyid Idrisi membalas surat Residen. Beliau menyatakan persetujuannya
ke atas cadangan Residen supaya orang-orang Arab bersatu menentang Uthmaniyyah dan
berterima kasih kepada British atas janjinya membekalkan senjata juga kerana membuka
pelabuhannya untuk perdagangan.10
British telah menjalankan berbagai-bagai propaganda dan memberi dorongan padu
bagi mencapai tujuan utama pihak Inggeris iaitu untuk menentang Daulah Uthmaniyyah,
tanpa disedari oleh Sharif Husayn sendiri. Britain membahagikan risalah-risalah dengan
menggunakan kapal terbang bagi menggesa orang-orang Arab di Iraq, Semenanjung Tanah
Arab dan Syam agar bangkit melakukan pemberontakan terhadap Daulah Uthmaniyyah, 11
menyebarkan fitnah berkenaan Daulah Uthmaniyyah, khilafah dan lain-lain, menyebarkan
akhbar

dan

majalah

penggalakan

penumbuhan

perkumpulan-perkumpulan

rahsia,

9 Abdul Rauh Bin Yaakob, (1995). Hubungan Arabia dengan British pada Masa Perang Dunia Pertama, 19141918. Diperolehi pada November 25, 2015 daripada journalarticle.ukm.my/441/1/1.pdf, Hlm.3.
10 Ibid, Hlm.6.
11 Eeman Mohamed Abbas, (2002). Sultan ‘Abd Al-Hamid II dan Kejatuhan Khilafah Islamiah (Peranan
Gerakan Nasionalis & Golongan Minoriti) : Kajian Sejarah dan Pemikiran Dari Tahun (1876-1909M/12931327H). Prospecta Printers Sdn. Bhd., Hlm.416.

terutamanya oleh Cromer dan Makmahun di Mesir. Seterusnya, memberikan janji-janji
kepada Orang Arab akan mengiktiraf kemerdekaan dan kesatuan mereka, serta British
berjanji akan melindungi tanah suci daripada sebarang pencerobohan luar.

Gerakan campurtangan British dengan menguasai pemikiran orang-orang Arab
dengan menjalankan pelbagai propaganda di Tanah Arab telah memberi kesan yang
mendalam kepada Daulah Uthmaniyyah. Sultan Uthmaniyyah telah cuba sedaya upaya untuk
mengekalkan penguasaan di Arab, namun perancangan Presiden British yang lebih strategik
telah memberi kesan yang mendalam kepada penguasaan Daulah Uthmaniyyah. Semangat
nasionalisme yang memuncak di wilayah-wilayah Arab, Greek, Bulgaria dan wilayahwilayah Balkan di dalangi oleh hasutan kuasa Barat. Wilayah-wilayah tersebut menuntut
kuasa autonomi dan kemerdekaan daripada Daulah Uthmaniyyah. Satu persatu negeri-negeri
ini terlepas ke tangan kuasa asing, sementara CUP tidak mampu bertindak menyelamatkan
keadaan. Lebih malang lagi, pada 23 Julai 190812, kumpulan elit dalam CUP dilihat cuba
menindas kumpulan penentang yang terdiri daripada golongan liberal dan pro-Islam yang
tidak menyenangi dasar kuku besi bercampur keislaman regim CUP tersebut.13

12 Feroz Ahmad, (1993). The making of Modern Turkey, Routledge Taylor & Francis Group, Hlm. 31.
13 Ibid, Hlm. 36

KESIMPULAN
Kesimpulannya semasa Revolusi Arab ada keraguan acara utama dalam moden sejarah Timur
Tengah, ia tidak begitu berkesan kerana banyak membuat ia keluar menjadi. Ia adalah jauh
dari Revolusi Arab umum menentang Empayar Uthmaniyyah, dan kejatuhan muktamad
Empayar Uthmaniyyah mempunyai lebih berkaitan dengan keupayaan tentera British , dan
penurunan abad panjang kuasa Uthmaniyyah. Pada masa yang sama, ahli-ahli politik yang
bertanggungjawab bagi Empayar Uthmaniyyah pada masa yang pasti mencipta suasana di
mana pemberontakan terhadap kerajaan Turki dikuasai telah dapat dijangka. Politik dan etnik
identiti hari ini memandu banyak retorik mengenai Pemberontakan , namun ia mungkin lebih
baik untuk melihatnya hanya sebagai peristiwa sejarah kecil dalam penurunan yang lebih
besar daripada Empayar Uthmaniyyah dan kebangkitan imperialisme Eropah dan bukannya
perbalahan di antara Arab dan Islam Turki.

BIBLIOGRAFI
Abdul Raooh Yaacob (1995) Hubungan Arabia dengan British pada masa Perang Dunia
Pertama 1914-1918. Bangi, Selangor. Universiti Kebangsaan Malaysia
Eeman Mohamed Abbas, (2002). Sultan ‘Abd Al-Hamid II dan Kejatuhan Khilafah Islamiah
(Peranan Gerakan Nasionalis & Golongan Minoriti) : Kajian Sejarah dan Pemikiran Dari
Tahun (1876-1909M/1293-1327H). Prospecta Printers Sdn. Bhd
Feroz Ahmad, (1993). The making of Modern Turkey, Routledge Taylor & Francis Group
Jewish Virtual Library, The Hussein-McMahon Correspondence. Retrieved August 27, 2007.
Mitchell Bard The Hussein-McMahon Correspondence. Retrieved August 27, 2007
Sean McMeekin (2012) The Berlin-Baghdad Express. Belknap