Thimi Mitkoja si aktor i epokes moderne
UcUb
U N I V ERSI T ETI " FA N S. N O l l "
BA SH K I A E QY TETf T TË K ORÇËS
FA K U L T ET I I ED U K I M I T OH E I FI I O I O G JI SË
K O N FER EN CE SH K EN C O R E N D ËR K O M B ËT A R E K U SH T U A R
JET ËS D H E V EP R ËS SË T H I M I M I T K O S
N Ë 1 9 5 - V JET O R I N E LI N D JES
( p e r m b le d h je m a t e r ia le sh )
K o r çë , 2 5 - 2 6 m a r s 2 0 1 5
BOTIMI I MATERLALEVE TË KONFERENCES SHKENCORE NDËRKOMBËTARE
KUSHTUAR JETES DHË VEPRËS SË THIMI MITKOS NË 195 VJETORIN E LINDJES, U
REALIZUA NËN KUJDESIN E VEÇANTË TË Z. SOTIRAQ FILO, KRYETAR I BASHKISË SE
QYTETIT TË KORÇËS
K O M IT ET I SH K EN CO R I K O N FER EN CËS
1 . P r o f . d r . A L I JA S H A R I , d e k a n
i Fa k u lt e t it t ë
Ed u k im it d h e
Filo lo g jisë , U n iv e r sit e t i i
Ko rçë s
2 . A k a d . JO R G O B U L O , A k a d e m i a e S h k e n c a v e e S h q i p ë r i s ë , T i r a n ë
3 . A k a d . F R A N C E SK O A L T I M A R I, U n i v e r s i t e t i i K a l a b r i s e , It a li
4 .P r o f .
d r.
YM ER
Ç IR A K U ,
zë v e n d ë sd e k a n
i Fa k u lt e t it
të
H ist o r isë
dhe
Filo lo g jise ,
U n iv e r sit e t i i Tir a n ë s
5 . P r o f . D H O R I Q . Q I R JA Z I , U n i v e r s i t e t i " A r i s t o t e l i " i S e l a n i k u t , G r e q i
6 . P r o f . d r . S H A B A N S I N A N I , I n s t i t u t i i G j u h ë s i s ë d h e L e t e r s i s e , Q SA , T i r a n e
7 . P r o f . a s. d r . D IO N T U SH I , F a k u l t e t i i E d u k i m i t d h e F i l o l o g j is ë , U n i v e r s i t e t i i K o r ç ë s
K O N FER EN CË
SH K E N C O R E
N D ËR K O M B ËT A R E
K U SH T U A R
JE T E S
DHE
V E P R Ë S SË
T H I M I M I T K O S N Ë 1 9 5 - V JE T O R I N E LI N D JES
BO TIM
I V E Ç A N T Ë I B U LE T I N I T SH K E N C O R T Ë U N I V E R S I T E T I T " FA N S. N O LI "
I SSN : 2 0 7 8 - 7 1 1 1
P ë r g a t i t i p ë r b o t im : M sc. O LG E R B R A M E
(
Q p r o m o f f r in t
^
P u b l i sh i n g H o u se
Shtëpia Botuese “ PROM O PRINT”
M a rs 20 15
I R EN A
N IKA J
K U LT U RO R
I
(K O RÇË),
N GA
R EV O LT A T
IN T ELEK T U A LËV E
N E
E
A R M A T O SU R A
SH Ë R B IM
TË
TE
Z G JI D H JE S
SË
R R JE T I
Ç Ë S H T JE S
K O M B Ë T A R E - R O L I I T H I M I M I T K O S N Ë K Ë T Ë L Ë V I Z JE
K U JT I M
B EV A P I
( E L B A SA N ) ,
T H IM I
M I T K O JA
DH E
K O N ST A N D I N
K R IST O F O R ID H I
LA B I N O T
T H IM I
B E R I SH A
M I T K O JA
( P R ISH T IN Ë ,
B O T IM IN
E
K O SO V Ë ) ,
" FIA M U R IT
5A
TË
E
ÇM O I
D H E Sl
E
N D IH M O I
A R B ËR IT " (1 8 8 3 -1 8 8 7 )
TË
DE
RA D ËS
LI LI S U LA ( T I R A N Ë ) , K R I JI M T A R I A L E T R A R E E T H I M I M I T K O S
M ER IT A
G JO K U T A J- SH E H U ,
( G JI R O K A S T Ë R ) ,
" B LE T A
SH Q IP T A R E " -
T O P O G R A P H IA SA C R A E H IST O R I SË D H E T R A D IT Ë S SH Q IP T A R E
M I R E LA SA R A Ç I ( G JI R O K A S T Ë R ) , K O N T R I B U T I I T H I M I M I T K O S N E K U L T U R Ë N
E R I L I N D JE S K O M B Ë T A R E S H Q I P T A R E
N ELI
N A ÇO
(K O RÇË),
" B LET A
SH Q IP T A R E "
Sl
M E M O R JE K U L T U R O R E D H E
H IST O R I K E
SO K O L SU P A R A K U
( K O R Ç Ë ) , T H I M I M I T K O JA S l A K T O R I E P O K Ë S M O D E R N E
D H E I P Ë R H A P JE S S Ë N A C I O N A L I Z M I T
V E B I B E X H E T I ( U E JL , T E T O V Ë , M A Q E D O N I ) , N G A
F O N D I I D O R Ë SH K R IM E V E
T Ë T H I M I M I T K O S , N Ë D R I T Ë N E S T U D I M E V E T Ë JO R G O B U L O S
Y M E R Ç I R A K U ( T I R A N Ë ) , T H I M I M I T K O JA P Ë R M E S L E T Ë R K Ë M B I M E V E M E D E
RA D ËN
Z EQ I R
KA D RIU
( U E JL ,
T ET O V Ë,
M A Q ED O N I),
V LËR A
K U LT U RO RE
E
P A T R I O T I K E E T H I M I M I T K O S N E M B R O JT JE T Ë Ç Ë S H T JE S K O M B Ë T A R E
Z E Q I R JA N EZ I R I ( S H K U P , M A Q E D O N I ) , N JË N G JA R JE H I S T O R I K E E K Ë N D U A R
N E T R IK ËN G Ë
8
(KORÇË)
SO K O L SU P A R A K U
TH IM I
M I T K O JA
Sl
A KTO R
I
EP O K ËS
M O D ER N E
DHE
I
P Ë R H A P JE S
SË
m o d e r n it e t it
në
N A C I O N A LI Z M I T
Ku r
f la sim
k u p t im in
për
lid h je n
m id is
v e p r ë sse
m ë g jit h p ë r f sh ir ë s t ë f ja lë s,
k o n t e k st in
sh q ip t a r t ë
T h im i
k e m i p a r a sy sh
k ë sa j p e r iu d h e
M it k o s
r o lin
dhe
q ë ka p a su r v e p r a e t ij n ë
d h e , g jit h a sh t u , n d ik im in
q ë m o d e r n it e t i p at i
n ë v e p r ë n e M it k o s. Pr a q ë llim i i k e t ij p u n im i ë sh t ë k o n t e k st u a lizim i h ist o r ik i v e p r ë s
se
M it k o s,
in t e r p r e t im i
i
k ë sa j
vepre
n ë p ë r m je t
n jë
q a sje je
r e la t iv ist e ,
si
n ga
p i k ë p a m j a h i s t o r i k e si n g a a j o a n t r o p o l o g j i k e .
Te rm i
" m o d e r n it e t "
këtu
i refero h et
a sa j
p e r iu d h e
h ist o r ik e
që
në
st u d im e t
s h o q ë r o r e p ë r k o n m e f i l l i m i n e sh e k . X I X ( m e f u n d i n e s h e k u l l i t p a r a r e n d ë s ) . P ë r sa i
p ë r k e t zv illim e v e
sh o q ë r o r e , k jo
p e r iu d h ë
p ërko n
m e sh f a q je n
e
n jë
së r ë
r isish
në
t e k n o l o g j i , k u lt u r ë , zh v i l l i m e so c ia le d h e p o li t ik e . N ë r a st in t o n ë n a in t e r e so n f u sh a e
zh v illim e v e k u lt u r o r e d h e p o lit ik e . N e k ë t ë f u sh ë t e r m i d h e k o n c e p t i k y ç p ë r k u p t u a r
këtë
r e a lit e t
trego n
që
ë sh t ë
kem i te
k o m b it d h e
b ë jm ë
id e o lo g ji (p r a
Kë t a
st u d iu e s, q ë
so cia le ,
p ik ë p a m je n
se
ata
m ë
e
m e
m e
ka v it in
Si ç
e thotë
dhe
vetë
p r a p a sh t e sa
ky te rm
n jë id e o lo g ji so c ia le , e cila
ka të
b ë jë m e t e o r izim in
e
p o li t ik t e t ij . T e o r i c i e n e t t ë c il e t e k a n ë z b e r t h y e r m ë së m ir i
që
m erren
m e a n a lizë n
sh u m t i i p ë r k a sin
kanë
m arrë
n a c io n a lizm i
k o r r e sp o n d o n
b u jsh m e
i " n a c io n a lizm it " .
r e a lizim in
këtë
h ist o r isë
ai
fu n d in
e
f u sh a v e
e t ik e t im in
e sh t e
n jë
k r it ik e t ë
si
p ik e r ish t
që
Ep o k ë n
dukuri
" m o d e r n ist ë " .
a n t r o p o lo g jisë , so cio lo g jisë
m o d e r n ist ë
sh e k . X V III d h e , q ë
1 7 8 9 , v it i i Re v o lu cio n it
të
sa j ), q u h e n
lin d
m e
si d a t ë
sim b o lik e
se p se
M o d erne,
e
dhe
m b r o jn ë
e
cila
sh f a q je s m ë
të
F r a n c e z 1029 ( r r u g ë t i m i i k e s a j e p o k e s h k o n
d e r i n ë v it e t e f u n d it t ë sh e k XX, ku d h e f lit e t p ë r f illim in e e p o k ë s p o st m o d e r n e , o se
p o st n a cio n a le ).
Id e ja k r y e so r e m b i p e r c e p t i m i n e k o m b it q ë lin d i n g a R e v o lu c io n i Fr a n c e z ish t e
" v e t ë v e n d o sj a e p o p u j v e " . K jo n ë n k u p t o n t e q ë f a t i i p o p u j v e n u k d u h e t t ë ish t e m ë
në
d uart
e
k la sa v e
p ë r f a q ë so n in
të
la r t a ,
p ë r f sh i
dhe
vetë
f a m ilje t
m bretëro re
dhe,
që
nuk
in t e r e sa t e p o p u jv e , p o r a t o t ë v e t a t , d u k e b ë r ë q ë p je sa m ë e m a d h e
e s h o q ë r i s ë t ë m b e t e j e v a r f e r d h e e p a s h k o l l u a r d h e si p a s o j e e p a e m a n c i p u a r . N ë
b a zë
të
ketyre
k ish t e
lin d u r
Er n e st
G e lln e r
lin d je n
r r je d h im
e
n jë
zh v illim e v e
p ë r gja t ë
ish t e
r e ja
q ën d ro n te
të
in d u st r ia lizm i
sh o q e r ie
p a b a r a zia
të
zh v illim it
e
të
re,
ai
që
" sh o q e r se
p ë r h a p je s
sh f a q ja
in d u st r isë
së
bëri
së
dhe
të
e
n jë
m undur
m a sa v e "
in d u st r ia lizm it
k la se
t e k n o lo g jisë ,
dhe
ë sh t ë
të
re
so cia le
b o r g je zisë .
k r ijim in
e
k u sh t e v e
lin d je n
e
b o r g je zisë ,
m o t iv i
i
p a b a r a zisë
1029 N e f a k t n j e n g a v e p r a t m ë t ë r ë n d ë s i s h m e n ë l i d h j e m e n a c i o n a l i z m i n , a j o e E r i c , J H o b s b a v v m , j o
kot
t it u llo h e t :
Ko m b et
dhe
n a c io n a lizm i,
nga
1 7 8 0 ,(N a t io n s a n d
m y t h , r e a lit y , C a m b r id g e U n iv e r sit y P r e ss, 1 9 9 0 .
539
që
Si p a s
N a t io n a lism
sin ce
1780.
per
si
në
m ë
Pro g ra m e,
p ë r h a p je n
e
n a c io n a lizm it
g jë
që
e
nd au
n je r ë zim in
në
gru p e
r i v a l e " 1030. K e s h t u
e d h e zh v i l l i m i i b o r g j e zisë n u k d o t ë ish t e i n jë jt ë , p ë r p a so jë d isa p o p u j d o t ë k i sh ir
m ë sh u m ë e ca t ë t je r e ca m e p a k b o r g je zi, d u k e b ë r e q ë e d h e p e r h a p ja e id e o lo g jise
k o m b ë t a r e t ë ish t e j o e b a r a b a r t ë .
N g a a n a t j e t ë r , B e n e d i c t A n d e r s o n 1031 t r e g o n s e n j e e l e m e n t i r ë n d e s i s h ë m
pe'
t ë k u p t u a r p ë r h a p j e n e n a c i o n a l iz m i t ë sh t ë lin d ja e sh t y p i t t ë s h k r u a r d h e sh t y p ja e
t e k st e v e n e g ju h ë t k o m b ë t a r e . K e sh t u p r ir ja p e r p e r h a p je n e a r sim it b ë n t e q ë p o p u jt
të
g je n in
dhe
k jo
k ë n a q ë si n ë r r it je n
e
bënte
b o r g je ze , e
cila
kom bëtar
të
m ë
o r i g j i n ë s së
e p r e st ig jit t e g ju h ë s d h e
le h t ë
za k o n ish t
p o p u llit .
n u m r i i f ilo lo g ë v e
te
të
le g jit im im in
m errej
Ish t e
k jo
m e
so cia l
e d u k im in
a r sy e ja
qe
të
k u lt u r ë s së t y r e
k la së s
kom bëtar
n ga
m e si
n ga
n iv e li t r a d ic io n a l
i m ë p a r sh ë m .
la r t e ,
o se
i sh e k .
d h e f o l k l o r i s t ë v e t ë c i l ë t k i s h i n si q ë l l i m
tyre
se
zg jim in
X IX
u
ko m b ëtare
k r y e sish t
e
Ed h e
në
id e n t it e f
p ërhap
e m a n c ip im in
a sa ,
sh u m e
e k u lt u r av e
këtë
r a st
v le n
të
t h e k s o h e t se n a c i o n a l iz m i d h e s u k s e s i i k u l t u r a v e k o m b e t a r e ish t e i v a r u r n g a sh k a lla
e zh v i l l i m i t t ë g j u h ë s d h e t ë k u lt u r ë s së n jë v e n d i t ë c a k t u a r .
K ë t o p ë r f u n d im e
k ë t y r e zh v illim e v e
p a r a p r a k e ja n e t e r e n d ë sish m e p ë r t ë k u p t u a r e d h e n a t y r ë n e
n ë B a llk a n d h e Sh q i p ë r i . P ë r h a p ja e n a c i o n a l i z m i t n ë k ë t ë t e r r i t o r
d o t ë n d ik o h e j jo v e t ë m
n g a s h k a l l a e p ë r h a p j e s së i n d u s t r i a l i z i m i t a p o t e i d e o l o g j i s e
k o m b ë t a r e , o se t ë id e v e t ë r o m a n t izm it m b i k o m b in , p o r e d h e f a lë n je im p e r ia lizm i,
o se
" n x it je je "
n a c io n a list e
që
v in t e
n ga
kom be
m ë
te
p ërp aru ara
m bi
ato
m ë
të
p r a p a m b e t u r a . N ë fa k t , q ë n ë f illim , f o r m a t e n d r y sh m e t ë n a c io n a lizm it e v r o p ia n
u
zh v illu a n f a lë n je g a r e r e c ip r o k e n d ë r m je t a t y r e sh t e t e v e q ë m ë p a s d o t ë q u h e sh in
" Fu q it ë e M ë d h a " d h e d o t ë ish in e k sp o r t u e sit e n a c io n a lizm it n e v e n d e t e v o g la .
Pë r
Guy
H erm et
vetë
zh v illim i
i
n a c io n a lizm it
r o m a n t ik ,
g j e r m a n , ë sh t ë p a so je e d r e j p ë r d r e j t e e p u sh t i m i t t ë G j e r m a n i së
f r a n ce ze , q e
vetëquhej
" Re p u b lik ë
m b i k o m b f o r m im in ; p ë r k ë t e
f r a n ce ze ,
jo
sip a s
p a r im e v e
U n iv e r sa le "
dhe
im p o n o n t e
a r sy e " sh o q ë r ia g j e r m a n e
të
q y t e t a r ise
së
r o m a n t izm it
b o t e k u p t im in
reago n te
p ë r b a sh k ë t ,
pra
n ga r e p u b lik a e re
e sa j
n d a j h e g je m o n isë
por
sip a s
p a r im it
të
b a s h k i m i t g j u h ë s o r " 1032. P r a , n ë n k ë t e s h e m b u l l d o t e k e m i e d h e z h v i l l i m e t n d ë r m j e t
n a c io n a lizm a v e
k o n so lid o h e t
f q in je
edhe
ne
m e
të
g jit h ë
p r u r je t
e
g lo b in .
G jit h a sh t u ,
r o m a n t izm it
në
id e o lo g jia
lë m in
e
n a c io n a list e
k u lt u r ë s
do
të
ko m b ëtare.
Si d o q o f t ë , p ë r k o m b e t m e k u l t u r ë t ë s h k u a r m ë p a k t ë p ë r p a r u a r , p ë r h a p j a e k ë t y r e
id e v e
do të
m e r r e sh in
ish t e
m e
e v ë sh t ir ë
k ë r k im e
m bi
p e r t 'u
p ërq afu ar, ed h e
k u lt u r ë n
ko m b ëtare
p se
ish t e
p r ir ja
n jë
e
in t e le k t u a lë v e
k o n st a n t e
e
të
që
g jit h ë
sh o q ë r iv e , p o r d ik u m ë sh u m ë e d ik u m ë p a k . N ë a t a p o p u j e v r o p ia n ë q ë g je n d e sh in
n ë p e r ife r i t ë
n jë
E u r o p e s së z h v i l l u a r p ë r p a r i m i i n a c i o n a l i z m i t d o t ë
p a t r o n a zh i t ë f u q iv e
sh u m ë
të
m ëdha
n g a d ë sh ir a e p a v a r ë sisë
dhe
k ë r k e sa t
n a c io n a list e
p o l i t i k e se sa n g a v e t ë d i j a
ish in
të
d r e jt u a r a
m ë
n jë id e n t it e t i t ë v e ç a n t ë
103GE . G e l l n e r , N a z i o n i e N a z i o n a l i s m i , E d i t o r i R i u n i t i , R o m a 1 9 9 7 , f . 6 0 .
1031 B . A n d e r s o n , C o m u n i t a I m m a g i n a t e , M a n i f e s t o l i b r i , R o m a 1 9 9 6 , f . 1 0 1 .
1032G . H e r m e t , N a z i o n i e N a z i o n a l i s m i i n E u r o p a , il M u l i n o , B o l o g n a , 1 9 9 7 , f . 1 2 0 .
540
k r y h e j n ë p ë r m je t
e t n i k . K e s h t u p ë r P l u m y ë n e p ë r h a p j a e n a c i o n a l i z m i t n ë G r e q i , si r a s t i m ë i f a m s h ë m
i e k sp o r t im it
e u r o p ia n ,
ç ë sh t ja
i
e
k ë sa j
id e o lo g jie
m und
p ërq afu ar
p o p u llsise
m e
të
cili
lo k a le
në
të
n ga f ilh e le n ë t
ato
sh t e t ë si o t o m a n e ,
grekë
të
re
për
k o n sid e r o h e t
ko hë
"dhe
a jo
kohën,
n jë
ë sh t e
ç ë sh t ja
p e rcep to h e j
nuk
ia
k ish t e
ish t e
n jë
" n a c io n a lizë m
e
e
f ilh e le n izm it
t r a n sf e r t ë " ,
n j ë v e n d i t j e t ë r " 1033. Sa
m e
id e n ë
p a so jë
në
id e n t it e t
G r e q isë
"m eqë
i p ërket
k r ist ia n o -o r t o d o k s d h e
p agan e" .
N d e r sa
ata
p ak
n a c io n a list ë " ja n ë g r e k e t e p e r e n d im o r izu a r , ja n e t r e g t a r e t d h e a r m a t o r ë t , t e
d r e jt u a r
n ga
kryeq yteteve
a k t iv it e t e t
e v r o p ia n e
e
tyre
dhe
në
e k o n o m ik e
kontakt
d rej
m e
ate
p o rteve
id e
m bi
të
M e sd h e u t
G r e q in ë
që
dhe
v lo n t e
në
s a l l o n e t r o m a n t i k e e v r o p i a n e " 1034.
Kjo
ish t e
a t m o sf e r a
e
h y r je s
se
id e o lo g jise
n a c io n a list e
dhe
në
Sh q i p ë r i ,
ku
sig u r ish t d o t ë d e p e r t o n t e f i l l i m i s h t n ë m e n d j e t e in t e l i g j e n c ë s lo k a le e c ila ish t e n ë
kontakt
m e
këto
zh v illim e .
Kë t a
in t e le k t u a lë
që
u
p ë r k isn in
sh t r e sa v e
të
la r t a
të
sh o q ë r i së d h e sig u r ish t a sa j sh t r e se t ë r e q e ish t e b o r g j e zia t r e g t a r e d o t ë ish i n e d h e
p r o p a g a n d u e sit
p ë r g jit h sh m e
dhe vep rën
n jë
e
n a c io n a lizm it
a r d h ja
e m o d e r n it e t it
e t ij, m e p o zic io n in
p e r so n a zh
r o m a n t ik
i r ë n d e sish ë m
sh q ip t a r .
n ë t e r r it o r in
Pr a
k jo
ish t e
p o lit ik e
lin ja
të
sh q ip t a r . T h im i M it k o ja , m e je t ë n
e t ij so c ia l, n jë p je së t a r i b o r g je zisë
i je t ë s
në
dhe
k u lt u r o r e
të
ko m b ëtare dhe
sh o q ë r isë
sh q ip t a r e
g j a t ë sh e k . X IX , ë sh t ë n jë n g a s i m b o l e t m ë p ë r f a q ë s u e s t ë k ë sa j e p o k e .
Si ç
e
d im ë ,
M it k o ja
ish t e
n jë
in t e le k t u a l
i
R ilin d je s
i
f r y m ë zu a r
m e
id e t ë
e m a n c ip u e se d h e la ik e q ë lin d e n n ga R e v o lu c io n i Fr a n c e z d h e n ga R o m a n t izm i. Ke t e
b in d je
na
e
trego n
qe
në
h y r je
të
" B le t ë s
Sh q i p t a r e "
kur
M it k o ja
c it o n
edhe
H e r d e r in : " N jë k o m b n u k m u n d , m e a sn jë m ë n y r ë t je t ë r t ë d a lë n ga b a r b a r ia , p ë r v e ç
se d u k e
p u n u a r g ju h e n
e vet"- thotë
H e r d e r i . E d h e s h q i p t a r ë t [ . .. ] d o t ë
n d r i t e n d h e t e h u m b a s i n n g j y r ë n e p a d i j e s së t y r e v e t ë m
a m t a r e " 1035. K j o
e t n isë
sh q ip t a r e ,
ish t e
a r sy e ja
i c iv ilizim it
për të
te
p e r p jë k je t a sim ilu e se q e v in in
c ilë n
sh o q ë r isë
n ga a jo
ai u
b ë t r ib u n
sh q ip t a r e .
m u n d in t ë
d u k e st u d iu a r g ju h ë n e t y r e
Pë r
i e m a n c ip im it
këtë
a r sy e
k u lt u r o r t ë
k u n d e r sh t o n t e
p je së e sh o q e r isë g r e k e e lid h u r n g u sh t ë
m e
m o r a lin d h e b o t ë k u p t im in f e t a r , o r t o d o k s:
“ P ë r p je k je t e ca v e t ë m b y t in g ju h ë n
ta
t h e t h in e r a c e n sh q ip t a r e o se
g a b im
m e p ë r d o r im in e sh t r ë n g u a r t ë g r e q ish t e s,
t a sh u a jn e e d h e
t a b ë jn e sik u r sk a
q ë n ë , ë sh t ë n jë
i t m e r u a r [ ...] n jë p o lit ik ë e k a lb u r e p ik ë p a m j e s së p a d e n j ë t ë id e së së m a d h e
( « m e g a li id h e se » ), s i f j a l a
q e v e r ise
se
A t h in e s
v je n
kunder
p o lit ik a
B u llg a r ise ,
k ish ë t a r e e P a t r ik a n e s se St a m b o llit e d h e e
e
cila
p o lit ik ë ,
në
vend
të
b a sh k im it ,
so lli
p e r ç a r j e d h e , n e v e n d t e b i n d j e s e d h e t ë t h ë t h i t j e s , p r u r i m ë r i r a c e t e p a p a j t u a r . 1036
Si ç
sh ih e t ,
në
këto
r r e sh t a
k a r a k t e r izu a r n a c io n a lizm in
kem i
m a n if e st im in
e
a sa j
p ë r p la sje je
e d h e n e r a st in e F r a n c ë s " u n i v e r sa l i st e "
qe
k ish t e
m e G je r m a n in ë
1033J, P l u m y e n e , L e N a z i o n i R o m a n t i c h e , S t o r i a d e l n a z i o n a l i s m o n e l X I X s e c o l o , S a n s o n i , F i r e n z e , 1 9 8 2 , f .
203.
1034 P o a t y , f . 1 9 6 - 7 .
1035 Q , H a x h i h a s a n i ( P ë r g j . , ) , T h i m i M i t k o , V e p r a , A S H , T i r a n ë 1 9 8 1 , f . 6 1 .
1036 Q , H a x h i h a s a n i , T h i m i M i t k o . V e p r a , A S H , T i r a n ë 1 9 8 1 , f . 6 1 .
541
" r o m a n t ik e " d h e k ë t u M it k o ja sh n d ë r r o h e t n ë n jë in t e le k t u a l r o m a n t ik q ë d e n o n c ^ n jë fa r ë
im p e r ia lizm i
të
r i.
Po r
në
të
n jë jt ë n
ko h ë
ai
ish t e
dhe
in t e le k t u a l
i n ?
sh o q ë r i e q ë i k a lo n t e k u f i jt ë e t n ik e , se p se d u k e p u b l i k u a r n e g r e q i s h t , d u k e e t r a j t . ;
a r g u m e n t in e k u lt u r ë s sh q ip t a r e n ë g jir in e sh o q e r isë g r e k e , ai k o n t r ib u o n t e e d h e a ë
i lu m i n i m i n e k ë sa j t ë f u n d it . N ë f a k t q ë ll im i i M it k o s, si ç d o t ë sh k r u a n t e n e h y r ; e _ " B le t a Sh q i p t a r e " , ish t e e m a n c i p i m i i sh o q ë r i së sh q i p t a r e
n ë g jir in
e k u lt u r ë s m e ~ ;
greke:
"po
t e m e so h e j sh q ip t a r i n e
g ju h ë n
e
t ij a m t a r e
nga
m e so n je sit d h e
k le r i rre
m e n d im e g re k e , e d h e n e
q o f t ë se m b ille j t e k
a y id e a g r e k e m e g ju h e n , e t ij sh q ip e , q ë f l i t e t , k ish t e p ë r t ë zë n e
r r e n jë a y p a t r io t izm i
g r e k e d h e d ija e v e t e t ija t a q ë sh u m e sa t e ish t e i zo t i t e m b r o je a t d h e u n e t ij [ ...] e d h e
k o m b e sin e
g reke
dhe
[d o
ta
m b e sh t e st e
m ë n d je n j
te
m em a
G r e q i,
duke
sje llë
n d ë r m e n d g j y s h ë r i t e t i j e p i r o t ë t d h e m a q e d o n e t . . " 1037.
Në
këtë
k u p t im
ai
nuk
ish t e
n jë
n a c io n a list
p ë r ja sh t u e s
që
e
ko n ce p t o n t e
k o m b i n si n j e e n t i t e t i b a z u a r t e k g j u h a e v e ç a n t e q e d a l l o n n g a a j o e f q i n j ë v e , p o r q ë
e
lid h t e
bënte
p ë r k a t ë sin ë
p je së
k u lt u r ë s
edhe
k la sik e
k u lt u r o r e
p ë r k a t ë sia
të
G r e q isë
k r ist ia n o -o r t o d o k se .
e t n ic ist , q ë
Pr a,
d o t ë v in t e
f q in je , p o r e d h e
të
në
k o m b it t e
n jë
a n t ik e
m und
në
p ah
dhe
të
m e
t ij
m b i sh u m ë
q y t e t ë r im , q ë
që
nuk
t h e m i,
ish t e
k ish t e
qe
të
M it k o ja
d o e m o s v e ça n t in ë
n jë a t d h e t a r q ë e lid h t e e t n in ë
e le m e n t e
ai g r e k
bënte
nuk
m e
ish t e
e e t n isë
e t ij m e
dhe
k u lt u r o r e ,
qe
ku
i refe ro h ej
t r a d it ë n
n jë
fe tare
n a c io n a list
së t i j p ë r b a l l ë a t y r e
p ë r v o ja t q y t e t ë r u e se
që i
k a lo n in k u f ij t ë e t n ik ë . K e sh t u , n e p ë r m j e t p u b l i k i m e v e t ë t ij, M it k o ja j e p t e n jë le k sio n
q y t e t e r im i e d h e
d r e jt
n jë
n ë gjir in
n a c io n a lizm i
p ë r b a sh k ë t a
e sh o q ë r isë g r e k e , e cila , p ë r f a t t ë
e k sk lu ziv ist
dhe
m o n o p o lizo n t e
d isa
ai id e n t it e t in
n jë
n je
k u lt u r o r t e
n a c io n a list
e le m e n t e
k u lt u r o r e
id e n t it e t i
t r a d it ë
k i sh t e " a v a n c u a r "
k u lt u r o r e
m e e t n it e f q in j e , siç ish in f e ja d h e n jë h ist o r i m a r r e d h ë n i e sh
d h e p o li t ik e e p ë r b a sh k ë t . Pr a , n ë se d o t ë sh p r e h e sh im
ish t e
keq
e le m e n t e
që
k u lt u r o r e
sa
n d ë r t im in
sa
m ë
m ë të
n jë
k u lt u r o r e
p e r a t e s e si e k o n c e p t o n t e
t ë t h e m i m e si g u r i se T h . M it k o j a
e
d if e r e n c u e se , p o r ish t e
k u lt u r o r
p ë r k e t f o r m im it t ë
sh q ip t a r e v e , m u n d
m ëton
n jë
id e n t it e t i
kom bëtar
n jë in t e le k t u a l q e
g jit h ë p ë r f sh ir ë s
p a su r n ë f u n k sio n
në
të
id e n t it e t i p o lit ik , m u n d
të
m ënyrë
që
të
nuk
b a zu a r
në
k e r k o n t e f o r m im in
p o p u lli
të
k ish t e
e m a n c ip im it t ë t ij. V e t ë m
t e t h e m i se ai ish t e
e
n je
p ë r sa
i in t e r e su a r
i
për
l i n d j e n e n j e n a c i o n a l i z m i s h q i p t a r , p o r e d h e k y n u k d u h e t p a r ë si i m b u s h u r m e d o z a
k o n f li k t u a l i t e t i n d a j f q in j ë v e , se p se , siç e p e r m e n d e m
e m a n c ip im i
i p o p u llit
të
c ilit
i p ë r k ist e ,
r e a lizim it t ë v e t q e v e r isje s (p ë r k o h ë n
gjë
qe
duhej të
m ë sip ë r , q ë llim i i M it k o s ish t e
m und
te
a r r ih e j
vetëm
n ë p ë r m je t
r e a l i z o h e j p i k ë s e p a r i m b a s l i n d j e s se
n jë n a c io n a lizm i p o lit ik ).
M e
k a lim in
zh v illim e v e
e
p o lit ik e
sh e k .
X IX ,
andej
ndërko m b ëtare,
n ga
Th .
d h je t e v je ça r e t
M it k o ja
1037 P o a t y , f . 6 2 .
542
do
të
e
f u n d it ,
bëhej
nën
n d ik im in
m b ë sh t e t ë s
i
e
a t ij
p r a g m a t i z m i p o l i t i k q ë n d i k o h e j m ë s h u m ë n g a z h v i l l i m e t p o l i t i k e t ë n a c i o n a l i z m i t se
sa
n g a lo g jik a e t n ic ist e
e k a r a k t e r it
k o m b ë t a r . Pr a , k u r G r e q ia
p ë r f u n d im ish t t r e g o i
se n u k k ish t e n d ë r m e n d t ë sh k o n t e d r e j t n jë sh t e t i k o m b m e b a za la ik e t ë f r y m ë z u a r
n ga
k la sicizm i,
p e r a n d o r ie
për
por
d r e jt
b a llk a n ik e t ë
Sh q ip ë r in ë
n jë
sh t e t i-k o m b
b a zu a r t e k
nënkuptonte
n jë
it h t a r i n jë k u lt u r e sh q ip t a r e
le t r a t q ë ai u d e r g o n
që
m ëtonte
m ë
id e n t it e t i f e t a r d h e e
v a sa lizim
të
p lo t e sish t t ë
ri
m odern,
n d r y sh m e
a k t o r e v e t ë t j e r ë q ë ish in
sh u m e
k r ijim in
e
n jë
k a lu a r a
b iza n t in e , gjë
M it k o ja
u
be
m ë
që
sh u m ë
n ga a jo g r e k e . Kjo t r e g o h e t n ë
p ë r f sh ir ë
n ë f o r m im in
dhe
lin d je n
e
n jë k u lt u r e sh q ip t a r e k o m b ë t a r e d h e m ë q a r t ë n ë le t r a t e d ë r g u a r a m b a s v it e v e '7 0
të
sh e k
X IX ,
p e r iu d h a
e
Pr izr e n it
K r isp it ,
k r ize s
si
De
Rad ë s d h e
lin d o r e ,
m om ente
lu f t a
kyçe
të
K a m a r d e s.
r u so -t u r k e ,
f it o r e s t ë
M e
r ë n d e si
Trakt at i
n jë
farë
sim b o lik e
i Sh ë n
St e f a n i t
r e v izio n izm i f e t a r
do
të
dhe
m bi
ish in
Li d h j a
e
p a r im in
e
n a c i o n a l i z m i t la ik d h e u n i v e r sa l n ë g j i r i n k o m b e v e f q i n j e t ë Sh q i p e r i s ë .
Ne
këte
k o n t e k st ,
M it k o ja
do
te
d o n o n co n te
tek
De
Ra d a
v e p r im t a r in e
a n t ish q ip t a r e t ë sh o v in ist e v e g r e k ë . M ë k o n k r e t ish t d o t ë d e n o n c o n t e
n d ë r h y r je n
e
k le r it g r e k n d a j v e p r im t a r isë e d u k a t iv e t ë p a t r io t ë v e sh q ip t a r e d h e n ga a n a t je t ë r u
je p
k u r a jo
sh q ip t a r ë v e
që
d o n in
n g r it je n
e k u lt u r ë s k o m b ë t a r e
p ë r r e zist e n c ë
n d aj
p r e sio n it t ë k ish e s g r e k e d h e d ë sh ir a v e t ë sh q ip t a r ë v e h e le n ist ë .
Kë t o d ë sh m i h ist o r ik e
id e n t it e t it
k u lt u r o r
qe
kan ë
n jë in t e r e s a n t r o p o lo g jik p ë r t ë zb u lu a r g je n d je n
e k zist o n t e
në
zh v illim e t e k u lt u r ë s k o m b ë t a r e t e k
p e r " d e sp o t in
se p se
Kr ish t i
sh k r u a n t e
se
e le n
u
m e d isa
k ish
"ndë
le t r a
ko rçarë të
"dhënë
Ko r çe
g jir in
te
të
M it k o s
nuk
im a zh it
t r a d ic io n a l
e le n ish t e n ,
i in t e r e so n ),
dhe
të
d isa
ku
kem i
të
t je r ë
që
Ish t e
k jo
e
sh q ip t a r e ,
si
p .sh .
e
m bi
e d a t ë s 3 1 .1 2 .1 8 8 6 , k u f le t
që
n u k d o n in
a r sy e ja
o to m an ë
për
të
të
g ju h ë n
c ilë n
fo rt ë , të
sh q ip e
M it k o ja
m b ah en
i
fo rt
n a p a r a q it e t n jë r e a lit e t in t e r e sa n t (n d o n ë se
d ë sh m i
id e n t it e t e v e
Ra d e n
e trath tarë"
k ë r sh t e r '
k u n d r ë d j a l l ë z i v e t e l e n ë v e t " 1038. K ë s h t u
sh o q ë r isë
p ër De
liq
e le n ish t e n " .
d isa
e
m bi
e t n ik e :
p a r a q it e n
e t n o n im e
ko rçarë
si t ë
që
që
nuk
k r ish t e r ë
nuk
duan
e
i k o r r e sp o n d o jn ë
sh q ip e n
o to m an ë
por
se
kan ë
që
ja n ë
m b r o jt ë st ë sh q ip t a r izm ë s.
T e k k y a k sio n
d h e p o zic io n im
b o r g je zi p e r r e a lizim in
te
ri so c ia l,
a t ij
të
p o lit ik e k u lt u r o r t ë
e n jë sh o q ë r ie
sh o q ë r isë
c iv ile
M it k o s g je jm ë
n e v o jë n
k o m b ë t a r e q ë i k o r r e sp o n d o n t e
te
e m a n c ip u a r
n ga
id e t ë
e
e n jë
b o t ë k u p t im it
ilu m in izm it
dhe
të
k u l t u r ë s k o m b ë t a r e t ë f r y m ë z u a r n g a r o m a n t i z m i. P e r a r s y e se n u k z o t ë r o n t e n d o n j ë
k o m p e t e n c e a k a d e m ik e , M it k o ja ë sh t ë sh u m ë a k t iv n ë p ë r m je t
dhe
f r y m ë zu e se
k a t e g o r isë
M b ë sh t e t ja
sh q ip t a r e ,
a r sy e ja
së
n d aj
atyre
in t e le k t u a lë v e
in k u r a ju e se
b o r g je zisë ,
e lin d je s d h e
që
që
f ig u r a v e
siç
u je p t e
po
h ist o r ik e
ish in
lin d t e
A n a st a s
M it k o ja
dhe
që
i
1C
38a
dhe
m ë
sh u m ë
Je r o n i m
e s h t ë t r e g u e s i d ë s h i r ë s së
në
atë
" Z ë r i i Sh q i p e r i s e "
H a x h i h a s a n i , T h i m i M i t k o . V e p r a , A SH , T i r a n e 1 9 8 1 , f . 6 8 6 .
543
p ë r k isn in
K u llu r io t i
k o n so lid o h e j
zh v illim it t ë g a ze t a v e
le t r a v e t ë t ij n x it ë se
koh e.
De
se
k l a s ë s së
Kjo
b o t u ar n ga
ish t e
ai
Ra d a .
re
dhe
K u llu r io t i
d h e " F i a m u r i i A r b r i t " 1039 b o t u a r n g a D e R a d a . P ë r m e t e p ë r , v e t ë " B l e t a S h q i p t a r e "
ë sh t ë
r e zu lt a t i k ë t ij a k t iv it e t i, se p se siç e d im ë
t ë m a d h d ë sh m ish
G jit h a sh t u
f o lk lo r ik e ,
të
tek
in t e r p r e t im e t
m b le d h u r a
v le r e sim
so c ia l d h e
përket,
se p se
e k zist e n c ë n
M it k o ja
k ish t e m b le d h u r n je n u m ë r
f o lk lo r ik e p ë r K a m a r d ë n .
dhe
të
e
t ij
g je jm ë
la r t e su a r a
d e sh m i
n ga
a i,
m bi
t r a d it ë n
d ë sh ir ë n
e
b o r g je zisë
n d ë r k o m b ë t a r n ë p ë r m je t t r a d it ë s m ë f isn ik e t e
vetëm
k jo
p ë r k a t ë si
e k ë sa j k la se t e
gru p o re
m und
te
k u lt u r o r e
dhe
për
n jë
k o m b it t e cilit i
sh ë r b e n t e
si
b a ze
r e , p e r k u n d ë r i d e o l o g j i s ë se d e r i a t ë h e r s h m e t ë
për
k l a sa v e
t ë v je t r a , a r ist o k r a c isë d h e f sh a t a r ë sisë .
Kjo
d ë sh ir ë
m a n if e st o h e t
edhe
tek
a k sio n i
i p u r if ik im it
të
g ju h e s,
ku
sh o h im
v u l l n e t i n e " b o r g j e z i t n a c i o n a l is t " p ë r k r i j i m i n e g j u h ë s se k u l l u a r d h e u n i f i k u e s e ( sh ih
k o m u n ik im in
m e D e Ra d e n , ku n d e r t ë t je r a i su g je r o n t e p ë r d o r ë n jë g ju h ë m ë p ak
d i a l e k t a l e d h e m ë s h u m ë t ë p ë r p u n u a r n ë f u n k s i o n t ë n j e v e r s i o n i m ë k o m b e t a r 1040).
Si ç e t h a m ë
n ë f illim
m o d e r n e , se p se
t ë p u n im it k jo ish t e n jë n g a k a r a k t e r i s t ik a t k r y e so r e t e e p o k ë s
n je g ju h ë k o m b ë t a r e e u n if ik u a r ish t e e d o m o sd o sh m e
e u n it e t i p o lit ik t ë k o m b it , p ë r f u n k sio n im in
k r y e so r
për
p ë r h a p je n ,
k o n so lo d im in
p ë r k r ijim in
e sh t e t it k o m b ë t a r , q ë ish t e in st it u c io n i
dhe
zh v illim in
e
m ë t e jsh ë m
te
k u lt u r ë s
k o m b e t a r e d h e t ë id e n t it e t it k o m b ë t a r t ë p o p u llit .
P ik ë r ish t t e k v je r sh a
sh q y p ë t a r " )
do
të
" E n d ë sh q y p t a r ë t g jit h ë
g je jm ë
t h ir r je n
e
M it k o s
p u sh t e t i o t o m a n , d u k e u a n g a zh u a r k ë sh t u
sa j a n ë "
d r e jt u a r
(m e
p se u d o n im in
sh q ip t a r e v e
për
n e m ë n y r ë t ë d r e jt p ë r d r e jt ë
" N jë
ç lir im
n ga
n ë a k sio n in
e n g r it je s p o lit ik e , n ë p ë r m je t t h ir r je s p ë r ç lir im
d h e , n ga a n a t je t ë r , p ë r e m a n c ip im
k u lt u r o r n ë p ë r m je t sh e m b u llit t e v e t ë v je r sh ë s.
N ë k ë t e r a st ë sh t e in t e r e sa n t e , n ga
p ik ë p a m ja
a n t r o p o lo g jik e ,
b a sh k ë p a t r io t ë v e
fetare
si
"turq
p a r a q it e j
M it k o ja
m e
në
duke
e
te
i p ërm en d u r
k r ish t e r ë " ,
t e r m in
fillim
d ë sh m ia
" h a lld u p i"
nuk
ish t e
se
m e
n d ë r sa
dhe
për
M it k o ja
term a
edhe
që
a n t a g o n ist i
" o sm a n i" .
k o n f lik t in
Pr a
dhe
n jë h e r ë
p ë r f a q ë so jn ë
i
sh q ip t a r it ,
m und
n d a r je n
e
të
u
n jë
turku
them i
p o p u jv e
d r e jt o h e t
n d a r je
se ,
i
so c io -
vërtete,
edhe
p se
b a llk a n ik e ,
kur
k r it ik o n t e q e n d r im in m o sp e r f illë s t e P a t r ia r k a n e s d h e A t h in e s n d a j e t n isë sh q ip t a r e ,
p o r ai ish t e
c ilë n
n je k o h e sish t e d h e
sh q ip t a r ë t
k i sh in
k u n d ë r sh t i n d ik o h e j
p erh ap ë
id e t e
o to m an
m e
e
k i sh in
n ga v e t ë
ilu m in izm it
o b sk u r a n t izm in
k u n d ë r sh t a r i n je
p o t h u a jse
500
bote
v je t
m isio n i so c io -k u lt u r o r
dhe
e
te
r o m a n t izm it
p u sh t e t it
të
p o lit ik e
që
tek
v je t ë r ,
dhe
k u lt u r o r e
b a sh k ë je t o n in .
i M it k o s i c ili, d u k e
sh q ip t a r e t , e
atë
që
m e të
N d o sh t a
lid h t e
r e v o lu c io n e t
kjo
d a sh u r t e
p u sh t e t in
so c ia le
të
k o h ë s p o m u n d o h e sh in t ë p ë r m b y sn in .
Pa d y sh im
zh v illim in
dhe
qe
je t a
dhe
vepra
e
M it k o s
na
o fro n
n je
d ë sh m i
të
qarte
m bi
p ë r h a p j e n e f r y m ë s së r e t ë v e t ë v e n d o s j e s së p o p u j v e d h e t ë zg j i m i t
k o m b ë t a r p ë r g ja t ë a sa j e p o k e q ë n ë sh k e n c a t so c ia le q u h e t m o d e r n it e t .
1039" F i a m u r i
i A r b r it "
do
te
p u b lik o h e t ,
m ë
1883,
siç
ai
k e sh illo n t e ,
H a x h i h a s a n i , T h i m i M i t k o . V e p r a , A SH , T i r a n e 1 9 8 1 , f . 3 6 .
1040Q
H a x h i h a s a n i , T h i m i M i t k o . V e p r a , A SH , T i r a n e 1 9 8 1 , f . 6 1 0 .
544
në
sh q ip
dhe
it a lish t ;
sh ih :
Q,
Në
ë sh t ë
n jë
vetëm
ko hë
që
je t a
quhet
dhe
si
vepra
p ë r m b y së se
e
M it k o s q ë
e
m o d e r n it e t it ,
na
sh ë r b e n
p r o b l e m e t ë n a t y r ë s p o li t ik e d h e k u lt u r o r e q ë h a sim
tona
p o st m o d e r n e
n e je m i
d ë sh m it a r ë
të
r ik t h im it
sh p e sh
m ë
id e n t it e t e
të
sh p e sh h e r ë
p ë r f a q ë so h e n
në të
e t n ik e ,
të
n d ik u a r a
n atyra
n ën
d ik t a t in
dhe
si
p ë r k a t ë si
sh o q ë r iv e
f q in je ,
sh k ë m b y e sh ë m
të
c ila t
se
ai
të
ko m b ëtar.
n ga
e
pra
n je
p o st m o d e r n e ,
u d h errëfyes
id e n t it e t it
fetar
Në
r a st in
e
n jë jt ë n
ko h ë
si
e
g lo b a lizim it
q ë sh f a q e t së r ish
d isa
term
id e n t it e t
keto
p ë r k a t ë si f e t a r e
id e n t it e t e v e
(n je
si
Sh q i p ë r i s ë
që
ko m b ëtare
sh p e sh
m e a t e t ë p o st m o d e r n it e t it ), ja n e g jit h n je e m ë n d ik u e se
sh o q ë r ise sh q ip t a r e . E k e m i f ja le n
nuk
për
n ë d it ë t t o n a . N ë f a k t , n ë k o h ë t
d o m in a n t
r e ja
i r ë n d ë sish ë m
si
të
ë sh t e
i
n ë g jir in e
k r y e sish t p ë r n jë f a r ë " g r e q izm e " , o se " h e le n izm i" ,
n ë d i s a k o n t e k s t e s o c i a l e t ë v e ç a n t a t ë S h q i p ë r i s ë s ë Ju g u t d h e q ë
t e n t o n t ë n g r e jë p ë r p la sje m id is id e n t it e t it sh q ip t a r d h e a t ij g r e k . D h e k ë t u d ë sh m it ë
e
M it k o s
k u p t o jm ë
m a r r in
o r ig jin e n
h e le n izm i d h e
n jë
çat i
n jë
e
r ë n d ë si
h arru ar
sh q ip t a r izm a
h ist o r ik e
dhe
të
të
ja n ë
k u lt u r o r e
m o d e r n e , e c i l a p a t i si q ë l l i m
ve çan t ë
k ë sa j
dy
b a sh k o n in ,
duke
bëre
n je
d u k u r ie .
id e n t it e t e
dhe
qe
të vetëm
t ë n d ë r t u a r a n ë m ë n y r ë e k sk lu ziv e
a n t r o p o lo g jik e ,
u
Ai
na
k u lt u r o r e
n d ane
n ga
se p se
k u jt o n
q e ja n ë
a k sio n i
na
se
n d ih m o jn ë
të
g r e q izm a ,
o se
r r it u r b a sh k ë
nen
n a c io n a list
i epokës
k r ijim in e sh t e t e v e d h e sh o q ë r iv e k o m b ë t a r e
m b i b a za k u lt u r o r e q ë d u h e t t e n d a n in d h e j o t e
p a d r e jt e si
nd aj
k u lt u r a v e .
545
zh v illim it
natyro r
të
sh o q ë r iv e
dhe
U N I V ERSI T ETI " FA N S. N O l l "
BA SH K I A E QY TETf T TË K ORÇËS
FA K U L T ET I I ED U K I M I T OH E I FI I O I O G JI SË
K O N FER EN CE SH K EN C O R E N D ËR K O M B ËT A R E K U SH T U A R
JET ËS D H E V EP R ËS SË T H I M I M I T K O S
N Ë 1 9 5 - V JET O R I N E LI N D JES
( p e r m b le d h je m a t e r ia le sh )
K o r çë , 2 5 - 2 6 m a r s 2 0 1 5
BOTIMI I MATERLALEVE TË KONFERENCES SHKENCORE NDËRKOMBËTARE
KUSHTUAR JETES DHË VEPRËS SË THIMI MITKOS NË 195 VJETORIN E LINDJES, U
REALIZUA NËN KUJDESIN E VEÇANTË TË Z. SOTIRAQ FILO, KRYETAR I BASHKISË SE
QYTETIT TË KORÇËS
K O M IT ET I SH K EN CO R I K O N FER EN CËS
1 . P r o f . d r . A L I JA S H A R I , d e k a n
i Fa k u lt e t it t ë
Ed u k im it d h e
Filo lo g jisë , U n iv e r sit e t i i
Ko rçë s
2 . A k a d . JO R G O B U L O , A k a d e m i a e S h k e n c a v e e S h q i p ë r i s ë , T i r a n ë
3 . A k a d . F R A N C E SK O A L T I M A R I, U n i v e r s i t e t i i K a l a b r i s e , It a li
4 .P r o f .
d r.
YM ER
Ç IR A K U ,
zë v e n d ë sd e k a n
i Fa k u lt e t it
të
H ist o r isë
dhe
Filo lo g jise ,
U n iv e r sit e t i i Tir a n ë s
5 . P r o f . D H O R I Q . Q I R JA Z I , U n i v e r s i t e t i " A r i s t o t e l i " i S e l a n i k u t , G r e q i
6 . P r o f . d r . S H A B A N S I N A N I , I n s t i t u t i i G j u h ë s i s ë d h e L e t e r s i s e , Q SA , T i r a n e
7 . P r o f . a s. d r . D IO N T U SH I , F a k u l t e t i i E d u k i m i t d h e F i l o l o g j is ë , U n i v e r s i t e t i i K o r ç ë s
K O N FER EN CË
SH K E N C O R E
N D ËR K O M B ËT A R E
K U SH T U A R
JE T E S
DHE
V E P R Ë S SË
T H I M I M I T K O S N Ë 1 9 5 - V JE T O R I N E LI N D JES
BO TIM
I V E Ç A N T Ë I B U LE T I N I T SH K E N C O R T Ë U N I V E R S I T E T I T " FA N S. N O LI "
I SSN : 2 0 7 8 - 7 1 1 1
P ë r g a t i t i p ë r b o t im : M sc. O LG E R B R A M E
(
Q p r o m o f f r in t
^
P u b l i sh i n g H o u se
Shtëpia Botuese “ PROM O PRINT”
M a rs 20 15
I R EN A
N IKA J
K U LT U RO R
I
(K O RÇË),
N GA
R EV O LT A T
IN T ELEK T U A LËV E
N E
E
A R M A T O SU R A
SH Ë R B IM
TË
TE
Z G JI D H JE S
SË
R R JE T I
Ç Ë S H T JE S
K O M B Ë T A R E - R O L I I T H I M I M I T K O S N Ë K Ë T Ë L Ë V I Z JE
K U JT I M
B EV A P I
( E L B A SA N ) ,
T H IM I
M I T K O JA
DH E
K O N ST A N D I N
K R IST O F O R ID H I
LA B I N O T
T H IM I
B E R I SH A
M I T K O JA
( P R ISH T IN Ë ,
B O T IM IN
E
K O SO V Ë ) ,
" FIA M U R IT
5A
TË
E
ÇM O I
D H E Sl
E
N D IH M O I
A R B ËR IT " (1 8 8 3 -1 8 8 7 )
TË
DE
RA D ËS
LI LI S U LA ( T I R A N Ë ) , K R I JI M T A R I A L E T R A R E E T H I M I M I T K O S
M ER IT A
G JO K U T A J- SH E H U ,
( G JI R O K A S T Ë R ) ,
" B LE T A
SH Q IP T A R E " -
T O P O G R A P H IA SA C R A E H IST O R I SË D H E T R A D IT Ë S SH Q IP T A R E
M I R E LA SA R A Ç I ( G JI R O K A S T Ë R ) , K O N T R I B U T I I T H I M I M I T K O S N E K U L T U R Ë N
E R I L I N D JE S K O M B Ë T A R E S H Q I P T A R E
N ELI
N A ÇO
(K O RÇË),
" B LET A
SH Q IP T A R E "
Sl
M E M O R JE K U L T U R O R E D H E
H IST O R I K E
SO K O L SU P A R A K U
( K O R Ç Ë ) , T H I M I M I T K O JA S l A K T O R I E P O K Ë S M O D E R N E
D H E I P Ë R H A P JE S S Ë N A C I O N A L I Z M I T
V E B I B E X H E T I ( U E JL , T E T O V Ë , M A Q E D O N I ) , N G A
F O N D I I D O R Ë SH K R IM E V E
T Ë T H I M I M I T K O S , N Ë D R I T Ë N E S T U D I M E V E T Ë JO R G O B U L O S
Y M E R Ç I R A K U ( T I R A N Ë ) , T H I M I M I T K O JA P Ë R M E S L E T Ë R K Ë M B I M E V E M E D E
RA D ËN
Z EQ I R
KA D RIU
( U E JL ,
T ET O V Ë,
M A Q ED O N I),
V LËR A
K U LT U RO RE
E
P A T R I O T I K E E T H I M I M I T K O S N E M B R O JT JE T Ë Ç Ë S H T JE S K O M B Ë T A R E
Z E Q I R JA N EZ I R I ( S H K U P , M A Q E D O N I ) , N JË N G JA R JE H I S T O R I K E E K Ë N D U A R
N E T R IK ËN G Ë
8
(KORÇË)
SO K O L SU P A R A K U
TH IM I
M I T K O JA
Sl
A KTO R
I
EP O K ËS
M O D ER N E
DHE
I
P Ë R H A P JE S
SË
m o d e r n it e t it
në
N A C I O N A LI Z M I T
Ku r
f la sim
k u p t im in
për
lid h je n
m id is
v e p r ë sse
m ë g jit h p ë r f sh ir ë s t ë f ja lë s,
k o n t e k st in
sh q ip t a r t ë
T h im i
k e m i p a r a sy sh
k ë sa j p e r iu d h e
M it k o s
r o lin
dhe
q ë ka p a su r v e p r a e t ij n ë
d h e , g jit h a sh t u , n d ik im in
q ë m o d e r n it e t i p at i
n ë v e p r ë n e M it k o s. Pr a q ë llim i i k e t ij p u n im i ë sh t ë k o n t e k st u a lizim i h ist o r ik i v e p r ë s
se
M it k o s,
in t e r p r e t im i
i
k ë sa j
vepre
n ë p ë r m je t
n jë
q a sje je
r e la t iv ist e ,
si
n ga
p i k ë p a m j a h i s t o r i k e si n g a a j o a n t r o p o l o g j i k e .
Te rm i
" m o d e r n it e t "
këtu
i refero h et
a sa j
p e r iu d h e
h ist o r ik e
që
në
st u d im e t
s h o q ë r o r e p ë r k o n m e f i l l i m i n e sh e k . X I X ( m e f u n d i n e s h e k u l l i t p a r a r e n d ë s ) . P ë r sa i
p ë r k e t zv illim e v e
sh o q ë r o r e , k jo
p e r iu d h ë
p ërko n
m e sh f a q je n
e
n jë
së r ë
r isish
në
t e k n o l o g j i , k u lt u r ë , zh v i l l i m e so c ia le d h e p o li t ik e . N ë r a st in t o n ë n a in t e r e so n f u sh a e
zh v illim e v e k u lt u r o r e d h e p o lit ik e . N e k ë t ë f u sh ë t e r m i d h e k o n c e p t i k y ç p ë r k u p t u a r
këtë
r e a lit e t
trego n
që
ë sh t ë
kem i te
k o m b it d h e
b ë jm ë
id e o lo g ji (p r a
Kë t a
st u d iu e s, q ë
so cia le ,
p ik ë p a m je n
se
ata
m ë
e
m e
m e
ka v it in
Si ç
e thotë
dhe
vetë
p r a p a sh t e sa
ky te rm
n jë id e o lo g ji so c ia le , e cila
ka të
b ë jë m e t e o r izim in
e
p o li t ik t e t ij . T e o r i c i e n e t t ë c il e t e k a n ë z b e r t h y e r m ë së m ir i
që
m erren
m e a n a lizë n
sh u m t i i p ë r k a sin
kanë
m arrë
n a c io n a lizm i
k o r r e sp o n d o n
b u jsh m e
i " n a c io n a lizm it " .
r e a lizim in
këtë
h ist o r isë
ai
fu n d in
e
f u sh a v e
e t ik e t im in
e sh t e
n jë
k r it ik e t ë
si
p ik e r ish t
që
Ep o k ë n
dukuri
" m o d e r n ist ë " .
a n t r o p o lo g jisë , so cio lo g jisë
m o d e r n ist ë
sh e k . X V III d h e , q ë
1 7 8 9 , v it i i Re v o lu cio n it
të
sa j ), q u h e n
lin d
m e
si d a t ë
sim b o lik e
se p se
M o d erne,
e
dhe
m b r o jn ë
e
cila
sh f a q je s m ë
të
F r a n c e z 1029 ( r r u g ë t i m i i k e s a j e p o k e s h k o n
d e r i n ë v it e t e f u n d it t ë sh e k XX, ku d h e f lit e t p ë r f illim in e e p o k ë s p o st m o d e r n e , o se
p o st n a cio n a le ).
Id e ja k r y e so r e m b i p e r c e p t i m i n e k o m b it q ë lin d i n g a R e v o lu c io n i Fr a n c e z ish t e
" v e t ë v e n d o sj a e p o p u j v e " . K jo n ë n k u p t o n t e q ë f a t i i p o p u j v e n u k d u h e t t ë ish t e m ë
në
d uart
e
k la sa v e
p ë r f a q ë so n in
të
la r t a ,
p ë r f sh i
dhe
vetë
f a m ilje t
m bretëro re
dhe,
që
nuk
in t e r e sa t e p o p u jv e , p o r a t o t ë v e t a t , d u k e b ë r ë q ë p je sa m ë e m a d h e
e s h o q ë r i s ë t ë m b e t e j e v a r f e r d h e e p a s h k o l l u a r d h e si p a s o j e e p a e m a n c i p u a r . N ë
b a zë
të
ketyre
k ish t e
lin d u r
Er n e st
G e lln e r
lin d je n
r r je d h im
e
n jë
zh v illim e v e
p ë r gja t ë
ish t e
r e ja
q ën d ro n te
të
in d u st r ia lizm i
sh o q e r ie
p a b a r a zia
të
zh v illim it
e
të
re,
ai
që
" sh o q e r se
p ë r h a p je s
sh f a q ja
in d u st r isë
së
bëri
së
dhe
të
e
n jë
m undur
m a sa v e "
in d u st r ia lizm it
k la se
t e k n o lo g jisë ,
dhe
ë sh t ë
të
re
so cia le
b o r g je zisë .
k r ijim in
e
k u sh t e v e
lin d je n
e
b o r g je zisë ,
m o t iv i
i
p a b a r a zisë
1029 N e f a k t n j e n g a v e p r a t m ë t ë r ë n d ë s i s h m e n ë l i d h j e m e n a c i o n a l i z m i n , a j o e E r i c , J H o b s b a v v m , j o
kot
t it u llo h e t :
Ko m b et
dhe
n a c io n a lizm i,
nga
1 7 8 0 ,(N a t io n s a n d
m y t h , r e a lit y , C a m b r id g e U n iv e r sit y P r e ss, 1 9 9 0 .
539
që
Si p a s
N a t io n a lism
sin ce
1780.
per
si
në
m ë
Pro g ra m e,
p ë r h a p je n
e
n a c io n a lizm it
g jë
që
e
nd au
n je r ë zim in
në
gru p e
r i v a l e " 1030. K e s h t u
e d h e zh v i l l i m i i b o r g j e zisë n u k d o t ë ish t e i n jë jt ë , p ë r p a so jë d isa p o p u j d o t ë k i sh ir
m ë sh u m ë e ca t ë t je r e ca m e p a k b o r g je zi, d u k e b ë r e q ë e d h e p e r h a p ja e id e o lo g jise
k o m b ë t a r e t ë ish t e j o e b a r a b a r t ë .
N g a a n a t j e t ë r , B e n e d i c t A n d e r s o n 1031 t r e g o n s e n j e e l e m e n t i r ë n d e s i s h ë m
pe'
t ë k u p t u a r p ë r h a p j e n e n a c i o n a l iz m i t ë sh t ë lin d ja e sh t y p i t t ë s h k r u a r d h e sh t y p ja e
t e k st e v e n e g ju h ë t k o m b ë t a r e . K e sh t u p r ir ja p e r p e r h a p je n e a r sim it b ë n t e q ë p o p u jt
të
g je n in
dhe
k jo
k ë n a q ë si n ë r r it je n
e
bënte
b o r g je ze , e
cila
kom bëtar
të
m ë
o r i g j i n ë s së
e p r e st ig jit t e g ju h ë s d h e
le h t ë
za k o n ish t
p o p u llit .
n u m r i i f ilo lo g ë v e
te
të
le g jit im im in
m errej
Ish t e
k jo
m e
so cia l
e d u k im in
a r sy e ja
qe
të
k u lt u r ë s së t y r e
k la së s
kom bëtar
n ga
m e si
n ga
n iv e li t r a d ic io n a l
i m ë p a r sh ë m .
la r t e ,
o se
i sh e k .
d h e f o l k l o r i s t ë v e t ë c i l ë t k i s h i n si q ë l l i m
tyre
se
zg jim in
X IX
u
ko m b ëtare
k r y e sish t
e
Ed h e
në
id e n t it e f
p ërhap
e m a n c ip im in
a sa ,
sh u m e
e k u lt u r av e
këtë
r a st
v le n
të
t h e k s o h e t se n a c i o n a l iz m i d h e s u k s e s i i k u l t u r a v e k o m b e t a r e ish t e i v a r u r n g a sh k a lla
e zh v i l l i m i t t ë g j u h ë s d h e t ë k u lt u r ë s së n jë v e n d i t ë c a k t u a r .
K ë t o p ë r f u n d im e
k ë t y r e zh v illim e v e
p a r a p r a k e ja n e t e r e n d ë sish m e p ë r t ë k u p t u a r e d h e n a t y r ë n e
n ë B a llk a n d h e Sh q i p ë r i . P ë r h a p ja e n a c i o n a l i z m i t n ë k ë t ë t e r r i t o r
d o t ë n d ik o h e j jo v e t ë m
n g a s h k a l l a e p ë r h a p j e s së i n d u s t r i a l i z i m i t a p o t e i d e o l o g j i s e
k o m b ë t a r e , o se t ë id e v e t ë r o m a n t izm it m b i k o m b in , p o r e d h e f a lë n je im p e r ia lizm i,
o se
" n x it je je "
n a c io n a list e
që
v in t e
n ga
kom be
m ë
te
p ërp aru ara
m bi
ato
m ë
të
p r a p a m b e t u r a . N ë fa k t , q ë n ë f illim , f o r m a t e n d r y sh m e t ë n a c io n a lizm it e v r o p ia n
u
zh v illu a n f a lë n je g a r e r e c ip r o k e n d ë r m je t a t y r e sh t e t e v e q ë m ë p a s d o t ë q u h e sh in
" Fu q it ë e M ë d h a " d h e d o t ë ish in e k sp o r t u e sit e n a c io n a lizm it n e v e n d e t e v o g la .
Pë r
Guy
H erm et
vetë
zh v illim i
i
n a c io n a lizm it
r o m a n t ik ,
g j e r m a n , ë sh t ë p a so je e d r e j p ë r d r e j t e e p u sh t i m i t t ë G j e r m a n i së
f r a n ce ze , q e
vetëquhej
" Re p u b lik ë
m b i k o m b f o r m im in ; p ë r k ë t e
f r a n ce ze ,
jo
sip a s
p a r im e v e
U n iv e r sa le "
dhe
im p o n o n t e
a r sy e " sh o q ë r ia g j e r m a n e
të
q y t e t a r ise
së
r o m a n t izm it
b o t e k u p t im in
reago n te
p ë r b a sh k ë t ,
pra
n ga r e p u b lik a e re
e sa j
n d a j h e g je m o n isë
por
sip a s
p a r im it
të
b a s h k i m i t g j u h ë s o r " 1032. P r a , n ë n k ë t e s h e m b u l l d o t e k e m i e d h e z h v i l l i m e t n d ë r m j e t
n a c io n a lizm a v e
k o n so lid o h e t
f q in je
edhe
ne
m e
të
g jit h ë
p r u r je t
e
g lo b in .
G jit h a sh t u ,
r o m a n t izm it
në
id e o lo g jia
lë m in
e
n a c io n a list e
k u lt u r ë s
do
të
ko m b ëtare.
Si d o q o f t ë , p ë r k o m b e t m e k u l t u r ë t ë s h k u a r m ë p a k t ë p ë r p a r u a r , p ë r h a p j a e k ë t y r e
id e v e
do të
m e r r e sh in
ish t e
m e
e v ë sh t ir ë
k ë r k im e
m bi
p e r t 'u
p ërq afu ar, ed h e
k u lt u r ë n
ko m b ëtare
p se
ish t e
p r ir ja
n jë
e
in t e le k t u a lë v e
k o n st a n t e
e
të
që
g jit h ë
sh o q ë r iv e , p o r d ik u m ë sh u m ë e d ik u m ë p a k . N ë a t a p o p u j e v r o p ia n ë q ë g je n d e sh in
n ë p e r ife r i t ë
n jë
E u r o p e s së z h v i l l u a r p ë r p a r i m i i n a c i o n a l i z m i t d o t ë
p a t r o n a zh i t ë f u q iv e
sh u m ë
të
m ëdha
n g a d ë sh ir a e p a v a r ë sisë
dhe
k ë r k e sa t
n a c io n a list e
p o l i t i k e se sa n g a v e t ë d i j a
ish in
të
d r e jt u a r a
m ë
n jë id e n t it e t i t ë v e ç a n t ë
103GE . G e l l n e r , N a z i o n i e N a z i o n a l i s m i , E d i t o r i R i u n i t i , R o m a 1 9 9 7 , f . 6 0 .
1031 B . A n d e r s o n , C o m u n i t a I m m a g i n a t e , M a n i f e s t o l i b r i , R o m a 1 9 9 6 , f . 1 0 1 .
1032G . H e r m e t , N a z i o n i e N a z i o n a l i s m i i n E u r o p a , il M u l i n o , B o l o g n a , 1 9 9 7 , f . 1 2 0 .
540
k r y h e j n ë p ë r m je t
e t n i k . K e s h t u p ë r P l u m y ë n e p ë r h a p j a e n a c i o n a l i z m i t n ë G r e q i , si r a s t i m ë i f a m s h ë m
i e k sp o r t im it
e u r o p ia n ,
ç ë sh t ja
i
e
k ë sa j
id e o lo g jie
m und
p ërq afu ar
p o p u llsise
m e
të
cili
lo k a le
në
të
n ga f ilh e le n ë t
ato
sh t e t ë si o t o m a n e ,
grekë
të
re
për
k o n sid e r o h e t
ko hë
"dhe
a jo
kohën,
n jë
ë sh t e
ç ë sh t ja
p e rcep to h e j
nuk
ia
k ish t e
ish t e
n jë
" n a c io n a lizë m
e
e
f ilh e le n izm it
t r a n sf e r t ë " ,
n j ë v e n d i t j e t ë r " 1033. Sa
m e
id e n ë
p a so jë
në
id e n t it e t
G r e q isë
"m eqë
i p ërket
k r ist ia n o -o r t o d o k s d h e
p agan e" .
N d e r sa
ata
p ak
n a c io n a list ë " ja n ë g r e k e t e p e r e n d im o r izu a r , ja n e t r e g t a r e t d h e a r m a t o r ë t , t e
d r e jt u a r
n ga
kryeq yteteve
a k t iv it e t e t
e v r o p ia n e
e
tyre
dhe
në
e k o n o m ik e
kontakt
d rej
m e
ate
p o rteve
id e
m bi
të
M e sd h e u t
G r e q in ë
që
dhe
v lo n t e
në
s a l l o n e t r o m a n t i k e e v r o p i a n e " 1034.
Kjo
ish t e
a t m o sf e r a
e
h y r je s
se
id e o lo g jise
n a c io n a list e
dhe
në
Sh q i p ë r i ,
ku
sig u r ish t d o t ë d e p e r t o n t e f i l l i m i s h t n ë m e n d j e t e in t e l i g j e n c ë s lo k a le e c ila ish t e n ë
kontakt
m e
këto
zh v illim e .
Kë t a
in t e le k t u a lë
që
u
p ë r k isn in
sh t r e sa v e
të
la r t a
të
sh o q ë r i së d h e sig u r ish t a sa j sh t r e se t ë r e q e ish t e b o r g j e zia t r e g t a r e d o t ë ish i n e d h e
p r o p a g a n d u e sit
p ë r g jit h sh m e
dhe vep rën
n jë
e
n a c io n a lizm it
a r d h ja
e m o d e r n it e t it
e t ij, m e p o zic io n in
p e r so n a zh
r o m a n t ik
i r ë n d e sish ë m
sh q ip t a r .
n ë t e r r it o r in
Pr a
k jo
ish t e
p o lit ik e
lin ja
të
sh q ip t a r . T h im i M it k o ja , m e je t ë n
e t ij so c ia l, n jë p je së t a r i b o r g je zisë
i je t ë s
në
dhe
k u lt u r o r e
të
ko m b ëtare dhe
sh o q ë r isë
sh q ip t a r e
g j a t ë sh e k . X IX , ë sh t ë n jë n g a s i m b o l e t m ë p ë r f a q ë s u e s t ë k ë sa j e p o k e .
Si ç
e
d im ë ,
M it k o ja
ish t e
n jë
in t e le k t u a l
i
R ilin d je s
i
f r y m ë zu a r
m e
id e t ë
e m a n c ip u e se d h e la ik e q ë lin d e n n ga R e v o lu c io n i Fr a n c e z d h e n ga R o m a n t izm i. Ke t e
b in d je
na
e
trego n
qe
në
h y r je
të
" B le t ë s
Sh q i p t a r e "
kur
M it k o ja
c it o n
edhe
H e r d e r in : " N jë k o m b n u k m u n d , m e a sn jë m ë n y r ë t je t ë r t ë d a lë n ga b a r b a r ia , p ë r v e ç
se d u k e
p u n u a r g ju h e n
e vet"- thotë
H e r d e r i . E d h e s h q i p t a r ë t [ . .. ] d o t ë
n d r i t e n d h e t e h u m b a s i n n g j y r ë n e p a d i j e s së t y r e v e t ë m
a m t a r e " 1035. K j o
e t n isë
sh q ip t a r e ,
ish t e
a r sy e ja
i c iv ilizim it
për të
te
p e r p jë k je t a sim ilu e se q e v in in
c ilë n
sh o q ë r isë
n ga a jo
ai u
b ë t r ib u n
sh q ip t a r e .
m u n d in t ë
d u k e st u d iu a r g ju h ë n e t y r e
Pë r
i e m a n c ip im it
këtë
a r sy e
k u lt u r o r t ë
k u n d e r sh t o n t e
p je së e sh o q e r isë g r e k e e lid h u r n g u sh t ë
m e
m o r a lin d h e b o t ë k u p t im in f e t a r , o r t o d o k s:
“ P ë r p je k je t e ca v e t ë m b y t in g ju h ë n
ta
t h e t h in e r a c e n sh q ip t a r e o se
g a b im
m e p ë r d o r im in e sh t r ë n g u a r t ë g r e q ish t e s,
t a sh u a jn e e d h e
t a b ë jn e sik u r sk a
q ë n ë , ë sh t ë n jë
i t m e r u a r [ ...] n jë p o lit ik ë e k a lb u r e p ik ë p a m j e s së p a d e n j ë t ë id e së së m a d h e
( « m e g a li id h e se » ), s i f j a l a
q e v e r ise
se
A t h in e s
v je n
kunder
p o lit ik a
B u llg a r ise ,
k ish ë t a r e e P a t r ik a n e s se St a m b o llit e d h e e
e
cila
p o lit ik ë ,
në
vend
të
b a sh k im it ,
so lli
p e r ç a r j e d h e , n e v e n d t e b i n d j e s e d h e t ë t h ë t h i t j e s , p r u r i m ë r i r a c e t e p a p a j t u a r . 1036
Si ç
sh ih e t ,
në
këto
r r e sh t a
k a r a k t e r izu a r n a c io n a lizm in
kem i
m a n if e st im in
e
a sa j
p ë r p la sje je
e d h e n e r a st in e F r a n c ë s " u n i v e r sa l i st e "
qe
k ish t e
m e G je r m a n in ë
1033J, P l u m y e n e , L e N a z i o n i R o m a n t i c h e , S t o r i a d e l n a z i o n a l i s m o n e l X I X s e c o l o , S a n s o n i , F i r e n z e , 1 9 8 2 , f .
203.
1034 P o a t y , f . 1 9 6 - 7 .
1035 Q , H a x h i h a s a n i ( P ë r g j . , ) , T h i m i M i t k o , V e p r a , A S H , T i r a n ë 1 9 8 1 , f . 6 1 .
1036 Q , H a x h i h a s a n i , T h i m i M i t k o . V e p r a , A S H , T i r a n ë 1 9 8 1 , f . 6 1 .
541
" r o m a n t ik e " d h e k ë t u M it k o ja sh n d ë r r o h e t n ë n jë in t e le k t u a l r o m a n t ik q ë d e n o n c ^ n jë fa r ë
im p e r ia lizm i
të
r i.
Po r
në
të
n jë jt ë n
ko h ë
ai
ish t e
dhe
in t e le k t u a l
i n ?
sh o q ë r i e q ë i k a lo n t e k u f i jt ë e t n ik e , se p se d u k e p u b l i k u a r n e g r e q i s h t , d u k e e t r a j t . ;
a r g u m e n t in e k u lt u r ë s sh q ip t a r e n ë g jir in e sh o q e r isë g r e k e , ai k o n t r ib u o n t e e d h e a ë
i lu m i n i m i n e k ë sa j t ë f u n d it . N ë f a k t q ë ll im i i M it k o s, si ç d o t ë sh k r u a n t e n e h y r ; e _ " B le t a Sh q i p t a r e " , ish t e e m a n c i p i m i i sh o q ë r i së sh q i p t a r e
n ë g jir in
e k u lt u r ë s m e ~ ;
greke:
"po
t e m e so h e j sh q ip t a r i n e
g ju h ë n
e
t ij a m t a r e
nga
m e so n je sit d h e
k le r i rre
m e n d im e g re k e , e d h e n e
q o f t ë se m b ille j t e k
a y id e a g r e k e m e g ju h e n , e t ij sh q ip e , q ë f l i t e t , k ish t e p ë r t ë zë n e
r r e n jë a y p a t r io t izm i
g r e k e d h e d ija e v e t e t ija t a q ë sh u m e sa t e ish t e i zo t i t e m b r o je a t d h e u n e t ij [ ...] e d h e
k o m b e sin e
g reke
dhe
[d o
ta
m b e sh t e st e
m ë n d je n j
te
m em a
G r e q i,
duke
sje llë
n d ë r m e n d g j y s h ë r i t e t i j e p i r o t ë t d h e m a q e d o n e t . . " 1037.
Në
këtë
k u p t im
ai
nuk
ish t e
n jë
n a c io n a list
p ë r ja sh t u e s
që
e
ko n ce p t o n t e
k o m b i n si n j e e n t i t e t i b a z u a r t e k g j u h a e v e ç a n t e q e d a l l o n n g a a j o e f q i n j ë v e , p o r q ë
e
lid h t e
bënte
p ë r k a t ë sin ë
p je së
k u lt u r ë s
edhe
k la sik e
k u lt u r o r e
p ë r k a t ë sia
të
G r e q isë
k r ist ia n o -o r t o d o k se .
e t n ic ist , q ë
Pr a,
d o t ë v in t e
f q in je , p o r e d h e
të
në
k o m b it t e
n jë
a n t ik e
m und
në
p ah
dhe
të
m e
t ij
m b i sh u m ë
q y t e t ë r im , q ë
që
nuk
t h e m i,
ish t e
k ish t e
qe
të
M it k o ja
d o e m o s v e ça n t in ë
n jë a t d h e t a r q ë e lid h t e e t n in ë
e le m e n t e
ai g r e k
bënte
nuk
m e
ish t e
e e t n isë
e t ij m e
dhe
k u lt u r o r e ,
qe
ku
i refe ro h ej
t r a d it ë n
n jë
fe tare
n a c io n a list
së t i j p ë r b a l l ë a t y r e
p ë r v o ja t q y t e t ë r u e se
që i
k a lo n in k u f ij t ë e t n ik ë . K e sh t u , n e p ë r m j e t p u b l i k i m e v e t ë t ij, M it k o ja j e p t e n jë le k sio n
q y t e t e r im i e d h e
d r e jt
n jë
n ë gjir in
n a c io n a lizm i
p ë r b a sh k ë t a
e sh o q ë r isë g r e k e , e cila , p ë r f a t t ë
e k sk lu ziv ist
dhe
m o n o p o lizo n t e
d isa
ai id e n t it e t in
n jë
n je
k u lt u r o r t e
n a c io n a list
e le m e n t e
k u lt u r o r e
id e n t it e t i
t r a d it ë
k i sh t e " a v a n c u a r "
k u lt u r o r e
m e e t n it e f q in j e , siç ish in f e ja d h e n jë h ist o r i m a r r e d h ë n i e sh
d h e p o li t ik e e p ë r b a sh k ë t . Pr a , n ë se d o t ë sh p r e h e sh im
ish t e
keq
e le m e n t e
që
k u lt u r o r e
sa
n d ë r t im in
sa
m ë
m ë të
n jë
k u lt u r o r e
p e r a t e s e si e k o n c e p t o n t e
t ë t h e m i m e si g u r i se T h . M it k o j a
e
d if e r e n c u e se , p o r ish t e
k u lt u r o r
p ë r k e t f o r m im it t ë
sh q ip t a r e v e , m u n d
m ëton
n jë
id e n t it e t i
kom bëtar
n jë in t e le k t u a l q e
g jit h ë p ë r f sh ir ë s
p a su r n ë f u n k sio n
në
të
id e n t it e t i p o lit ik , m u n d
të
m ënyrë
që
të
nuk
b a zu a r
në
k e r k o n t e f o r m im in
p o p u lli
të
k ish t e
e m a n c ip im it t ë t ij. V e t ë m
t e t h e m i se ai ish t e
e
n je
p ë r sa
i in t e r e su a r
i
për
l i n d j e n e n j e n a c i o n a l i z m i s h q i p t a r , p o r e d h e k y n u k d u h e t p a r ë si i m b u s h u r m e d o z a
k o n f li k t u a l i t e t i n d a j f q in j ë v e , se p se , siç e p e r m e n d e m
e m a n c ip im i
i p o p u llit
të
c ilit
i p ë r k ist e ,
r e a lizim it t ë v e t q e v e r isje s (p ë r k o h ë n
gjë
qe
duhej të
m ë sip ë r , q ë llim i i M it k o s ish t e
m und
te
a r r ih e j
vetëm
n ë p ë r m je t
r e a l i z o h e j p i k ë s e p a r i m b a s l i n d j e s se
n jë n a c io n a lizm i p o lit ik ).
M e
k a lim in
zh v illim e v e
e
p o lit ik e
sh e k .
X IX ,
andej
ndërko m b ëtare,
n ga
Th .
d h je t e v je ça r e t
M it k o ja
1037 P o a t y , f . 6 2 .
542
do
të
e
f u n d it ,
bëhej
nën
n d ik im in
m b ë sh t e t ë s
i
e
a t ij
p r a g m a t i z m i p o l i t i k q ë n d i k o h e j m ë s h u m ë n g a z h v i l l i m e t p o l i t i k e t ë n a c i o n a l i z m i t se
sa
n g a lo g jik a e t n ic ist e
e k a r a k t e r it
k o m b ë t a r . Pr a , k u r G r e q ia
p ë r f u n d im ish t t r e g o i
se n u k k ish t e n d ë r m e n d t ë sh k o n t e d r e j t n jë sh t e t i k o m b m e b a za la ik e t ë f r y m ë z u a r
n ga
k la sicizm i,
p e r a n d o r ie
për
por
d r e jt
b a llk a n ik e t ë
Sh q ip ë r in ë
n jë
sh t e t i-k o m b
b a zu a r t e k
nënkuptonte
n jë
it h t a r i n jë k u lt u r e sh q ip t a r e
le t r a t q ë ai u d e r g o n
që
m ëtonte
m ë
id e n t it e t i f e t a r d h e e
v a sa lizim
të
p lo t e sish t t ë
ri
m odern,
n d r y sh m e
a k t o r e v e t ë t j e r ë q ë ish in
sh u m e
k r ijim in
e
n jë
k a lu a r a
b iza n t in e , gjë
M it k o ja
u
be
m ë
që
sh u m ë
n ga a jo g r e k e . Kjo t r e g o h e t n ë
p ë r f sh ir ë
n ë f o r m im in
dhe
lin d je n
e
n jë k u lt u r e sh q ip t a r e k o m b ë t a r e d h e m ë q a r t ë n ë le t r a t e d ë r g u a r a m b a s v it e v e '7 0
të
sh e k
X IX ,
p e r iu d h a
e
Pr izr e n it
K r isp it ,
k r ize s
si
De
Rad ë s d h e
lin d o r e ,
m om ente
lu f t a
kyçe
të
K a m a r d e s.
r u so -t u r k e ,
f it o r e s t ë
M e
r ë n d e si
Trakt at i
n jë
farë
sim b o lik e
i Sh ë n
St e f a n i t
r e v izio n izm i f e t a r
do
të
dhe
m bi
ish in
Li d h j a
e
p a r im in
e
n a c i o n a l i z m i t la ik d h e u n i v e r sa l n ë g j i r i n k o m b e v e f q i n j e t ë Sh q i p e r i s ë .
Ne
këte
k o n t e k st ,
M it k o ja
do
te
d o n o n co n te
tek
De
Ra d a
v e p r im t a r in e
a n t ish q ip t a r e t ë sh o v in ist e v e g r e k ë . M ë k o n k r e t ish t d o t ë d e n o n c o n t e
n d ë r h y r je n
e
k le r it g r e k n d a j v e p r im t a r isë e d u k a t iv e t ë p a t r io t ë v e sh q ip t a r e d h e n ga a n a t je t ë r u
je p
k u r a jo
sh q ip t a r ë v e
që
d o n in
n g r it je n
e k u lt u r ë s k o m b ë t a r e
p ë r r e zist e n c ë
n d aj
p r e sio n it t ë k ish e s g r e k e d h e d ë sh ir a v e t ë sh q ip t a r ë v e h e le n ist ë .
Kë t o d ë sh m i h ist o r ik e
id e n t it e t it
k u lt u r o r
qe
kan ë
n jë in t e r e s a n t r o p o lo g jik p ë r t ë zb u lu a r g je n d je n
e k zist o n t e
në
zh v illim e t e k u lt u r ë s k o m b ë t a r e t e k
p e r " d e sp o t in
se p se
Kr ish t i
sh k r u a n t e
se
e le n
u
m e d isa
k ish
"ndë
le t r a
ko rçarë të
"dhënë
Ko r çe
g jir in
te
të
M it k o s
nuk
im a zh it
t r a d ic io n a l
e le n ish t e n ,
i in t e r e so n ),
dhe
të
d isa
ku
kem i
të
t je r ë
që
Ish t e
k jo
e
sh q ip t a r e ,
si
p .sh .
e
m bi
e d a t ë s 3 1 .1 2 .1 8 8 6 , k u f le t
që
n u k d o n in
a r sy e ja
o to m an ë
për
të
të
g ju h ë n
c ilë n
fo rt ë , të
sh q ip e
M it k o ja
m b ah en
i
fo rt
n a p a r a q it e t n jë r e a lit e t in t e r e sa n t (n d o n ë se
d ë sh m i
id e n t it e t e v e
Ra d e n
e trath tarë"
k ë r sh t e r '
k u n d r ë d j a l l ë z i v e t e l e n ë v e t " 1038. K ë s h t u
sh o q ë r isë
p ër De
liq
e le n ish t e n " .
d isa
e
m bi
e t n ik e :
p a r a q it e n
e t n o n im e
ko rçarë
si t ë
që
që
nuk
k r ish t e r ë
nuk
duan
e
i k o r r e sp o n d o jn ë
sh q ip e n
o to m an ë
por
se
kan ë
që
ja n ë
m b r o jt ë st ë sh q ip t a r izm ë s.
T e k k y a k sio n
d h e p o zic io n im
b o r g je zi p e r r e a lizim in
te
ri so c ia l,
a t ij
të
p o lit ik e k u lt u r o r t ë
e n jë sh o q ë r ie
sh o q ë r isë
c iv ile
M it k o s g je jm ë
n e v o jë n
k o m b ë t a r e q ë i k o r r e sp o n d o n t e
te
e m a n c ip u a r
n ga
id e t ë
e
e n jë
b o t ë k u p t im it
ilu m in izm it
dhe
të
k u l t u r ë s k o m b ë t a r e t ë f r y m ë z u a r n g a r o m a n t i z m i. P e r a r s y e se n u k z o t ë r o n t e n d o n j ë
k o m p e t e n c e a k a d e m ik e , M it k o ja ë sh t ë sh u m ë a k t iv n ë p ë r m je t
dhe
f r y m ë zu e se
k a t e g o r isë
M b ë sh t e t ja
sh q ip t a r e ,
a r sy e ja
së
n d aj
atyre
in t e le k t u a lë v e
in k u r a ju e se
b o r g je zisë ,
e lin d je s d h e
që
që
f ig u r a v e
siç
u je p t e
po
h ist o r ik e
ish in
lin d t e
A n a st a s
M it k o ja
dhe
që
i
1C
38a
dhe
m ë
sh u m ë
Je r o n i m
e s h t ë t r e g u e s i d ë s h i r ë s së
në
atë
" Z ë r i i Sh q i p e r i s e "
H a x h i h a s a n i , T h i m i M i t k o . V e p r a , A SH , T i r a n e 1 9 8 1 , f . 6 8 6 .
543
p ë r k isn in
K u llu r io t i
k o n so lid o h e j
zh v illim it t ë g a ze t a v e
le t r a v e t ë t ij n x it ë se
koh e.
De
se
k l a s ë s së
Kjo
b o t u ar n ga
ish t e
ai
Ra d a .
re
dhe
K u llu r io t i
d h e " F i a m u r i i A r b r i t " 1039 b o t u a r n g a D e R a d a . P ë r m e t e p ë r , v e t ë " B l e t a S h q i p t a r e "
ë sh t ë
r e zu lt a t i k ë t ij a k t iv it e t i, se p se siç e d im ë
t ë m a d h d ë sh m ish
G jit h a sh t u
f o lk lo r ik e ,
të
tek
in t e r p r e t im e t
m b le d h u r a
v le r e sim
so c ia l d h e
përket,
se p se
e k zist e n c ë n
M it k o ja
k ish t e m b le d h u r n je n u m ë r
f o lk lo r ik e p ë r K a m a r d ë n .
dhe
të
e
t ij
g je jm ë
la r t e su a r a
d e sh m i
n ga
a i,
m bi
t r a d it ë n
d ë sh ir ë n
e
b o r g je zisë
n d ë r k o m b ë t a r n ë p ë r m je t t r a d it ë s m ë f isn ik e t e
vetëm
k jo
p ë r k a t ë si
e k ë sa j k la se t e
gru p o re
m und
te
k u lt u r o r e
dhe
për
n jë
k o m b it t e cilit i
sh ë r b e n t e
si
b a ze
r e , p e r k u n d ë r i d e o l o g j i s ë se d e r i a t ë h e r s h m e t ë
për
k l a sa v e
t ë v je t r a , a r ist o k r a c isë d h e f sh a t a r ë sisë .
Kjo
d ë sh ir ë
m a n if e st o h e t
edhe
tek
a k sio n i
i p u r if ik im it
të
g ju h e s,
ku
sh o h im
v u l l n e t i n e " b o r g j e z i t n a c i o n a l is t " p ë r k r i j i m i n e g j u h ë s se k u l l u a r d h e u n i f i k u e s e ( sh ih
k o m u n ik im in
m e D e Ra d e n , ku n d e r t ë t je r a i su g je r o n t e p ë r d o r ë n jë g ju h ë m ë p ak
d i a l e k t a l e d h e m ë s h u m ë t ë p ë r p u n u a r n ë f u n k s i o n t ë n j e v e r s i o n i m ë k o m b e t a r 1040).
Si ç e t h a m ë
n ë f illim
m o d e r n e , se p se
t ë p u n im it k jo ish t e n jë n g a k a r a k t e r i s t ik a t k r y e so r e t e e p o k ë s
n je g ju h ë k o m b ë t a r e e u n if ik u a r ish t e e d o m o sd o sh m e
e u n it e t i p o lit ik t ë k o m b it , p ë r f u n k sio n im in
k r y e so r
për
p ë r h a p je n ,
k o n so lo d im in
p ë r k r ijim in
e sh t e t it k o m b ë t a r , q ë ish t e in st it u c io n i
dhe
zh v illim in
e
m ë t e jsh ë m
te
k u lt u r ë s
k o m b e t a r e d h e t ë id e n t it e t it k o m b ë t a r t ë p o p u llit .
P ik ë r ish t t e k v je r sh a
sh q y p ë t a r " )
do
të
" E n d ë sh q y p t a r ë t g jit h ë
g je jm ë
t h ir r je n
e
M it k o s
p u sh t e t i o t o m a n , d u k e u a n g a zh u a r k ë sh t u
sa j a n ë "
d r e jt u a r
(m e
p se u d o n im in
sh q ip t a r e v e
për
n e m ë n y r ë t ë d r e jt p ë r d r e jt ë
" N jë
ç lir im
n ga
n ë a k sio n in
e n g r it je s p o lit ik e , n ë p ë r m je t t h ir r je s p ë r ç lir im
d h e , n ga a n a t je t ë r , p ë r e m a n c ip im
k u lt u r o r n ë p ë r m je t sh e m b u llit t e v e t ë v je r sh ë s.
N ë k ë t e r a st ë sh t e in t e r e sa n t e , n ga
p ik ë p a m ja
a n t r o p o lo g jik e ,
b a sh k ë p a t r io t ë v e
fetare
si
"turq
p a r a q it e j
M it k o ja
m e
në
duke
e
te
i p ërm en d u r
k r ish t e r ë " ,
t e r m in
fillim
d ë sh m ia
" h a lld u p i"
nuk
ish t e
se
m e
n d ë r sa
dhe
për
M it k o ja
term a
edhe
që
a n t a g o n ist i
" o sm a n i" .
k o n f lik t in
Pr a
dhe
n jë h e r ë
p ë r f a q ë so jn ë
i
sh q ip t a r it ,
m und
n d a r je n
e
të
u
n jë
turku
them i
p o p u jv e
d r e jt o h e t
n d a r je
se ,
i
so c io -
vërtete,
edhe
p se
b a llk a n ik e ,
kur
k r it ik o n t e q e n d r im in m o sp e r f illë s t e P a t r ia r k a n e s d h e A t h in e s n d a j e t n isë sh q ip t a r e ,
p o r ai ish t e
c ilë n
n je k o h e sish t e d h e
sh q ip t a r ë t
k i sh in
k u n d ë r sh t i n d ik o h e j
p erh ap ë
id e t e
o to m an
m e
e
k i sh in
n ga v e t ë
ilu m in izm it
o b sk u r a n t izm in
k u n d ë r sh t a r i n je
p o t h u a jse
500
bote
v je t
m isio n i so c io -k u lt u r o r
dhe
e
te
r o m a n t izm it
p u sh t e t it
të
p o lit ik e
që
tek
v je t ë r ,
dhe
k u lt u r o r e
b a sh k ë je t o n in .
i M it k o s i c ili, d u k e
sh q ip t a r e t , e
atë
që
m e të
N d o sh t a
lid h t e
r e v o lu c io n e t
kjo
d a sh u r t e
p u sh t e t in
so c ia le
të
k o h ë s p o m u n d o h e sh in t ë p ë r m b y sn in .
Pa d y sh im
zh v illim in
dhe
qe
je t a
dhe
vepra
e
M it k o s
na
o fro n
n je
d ë sh m i
të
qarte
m bi
p ë r h a p j e n e f r y m ë s së r e t ë v e t ë v e n d o s j e s së p o p u j v e d h e t ë zg j i m i t
k o m b ë t a r p ë r g ja t ë a sa j e p o k e q ë n ë sh k e n c a t so c ia le q u h e t m o d e r n it e t .
1039" F i a m u r i
i A r b r it "
do
te
p u b lik o h e t ,
m ë
1883,
siç
ai
k e sh illo n t e ,
H a x h i h a s a n i , T h i m i M i t k o . V e p r a , A SH , T i r a n e 1 9 8 1 , f . 3 6 .
1040Q
H a x h i h a s a n i , T h i m i M i t k o . V e p r a , A SH , T i r a n e 1 9 8 1 , f . 6 1 0 .
544
në
sh q ip
dhe
it a lish t ;
sh ih :
Q,
Në
ë sh t ë
n jë
vetëm
ko hë
që
je t a
quhet
dhe
si
vepra
p ë r m b y së se
e
M it k o s q ë
e
m o d e r n it e t it ,
na
sh ë r b e n
p r o b l e m e t ë n a t y r ë s p o li t ik e d h e k u lt u r o r e q ë h a sim
tona
p o st m o d e r n e
n e je m i
d ë sh m it a r ë
të
r ik t h im it
sh p e sh
m ë
id e n t it e t e
të
sh p e sh h e r ë
p ë r f a q ë so h e n
në të
e t n ik e ,
të
n d ik u a r a
n atyra
n ën
d ik t a t in
dhe
si
p ë r k a t ë si
sh o q ë r iv e
f q in je ,
sh k ë m b y e sh ë m
të
c ila t
se
ai
të
ko m b ëtar.
n ga
e
pra
n je
p o st m o d e r n e ,
u d h errëfyes
id e n t it e t it
fetar
Në
r a st in
e
n jë jt ë n
ko h ë
si
e
g lo b a lizim it
q ë sh f a q e t së r ish
d isa
term
id e n t it e t
keto
p ë r k a t ë si f e t a r e
id e n t it e t e v e
(n je
si
Sh q i p ë r i s ë
që
ko m b ëtare
sh p e sh
m e a t e t ë p o st m o d e r n it e t it ), ja n e g jit h n je e m ë n d ik u e se
sh o q ë r ise sh q ip t a r e . E k e m i f ja le n
nuk
për
n ë d it ë t t o n a . N ë f a k t , n ë k o h ë t
d o m in a n t
r e ja
i r ë n d ë sish ë m
si
të
ë sh t e
i
n ë g jir in e
k r y e sish t p ë r n jë f a r ë " g r e q izm e " , o se " h e le n izm i" ,
n ë d i s a k o n t e k s t e s o c i a l e t ë v e ç a n t a t ë S h q i p ë r i s ë s ë Ju g u t d h e q ë
t e n t o n t ë n g r e jë p ë r p la sje m id is id e n t it e t it sh q ip t a r d h e a t ij g r e k . D h e k ë t u d ë sh m it ë
e
M it k o s
k u p t o jm ë
m a r r in
o r ig jin e n
h e le n izm i d h e
n jë
çat i
n jë
e
r ë n d ë si
h arru ar
sh q ip t a r izm a
h ist o r ik e
dhe
të
të
ja n ë
k u lt u r o r e
m o d e r n e , e c i l a p a t i si q ë l l i m
ve çan t ë
k ë sa j
dy
b a sh k o n in ,
duke
bëre
n je
d u k u r ie .
id e n t it e t e
dhe
qe
të vetëm
t ë n d ë r t u a r a n ë m ë n y r ë e k sk lu ziv e
a n t r o p o lo g jik e ,
u
Ai
na
k u lt u r o r e
n d ane
n ga
se p se
k u jt o n
q e ja n ë
a k sio n i
na
se
n d ih m o jn ë
të
g r e q izm a ,
o se
r r it u r b a sh k ë
nen
n a c io n a list
i epokës
k r ijim in e sh t e t e v e d h e sh o q ë r iv e k o m b ë t a r e
m b i b a za k u lt u r o r e q ë d u h e t t e n d a n in d h e j o t e
p a d r e jt e si
nd aj
k u lt u r a v e .
545
zh v illim it
natyro r
të
sh o q ë r iv e
dhe