Uji Efek Antihiperglikemia Ekstrak Etanol Daun Nipah (Nypa Fruticans Wurmb.) Pada Mencit Yang Diinduksi Aloksan
53 Lampiran 1. Hasil Identifikasi Tumbuhan
(2)
54 Lampiran 2. Surat Persetujuan Etik Penelitian
(3)
55
Lampiran 3. Gambar Daun Segar dan Simplisia Daun Nipah
Tumbuhan Nipah
(4)
56 Lampiran 3. (Lanjutan)
Simplisia Daun nipah
(5)
57 Lampiran 4. Gambar Alat Yang Digunakan
Alat cek Gluco Dr®
(6)
58 lampiran 4. (Lanjutan)
Oral Sonde
(7)
59 Lampiran 5. Hasil Mikroskopik
Penampang melintang Daun Nipah (Pembesaran 40x10)
Keterangan:
1. epidermis atas 2. palisade 3. parenkim
4. kalsium kristal oksalat 5. tetes minyak
6. stomata
7. berkas pembuluh
1 2
3
4
5 6
(8)
60 Lampiran 5. (Lanjutan)
Serbuk Simplisia Daun Nipah (Pembesaran 40x10)
Keterangan:
1. stomata (tipe parasitik) 2. berkas pembuluh
1
(9)
61 Lampiran 6. Hewan Percobaan
(10)
62 Lampiran 7. Skema Penelitian
Daun nipah muda dan segar
Skrining fitokimia
Maserat II
ampas Maserat I
200 g serbuk simplisia karakterisasi Serbuk simplisia
simplisia
Dibuang lidi daun
Dicuci dari pengotor sampai bersih Ditiriskan
Ditimbang berat basahnya
Dirajang dan dikeringkan pada suhu ±40-500C dalam lemari pengering Ditimbang berat keringnya
Dihaluskan dengan blender Disimpan dalam wadah yang tertutup rapat sebelum digunakan
Dimasukkan kedalam wadah (toples kaca) Ditambahkan pelarut etanol 70%
sebanyak 75 bagian
Direndam selama 5 hari, sambil sering diaduk
Disaring dengan kertas saring 2 lapis
Ditambahkan 25 bagian pelarut etanol 70% Direndam selama 2 hari
(11)
63 Lampiran 7. (Lanjutan)
Kadar Glukosa Darah (mg/dL)
Uji penurunan KGD pada hewan uji dengan metode induksi aloksan
Dicampurkan maserat II dan maserat I Dipekatkan dengan rotary evaporator Ekstrak kental
(12)
64
Lampiran 8. Perhitungan Penetapan Kadar Air Serbuk Simplisia % kadar air =��������� (��)
����������� (�)� 100%
Sampel Berat sampel (g) Volume air (ml)
1 5,00 0,4
2 5,10 0,4
3 5,06 0,4
Sampel 1 = 0,4
5,00 � 100% = 8,00%
Sampel 2 =0,4
5,10 � 100% = 7,84%
Sampel 3 =0,4
5,06 � 100% = 7,90%
% Rata-rata kadar air =8,00+7,84+7,90
(13)
65
Lampiran 9. Perhitungan Penetapan Kadar Sari Larut Air Serbuk Simplisia % kadar sari larut dalam air = ����� ����(�)
����� ���������(�) � 100
20 � 100%
Sampel Berat simplisia (g) Berat sari (g)
1 5,005 0,167
2 5,006 0,165
3 5,003 0,163
% Kadar sari larut air sampel 1 = 0,167
5,005� 100
20 �100% = 16,68%
% Kadar sari larut air sampel 2 = 0,165
5,006� 100
20 �100% = 16,48%
% Kadar sari larut air sampel 3 = 0,163
5,003� 100
20 �100% = 16,29%
% Rata-rata kadar sari larut air =16,68+16,48+16,29
(14)
66
Lampiran 10. Perhitungan Penetapan Kadar Sari Larut Etanol Serbuk Simplisia % kadar sari larut dalam etanol = ����� ����(�)
����� ���������(�) � 100
20 � 100%
Sampel Berat simplisia (g) Berat sari (g)
1 5,004 0,158
2 5,007 0,087
3 5,006 0,154
% Kadar sari larut etanol sampel 1 = 0,158
5,004� 100
20 �100% = 15,78%
% Kadar sari larut etanol sampel 2 = 0,087
5,007� 100
20 �100% = 8,68%
% Kadar sari larut etanol sampel 3 = 0,154
5,006� 100
20 �100% = 15,38%
% Rata-rata kadar sari larut etanol =15,78+8,68+15,38
(15)
67
Lampiran 11. Perhitungan Penetapan Kadar Abu Total Serbuk Simplisia % kadar abu total = ����� ���(�)
����� ���������(�) � 100%
Sampel Berat simplisia (g) Berat abu (g)
1 2,003 0,105
2 2,006 0,117
3 2,004 0,125
% Kadar abu total sampel 1 =0,105
2,003�100% = 5,24%
% Kadar abu total sampel 2 =0,117
2,006�100% = 5,83%
% Kadar abu total sampel 3 =0,125
2,004�100% = 6,23%
% Rata- rata abu total = 5,24+5,83+6,23
(16)
68
Lampiran 12. Perhitungan penetapan kadar abu tidak larut asam serbuk Simplisia % kadar abu tidak larut asam = ����� ���(�)
����� ���������(�) � 100%
Sampel Berat simplisia (g) Berat abu (g)
1 2,003 0,0621
2 2,006 0,0591
3 2,004 0,0490
% Kadar abu tidak larut asam sampel 1 =0,0621
2,003 �100% = 3,10%
% Kadar abu tidak larut asam sampel 2 =0,0591
2,006 �100% = 2,94%
% Kadar abu tidak larut asam sampel 3 =0,0490
2,004 �100% = 2,44%
% Rata-rata kadar abu tidak larut asam =3,10+2,94+2,44
(17)
69 Lampiran 13. Contoh Perhitungan Dosis
Tabel konversi dosis antara jenis hewan dengan manusia Mencit 20 g Tikus 200 g Marmut 400 g Kelinci 1,2 kg Kera 4 kg Anjing 12 kg Manusia 70 kg Mencit
20 g 1,0 7,0 12,25 27,8 64,1 124,2 387,9
Tikus
200 g 0,14 1,0 1,74 3,9 9,2 17,8 56,0
Marmut
400 g 0,08 0,57 1,0 2,25 5,2 10,2 31,5
Kelinci
1,2 kg 0,04 0,25 0,44 1,0 2,4 4,5 14,2
Kera
4 kg 0,016 0,11 0,19 0,42 1,0 1,9 6,1
Anjing
12 kg 0,008 0,06 0,10 0,22 0,52 1,0 3,1
Manusia
70 kg
0,0026 0,018
0,031 0,07 0,16 0,32 1,0 * (Syamsudin dan Darmono, 2011)Contoh perhitungan dosis metformin yang akan diberikan pada mencit secara per oral (p.o)
- Tiap tablet metformin mengandung 500 mg metformin-HCl - Dosis maksimum untuk manusia dewasa = 500 mg – 3000 mg
- Volume maksimum untuk hewan percobaan mencit secara peroral (p.o) adalah 1 ml (ada di lampiran 14).
- Konversi dosis manusia (70 kg) ke dosis untuk hewan uji mencit dikali 0,0026.
- Dosis metformin untuk mencit (20 g) = (500 mg – 3000 mg) x 0,0026 - = 1,3 mg - 7,8 mg
(18)
70
- Dosis metformin yang diberikan (mg/kg bb) = 1,3 mg/20 g = 65 mg/kg bb (dikalikan 50 agar mencapai 1 kg), atau
- 1,3 �� 20 �
=
� 1 ��
- X = 1,3 ��
20 �
�
1
��
= 65 mg- Maka dosis metformin adalah 65 mg/kg bb. Menurut FI edisi III, penetapan kadar tablet = 20 tablet
- Maka diambil 20 tablet metformin, digerus dan ditimbang berat totalnya =10.810 mg
- Berat bahan aktif metformin-HCl dalam 20 tablet metformin adalah = 500 mg x 20 tab = 10.000 mg.
- Maka, serbuk metformin yang ditimbang untuk digunakan: = 65 ��
10.000 ��
=
� 10.810 ��X = 70,26 mg = 70 mg (mengandung zat aktif metformin setara 65 mg). Cara pembuatan suspensi metformin:
- timbang sebanyak 70 mg serbuk metformin dilarutkan dalam 10 ml larutan suspensi CMC 0,5%.
- Berapa volume suspensi metformin yang akan diberikan pada mencit ? - Mis : BB mencit = 20 g
Jumlah metformin dosis 65 mg/kg bb =65 ��
1000 � � 20 �= 1,3 ��
Volume larutan yang diberikan =1,3 ��
(19)
71 Atau dengan cara:
- Tiap tablet metformin mengandung 500 mg metformin dilarutkan dalam 100 ml larutan suspensi CMC 0,5%.
- Maka kadar suspensi metformin = 500 mg/100 ml = 5 mg/ml = 0,5 % Contoh perhitungan dosis metformin 65 mg/kg bb untuk mencit 20 g.
- 65 mg/kg bb = 65 mg/1000 g x 20 g = 1,3 mg
- Maka volume larutan yang diberikan adalah = 1,3 mg/5 mg x 1ml = 0,26 ml
(20)
72 Lampiran 13. (Lanjutan)
Contoh perhitungan dosis Ekstrak Etanol Daun Nipah (EEDN) yang akan diberikan pada mencit
- Dosis suspensi EEDN yang akan dibuat adalah 100 mg/kg bb, 200 mg/kg bb dan 300 mg/kg bb.
- Cara pembuatan suspensi EEDN:
Timbang 100 mg, 200 mg dan 300 mg EEDN, masing-masing dilarutkan dalam 10 ml suspensi CMC 0,5%.
- Berapa volume suspensi EEDN yang akan diberikan pada mencit ? - Mis : BB mencit = 20 g
Jumlah EEDN dosis 100 mg/kg bb = 100 ��
1000 � � 20 �= 2 ��
Volume larutan yang diberikan = 2 ��
100 �� � 10 ��= 0,2 ��
- Jumlah EEDN dosis 200 mg/kg bb = 200 ��
1000 � � 20 �= 4 ��
Volume larutan yang diberikan = 4 ��
200 �� � 10 ��= 0,2 ��
- Jumlah EEDN dosis 300 mg/kg bb = 300 ��
1000 � � 20 �= 6 ��
Volume larutan yang diberikan = 6 ��
(21)
73 Lampiran 13. (lanjutan)
Contoh perhitungan dosis Aloksan
Dosis pemberian secara i.v (intravena): 65 mg/kg bb
Dosis pemberian secara i.p (intraperitoneal): 2-3 kali dosis i.v
Dalam penelitian ini dosis yang digunakan adalah 175 mg/kg bb secara i.p
Konsentrasi aloksan yang dibuat adalah 1 % (1 g dalam 100 ml infus NaCl 0,9%) = 10 mg/ml
Contoh perhitungan dosis untuk mencit berat 20 g dengan dosis 175 mg/kg bb = 175 ��
1000 � � 20 �= 3,5 ��
Volume aloksan yang diberikan = 3,5 ��
(22)
74
Lampiran 14. Volume Maksimum Larutan Sediaan Uji Sesuai Jalur Pemberian
Jenis hewan uji
Volume maksimal (ml) sesuai jalur pemberian
i.v i.m i.p s.c p.o Mencit (20-30 g)
Tikus (100 g) Hamster (50 g) Marmut (250 g) Merpati (300 g) Kelinci (2,5 kg) Kucing (3 kg) Anjing (5 kg)
0,5 0,1 - - 2 5-10 5-10 10-20 0,005 0,1 0,1 0,25 0,5 0,5 1 5 1 2-5 1-2 2-5 2 10-20 10-20 20-30 0,5-1 2-5 2,5 5 2 5-10 5-10 10 1 5,0 2,5 10 10 20 50 100
(23)
75 Lampiran 15. Tabel Hasil Pengukuran KGD
kelompok peru lang an KGD normal KGD aloxan Hari ke-
3 6 9 12 15
Cmc 0,5%
1 76 222 290 470 590 193 183
2 65 260 266 384 210 203 118
3 112 245 281 201 177 168 160
4 88 345 357 388 452 433 394
5 97 298 311 364 293 255 200
Rata-rata 87,6 274 301 361,4 344,4 250,4 211
EEDN 100 mg/kg bb
1 113 318 273 178 153 120 100
2 62 408 377 231 181 108 85
3 110 260 218 156 154 130 81
4 86 518 438 326 241 186 126
5 95 236 198 181 173 129 89
Rata-rata 93,2 348 300,8 214,4 180,4 134,6 96,2
EEDN 200 mg/kg bb
1 81 248 184 173 135 98 87
2 73 584 477 381 203 150 103
3 65 283 281 238 187 143 113
4 96 366 323 297 231 200 129
5 88 425 403 374 308 263 118
Rata-rata 80,6 381,2 333,6 292,6 212,8 170,8 110
EEDN 300 mg/kg bb
1 87 413 568 283 213 194 125
2 112 240 310 211 203 176 171
3 110 308 563 525 318 270 183
4 97 288 277 236 179 173 169
5 88 276 251 240 237 207 190
Rata-rata 98,8 305 393,8 299 228 204 167,6
Metformin dosis 65 mg/kg bb
1 108 529 493 385 277 175 114
2 58 517 467 298 257 181 120
3 77 248 178 169 160 151 108
4 79 325 277 211 164 110 96
5 98 360 284 200 181 155 110
(24)
76 Lampiran 16. Tabel Persen Penurunan KGD
Kelompok Perulangan Hari ke-
3 6 9 12 15
Cmc 0,5%
1 -30,63 -111,71 -165,76 13,06 17,56
2 -2,30 -47,69 19,23 21,92 54,61
3 -14,69 17,95 27,75 31,42 34,69
4 -3,47 -12,46 -31,01 -25,50 -14,20
5 -4,36 -22,14 1,67 14,42 32,88
Rata-rata -11,09 -35,21 -29,62 11,06 25,10
EEDN 100 mg/kg bb
1 14,15 44,02 51,88 62,26 68,55
2 7,60 43,38 55,63 73,52 79,16
3 16,15 40,00 40,76 50,00 68,84
4 15,44 37,06 53,47 64,09 75,67
5 16,10 23,30 26,69 45,33 62,28
Rata-rata 13,88 37,55 45,08 59,04 70,9
EEDN 200 mg/kg bb
1 25,80 30,24 45,56 60,48 64,91
2 18,32 34,76 65,23 74,31 82,36
3 0,70 15,90 33,92 49,46 60,07
4 11,74 18,85 36,88 45,35 64,75
5 5,17 12,00 27,52 38,11 72,23
Rata-rata 12,34 22,35 41,82 53,54 68,86
EEDN 300 mg/kg bb
1 -37,53 31,47 48,42 53,02 69,73
2 -29,16 12,08 15,41 26,66 28,75
3 -82,79 -70,45 -3,24 12,33 40,58
4 3,81 18,05 37,84 39,93 41,31
5 9,05 13,04 14,13 25,00 31,15
Rata-rata -27,32 0,83 22,51 31,38 42,30
Metformin dosis 65 mg/kg bb
1 6,80 27,22 47,63 66,91 78,44
2 9,67 42,35 50,29 64,99 76,78
3 28,22 31,85 35,48 39,11 56,45
4 14,76 35,07 49,53 66,15 70,46
5 21,11 44,44 49,72 56,94 69,44
(25)
77 Lampiran 16. (Lanjutan)
% penurunan KGD rata-rata = �����������������−���������
����������������� x 100%
Cmc 0,5% Hari ke 3 = 274−301
274 � 100 = −9,85%
Hari ke 6 = 274−361,4
274 � 100 = −31,89%
Hari ke 9 = 274−344,4
274 � 100 =−25,69%
Hari ke 12 = 274−250,4
274 � 100 = 8,61%
Hari ke 15 = 274−211
274 � 100 = 22,99%
EEDN 100 mg/kg bb Hari ke 3 = 348−300,8
348 � 100 = 13,56%
Hari ke 6 = 348−214,4
348 � 100 = 38,50%
Hari ke 9 = 348−180,4
348 � 100 = 48,16%
Hari ke 12 = 348−134,6
348 � 100 = 61,32%
Hari ke 15 = 348−96,2
348 � 100 = 72,35%
EEDN 200 mg/kg bb Hari ke 3 = 381,2−333,6
381,2 � 100 = 12,48%
Hari ke 6 = 381,2−292,6
381,2 � 100 = 23,24%
Hari ke 9 = 381,2−212,8
381,2 � 100 = 44,17%
Hari ke 12 = 381,2−170,8
381,2 � 100 = 55,19%
Hari ke 15 = 381,2−110
(26)
78
EEDN 300 mg/kg bb Hari ke 3 = 305−393,8
305 � 100 = −29,11%
Hari ke 6 = 305−299
305 � 100 = 1,96%
Hari ke 9 = 305−228
305 � 100 = 25,24%
Hari ke 12 = 305−204
305 � 100 = 33,11%
Hari ke 15 = 305−167,6
305 � 100 = 45,05%
Metformin dosis 65 mg/kg bb Hari ke 3 = 395,8−339,8
395,8 � 100 = 14,14%
Hari ke 6 = 395,8−252,6
395,8 � 100 = 36,17%
Hari ke 9 = 395,8−207,8
395,8 � 100 = 47,50%
Hari ke 12 = 395,8−154,4
395,8 � 100 = 60,99%
Hari ke 15 = 395,8−109,6
(27)
79
Lampiran 17. Hasil Analisis Data Secara Statistik Menggunakan SPSS Tests of Normality
perlakuan Kolmogorov-Smirnova
Shapiro-Wilk Statistic df Sig. Statistic df Sig. hari_ke3 cmc 0,5% ,313 5 ,124 ,806 5 ,091
EEDN 100 mg/kg bb ,329 5 ,082 ,728 5 ,018 EEDN 200 mg/kg bb ,162 5 ,200* ,975 5 ,909 EEDN 300 mg/kg bb ,200 5 ,200* ,921 5 ,536 metformin dosis 65
mg/kg bb
,171 5 ,200* ,958 5 ,793
hari_ke6 cmc 0,5% ,206 5 ,200* ,941 5 ,676 EEDN 100 mg/kg bb ,277 5 ,200* ,821 5 ,118 EEDN 200 mg/kg bb ,241 5 ,200* ,916 5 ,504 EEDN 300 mg/kg bb ,409 5 ,006 ,726 5 ,018 metformin dosis 65
mg/kg bb
,204 5 ,200* ,946 5 ,709
hari_ke9 cmc 0,5% ,293 5 ,186 ,786 5 ,062 EEDN 100 mg/kg bb ,296 5 ,175 ,853 5 ,205 EEDN 200 mg/kg bb ,232 5 ,200* ,910 5 ,470 EEDN 300 mg/kg bb ,235 5 ,200* ,949 5 ,733 metformin dosis 65
mg/kg bb
,370 5 ,024 ,684 5 ,006
hari_ke12 cmc 0,5% ,337 5 ,066 ,848 5 ,188 EEDN 100 mg/kg bb ,212 5 ,200* ,951 5 ,745 EEDN 200 mg/kg bb ,213 5 ,200* ,958 5 ,796 EEDN 300 mg/kg bb ,219 5 ,200* ,971 5 ,882 metformin dosis 65
mg/kg bb
,301 5 ,158 ,780 5 ,055
hari_ke15 cmc 0,5% ,219 5 ,200* ,947 5 ,719 EEDN 100 mg/kg bb ,222 5 ,200* ,956 5 ,781 EEDN 200 mg/kg bb ,275 5 ,200* ,911 5 ,471 EEDN 300 mg/kg bb ,324 5 ,093 ,828 5 ,135 metformin dosis 65
mg/kg bb
,260 5 ,200* ,893 5 ,370
a. Lilliefors Significance Correction
*. This is a lower bound of the true significance.
Test of Homogeneity of Variances
Levene Statistic df1 df2 Sig. hari_ke3 4,133 4 20 ,013 hari_ke6 3,409 4 20 ,028 hari_ke9 3,852 4 20 ,018 hari_ke12 ,386 4 20 ,816 hari_ke15 2,011 4 20 ,132
(28)
80 Lampiran 17. (Lanjutan)
ANOVA
Sum of
Squares df Mean Square F Sig. hari_ke3 Between Groups 7356,969 4 1839,242 5,402 ,004
Within Groups 6809,638 20 340,482 Total 14166,607 24
hari_ke6 Between Groups 18488,876 4 4622,219 5,443 ,004 Within Groups 16983,145 20 849,157
Total 35472,021 24
hari_ke9 Between Groups 20818,304 4 5204,576 3,655 ,022 Within Groups 28475,667 20 1423,783
Total 49293,971 24
hari_ke12 Between Groups 8865,859 4 2216,465 9,397 ,000 Within Groups 4717,525 20 235,876
Total 13583,383 24
hari_ke15 Between Groups 8665,096 4 2166,274 9,696 ,000 Within Groups 4468,199 20 223,410
Total 13133,295 24
hari_ke3
Tukey HSDa Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05 1 2 EEDN 300 mg/kg bb 5 -27,3240
cmc 0,5% 5 -11,0900 -11,0900 EEDN 200 mg/kg bb 5 12,3460 EEDN 100 mg/kg bb 5 13,8880 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 16,1120
Sig. ,640 ,176
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
Keterangan : P = nilai signifikan, jika P ≥ 0,05 maka kelompok dikatakan tidak memiliki perbedaan bermakna/tidak berbeda signifikan dan jika nilai P ≤ 0,05 maka kelompok dikatakan memiliki perbedaan bermakna/berbeda signifikan.
(29)
81 Lampiran 17. (Lanjutan)
hari_ke6
Tukey HSDa Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05 1 2 cmc 0,5% 5 -35,2100
EEDN 300 mg/kg bb 5 ,8380 ,8380 EEDN 200 mg/kg bb 5 22,3500 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 36,1860 EEDN 100 mg/kg bb 5 37,5520
Sig. ,322 ,305
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
hari_ke9
Tukey HSDa Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05 1 2 cmc 0,5% 5 -29,6240
EEDN 300 mg/kg bb 5 22,5120 22,5120 EEDN 200 mg/kg bb 5 41,8220 EEDN 100 mg/kg bb 5 45,6860 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 46,5300
Sig. ,226 ,849
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
(30)
82 Lampiran 17. (lanjutan)
hari_ke12
Tukey HSDa Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05 1 2 cmc 0,5% 5 11,0640
EEDN 300 mg/kg bb 5 31,3880 31,3880 EEDN 200 mg/kg bb 5 53,5420 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 58,8200 EEDN 100 mg/kg bb 5 59,0400
Sig. ,262 ,067
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
hari_ke15
Tukey HSDa Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05
1 2 3
cmc 0,5% 5 25,1080
EEDN 300 mg/kg bb 5 42,3040 42,3040
EEDN 200 mg/kg bb 5 68,8640 68,8640 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 70,3140 70,3140 EEDN 100 mg/kg bb 5 70,9000
Sig. ,391 ,053 ,999
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
(31)
83 Lampiran 17. (Lanjutan)
N Mean Std. Deviation Std. Error
hari_ke3 cmc 0,5% 5 -11,0900 11,99368 5,36373
EEDN 100 mg/kg bb 5 13,8880 3,60645 1,61285
EEDN 200 mg/kg bb 5 12,3460 10,05224 4,49550
EEDN 300 mg/kg bb 5 -27,3240 37,00137 16,54751
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 16,1120 8,68367 3,88345
Total 25 ,7864 24,29558 4,85912
hari_ke6 cmc 0,5% 5 -35,2100 48,79132 21,82014
EEDN 100 mg/kg bb 5 37,5520 8,44326 3,77594
EEDN 200 mg/kg bb 5 22,3500 9,71127 4,34301
EEDN 300 mg/kg bb 5 ,8380 40,59502 18,15464
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 36,1860 7,18608 3,21371
Total 25 12,3432 38,44478 7,68896
hari_ke9 cmc 0,5% 5 -29,6240 79,36110 35,49136
EEDN 100 mg/kg bb 5 45,6860 12,07221 5,39886
EEDN 200 mg/kg bb 5 41,8220 14,60581 6,53192
EEDN 300 mg/kg bb 5 22,5120 20,55501 9,19248
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 46,5300 6,25752 2,79845
Total 25 25,3852 45,32014 9,06403
hari_ke12 cmc 0,5% 5 11,0640 21,70479 9,70668
EEDN 100 mg/kg bb 5 59,0400 11,34931 5,07556
EEDN 200 mg/kg bb 5 53,5420 14,15419 6,32994
EEDN 300 mg/kg bb 5 31,3880 15,55054 6,95441
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 58,8200 11,71820 5,24054
Total 25 42,7708 23,79021 4,75804
hari_ke15 cmc 0,5% 5 25,1080 25,61581 11,45574
EEDN 100 mg/kg bb 5 70,9000 6,61534 2,95847
EEDN 200 mg/kg bb 5 68,8640 8,70870 3,89465
EEDN 300 mg/kg bb 5 42,3040 16,31156 7,29475
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 70,3140 8,67232 3,87838
(32)
84 Lampiran 17. (Lanjutan)
N Mean Std. Deviation Std. Error KGDawal Cmc 5 87.6000 18.22910 8.15230
EEDN100 5 93.2000 20.63250 9.22713
EEDN200 5 80.6000 12.17785 5.44610 EEDN300 5 98.8000 11.81948 5.28583
MTF65 5 84.0000 19.50641 8.72353 Total 25 88.8400 16.78462 3.35692 KGDalloxan Cmc 5 2.7400E2 48.36838 21.63100
EEDN100 5 3.4800E2 115.85336 51.81120 EEDN200 5 3.8120E2 132.91238 59.44022 EEDN300 5 3.0500E2 65.24569 29.17876 MTF65 5 3.9580E2 123.05568 55.03217 Total 25 3.4080E2 104.79583 20.95917
Test of Homogeneity of Variances
Levene Statistic df1 df2 Sig.
KGDawal .566 4 20 .690 KGDalloxan 1.879 4 20 .154
ANOVA
Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
KGDawal Between Groups 1055.360 4 263.840 .925 .469
Within Groups 5706.000 20 285.300
Total 6761.360 24
KGDalloxan Between Groups 52264.400 4 13066.100 1.237 .327
Within Groups 211307.600 20 10565.380 Total 263572.000 24
(1)
79
Lampiran 17. Hasil Analisis Data Secara Statistik Menggunakan SPSS
Tests of Normality perlakuan Kolmogorov-Smirnova
Shapiro-Wilk Statistic df Sig. Statistic df Sig.
hari_ke3 cmc 0,5% ,313 5 ,124 ,806 5 ,091
EEDN 100 mg/kg bb ,329 5 ,082 ,728 5 ,018 EEDN 200 mg/kg bb ,162 5 ,200* ,975 5 ,909 EEDN 300 mg/kg bb ,200 5 ,200* ,921 5 ,536 metformin dosis 65
mg/kg bb
,171 5 ,200* ,958 5 ,793
hari_ke6 cmc 0,5% ,206 5 ,200* ,941 5 ,676 EEDN 100 mg/kg bb ,277 5 ,200* ,821 5 ,118 EEDN 200 mg/kg bb ,241 5 ,200* ,916 5 ,504 EEDN 300 mg/kg bb ,409 5 ,006 ,726 5 ,018 metformin dosis 65
mg/kg bb
,204 5 ,200* ,946 5 ,709
hari_ke9 cmc 0,5% ,293 5 ,186 ,786 5 ,062
EEDN 100 mg/kg bb ,296 5 ,175 ,853 5 ,205 EEDN 200 mg/kg bb ,232 5 ,200* ,910 5 ,470 EEDN 300 mg/kg bb ,235 5 ,200* ,949 5 ,733 metformin dosis 65
mg/kg bb
,370 5 ,024 ,684 5 ,006
hari_ke12 cmc 0,5% ,337 5 ,066 ,848 5 ,188 EEDN 100 mg/kg bb ,212 5 ,200* ,951 5 ,745 EEDN 200 mg/kg bb ,213 5 ,200* ,958 5 ,796 EEDN 300 mg/kg bb ,219 5 ,200* ,971 5 ,882 metformin dosis 65
mg/kg bb
,301 5 ,158 ,780 5 ,055
hari_ke15 cmc 0,5% ,219 5 ,200* ,947 5 ,719 EEDN 100 mg/kg bb ,222 5 ,200* ,956 5 ,781 EEDN 200 mg/kg bb ,275 5 ,200* ,911 5 ,471 EEDN 300 mg/kg bb ,324 5 ,093 ,828 5 ,135 metformin dosis 65
mg/kg bb
,260 5 ,200* ,893 5 ,370
a. Lilliefors Significance Correction
*. This is a lower bound of the true significance.
Test of Homogeneity of Variances
Levene Statistic df1 df2 Sig.
hari_ke3 4,133 4 20 ,013
hari_ke6 3,409 4 20 ,028
hari_ke9 3,852 4 20 ,018
hari_ke12 ,386 4 20 ,816
(2)
80
ANOVA Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
hari_ke3 Between Groups 7356,969 4 1839,242 5,402 ,004
Within Groups 6809,638 20 340,482
Total 14166,607 24
hari_ke6 Between Groups 18488,876 4 4622,219 5,443 ,004
Within Groups 16983,145 20 849,157
Total 35472,021 24
hari_ke9 Between Groups 20818,304 4 5204,576 3,655 ,022
Within Groups 28475,667 20 1423,783
Total 49293,971 24
hari_ke12 Between Groups 8865,859 4 2216,465 9,397 ,000 Within Groups 4717,525 20 235,876
Total 13583,383 24
hari_ke15 Between Groups 8665,096 4 2166,274 9,696 ,000
Within Groups 4468,199 20 223,410
Total 13133,295 24
hari_ke3 Tukey HSDa
Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05
1 2
EEDN 300 mg/kg bb 5 -27,3240
cmc 0,5% 5 -11,0900 -11,0900
EEDN 200 mg/kg bb 5 12,3460
EEDN 100 mg/kg bb 5 13,8880
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 16,1120
Sig. ,640 ,176
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
Keterangan : P = nilai signifikan, jika P
≥ 0,05 maka kelompok dikatakan tidak
memiliki perbedaan bermakna/tidak berbeda signifikan dan jika nilai P
≤ 0,05
maka kelompok dikatakan memiliki perbedaan bermakna/berbeda signifikan.
(3)
81
Lampiran 17. (Lanjutan)
hari_ke6 Tukey HSDa
Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05
1 2
cmc 0,5% 5 -35,2100
EEDN 300 mg/kg bb 5 ,8380 ,8380
EEDN 200 mg/kg bb 5 22,3500
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 36,1860
EEDN 100 mg/kg bb 5 37,5520
Sig. ,322 ,305
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
hari_ke9 Tukey HSDa
Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05
1 2
cmc 0,5% 5 -29,6240
EEDN 300 mg/kg bb 5 22,5120 22,5120
EEDN 200 mg/kg bb 5 41,8220
EEDN 100 mg/kg bb 5 45,6860
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 46,5300
Sig. ,226 ,849
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
(4)
82
hari_ke12 Tukey HSDa
Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05
1 2
cmc 0,5% 5 11,0640
EEDN 300 mg/kg bb 5 31,3880 31,3880
EEDN 200 mg/kg bb 5 53,5420
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 58,8200
EEDN 100 mg/kg bb 5 59,0400
Sig. ,262 ,067
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
hari_ke15 Tukey HSDa
Perlakuan
N
Subset for alpha = 0.05
1 2 3
cmc 0,5% 5 25,1080
EEDN 300 mg/kg bb 5 42,3040 42,3040
EEDN 200 mg/kg bb 5 68,8640 68,8640
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 70,3140 70,3140
EEDN 100 mg/kg bb 5 70,9000
Sig. ,391 ,053 ,999
Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.
(5)
83
Lampiran 17. (Lanjutan)
N Mean Std. Deviation Std. Error
hari_ke3 cmc 0,5% 5 -11,0900 11,99368 5,36373
EEDN 100 mg/kg bb 5 13,8880 3,60645 1,61285
EEDN 200 mg/kg bb 5 12,3460 10,05224 4,49550
EEDN 300 mg/kg bb 5 -27,3240 37,00137 16,54751
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 16,1120 8,68367 3,88345
Total 25 ,7864 24,29558 4,85912
hari_ke6 cmc 0,5% 5 -35,2100 48,79132 21,82014
EEDN 100 mg/kg bb 5 37,5520 8,44326 3,77594
EEDN 200 mg/kg bb 5 22,3500 9,71127 4,34301
EEDN 300 mg/kg bb 5 ,8380 40,59502 18,15464
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 36,1860 7,18608 3,21371
Total 25 12,3432 38,44478 7,68896
hari_ke9 cmc 0,5% 5 -29,6240 79,36110 35,49136
EEDN 100 mg/kg bb 5 45,6860 12,07221 5,39886
EEDN 200 mg/kg bb 5 41,8220 14,60581 6,53192
EEDN 300 mg/kg bb 5 22,5120 20,55501 9,19248
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 46,5300 6,25752 2,79845
Total 25 25,3852 45,32014 9,06403
hari_ke12 cmc 0,5% 5 11,0640 21,70479 9,70668
EEDN 100 mg/kg bb 5 59,0400 11,34931 5,07556
EEDN 200 mg/kg bb 5 53,5420 14,15419 6,32994
EEDN 300 mg/kg bb 5 31,3880 15,55054 6,95441
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 58,8200 11,71820 5,24054
Total 25 42,7708 23,79021 4,75804
hari_ke15 cmc 0,5% 5 25,1080 25,61581 11,45574
EEDN 100 mg/kg bb 5 70,9000 6,61534 2,95847
EEDN 200 mg/kg bb 5 68,8640 8,70870 3,89465
EEDN 300 mg/kg bb 5 42,3040 16,31156 7,29475
metformin dosis 65 mg/kg bb 5 70,3140 8,67232 3,87838
(6)
84
N Mean Std. Deviation Std. Error
KGDawal Cmc 5 87.6000 18.22910 8.15230
EEDN100 5 93.2000 20.63250 9.22713
EEDN200 5 80.6000 12.17785 5.44610
EEDN300 5 98.8000 11.81948 5.28583
MTF65 5 84.0000 19.50641 8.72353
Total 25 88.8400 16.78462 3.35692
KGDalloxan Cmc 5 2.7400E2 48.36838 21.63100
EEDN100 5 3.4800E2 115.85336 51.81120
EEDN200 5 3.8120E2 132.91238 59.44022
EEDN300 5 3.0500E2 65.24569 29.17876
MTF65 5 3.9580E2 123.05568 55.03217
Total 25 3.4080E2 104.79583 20.95917
Test of Homogeneity of Variances
Levene Statistic df1 df2 Sig.
KGDawal .566 4 20 .690
KGDalloxan 1.879 4 20 .154
ANOVA Sum of
Squares df Mean Square F Sig.
KGDawal Between Groups 1055.360 4 263.840 .925 .469
Within Groups 5706.000 20 285.300
Total 6761.360 24
KGDalloxan Between Groups 52264.400 4 13066.100 1.237 .327
Within Groups 211307.600 20 10565.380