Uji Efek Antihiperglikemia Ekstrak Etanol Daun Nipah (Nypa Fruticans Wurmb.) Pada Mencit Yang Diinduksi Aloksan

(1)

53 Lampiran 1. Hasil Identifikasi Tumbuhan


(2)

54 Lampiran 2. Surat Persetujuan Etik Penelitian


(3)

55

Lampiran 3. Gambar Daun Segar dan Simplisia Daun Nipah

Tumbuhan Nipah


(4)

56 Lampiran 3. (Lanjutan)

Simplisia Daun nipah


(5)

57 Lampiran 4. Gambar Alat Yang Digunakan

Alat cek Gluco Dr®


(6)

58 lampiran 4. (Lanjutan)

Oral Sonde


(7)

59 Lampiran 5. Hasil Mikroskopik

Penampang melintang Daun Nipah (Pembesaran 40x10)

Keterangan:

1. epidermis atas 2. palisade 3. parenkim

4. kalsium kristal oksalat 5. tetes minyak

6. stomata

7. berkas pembuluh

1 2

3

4

5 6


(8)

60 Lampiran 5. (Lanjutan)

Serbuk Simplisia Daun Nipah (Pembesaran 40x10)

Keterangan:

1. stomata (tipe parasitik) 2. berkas pembuluh

1


(9)

61 Lampiran 6. Hewan Percobaan


(10)

62 Lampiran 7. Skema Penelitian

Daun nipah muda dan segar

Skrining fitokimia

Maserat II

ampas Maserat I

200 g serbuk simplisia karakterisasi Serbuk simplisia

simplisia

Dibuang lidi daun

Dicuci dari pengotor sampai bersih Ditiriskan

Ditimbang berat basahnya

Dirajang dan dikeringkan pada suhu ±40-500C dalam lemari pengering Ditimbang berat keringnya

Dihaluskan dengan blender Disimpan dalam wadah yang tertutup rapat sebelum digunakan

Dimasukkan kedalam wadah (toples kaca) Ditambahkan pelarut etanol 70%

sebanyak 75 bagian

Direndam selama 5 hari, sambil sering diaduk

Disaring dengan kertas saring 2 lapis

Ditambahkan 25 bagian pelarut etanol 70% Direndam selama 2 hari


(11)

63 Lampiran 7. (Lanjutan)

Kadar Glukosa Darah (mg/dL)

Uji penurunan KGD pada hewan uji dengan metode induksi aloksan

Dicampurkan maserat II dan maserat I Dipekatkan dengan rotary evaporator Ekstrak kental


(12)

64

Lampiran 8. Perhitungan Penetapan Kadar Air Serbuk Simplisia % kadar air =��������� (��)

����������� (�)� 100%

Sampel Berat sampel (g) Volume air (ml)

1 5,00 0,4

2 5,10 0,4

3 5,06 0,4

Sampel 1 = 0,4

5,00 � 100% = 8,00%

Sampel 2 =0,4

5,10 � 100% = 7,84%

Sampel 3 =0,4

5,06 � 100% = 7,90%

% Rata-rata kadar air =8,00+7,84+7,90


(13)

65

Lampiran 9. Perhitungan Penetapan Kadar Sari Larut Air Serbuk Simplisia % kadar sari larut dalam air = ����� ����(�)

����� ���������(�) � 100

20 � 100%

Sampel Berat simplisia (g) Berat sari (g)

1 5,005 0,167

2 5,006 0,165

3 5,003 0,163

% Kadar sari larut air sampel 1 = 0,167

5,005� 100

20 �100% = 16,68%

% Kadar sari larut air sampel 2 = 0,165

5,006� 100

20 �100% = 16,48%

% Kadar sari larut air sampel 3 = 0,163

5,003� 100

20 �100% = 16,29%

% Rata-rata kadar sari larut air =16,68+16,48+16,29


(14)

66

Lampiran 10. Perhitungan Penetapan Kadar Sari Larut Etanol Serbuk Simplisia % kadar sari larut dalam etanol = ����� ����(�)

����� ���������(�) � 100

20 � 100%

Sampel Berat simplisia (g) Berat sari (g)

1 5,004 0,158

2 5,007 0,087

3 5,006 0,154

% Kadar sari larut etanol sampel 1 = 0,158

5,004� 100

20 �100% = 15,78%

% Kadar sari larut etanol sampel 2 = 0,087

5,007� 100

20 �100% = 8,68%

% Kadar sari larut etanol sampel 3 = 0,154

5,006� 100

20 �100% = 15,38%

% Rata-rata kadar sari larut etanol =15,78+8,68+15,38


(15)

67

Lampiran 11. Perhitungan Penetapan Kadar Abu Total Serbuk Simplisia % kadar abu total = ����� ���(�)

����� ���������(�) � 100%

Sampel Berat simplisia (g) Berat abu (g)

1 2,003 0,105

2 2,006 0,117

3 2,004 0,125

% Kadar abu total sampel 1 =0,105

2,003�100% = 5,24%

% Kadar abu total sampel 2 =0,117

2,006�100% = 5,83%

% Kadar abu total sampel 3 =0,125

2,004�100% = 6,23%

% Rata- rata abu total = 5,24+5,83+6,23


(16)

68

Lampiran 12. Perhitungan penetapan kadar abu tidak larut asam serbuk Simplisia % kadar abu tidak larut asam = ����� ���(�)

����� ���������(�) � 100%

Sampel Berat simplisia (g) Berat abu (g)

1 2,003 0,0621

2 2,006 0,0591

3 2,004 0,0490

% Kadar abu tidak larut asam sampel 1 =0,0621

2,003 �100% = 3,10%

% Kadar abu tidak larut asam sampel 2 =0,0591

2,006 �100% = 2,94%

% Kadar abu tidak larut asam sampel 3 =0,0490

2,004 �100% = 2,44%

% Rata-rata kadar abu tidak larut asam =3,10+2,94+2,44


(17)

69 Lampiran 13. Contoh Perhitungan Dosis

Tabel konversi dosis antara jenis hewan dengan manusia Mencit 20 g Tikus 200 g Marmut 400 g Kelinci 1,2 kg Kera 4 kg Anjing 12 kg Manusia 70 kg Mencit

20 g 1,0 7,0 12,25 27,8 64,1 124,2 387,9

Tikus

200 g 0,14 1,0 1,74 3,9 9,2 17,8 56,0

Marmut

400 g 0,08 0,57 1,0 2,25 5,2 10,2 31,5

Kelinci

1,2 kg 0,04 0,25 0,44 1,0 2,4 4,5 14,2

Kera

4 kg 0,016 0,11 0,19 0,42 1,0 1,9 6,1

Anjing

12 kg 0,008 0,06 0,10 0,22 0,52 1,0 3,1

Manusia

70 kg

0,0026 0,018

0,031 0,07 0,16 0,32 1,0 * (Syamsudin dan Darmono, 2011)

Contoh perhitungan dosis metformin yang akan diberikan pada mencit secara per oral (p.o)

- Tiap tablet metformin mengandung 500 mg metformin-HCl - Dosis maksimum untuk manusia dewasa = 500 mg – 3000 mg

- Volume maksimum untuk hewan percobaan mencit secara peroral (p.o) adalah 1 ml (ada di lampiran 14).

- Konversi dosis manusia (70 kg) ke dosis untuk hewan uji mencit dikali 0,0026.

- Dosis metformin untuk mencit (20 g) = (500 mg – 3000 mg) x 0,0026 - = 1,3 mg - 7,8 mg


(18)

70

- Dosis metformin yang diberikan (mg/kg bb) = 1,3 mg/20 g = 65 mg/kg bb (dikalikan 50 agar mencapai 1 kg), atau

- 1,3 �� 20 �

=

� 1 ��

- X = 1,3 ��

20 �

1

��

= 65 mg

- Maka dosis metformin adalah 65 mg/kg bb. Menurut FI edisi III, penetapan kadar tablet = 20 tablet

- Maka diambil 20 tablet metformin, digerus dan ditimbang berat totalnya =10.810 mg

- Berat bahan aktif metformin-HCl dalam 20 tablet metformin adalah = 500 mg x 20 tab = 10.000 mg.

- Maka, serbuk metformin yang ditimbang untuk digunakan: = 65 ��

10.000 ��

=

� 10.810 ��

X = 70,26 mg = 70 mg (mengandung zat aktif metformin setara 65 mg). Cara pembuatan suspensi metformin:

- timbang sebanyak 70 mg serbuk metformin dilarutkan dalam 10 ml larutan suspensi CMC 0,5%.

- Berapa volume suspensi metformin yang akan diberikan pada mencit ? - Mis : BB mencit = 20 g

Jumlah metformin dosis 65 mg/kg bb =65 ��

1000 � � 20 �= 1,3 ��

Volume larutan yang diberikan =1,3 ��


(19)

71 Atau dengan cara:

- Tiap tablet metformin mengandung 500 mg metformin dilarutkan dalam 100 ml larutan suspensi CMC 0,5%.

- Maka kadar suspensi metformin = 500 mg/100 ml = 5 mg/ml = 0,5 % Contoh perhitungan dosis metformin 65 mg/kg bb untuk mencit 20 g.

- 65 mg/kg bb = 65 mg/1000 g x 20 g = 1,3 mg

- Maka volume larutan yang diberikan adalah = 1,3 mg/5 mg x 1ml = 0,26 ml


(20)

72 Lampiran 13. (Lanjutan)

Contoh perhitungan dosis Ekstrak Etanol Daun Nipah (EEDN) yang akan diberikan pada mencit

- Dosis suspensi EEDN yang akan dibuat adalah 100 mg/kg bb, 200 mg/kg bb dan 300 mg/kg bb.

- Cara pembuatan suspensi EEDN:

Timbang 100 mg, 200 mg dan 300 mg EEDN, masing-masing dilarutkan dalam 10 ml suspensi CMC 0,5%.

- Berapa volume suspensi EEDN yang akan diberikan pada mencit ? - Mis : BB mencit = 20 g

Jumlah EEDN dosis 100 mg/kg bb = 100 ��

1000 � � 20 �= 2 ��

Volume larutan yang diberikan = 2 ��

100 �� � 10 ��= 0,2 ��

- Jumlah EEDN dosis 200 mg/kg bb = 200 ��

1000 � � 20 �= 4 ��

Volume larutan yang diberikan = 4 ��

200 �� � 10 ��= 0,2 ��

- Jumlah EEDN dosis 300 mg/kg bb = 300 ��

1000 � � 20 �= 6 ��

Volume larutan yang diberikan = 6 ��


(21)

73 Lampiran 13. (lanjutan)

Contoh perhitungan dosis Aloksan

Dosis pemberian secara i.v (intravena): 65 mg/kg bb

Dosis pemberian secara i.p (intraperitoneal): 2-3 kali dosis i.v

Dalam penelitian ini dosis yang digunakan adalah 175 mg/kg bb secara i.p

Konsentrasi aloksan yang dibuat adalah 1 % (1 g dalam 100 ml infus NaCl 0,9%) = 10 mg/ml

Contoh perhitungan dosis untuk mencit berat 20 g dengan dosis 175 mg/kg bb = 175 ��

1000 � � 20 �= 3,5 ��

Volume aloksan yang diberikan = 3,5 ��


(22)

74

Lampiran 14. Volume Maksimum Larutan Sediaan Uji Sesuai Jalur Pemberian

Jenis hewan uji

Volume maksimal (ml) sesuai jalur pemberian

i.v i.m i.p s.c p.o Mencit (20-30 g)

Tikus (100 g) Hamster (50 g) Marmut (250 g) Merpati (300 g) Kelinci (2,5 kg) Kucing (3 kg) Anjing (5 kg)

0,5 0,1 - - 2 5-10 5-10 10-20 0,005 0,1 0,1 0,25 0,5 0,5 1 5 1 2-5 1-2 2-5 2 10-20 10-20 20-30 0,5-1 2-5 2,5 5 2 5-10 5-10 10 1 5,0 2,5 10 10 20 50 100


(23)

75 Lampiran 15. Tabel Hasil Pengukuran KGD

kelompok peru lang an KGD normal KGD aloxan Hari ke-

3 6 9 12 15

Cmc 0,5%

1 76 222 290 470 590 193 183

2 65 260 266 384 210 203 118

3 112 245 281 201 177 168 160

4 88 345 357 388 452 433 394

5 97 298 311 364 293 255 200

Rata-rata 87,6 274 301 361,4 344,4 250,4 211

EEDN 100 mg/kg bb

1 113 318 273 178 153 120 100

2 62 408 377 231 181 108 85

3 110 260 218 156 154 130 81

4 86 518 438 326 241 186 126

5 95 236 198 181 173 129 89

Rata-rata 93,2 348 300,8 214,4 180,4 134,6 96,2

EEDN 200 mg/kg bb

1 81 248 184 173 135 98 87

2 73 584 477 381 203 150 103

3 65 283 281 238 187 143 113

4 96 366 323 297 231 200 129

5 88 425 403 374 308 263 118

Rata-rata 80,6 381,2 333,6 292,6 212,8 170,8 110

EEDN 300 mg/kg bb

1 87 413 568 283 213 194 125

2 112 240 310 211 203 176 171

3 110 308 563 525 318 270 183

4 97 288 277 236 179 173 169

5 88 276 251 240 237 207 190

Rata-rata 98,8 305 393,8 299 228 204 167,6

Metformin dosis 65 mg/kg bb

1 108 529 493 385 277 175 114

2 58 517 467 298 257 181 120

3 77 248 178 169 160 151 108

4 79 325 277 211 164 110 96

5 98 360 284 200 181 155 110


(24)

76 Lampiran 16. Tabel Persen Penurunan KGD

Kelompok Perulangan Hari ke-

3 6 9 12 15

Cmc 0,5%

1 -30,63 -111,71 -165,76 13,06 17,56

2 -2,30 -47,69 19,23 21,92 54,61

3 -14,69 17,95 27,75 31,42 34,69

4 -3,47 -12,46 -31,01 -25,50 -14,20

5 -4,36 -22,14 1,67 14,42 32,88

Rata-rata -11,09 -35,21 -29,62 11,06 25,10

EEDN 100 mg/kg bb

1 14,15 44,02 51,88 62,26 68,55

2 7,60 43,38 55,63 73,52 79,16

3 16,15 40,00 40,76 50,00 68,84

4 15,44 37,06 53,47 64,09 75,67

5 16,10 23,30 26,69 45,33 62,28

Rata-rata 13,88 37,55 45,08 59,04 70,9

EEDN 200 mg/kg bb

1 25,80 30,24 45,56 60,48 64,91

2 18,32 34,76 65,23 74,31 82,36

3 0,70 15,90 33,92 49,46 60,07

4 11,74 18,85 36,88 45,35 64,75

5 5,17 12,00 27,52 38,11 72,23

Rata-rata 12,34 22,35 41,82 53,54 68,86

EEDN 300 mg/kg bb

1 -37,53 31,47 48,42 53,02 69,73

2 -29,16 12,08 15,41 26,66 28,75

3 -82,79 -70,45 -3,24 12,33 40,58

4 3,81 18,05 37,84 39,93 41,31

5 9,05 13,04 14,13 25,00 31,15

Rata-rata -27,32 0,83 22,51 31,38 42,30

Metformin dosis 65 mg/kg bb

1 6,80 27,22 47,63 66,91 78,44

2 9,67 42,35 50,29 64,99 76,78

3 28,22 31,85 35,48 39,11 56,45

4 14,76 35,07 49,53 66,15 70,46

5 21,11 44,44 49,72 56,94 69,44


(25)

77 Lampiran 16. (Lanjutan)

% penurunan KGD rata-rata = �����������������−���������

����������������� x 100%

Cmc 0,5% Hari ke 3 = 274−301

274 � 100 = −9,85%

Hari ke 6 = 274−361,4

274 � 100 = −31,89%

Hari ke 9 = 274−344,4

274 � 100 =−25,69%

Hari ke 12 = 274−250,4

274 � 100 = 8,61%

Hari ke 15 = 274−211

274 � 100 = 22,99%

EEDN 100 mg/kg bb Hari ke 3 = 348−300,8

348 � 100 = 13,56%

Hari ke 6 = 348−214,4

348 � 100 = 38,50%

Hari ke 9 = 348−180,4

348 � 100 = 48,16%

Hari ke 12 = 348−134,6

348 � 100 = 61,32%

Hari ke 15 = 348−96,2

348 � 100 = 72,35%

EEDN 200 mg/kg bb Hari ke 3 = 381,2−333,6

381,2 � 100 = 12,48%

Hari ke 6 = 381,2−292,6

381,2 � 100 = 23,24%

Hari ke 9 = 381,2−212,8

381,2 � 100 = 44,17%

Hari ke 12 = 381,2−170,8

381,2 � 100 = 55,19%

Hari ke 15 = 381,2−110


(26)

78

EEDN 300 mg/kg bb Hari ke 3 = 305−393,8

305 � 100 = −29,11%

Hari ke 6 = 305−299

305 � 100 = 1,96%

Hari ke 9 = 305−228

305 � 100 = 25,24%

Hari ke 12 = 305−204

305 � 100 = 33,11%

Hari ke 15 = 305−167,6

305 � 100 = 45,05%

Metformin dosis 65 mg/kg bb Hari ke 3 = 395,8−339,8

395,8 � 100 = 14,14%

Hari ke 6 = 395,8−252,6

395,8 � 100 = 36,17%

Hari ke 9 = 395,8−207,8

395,8 � 100 = 47,50%

Hari ke 12 = 395,8−154,4

395,8 � 100 = 60,99%

Hari ke 15 = 395,8−109,6


(27)

79

Lampiran 17. Hasil Analisis Data Secara Statistik Menggunakan SPSS Tests of Normality

perlakuan Kolmogorov-Smirnova

Shapiro-Wilk Statistic df Sig. Statistic df Sig. hari_ke3 cmc 0,5% ,313 5 ,124 ,806 5 ,091

EEDN 100 mg/kg bb ,329 5 ,082 ,728 5 ,018 EEDN 200 mg/kg bb ,162 5 ,200* ,975 5 ,909 EEDN 300 mg/kg bb ,200 5 ,200* ,921 5 ,536 metformin dosis 65

mg/kg bb

,171 5 ,200* ,958 5 ,793

hari_ke6 cmc 0,5% ,206 5 ,200* ,941 5 ,676 EEDN 100 mg/kg bb ,277 5 ,200* ,821 5 ,118 EEDN 200 mg/kg bb ,241 5 ,200* ,916 5 ,504 EEDN 300 mg/kg bb ,409 5 ,006 ,726 5 ,018 metformin dosis 65

mg/kg bb

,204 5 ,200* ,946 5 ,709

hari_ke9 cmc 0,5% ,293 5 ,186 ,786 5 ,062 EEDN 100 mg/kg bb ,296 5 ,175 ,853 5 ,205 EEDN 200 mg/kg bb ,232 5 ,200* ,910 5 ,470 EEDN 300 mg/kg bb ,235 5 ,200* ,949 5 ,733 metformin dosis 65

mg/kg bb

,370 5 ,024 ,684 5 ,006

hari_ke12 cmc 0,5% ,337 5 ,066 ,848 5 ,188 EEDN 100 mg/kg bb ,212 5 ,200* ,951 5 ,745 EEDN 200 mg/kg bb ,213 5 ,200* ,958 5 ,796 EEDN 300 mg/kg bb ,219 5 ,200* ,971 5 ,882 metformin dosis 65

mg/kg bb

,301 5 ,158 ,780 5 ,055

hari_ke15 cmc 0,5% ,219 5 ,200* ,947 5 ,719 EEDN 100 mg/kg bb ,222 5 ,200* ,956 5 ,781 EEDN 200 mg/kg bb ,275 5 ,200* ,911 5 ,471 EEDN 300 mg/kg bb ,324 5 ,093 ,828 5 ,135 metformin dosis 65

mg/kg bb

,260 5 ,200* ,893 5 ,370

a. Lilliefors Significance Correction

*. This is a lower bound of the true significance.

Test of Homogeneity of Variances

Levene Statistic df1 df2 Sig. hari_ke3 4,133 4 20 ,013 hari_ke6 3,409 4 20 ,028 hari_ke9 3,852 4 20 ,018 hari_ke12 ,386 4 20 ,816 hari_ke15 2,011 4 20 ,132


(28)

80 Lampiran 17. (Lanjutan)

ANOVA

Sum of

Squares df Mean Square F Sig. hari_ke3 Between Groups 7356,969 4 1839,242 5,402 ,004

Within Groups 6809,638 20 340,482 Total 14166,607 24

hari_ke6 Between Groups 18488,876 4 4622,219 5,443 ,004 Within Groups 16983,145 20 849,157

Total 35472,021 24

hari_ke9 Between Groups 20818,304 4 5204,576 3,655 ,022 Within Groups 28475,667 20 1423,783

Total 49293,971 24

hari_ke12 Between Groups 8865,859 4 2216,465 9,397 ,000 Within Groups 4717,525 20 235,876

Total 13583,383 24

hari_ke15 Between Groups 8665,096 4 2166,274 9,696 ,000 Within Groups 4468,199 20 223,410

Total 13133,295 24

hari_ke3

Tukey HSDa Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05 1 2 EEDN 300 mg/kg bb 5 -27,3240

cmc 0,5% 5 -11,0900 -11,0900 EEDN 200 mg/kg bb 5 12,3460 EEDN 100 mg/kg bb 5 13,8880 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 16,1120

Sig. ,640 ,176

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.

Keterangan : P = nilai signifikan, jika P ≥ 0,05 maka kelompok dikatakan tidak memiliki perbedaan bermakna/tidak berbeda signifikan dan jika nilai P ≤ 0,05 maka kelompok dikatakan memiliki perbedaan bermakna/berbeda signifikan.


(29)

81 Lampiran 17. (Lanjutan)

hari_ke6

Tukey HSDa Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05 1 2 cmc 0,5% 5 -35,2100

EEDN 300 mg/kg bb 5 ,8380 ,8380 EEDN 200 mg/kg bb 5 22,3500 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 36,1860 EEDN 100 mg/kg bb 5 37,5520

Sig. ,322 ,305

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.

hari_ke9

Tukey HSDa Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05 1 2 cmc 0,5% 5 -29,6240

EEDN 300 mg/kg bb 5 22,5120 22,5120 EEDN 200 mg/kg bb 5 41,8220 EEDN 100 mg/kg bb 5 45,6860 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 46,5300

Sig. ,226 ,849

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.


(30)

82 Lampiran 17. (lanjutan)

hari_ke12

Tukey HSDa Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05 1 2 cmc 0,5% 5 11,0640

EEDN 300 mg/kg bb 5 31,3880 31,3880 EEDN 200 mg/kg bb 5 53,5420 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 58,8200 EEDN 100 mg/kg bb 5 59,0400

Sig. ,262 ,067

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.

hari_ke15

Tukey HSDa Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05

1 2 3

cmc 0,5% 5 25,1080

EEDN 300 mg/kg bb 5 42,3040 42,3040

EEDN 200 mg/kg bb 5 68,8640 68,8640 metformin dosis 65 mg/kg bb 5 70,3140 70,3140 EEDN 100 mg/kg bb 5 70,9000

Sig. ,391 ,053 ,999

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.


(31)

83 Lampiran 17. (Lanjutan)

N Mean Std. Deviation Std. Error

hari_ke3 cmc 0,5% 5 -11,0900 11,99368 5,36373

EEDN 100 mg/kg bb 5 13,8880 3,60645 1,61285

EEDN 200 mg/kg bb 5 12,3460 10,05224 4,49550

EEDN 300 mg/kg bb 5 -27,3240 37,00137 16,54751

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 16,1120 8,68367 3,88345

Total 25 ,7864 24,29558 4,85912

hari_ke6 cmc 0,5% 5 -35,2100 48,79132 21,82014

EEDN 100 mg/kg bb 5 37,5520 8,44326 3,77594

EEDN 200 mg/kg bb 5 22,3500 9,71127 4,34301

EEDN 300 mg/kg bb 5 ,8380 40,59502 18,15464

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 36,1860 7,18608 3,21371

Total 25 12,3432 38,44478 7,68896

hari_ke9 cmc 0,5% 5 -29,6240 79,36110 35,49136

EEDN 100 mg/kg bb 5 45,6860 12,07221 5,39886

EEDN 200 mg/kg bb 5 41,8220 14,60581 6,53192

EEDN 300 mg/kg bb 5 22,5120 20,55501 9,19248

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 46,5300 6,25752 2,79845

Total 25 25,3852 45,32014 9,06403

hari_ke12 cmc 0,5% 5 11,0640 21,70479 9,70668

EEDN 100 mg/kg bb 5 59,0400 11,34931 5,07556

EEDN 200 mg/kg bb 5 53,5420 14,15419 6,32994

EEDN 300 mg/kg bb 5 31,3880 15,55054 6,95441

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 58,8200 11,71820 5,24054

Total 25 42,7708 23,79021 4,75804

hari_ke15 cmc 0,5% 5 25,1080 25,61581 11,45574

EEDN 100 mg/kg bb 5 70,9000 6,61534 2,95847

EEDN 200 mg/kg bb 5 68,8640 8,70870 3,89465

EEDN 300 mg/kg bb 5 42,3040 16,31156 7,29475

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 70,3140 8,67232 3,87838


(32)

84 Lampiran 17. (Lanjutan)

N Mean Std. Deviation Std. Error KGDawal Cmc 5 87.6000 18.22910 8.15230

EEDN100 5 93.2000 20.63250 9.22713

EEDN200 5 80.6000 12.17785 5.44610 EEDN300 5 98.8000 11.81948 5.28583

MTF65 5 84.0000 19.50641 8.72353 Total 25 88.8400 16.78462 3.35692 KGDalloxan Cmc 5 2.7400E2 48.36838 21.63100

EEDN100 5 3.4800E2 115.85336 51.81120 EEDN200 5 3.8120E2 132.91238 59.44022 EEDN300 5 3.0500E2 65.24569 29.17876 MTF65 5 3.9580E2 123.05568 55.03217 Total 25 3.4080E2 104.79583 20.95917

Test of Homogeneity of Variances

Levene Statistic df1 df2 Sig.

KGDawal .566 4 20 .690 KGDalloxan 1.879 4 20 .154

ANOVA

Sum of

Squares df Mean Square F Sig.

KGDawal Between Groups 1055.360 4 263.840 .925 .469

Within Groups 5706.000 20 285.300

Total 6761.360 24

KGDalloxan Between Groups 52264.400 4 13066.100 1.237 .327

Within Groups 211307.600 20 10565.380 Total 263572.000 24


(1)

79

Lampiran 17. Hasil Analisis Data Secara Statistik Menggunakan SPSS

Tests of Normality perlakuan Kolmogorov-Smirnova

Shapiro-Wilk Statistic df Sig. Statistic df Sig.

hari_ke3 cmc 0,5% ,313 5 ,124 ,806 5 ,091

EEDN 100 mg/kg bb ,329 5 ,082 ,728 5 ,018 EEDN 200 mg/kg bb ,162 5 ,200* ,975 5 ,909 EEDN 300 mg/kg bb ,200 5 ,200* ,921 5 ,536 metformin dosis 65

mg/kg bb

,171 5 ,200* ,958 5 ,793

hari_ke6 cmc 0,5% ,206 5 ,200* ,941 5 ,676 EEDN 100 mg/kg bb ,277 5 ,200* ,821 5 ,118 EEDN 200 mg/kg bb ,241 5 ,200* ,916 5 ,504 EEDN 300 mg/kg bb ,409 5 ,006 ,726 5 ,018 metformin dosis 65

mg/kg bb

,204 5 ,200* ,946 5 ,709

hari_ke9 cmc 0,5% ,293 5 ,186 ,786 5 ,062

EEDN 100 mg/kg bb ,296 5 ,175 ,853 5 ,205 EEDN 200 mg/kg bb ,232 5 ,200* ,910 5 ,470 EEDN 300 mg/kg bb ,235 5 ,200* ,949 5 ,733 metformin dosis 65

mg/kg bb

,370 5 ,024 ,684 5 ,006

hari_ke12 cmc 0,5% ,337 5 ,066 ,848 5 ,188 EEDN 100 mg/kg bb ,212 5 ,200* ,951 5 ,745 EEDN 200 mg/kg bb ,213 5 ,200* ,958 5 ,796 EEDN 300 mg/kg bb ,219 5 ,200* ,971 5 ,882 metformin dosis 65

mg/kg bb

,301 5 ,158 ,780 5 ,055

hari_ke15 cmc 0,5% ,219 5 ,200* ,947 5 ,719 EEDN 100 mg/kg bb ,222 5 ,200* ,956 5 ,781 EEDN 200 mg/kg bb ,275 5 ,200* ,911 5 ,471 EEDN 300 mg/kg bb ,324 5 ,093 ,828 5 ,135 metformin dosis 65

mg/kg bb

,260 5 ,200* ,893 5 ,370

a. Lilliefors Significance Correction

*. This is a lower bound of the true significance.

Test of Homogeneity of Variances

Levene Statistic df1 df2 Sig.

hari_ke3 4,133 4 20 ,013

hari_ke6 3,409 4 20 ,028

hari_ke9 3,852 4 20 ,018

hari_ke12 ,386 4 20 ,816


(2)

80

ANOVA Sum of

Squares df Mean Square F Sig.

hari_ke3 Between Groups 7356,969 4 1839,242 5,402 ,004

Within Groups 6809,638 20 340,482

Total 14166,607 24

hari_ke6 Between Groups 18488,876 4 4622,219 5,443 ,004

Within Groups 16983,145 20 849,157

Total 35472,021 24

hari_ke9 Between Groups 20818,304 4 5204,576 3,655 ,022

Within Groups 28475,667 20 1423,783

Total 49293,971 24

hari_ke12 Between Groups 8865,859 4 2216,465 9,397 ,000 Within Groups 4717,525 20 235,876

Total 13583,383 24

hari_ke15 Between Groups 8665,096 4 2166,274 9,696 ,000

Within Groups 4468,199 20 223,410

Total 13133,295 24

hari_ke3 Tukey HSDa

Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05

1 2

EEDN 300 mg/kg bb 5 -27,3240

cmc 0,5% 5 -11,0900 -11,0900

EEDN 200 mg/kg bb 5 12,3460

EEDN 100 mg/kg bb 5 13,8880

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 16,1120

Sig. ,640 ,176

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.

Keterangan : P = nilai signifikan, jika P

≥ 0,05 maka kelompok dikatakan tidak

memiliki perbedaan bermakna/tidak berbeda signifikan dan jika nilai P

≤ 0,05

maka kelompok dikatakan memiliki perbedaan bermakna/berbeda signifikan.


(3)

81

Lampiran 17. (Lanjutan)

hari_ke6 Tukey HSDa

Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05

1 2

cmc 0,5% 5 -35,2100

EEDN 300 mg/kg bb 5 ,8380 ,8380

EEDN 200 mg/kg bb 5 22,3500

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 36,1860

EEDN 100 mg/kg bb 5 37,5520

Sig. ,322 ,305

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.

hari_ke9 Tukey HSDa

Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05

1 2

cmc 0,5% 5 -29,6240

EEDN 300 mg/kg bb 5 22,5120 22,5120

EEDN 200 mg/kg bb 5 41,8220

EEDN 100 mg/kg bb 5 45,6860

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 46,5300

Sig. ,226 ,849

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.


(4)

82

hari_ke12 Tukey HSDa

Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05

1 2

cmc 0,5% 5 11,0640

EEDN 300 mg/kg bb 5 31,3880 31,3880

EEDN 200 mg/kg bb 5 53,5420

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 58,8200

EEDN 100 mg/kg bb 5 59,0400

Sig. ,262 ,067

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.

hari_ke15 Tukey HSDa

Perlakuan

N

Subset for alpha = 0.05

1 2 3

cmc 0,5% 5 25,1080

EEDN 300 mg/kg bb 5 42,3040 42,3040

EEDN 200 mg/kg bb 5 68,8640 68,8640

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 70,3140 70,3140

EEDN 100 mg/kg bb 5 70,9000

Sig. ,391 ,053 ,999

Means for groups in homogeneous subsets are displayed. a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 5,000.


(5)

83

Lampiran 17. (Lanjutan)

N Mean Std. Deviation Std. Error

hari_ke3 cmc 0,5% 5 -11,0900 11,99368 5,36373

EEDN 100 mg/kg bb 5 13,8880 3,60645 1,61285

EEDN 200 mg/kg bb 5 12,3460 10,05224 4,49550

EEDN 300 mg/kg bb 5 -27,3240 37,00137 16,54751

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 16,1120 8,68367 3,88345

Total 25 ,7864 24,29558 4,85912

hari_ke6 cmc 0,5% 5 -35,2100 48,79132 21,82014

EEDN 100 mg/kg bb 5 37,5520 8,44326 3,77594

EEDN 200 mg/kg bb 5 22,3500 9,71127 4,34301

EEDN 300 mg/kg bb 5 ,8380 40,59502 18,15464

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 36,1860 7,18608 3,21371

Total 25 12,3432 38,44478 7,68896

hari_ke9 cmc 0,5% 5 -29,6240 79,36110 35,49136

EEDN 100 mg/kg bb 5 45,6860 12,07221 5,39886

EEDN 200 mg/kg bb 5 41,8220 14,60581 6,53192

EEDN 300 mg/kg bb 5 22,5120 20,55501 9,19248

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 46,5300 6,25752 2,79845

Total 25 25,3852 45,32014 9,06403

hari_ke12 cmc 0,5% 5 11,0640 21,70479 9,70668

EEDN 100 mg/kg bb 5 59,0400 11,34931 5,07556

EEDN 200 mg/kg bb 5 53,5420 14,15419 6,32994

EEDN 300 mg/kg bb 5 31,3880 15,55054 6,95441

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 58,8200 11,71820 5,24054

Total 25 42,7708 23,79021 4,75804

hari_ke15 cmc 0,5% 5 25,1080 25,61581 11,45574

EEDN 100 mg/kg bb 5 70,9000 6,61534 2,95847

EEDN 200 mg/kg bb 5 68,8640 8,70870 3,89465

EEDN 300 mg/kg bb 5 42,3040 16,31156 7,29475

metformin dosis 65 mg/kg bb 5 70,3140 8,67232 3,87838


(6)

84

N Mean Std. Deviation Std. Error

KGDawal Cmc 5 87.6000 18.22910 8.15230

EEDN100 5 93.2000 20.63250 9.22713

EEDN200 5 80.6000 12.17785 5.44610

EEDN300 5 98.8000 11.81948 5.28583

MTF65 5 84.0000 19.50641 8.72353

Total 25 88.8400 16.78462 3.35692

KGDalloxan Cmc 5 2.7400E2 48.36838 21.63100

EEDN100 5 3.4800E2 115.85336 51.81120

EEDN200 5 3.8120E2 132.91238 59.44022

EEDN300 5 3.0500E2 65.24569 29.17876

MTF65 5 3.9580E2 123.05568 55.03217

Total 25 3.4080E2 104.79583 20.95917

Test of Homogeneity of Variances

Levene Statistic df1 df2 Sig.

KGDawal .566 4 20 .690

KGDalloxan 1.879 4 20 .154

ANOVA Sum of

Squares df Mean Square F Sig.

KGDawal Between Groups 1055.360 4 263.840 .925 .469

Within Groups 5706.000 20 285.300

Total 6761.360 24

KGDalloxan Between Groups 52264.400 4 13066.100 1.237 .327

Within Groups 211307.600 20 10565.380