Peranan Institusi Latihan Halal dalam Pe
Peranan Institusi Latihan Halal dalam Pembangunan Pendidikan
Halal di Malaysia
Role of Halal Training Institutes in the Development of Halal Education in Malaysia
Mohammad Aizat Jamaludin,* Dr. Mohd Anuar Ramli,** Prof. Madya Hjh Mariam Abdul
Latif*** dan Hj. Saifol Bahli****
*Institut
**Jabatan
Fiqh dan Usul, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, mohdanuar@um.edu.my
*** Sekolah
****Institut
Penyelidikan Produk Halal, Universiti Putra Malaysia, mohdaizat@ upm.edu.my
Sains Makanan dan Pemakanan, Universiti Malaysia Sabah, mariam@ums.edu.my
Penyelidikan dan Latihan Halal, Universiti Islam Antarabangsa, saifolbahli67@yahoo.com
Abstract
Education plays an important role in enhancing the national economy and social
communities. Based on the National Integrity Plan (P.I.N.), the aspect on halal
education was emphasized as one of the important country agenda to promote
knowledge amongst the consumers through training and strengthening awareness. In
achieving these objectives, several institutions related to halal education are made
available through the formation of government link companies such as the Halal
Industry Development Corporation (HDC), Malaysian Agriculture Research and
Development Institute (MARDI) and Institut Keusahawanan Negara (INSKEN). In
addition, there are also private training institutions such as the Halal Management
Research Academy (HAMRA), KFCH International College and KasehDia. There are
also training institutions under the universities such as the Halal Product Research
Institute (HPRI, UPM), Institute of Halal Research and Training (INHART), UIA
and Institute of Halal Research and Management (IHRAM, USIM). These
institutions had promoted the halal awareness amongst the Muslim consumers and
produce human resources as demanded by the national halal industry. At the same
time, the existence of these institutions had also produced their individual training
modules based on the needs of the halal food industry, logistics, pharmaceuticals,
cosmetics and personal care. Hence, this study will discuss the roles of these halal
training institutions and their module developments on halal education in Malaysia.
Keywords: Halal training institute, halal education, halal module, halal awareness,
consumerism
Pendahuluan
Potensi pasaran produk halal meningkat tahun demi tahun. Dianggarkan pasaran produk
makanan halal dunia dijangkakan mencecah sehingga RM$2 trilion setahun dan RM$45
bilion untuk pasaran Malaysia. Manakala, pada peringkat antarabangsa pula jumlah
1
keseluruhan pasaran produk makanan di Eropah adalah sebanyak AS$66 bilion termasuk
daging, makanan segar dan makanan dibungkus, manakala pasaran global pula bernilai
AS$634 bilion. Hal ini menunjukkan keyakinan kepada pasaran produk halal global adalah
begitu baik (Hanafi Timan, 2011).
Senario semasa menunjukkan untuk menceburi prospek pasaran halal global, ia
telah meningkatkan kesedaran dalam kalangan pelbagai pihak untuk memilih dan
menyediakan produk yang memenuhi standard halalan tayyiban. Kesedaran ini juga timbul
adalah kerana perlunya pemilihan yang tepat apabila wujud pelbagai isu berkaitan dengan
penghasilan produk halal. Di antaranya isu yang melibatkan sumber bahan seperti daging,
cara penghasilan, penyimpanan, pengangkutan dan penyediaan produk akhir. Begitu juga
dengan sikap pengguna dan pengusaha yang tidak memahami konsep halal yang jelas.
Dalam erti kata lain, isu halal ini merangkumi persoalan status halal diseluruh rantaian
produk halal tersebut (halal product chain) (Nurulhuda Noordin et al., 2009).
Oleh itu, bagi mengukuhkan kefahaman dan kesedaran halal dalam kalangan
pelbagai pihak, wujud di Malaysia pelbagai institusi yang menawarkan pendidikan latihan
halal sama ada di peringkat badan bukan berkanun, institusi latihan swasta dan institusi
pendidikan di universiti. Malah berdasarkan Pelan Integriti Nasional (P.I.N.) dan Laporan
Awal Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (LAPPM) 2013-2025, sekolah vokasional
juga telah memasukkan elemen halal dalam kolaborasinya dengan pihak industri
(www.moe.gov.my, 2013). Setiap institusi pendidikan tersebut mempunyai fungsi dan
modul latihan yang tersendiri supaya mampu memenuhi permintaan semasa terutama
dalam memberikan kesedaran halal dan pensijilan halal yang sebenar. Justeru, kertas kerja
ini akan memfokuskan kepada peranan institusi latihan halal dalam pembangunan
pendidikan halal di Malaysia.
Isu Halal di Malaysia
Saban tahun menunjukkan pelbagai isu halal timbul apabila masyarakat tidak mempunyai
kefahaman yang jelas terhadap konsep halalan tayyiban yang sebenar (Mahmood Zuhdi,
2011). Hal ini tidak terkecuali berlaku di Malaysia. Terdapat beberapa kajian lepas
menunjukkan bahawa kurangnya kefahaman dalam kalangan pelbagai pihak seperti
pengguna dan pengusaha industri halal terhadap konsep halalan tayyiban telah
menyebabkan industri halal negara terjejas (Irfan Sungkar, 2008; Zulkefli Mohamad, 2005).
Masalah juga timbul kepada pengguna apabila tidak boleh membezakan produk halal dan
2
tidak halal (Mohammad Aizat dan Mohd Anuar, 2012). Begitu juga, pengguna mudah
tertipu dengan penyalahgunaan logo dan label pada sesuatu produk. Selain itu, terdapat
juga sebilangan dalam kalangan pengguna yang tidak mengambil berat terhadap pemilihan
premis dan produk halal. Sikap tidak peduli dan kurang berhati-hati menyebabkan
pengguna hanya membuat pilihan berdasarkan persepsi sesuatu masyarakat. Misalnya jika
sebuah premis tersebut menawarkan makanan yang sedap dan mendapat tempat dalam
kalangan pengguna Muslim, belum tentu premis tersebut memenuhi konsep halalan tayyiban
dan pensijilannya.
Selain itu, di antara isu lain yang timbul adalah berpunca daripada pengusaha
industri halal yang kurang kesedaran terhadap konsep dan pensijilan halal. Tidak dinafikan
bahawa halal dijadikan alat pemasaran bagi meningkatkan keuntungan syarikat ke
peringkat global. Malah tinjauan menunjukkan ramai dalam kalangan pengusaha industri
halal yang terdiri daripada syarikat bukan Bumiputera telah melonjak naik ekonomi
masing-masing dengan menggunakan logo halal sebagai alat pemasaran (Golnaz et al.,
2010).
Walau bagaimanapun, terdapat sebilangan pengusaha industri yang tidak bersedia
untuk pensijilan halal kerana kurang kefahaman dan kesedaran bagi memenuhi tuntutan
produk halalan tayyiban. Akhirnya produk yang dihasilkan hanya diperingkat asas dan tidak
memenuhi standard halalan tayyiban yang betul. Sikap sebilangan pengusaha ini lebih
cenderung untuk mengaut keuntungan tanpa memikirkan kepada penghasilan produk yang
terbaik memenuhi keperluan halalan tayyiban. Malah terdapat juga sebilangan pengusaha
yang ditarik balik sijil halal mereka kerana sikap dan kurangnya kefahaman berkaitan
amalan tersebut (Zulkifli Hasan, 2007).
Keperluan Pendidikan dan Latihan Halal
Sistem pendidikan merupakan tunjang kepada pembangunan sesebuah Negara. Sistem ini
menyediakan pengetahuan dan kemahiran kepada pelbagai pihak bagi memacu ekonomi
dan memakmurkan Negara. Untuk meningkatkan kesedaran dan kefahaman halal,
keperluan kepada pendidikan boleh dilakukan melalui program kesedaran dan latihan
secara berterusan serta komprehensif (Mohammad Aizat et al., 2012). Program dan latihan
ini melibatkan pihak pengguna, pengusaha industri dan badan pensijilan halal.
3
i.
Pengguna
Pengguna merupakan di antara sasaran penting dalam memberikan kefahaman terhadap
konsep halalan tayyiban. Dalam isu halal, pengguna Muslim khususnya boleh mengenalpasti
sumber bahan halal haram, mempunyai kesedaran pemilihan produk halalan tayyiban,
memahami hak-hak pengguna berkaitan produk halal dan perlu sedar supaya tidak mudah
tertipu dengan pemalsuan produk halal dan logonya.
Selain itu, pengguna bukan Islam juga boleh dididik dengan kefahaman yang jelas
tentang keutamaan pemilihan produk halalan tayyiban terutamanya aspek kualiti dan
kebersihan. Pengguna bukan Islam juga boleh menilai dengan pertimbangan yang lebih
baik untuk memilih produk halal berbanding produk yang syubhah atau haram. Misalnya,
daging yang disembelih secara halal adalah lebih berkualiti berbanding daging yang tidak
disembelih dengan cara halal. Kualiti tersebut dapat diteliti melalui struktur daging yang
lebih lembut tanpa darah yang terkumpul banyak dan memberi rasa daging yang lebih
sedap. Hal ini berbeza dengan struktur daging yang tidak disembelih mengikut cara halal
yang jelas mempunyai tompokan darah dalam daging dan jangka hayatnya lebih cepat
rosak.
ii.
Pengusaha Industri Halal
Pengusaha industri halal juga merupakan sasaran yang penting bagi pendidikan halal.
Mereka berfungsi menyediakan produk yang memenuhi standard halalan tayyiban. Dengan
peningkatan kefahaman dan kesedaran melalui latihan yang berterusan dalam kalangan
pengusaha industri halal, isu-isu yang melibatkan penyediaan premis, produk dan
perkhidmatan halal dapat diatasi dengan berkesan. Pengusaha industri halal perlu bersedia
untuk memenuhi keperluan sebelum, semasa dan selepas pensijilan halal. Begitu juga,
pengusaha industri halal perlu membangunkan Sistem Jaminan Halal dalam syarikat
supaya keperluan pensijilan halal dapat dilakukan dengan optimum. Malah kesediaan
untuk melantik Jawatankuasa Halal Dalaman (JHD) atau Eksekutif Halal (EH) banyak
membantu melicinkan perjalanan pensijilan halal syarikat di Malaysia. Dengan itu, integriti
sebagai pengusaha industri halal lebih terjamin.
iii.
Badan Pensijilan atau Autoriti Halal
Badan pensijilan halal merupakan pihak berautoriti yang bertanggungjawab mengeluarkan
pensijilan halal dan melaksanakan penguatkuasaan (Suhaimi & Yaakob, 2010). Di Malaysia,
4
hanya dua badan sahaja yang diiktiraf iaitu Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) dan
Jabatan Agama Islam Negeri (JAIN) (APD, 2011). Menyediakan sebuah badan yang
berautoriti dan berintegriti juga memerlukan peningkatan keilmuan dan kemahiran
khususnya program kesedaran halal yang komprehensif. Ini kerana penyediaan pegawai
yang kompeten dan sistem pensijilan halal yang cekap mampu memberikan khidmat
terbaik kepada pembangunan hub halal Malaysia. Malah isu-isu yang melibatkan
terbantutnya permohonan pensijilan halal dan penguatkuasaannya dapat diatasi dengan
lebih baik.
Selain itu, program pendidikan dan pelatihan ini juga wajar diperluaskan untuk
meningkatkan tahap kesedaran dan pemahaman halal di peringkat agensi kerajaan
khususnya yang berkaitan dengan penguatkuasaan baik yang secara langsung dengan halal,
seperti Kementerian Perdagangan Dalam Negeri, Koperasi dan Kepenggunaan (KPDNKK),
malah yang tidak secara langsung, tapi mempunyai peranan yang cukup signifikan bagi
memastikan khususnya industri bersedia dan mampu memenuhi keperluan industri halal.
Ini
termasuklah
Kementerian
Kewangan,
Kementerian
Kesihatan,
Kementerian
Perdagangan Antarabangsa dan Industri (MITI), Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) dan
sebagainya kerana pasti ada keperluan yang melibatkan mereka dalam usaha industri
mahupun pengguna ke arah pemahaman dan kesedaran halal.
Peranan Institusi Latihan Halal dan Modulnya di Malaysia
Berdasarkan keperluan bagi memenuhi tuntutan kesedaran dan kefahaman yang jelas
berkaitan konsep halalan tayyiban, beberapa institusi latihan halal telah ditubuhkan.
Penubuhan institusi tersebut terdiri daripada badan bukan kerajaan, institusi pengajian
tinggi dan institusi latihan swasta. Setiap institusi tersebut mempunyai visi dan misi,
organisasi, program latihan dan modul berkaitan halal yang tersendiri. Jika diteliti, program
pendidikan latihan halal tidak ditawarkan oleh badan pensijilan halal. Hal ini kerana fungsi
badan pensijilan halal sebagai sebuah badan berintegriti adalah membuat pengesahan dan
mengeluarkan sijil halal kepada pemohon, dan bukan berasaskan keuntungan ekonomi. Ini
sekali gus mengelakkan wujudnya pertentangan dalam kepentingan (conflict of interest)
latihan di bawah fungsi sesebuah badan pensijilan.
Bagi meneliti peranan institusi latihan halal di Malaysia, berikut dihuraikan
beberapa buah badan yang terlibat dalam pembangunan kesedaran dan kefahaman halal.
5
Penelitian ini berdasarkan latar belakang penubuhan, misi dan visi, program latihan dan
perkhidmatan halal yang ditawarkan serta modul pembangunan pendidikan halal.
i.
Badan Bukan Kerajaan (Government Link Company-GLC)
Badan bukan kerajaan merupakan anak syarikat yang ditubuhkan oleh kerajaan bagi
merealisasikan sebahagian peranan kerajaan. Terdapat pelbagai badan bukan kerajaan
seperti Halal Industry Development Corporation Sdn. Bhd. (HDC), INSKEN, SME Corp.,
TPM Sdn. Bhd., Jabatan Standard Malaysia (DSM), IHI Alliance dan SIRIM. Dalam artikel ini
difokuskan hanya kepada program latihan halal dan pembangunan modulnya yang
ditawarkan oleh HDC.
Halal Industry Development Corporation (HDC)
Halal Industry Development Corporation Sdn Bhd (HDC) mula ditubuhkan pada 16
September 2006 (www.hdcglobal.com, 2013). Pada tahun 2008-2009, HDC telah diberi
mandat oleh Kerajaan Malaysia untuk mengendalikan pengurusan pensijilan halal Malaysia
sebelum diserahkan semula kepada JAKIM. Tujuan penubuhan HDC adalah untuk
menyelaras pembangunan industri halal Malaysia secara bersepadu (integrated) dari segi
Integriti Halal, Pembangunan Keupayaan dan Penjenamaan Halal yang merangkumi
pemasaran dalam dan luar Negara malah turut menawarkan perkhidmatan konsultansi dan
latihan halal. Terdapat beberapa program latihan dan modul halal yang ditawarkan
meliputi latihan Halal Tahap Asas, Pertengahan dan Profesional. Program latihan halal
tersebut merangkumi aspek shariah, standard dan proses pensijilan halal, pasaran halal,
makanan dan kepenggunaan halal serta keselamatan dan kualiti makanan.
Berikut adalah objektif dan sasaran pada setiap tahap modul yang ditawarkan.
Bil.
1.
Program latihan
Program Kesedaran Halal
(Halal Awareness
Program-HAP)
HAP 01 (Memahami
Halal)
HAP 02 (Memahami
Industri Halal)
HAP 03 (MS1500:
Standard Makanan Halal)
Sinopsis Program
Program tahap asas ini
menawarkan
kursus
kesedaran halal kepada semua
peringkat terhadap prinsip
dan konsep halalan tayyiban.
Selain itu program ini juga
memfokuskan kepada asas
pemahaman
dan
fungsi
industri halal.
6
Sasaran
Pengguna,
pengusaha
dan
badan pensijilan
halal.
Tempoh
Dijalankan
mengikut
permintaan
(1-2 hari)
2.
3.
Program Industri Halal
(Halal Industry ProgramHIP)
HIP 01 (Amalan Halal
Terbaik dalam Industri
Makanan)
HIP 02 (Operasi Halal
Berkesan dalam Industri
Makanan)
HIP 03 (Audit Halal
Dalaman)
HIP 04 (Amalan Halal
Terbaik dalam
Perkhidmatan Makanan)
HIP 05 (Penyembelihan
Halal)
Program Profesional
Halal (Halal Professional
Program- HPP)
HPP 01 (Bengkel
Jurulatih Halal
Profesional)
HPP 02 (Bengkel
Juruaudit Halal
Profesional)
HPP 03 (Kursus
Ulangkaji dan Perunding
Halal)
4.
ii.
Kursus Eksekutif Halal
(Halal Executive
Program-HEP)
Program tahap pertengahan
ini
menawarkan
kursus
kesedaran yang lebih khusus
terhadap amalan industri halal
yang terbaik meliputi konsep,
cara
pengendalian
dan
pengurusan halal dalaman
berkaitan
makanan
dan
perkhidmatan.
Pengusaha
industri halal dan
orang awam yang
berminat
memahami realiti
pengurusan
industri halal.
Program tahap professional
merupakan kursus lanjutan
kefahaman
halal
selepas
mengikuti tahap asas dan
pertengahan.
Penawaran
kursus
ini
memfokuskan
aspek pratikal dan penyediaan
jurulatih dan juruaudit halal.
Selain itu, ia juga menawarkan
kursus
ulangkaji
dan
perunding halal.
Golongan
professional yang
berminat untuk
menjadi jurulatih
dan
juruaudit
halal HDC.
Program
ini
merupakan
program
intensif
dan
komprehensif bagi melahirkan
sumber manusia yang menjaga
hal ehwal pengurusaan dalam
industri halal.
Terbuka kepada
graduan
dalam
pelbagai bidang
pengajian
dan
mereka
yang
berminat
menceburi
industri
halal
sebagai
halal
eksekutif.
Dijalankan
mengikut
permintaan
(2-3 hari)
Dijalankan
mengikut
permintaan
(2–5 hari)
Dijalankan
selama
6
bulan
(3
bulan teori
dan
3
bulan
praktikal)
Institusi Pengajian Tinggi
Institusi pengajian tinggi sama ada universiti mahu pun kolej juga berfungsi dalam
membantu membangunkan kefahaman dan kesedaran halal kepada pelbagai pihak. Sebagai
sebuah pendidikan tinggi di Malaysia, kebanyakan universiti telah menubuhkan pusat
7
penyelidikan dan perkhidmatan berkaitan halal. Malah penubuhan tersebut selari dengan
program kesedaran melalui latihan dan penyelidikan yang dilakukan. Selain itu terdapat
juga penawaran kursus peringkat ijazah dan pasca siswazah berkaitan dengan halal.
Institusi pertama yang diwujudkan di Malaysia bagi membangunkan penyelidikan
halal dan perkhidmatannya adalah Institut Penyelidikan Produk Halal (IPPH) di Universiti
Putra Malaysia dan kemudiannya diikuti oleh beberapa universiti lain seperti International
Institute for Halal Research and Training (INHART), di Universiti Islam Antara bangsa
Malaysia, Institute Halal Research and Management (IHRAM), di Universiti Sains Islam
Malaysia.
Sementara itu dalam penawaran ijazah oleh institusi pengajian tinggi tempatan
termasuklah Sarjana Falsafah (Sains Halal) oleh Universiti Teknologi Malaysia, program
Sarjana dan Doktor Falsafah Sains Produk Halal, Sarjana dan Doktor Falsafah Pembangunan Produk
Halal, Sarjana dan Doktor Falsafah Pengurusan Produk Halal dan Sarjana dan Doktor Falsafah
Syariah dan Undang-undang Halal oleh Universiti Putra Malaysia, Sarjana Pentadbiran
Muamalat (Produk Halal) oleh Universiti Sains Islam Malaysia, Sarjana Pengajian Islam
(Pengurusan Hab Halal) oleh Universiti Tun Hussein Onn Malaysia, kursus Diploma dan Ijazah
Sarjana Muda Pengurusan dan Sains Halal oleh Universiti Teknologi Mara (UiTM) dan
Diploma Pengurusan Halal oleh Kolej UNITI.
Pada dasarnya, penubuhan institut penyelidikan halal mempunyai latar belakang,
organisasi, program dan modul latihan yang khusus. Dalam artikel ini, huraian akan
difokuskan kepada IPPH, INHART, IHRAM dan UMS.
a.
Institut Penyelidikan Produk Halal (IPPH), UPM
IPPH mula ditubuhkan pada tahun 2005 dengan nama Institut Makanan Halal dan ditukar
namanya kepada IPPH pada tahun 2006. Penubuhan IPPH adalah bagi membantu
pembangunan dan analisis produk halal melalui penyelidikan dan perkhidmatan halal di
dalam dan luar Negara. IPPH terdiri daripada tiga laboratori yang utama iaitu Laboratori
Polisi dan Pengurusan Halal (LPPH), Laboratori Penyelidikan Sains Halal (LPSH) dan
Laboratori Perkhidmatan Halal (LPH). Kepakaran IPPH meliputi pelbagai bidang
kepakaran sama ada shariah, sains, undang-undang, ekonomi, pelancongan, perkhidmatan
analisis, pertanian, ICT dan sebagainya. Terdapat beberapa program dan modul latihan
khas yang dilaksanakan oleh IPPH untuk pengguna, pengusaha industri halal dan badan
pensijilan halal. Berikut adalah program dan modul latihan halal yang ditawarkan oleh
8
IPPH. Program latihan halal IPPH dikendalikan oleh sebuah unit latihan halal di bawah
LPH.
Bil.
1.
Program latihan
Halal Eksekutif
Program : Asas
Shariah
dan
Sains
2.
Latihan
Analitikal
Penentuan
Produk Halal
3.
Kursus
Penyembelihan
Halal (KPH)
b.
Sinopsis Program
Program ini memberikan kesedaran
berkaitan konsep halal dan isu-isunya
berasaskan pendekatan integratif shariah
dan sains. Isu yang dikupas dibincangkan
dengan mendalam supaya peserta dapat
memahami asas kepada persoalan yang
timbul dan penyelesainnya. Di antara
topiknya adalah halal dan kaedah
penentuannya,
alkohol,
DNA,
penyembelihan
halal,
gelatin
dan
sebagainya.
Program ini memberikan pendedahan
tentang kefahaman untuk menganalisis
produk halal berasaskan penggunaan
instrumen makmal seperti FTIR, GCMS,
HPLC dan sebagainya.
Program ini memberikan pendedahan
berkaitan
konsep
penyembelihan
menurut shariah dan sains. Aspek
kebajikan haiwan dan teknologi terkini
berkaitan dengannya.
Sasaran
Eksekutif Halal,
Pengusaha
Industri
dan
Pengguna
Tempoh
2 hari
Pengusaha
industri halal dan
mereka
yang
berminat dengan
analisis
produk
halal.
Penggunan,
penyembelih,
pengusaha
industri
halal,
badan pensijilan
halal dan mereka
yang
berminat
dengan
penyembelihan
halal
serta
teknologinya.
Dikendali
kan
mengikut
permintaa
n.
(1-2
hari)
Dikendali
kan
mengikut
keadaan.
(1-3 hari)
Institut Penyelidikan dan Latihan Halal Antarabangsa (INHART), UIA
Institut Penyelidikan dan Latihan Halal Antarabangsa atau International Institute for Halal
Research and Training (INHART), UIA merupakan di antara institusi pendidikan halal di
Malaysia (www.iium.edu.my, 2013). Mula ditubuhkan dengan nama Halal Industry Research
Center (HIRcen) pada Julai 2006 dengan misi menjadikan UIA sebagai hub penyelidikan
industri halal. Penubuhan INHART pula mula berfungsi selepas disahkan oleh Senat UIA
pada Mac 2011 dan Majlis UIA pada April 2011. Seterusnya diluluskan oleh Kementerian
Pengajian Tinggi Malaysia pada Ogos 2011. Sebagai sebuah institusi yang menyokong
pembangunan hub halal Malaysia, INHART juga telah menawarkan beberapa program
kesedaran dan kefahaman halal kepada pelbagai pihak. Bidang kepakaran INHART juga
9
komprehensif merangkumi penyelidikan, pembangunan, inovasi dan pengkomersialan
produk halal. Begitu juga farmaseutikal dan barangan gunaan termasuklah perkhidmatan
halal seperti hospitiliti dan pelancongan. Selain program kesedaran halal, INHART turut
menawarkan perkhidmatan konsultansi pensijilan halal, khususnya untuk syarikat –
syarikat luar Negara yang ingin mendapatkan pensijilan halal JAKIM.
Di antara program kesedaran latihan halal ditawarkan adalah seperti berikut:
1. Program Latihan Halal (Halal Training Program):
a) Sistem Pengurusan Halal (The Halal Management System-HMS)
b) Sistem Perniagaan Halal (The Halal Business System-HBS)
c) Sistem Audit Halal (The Halal Audit System-HAS)
2. Pematuhan Shariah (Shariah Compliance):
a) Hotel yang memenuhi pematuhan Shariah (Shariah Compliance Hotel-SCH)
b) Pelancongan Halal (Halal Tourism-HT)
3. Program Latihan yang khusus (Designated Training Program)
a) Personal Halal (HALPER).
b) Program Eksekutif Pematuhan Shariah (SCE)
c) Latihan Ketua Auditor Halal (Halal Lead Auditor Training-HLAT).
c.
Institut Penyelidikan dan Pengurusan Halal (IHRAM), USIM
Institut Penyelidikan dan Pengurusan Halal (Institute Halal Research and ManagementIHRAM) merupakan di antara pusat kecemerlangan Universiti Sains Islam Malaysia (USIM)
yang ditubuhkan pada Januari 2010 (www.ihram.usim.edu.my, 2013). Fungsi IHRAM
adalah untuk memberikan pengetahuan dan perkhidmatan yang terbaik ke arah membina
generasi yang bermaklumat. Sebagai salah sebuah institusi pendidikan university, IHRAM
juga telah menawarkan dua kursus pendidikan berkaitan halal iaitu Latihan Umum Halal
dan Latihan Analisis Makmal Halal. Latihan Umum Halal memberikan pendedahan
berkaitan konsep umum halal, pengesanan kontaminasi dalam rantaian halal, integrasi
undang-undang berkaitan halal menurut shariah dan sains serta amalan pengeluaran
makanan halal dari ladang kepada pengguna. Manakala Latihan Analisis Makmal Halal
10
pula memfokuskan kepada analisis aspek toyyibah dalam makmal berkaitan kaedah
pengesanan produk halal seperti DNA khinzir dan lemaknya.
d.
Universiti Malaysia Sabah
Universiti Malaysia Sabah (UMS) melalui Sekolah Sains Makanan dan Pemakanan (SSMP)
juga turut menyumbang kepada program kesedaran halal terhadap pembangunan industri
halal negara khususnya di bumi Borneo Malaysia (www.ums.edu.my, 2013). Program
kesedaran ini ditawarkan melalui dua bentuk bengkel latihan tahap asas dan lanjutan, iaitu
Latihan Kesedaran Halal dan Latihan Pemantapan Produk Halal. Objektif program
kesedaran halal ini adalah untuk membantu merealisasikan hasrat kerajaan meningkatkan
kualiti produk halal Negara melalui khidmat latihan dan rundingan.
Program latihan kesedaran halal dikendalikan selama satu hari dengan kerjasama
Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri Sabah yang melibatkan penyertaan terbuka kepada
semua lapisan golongan sama ada orang awam, golongan professional, usahawan serta
agensi kerajaan. Program ini dijalankan melalui aktiviti taklimat dan klinik usahawan halal.
Manakala program lanjutan latihan pemantapan produk halal pula akan dilaksanakan
selama empat hari dengan memfokuskan kepada pengusaha industri makanan serta jabatan
kerajaan (agama dan agensi yang terlibat dalam pensijilan halal). Program lanjutan tersebut
juga berasaskan pendekatan taklimat dan pelaksanaan audit di tapak. Di antara topik yang
dibincangkan sepanjang program latihan kesedaran halal berlangsung adalah pengenalan
kepada konsep halal, perundangan dan pensijilan halal, sistem audit halal dalaman, isu-isu
halal dan prospek industri halal di Sabah.
Selain daripada latihan di atas, SSMP juga menawarkan kursus akademik elektif,
UK02202 “Pengenalan kepada Makanan Halal” di bawah Pusat Penataran Ilmu dan Bahasa,
UMS sejak tahun 2012. Kursus tersebut ditawarkan kepada semua pelajar dari pelbagai
jurusan di seluruh kampus UMS.
iii.
Institusi Latihan Swasta
Institusi latihan swasta turut menyumbang kepada pembangunan pendidikan halal di
Malaysia. Institusi ini ditubuhkan bertujuan membantu menyedikan kefahaman dan
kesedaran halal kepada pengguna dan pengusaha industri halal. Tidak dinafikan
penubuhan institusi tersebut sebagai pemudah cara dan pelengkap untuk meningkatkan
kesedaran halal di Malaysia. Di samping penjanaan keuntungan syarikat, institusi tersebut
11
bergiat aktif dengan menyusun program dan modul yang tersendiri bagi memenuhi
keperluan industri dan kehendak pensijilan halal Malaysia. Di antara institusi tersebut
adalah Halal Management Research (HAMRA)-MISDEC, Melaka, KFCH International
College, National SME Council (NASMEC), Al-Hamra Management and Consultancy
Services dan Olive Global Sdn Bhd. Institusi latihan swasta ini juga turut lengkap
mempunyai visi dan misi, organisasi, program dan modul latihan yang terperinci. Dalam
kertas kerja ini hanya dihuraikan peranan institusi seperti HAMRA-MISDEC, KFCH dan
NASMEC.
a.
HAMRA-MISDEC
Akademi pengurusan dan penyelidikan Halal (Halal Management and Research AcademyHAMRA)-Melacca Industrial Skill Development Center (MISDEC) merupakan di antara
institusi swasta yang menawarkan program kesedaran halal sepenuh masa. Organisasi
HAMRA-MISDEC beroperasi di Bemban, Melaka melalui Program Pembangunan
kemahiran Industri (Industrial Skills Enhancement Program-INSEP) sebagai salah sebuah
pusat pembangunan swasta pendidikan halal Malaysia. Terdapat sebuah program latihan
halal yang utama ditawarkan HAMRA-MISDEC, iaitu Kursus Eksekutif Produk Halal
(KEPHAL). Kursus yang telah beroperasi sejak 2003 telah melahirkan graduan Eksekutif
Halal dalam pelbagai bidang seperti pengurusan halal, logistik halal dan hopitaliti halal.
Kursus yang ditawarkan ini dikendalikan selama enam bulan yang mana tiga bulan teori di
dalam kelas dan tiga bulan lagi praktikal di dalam industri halal. Penawaran program ini
telah membantu meringankan dan melincinkan perjalanan industri halal di samping
mewujudkan peluang pekerjaan yang luas kepada graduan lepasan kolej dan universiti.
b.
KFCH Kolej Antarabangsa
Institusi latihan swasta ini beroperasi di Puchong Perdana, Selangor. KFCH menawarkan
program kesedaran halal dan pembangunan sumber manusia kepada industri halal melalui
latihan yang dianjurkan. KFCH menjayakan program latihan tersebut berdasarkan
rangkaian kerjasama dengan beberapa agensi dan badan bukan kerajaan seperti HDC.
Penawaran program seperti Kursus Eksekutif Halal yang dianjurkan bersama HDC kepada
para pelajar lepasan diploma hospitaliti telah menambahkan nilai kepada para graduan
untuk menceburi bidang industri halal Malaysia.
12
c.
NASMEC
Pertubuhan EKS Nasional atau National SME Council (NASMEC) juga merupakan di antara
institusi latihan swasta yang beroperasi di Puchong, Selangor yang menawarkan kursus
latihan halal secara intensif kepada pengusaha industri halal di Malaysia. Program latihan
kesedaran halal yang ditawarkan adalah bersifat nilai tambah kepada kursus-kursus
pengendalian makanan yang dianjurkan. Sebuah program kesedaran halal yang telah
dianjurkan oleh Nestle-NASMEC-HdC F&B pada tahun 2009 merupakan antara program
yang telah dijalankan dan berjaya membantu peningkatan kemahiran yang diperlukan oleh
industri halal Malaysia (www.nasmec.com.my, 2013).
Berdasarkan penubuhan institusi penyelidikan dan latihan halal tersebut, program
pendidikan halal memainkan peranan yang signifikan dalam menyemarakkan industri halal
di Malaysia.
Kesimpulan
Pembangunan pendidikan halal di Malaysia menunjukkan perkembangan yang konsisten
dan menyeluruh. Penubuhan institusi latihan yang berperanan sebagai institusi yang
menyalurkan kefahaman dan kesedaran halal telah membantu melengkapkan pertumbuhan
ekonomi Negara melalui pembangunan sumber manusia. Malah turut merealisasikan
Malaysia sebagai salah sebuah hub halal dunia. Peranan ini juga disokong berdasarkan
program dan modul latihan halal yang komprehensif kepada pelbagai pihak sama ada
pengguna, pengusaha dan badan pensijilan halal. Kerjasama dan kesinambungan usaha
institusi masing-masing dapat memastikan program kesedaran dan pelatihan halal dapat
dijalankan secara berterusan dengan berkesan.
Rujukan
Golnaz, R., Zainalabidin, M., Mad Nasir, S. and Eddie Chiew, F.C., 2010, Non-Muslims’
awareness of Halal principles and related food products in Malaysia, International Food
Research Journal, 17, pp. 667-674.
Hanafi Timan, 2011, Hab Halal dalam Pertumbuhan Ekonomi Negara, dlm. Dewan Ekonomi,
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, hh. 6-8.
Irfan Sungkar, 2008, ‘Muslims’ Awareness of Halal in the Age of Globalisation’, The Halal
Journal, May/June 2008, Kuala Lumpur: KasehDia Sdn. Bhd., pp. 36-37
13
Laporan Awal Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (LAPPM) 2013-2025, 2012, Lihat
www.moe.gov.my, dipetik pada 10 Julai 2013.
Mahmood Zuhdi Hj Ab. Majid, 2011, Fiqh Kepenggunaan Semasa: Realiti dan Cabaran di
Malaysia, dlm. Kertas kerja Seminar Hukum Islam VII, anjuran Jabatan Fiqh dan Usul,
APIUM, di Balai Ilmu, APIUM pada 14-15 Disember 2011.
Mohammad Aizat Jamaludin & Mohd Anuar Ramli, 2012, Isu Sensitif Berkaitan dengan
Kepenggunaan dalam Masyarakat Majmuk di Malaysia, dlm. Emini Amir Abdullah
(pnyt.), Isu Sensitif Dalam Hubungan Etnik di Malaysia, UPM Press: Serdang, hh. 125-140.
Mohammad Aizat Jamaludin, Mohd Anuar Ramli, Mariam Abdul Latif, Dzulkifly Mat
Hashim & Suhaimi Ab Rahman, 2012, Pendidikan Kepenggunaan Halal di Malaysia, dlm.
Norarfan Zainal et al. (pnyt), Membongkar Rahsia Pendidikan Islam, Bandar Seri Begawan:
Kolej Universiti Perguruan Ugama Seri Begawan, hh. 148-152.
Nurulhuda Noordin, Nor Laila Md Noor, Mardziah Hashim dan Zainal Samicho, 2009,
Value Chain of Halal Certification System: A Case of The Malaysia Halal Industry, in
European and Mediterranean Conference on Information Systems 2009 (EMCIS2009), on 13-14
July 2009, at Crowne Plaza Hotel, Izmir, pp. 1-14.
Suhaimi Ab Rahman & Yaakob Che Man, 2010, Undang-Undang Produk Halal dan
Penguatkuasaan di Malaysia, dlm. Prosiding Seminar Syariah dan Undang-undang Peringkat
Kebangsaan (SYUK 2010), di Fakulti Syariah dan Undang-undang, USIM pada 2-3
November 2010.
www.hdcglobal.com, dipetik pada 14 Julai 2013.
www.nasmec.com.my, dipetik pada 13 Julai 2013.
www.ihram.usim.edu.my, dipetik pada 15 Julai 2013.
www.iium.edu.my/inhart, dipetik pada 5 Julai 2013.
www.ums.edu.my/ssmp, dipetik pada 13 Julai 2013.
Zulkefli Mohamad. 2005, ’Muslims and the Halal Standard’, The Halal Journal, Jan/Feb 2005,
Kuala Lumpur: KasehDia Sdn. Bhd., pp.36-37
Zulkifli Hasan, 2007, Undang-undang Produk Halal di Malaysia, dlm. Konvensyen
Kebangsaan Undang-undang, di Hotel Pan Pacific, KLIA pada 28-29 Ogos 2007.
14
Halal di Malaysia
Role of Halal Training Institutes in the Development of Halal Education in Malaysia
Mohammad Aizat Jamaludin,* Dr. Mohd Anuar Ramli,** Prof. Madya Hjh Mariam Abdul
Latif*** dan Hj. Saifol Bahli****
*Institut
**Jabatan
Fiqh dan Usul, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, mohdanuar@um.edu.my
*** Sekolah
****Institut
Penyelidikan Produk Halal, Universiti Putra Malaysia, mohdaizat@ upm.edu.my
Sains Makanan dan Pemakanan, Universiti Malaysia Sabah, mariam@ums.edu.my
Penyelidikan dan Latihan Halal, Universiti Islam Antarabangsa, saifolbahli67@yahoo.com
Abstract
Education plays an important role in enhancing the national economy and social
communities. Based on the National Integrity Plan (P.I.N.), the aspect on halal
education was emphasized as one of the important country agenda to promote
knowledge amongst the consumers through training and strengthening awareness. In
achieving these objectives, several institutions related to halal education are made
available through the formation of government link companies such as the Halal
Industry Development Corporation (HDC), Malaysian Agriculture Research and
Development Institute (MARDI) and Institut Keusahawanan Negara (INSKEN). In
addition, there are also private training institutions such as the Halal Management
Research Academy (HAMRA), KFCH International College and KasehDia. There are
also training institutions under the universities such as the Halal Product Research
Institute (HPRI, UPM), Institute of Halal Research and Training (INHART), UIA
and Institute of Halal Research and Management (IHRAM, USIM). These
institutions had promoted the halal awareness amongst the Muslim consumers and
produce human resources as demanded by the national halal industry. At the same
time, the existence of these institutions had also produced their individual training
modules based on the needs of the halal food industry, logistics, pharmaceuticals,
cosmetics and personal care. Hence, this study will discuss the roles of these halal
training institutions and their module developments on halal education in Malaysia.
Keywords: Halal training institute, halal education, halal module, halal awareness,
consumerism
Pendahuluan
Potensi pasaran produk halal meningkat tahun demi tahun. Dianggarkan pasaran produk
makanan halal dunia dijangkakan mencecah sehingga RM$2 trilion setahun dan RM$45
bilion untuk pasaran Malaysia. Manakala, pada peringkat antarabangsa pula jumlah
1
keseluruhan pasaran produk makanan di Eropah adalah sebanyak AS$66 bilion termasuk
daging, makanan segar dan makanan dibungkus, manakala pasaran global pula bernilai
AS$634 bilion. Hal ini menunjukkan keyakinan kepada pasaran produk halal global adalah
begitu baik (Hanafi Timan, 2011).
Senario semasa menunjukkan untuk menceburi prospek pasaran halal global, ia
telah meningkatkan kesedaran dalam kalangan pelbagai pihak untuk memilih dan
menyediakan produk yang memenuhi standard halalan tayyiban. Kesedaran ini juga timbul
adalah kerana perlunya pemilihan yang tepat apabila wujud pelbagai isu berkaitan dengan
penghasilan produk halal. Di antaranya isu yang melibatkan sumber bahan seperti daging,
cara penghasilan, penyimpanan, pengangkutan dan penyediaan produk akhir. Begitu juga
dengan sikap pengguna dan pengusaha yang tidak memahami konsep halal yang jelas.
Dalam erti kata lain, isu halal ini merangkumi persoalan status halal diseluruh rantaian
produk halal tersebut (halal product chain) (Nurulhuda Noordin et al., 2009).
Oleh itu, bagi mengukuhkan kefahaman dan kesedaran halal dalam kalangan
pelbagai pihak, wujud di Malaysia pelbagai institusi yang menawarkan pendidikan latihan
halal sama ada di peringkat badan bukan berkanun, institusi latihan swasta dan institusi
pendidikan di universiti. Malah berdasarkan Pelan Integriti Nasional (P.I.N.) dan Laporan
Awal Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (LAPPM) 2013-2025, sekolah vokasional
juga telah memasukkan elemen halal dalam kolaborasinya dengan pihak industri
(www.moe.gov.my, 2013). Setiap institusi pendidikan tersebut mempunyai fungsi dan
modul latihan yang tersendiri supaya mampu memenuhi permintaan semasa terutama
dalam memberikan kesedaran halal dan pensijilan halal yang sebenar. Justeru, kertas kerja
ini akan memfokuskan kepada peranan institusi latihan halal dalam pembangunan
pendidikan halal di Malaysia.
Isu Halal di Malaysia
Saban tahun menunjukkan pelbagai isu halal timbul apabila masyarakat tidak mempunyai
kefahaman yang jelas terhadap konsep halalan tayyiban yang sebenar (Mahmood Zuhdi,
2011). Hal ini tidak terkecuali berlaku di Malaysia. Terdapat beberapa kajian lepas
menunjukkan bahawa kurangnya kefahaman dalam kalangan pelbagai pihak seperti
pengguna dan pengusaha industri halal terhadap konsep halalan tayyiban telah
menyebabkan industri halal negara terjejas (Irfan Sungkar, 2008; Zulkefli Mohamad, 2005).
Masalah juga timbul kepada pengguna apabila tidak boleh membezakan produk halal dan
2
tidak halal (Mohammad Aizat dan Mohd Anuar, 2012). Begitu juga, pengguna mudah
tertipu dengan penyalahgunaan logo dan label pada sesuatu produk. Selain itu, terdapat
juga sebilangan dalam kalangan pengguna yang tidak mengambil berat terhadap pemilihan
premis dan produk halal. Sikap tidak peduli dan kurang berhati-hati menyebabkan
pengguna hanya membuat pilihan berdasarkan persepsi sesuatu masyarakat. Misalnya jika
sebuah premis tersebut menawarkan makanan yang sedap dan mendapat tempat dalam
kalangan pengguna Muslim, belum tentu premis tersebut memenuhi konsep halalan tayyiban
dan pensijilannya.
Selain itu, di antara isu lain yang timbul adalah berpunca daripada pengusaha
industri halal yang kurang kesedaran terhadap konsep dan pensijilan halal. Tidak dinafikan
bahawa halal dijadikan alat pemasaran bagi meningkatkan keuntungan syarikat ke
peringkat global. Malah tinjauan menunjukkan ramai dalam kalangan pengusaha industri
halal yang terdiri daripada syarikat bukan Bumiputera telah melonjak naik ekonomi
masing-masing dengan menggunakan logo halal sebagai alat pemasaran (Golnaz et al.,
2010).
Walau bagaimanapun, terdapat sebilangan pengusaha industri yang tidak bersedia
untuk pensijilan halal kerana kurang kefahaman dan kesedaran bagi memenuhi tuntutan
produk halalan tayyiban. Akhirnya produk yang dihasilkan hanya diperingkat asas dan tidak
memenuhi standard halalan tayyiban yang betul. Sikap sebilangan pengusaha ini lebih
cenderung untuk mengaut keuntungan tanpa memikirkan kepada penghasilan produk yang
terbaik memenuhi keperluan halalan tayyiban. Malah terdapat juga sebilangan pengusaha
yang ditarik balik sijil halal mereka kerana sikap dan kurangnya kefahaman berkaitan
amalan tersebut (Zulkifli Hasan, 2007).
Keperluan Pendidikan dan Latihan Halal
Sistem pendidikan merupakan tunjang kepada pembangunan sesebuah Negara. Sistem ini
menyediakan pengetahuan dan kemahiran kepada pelbagai pihak bagi memacu ekonomi
dan memakmurkan Negara. Untuk meningkatkan kesedaran dan kefahaman halal,
keperluan kepada pendidikan boleh dilakukan melalui program kesedaran dan latihan
secara berterusan serta komprehensif (Mohammad Aizat et al., 2012). Program dan latihan
ini melibatkan pihak pengguna, pengusaha industri dan badan pensijilan halal.
3
i.
Pengguna
Pengguna merupakan di antara sasaran penting dalam memberikan kefahaman terhadap
konsep halalan tayyiban. Dalam isu halal, pengguna Muslim khususnya boleh mengenalpasti
sumber bahan halal haram, mempunyai kesedaran pemilihan produk halalan tayyiban,
memahami hak-hak pengguna berkaitan produk halal dan perlu sedar supaya tidak mudah
tertipu dengan pemalsuan produk halal dan logonya.
Selain itu, pengguna bukan Islam juga boleh dididik dengan kefahaman yang jelas
tentang keutamaan pemilihan produk halalan tayyiban terutamanya aspek kualiti dan
kebersihan. Pengguna bukan Islam juga boleh menilai dengan pertimbangan yang lebih
baik untuk memilih produk halal berbanding produk yang syubhah atau haram. Misalnya,
daging yang disembelih secara halal adalah lebih berkualiti berbanding daging yang tidak
disembelih dengan cara halal. Kualiti tersebut dapat diteliti melalui struktur daging yang
lebih lembut tanpa darah yang terkumpul banyak dan memberi rasa daging yang lebih
sedap. Hal ini berbeza dengan struktur daging yang tidak disembelih mengikut cara halal
yang jelas mempunyai tompokan darah dalam daging dan jangka hayatnya lebih cepat
rosak.
ii.
Pengusaha Industri Halal
Pengusaha industri halal juga merupakan sasaran yang penting bagi pendidikan halal.
Mereka berfungsi menyediakan produk yang memenuhi standard halalan tayyiban. Dengan
peningkatan kefahaman dan kesedaran melalui latihan yang berterusan dalam kalangan
pengusaha industri halal, isu-isu yang melibatkan penyediaan premis, produk dan
perkhidmatan halal dapat diatasi dengan berkesan. Pengusaha industri halal perlu bersedia
untuk memenuhi keperluan sebelum, semasa dan selepas pensijilan halal. Begitu juga,
pengusaha industri halal perlu membangunkan Sistem Jaminan Halal dalam syarikat
supaya keperluan pensijilan halal dapat dilakukan dengan optimum. Malah kesediaan
untuk melantik Jawatankuasa Halal Dalaman (JHD) atau Eksekutif Halal (EH) banyak
membantu melicinkan perjalanan pensijilan halal syarikat di Malaysia. Dengan itu, integriti
sebagai pengusaha industri halal lebih terjamin.
iii.
Badan Pensijilan atau Autoriti Halal
Badan pensijilan halal merupakan pihak berautoriti yang bertanggungjawab mengeluarkan
pensijilan halal dan melaksanakan penguatkuasaan (Suhaimi & Yaakob, 2010). Di Malaysia,
4
hanya dua badan sahaja yang diiktiraf iaitu Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) dan
Jabatan Agama Islam Negeri (JAIN) (APD, 2011). Menyediakan sebuah badan yang
berautoriti dan berintegriti juga memerlukan peningkatan keilmuan dan kemahiran
khususnya program kesedaran halal yang komprehensif. Ini kerana penyediaan pegawai
yang kompeten dan sistem pensijilan halal yang cekap mampu memberikan khidmat
terbaik kepada pembangunan hub halal Malaysia. Malah isu-isu yang melibatkan
terbantutnya permohonan pensijilan halal dan penguatkuasaannya dapat diatasi dengan
lebih baik.
Selain itu, program pendidikan dan pelatihan ini juga wajar diperluaskan untuk
meningkatkan tahap kesedaran dan pemahaman halal di peringkat agensi kerajaan
khususnya yang berkaitan dengan penguatkuasaan baik yang secara langsung dengan halal,
seperti Kementerian Perdagangan Dalam Negeri, Koperasi dan Kepenggunaan (KPDNKK),
malah yang tidak secara langsung, tapi mempunyai peranan yang cukup signifikan bagi
memastikan khususnya industri bersedia dan mampu memenuhi keperluan industri halal.
Ini
termasuklah
Kementerian
Kewangan,
Kementerian
Kesihatan,
Kementerian
Perdagangan Antarabangsa dan Industri (MITI), Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) dan
sebagainya kerana pasti ada keperluan yang melibatkan mereka dalam usaha industri
mahupun pengguna ke arah pemahaman dan kesedaran halal.
Peranan Institusi Latihan Halal dan Modulnya di Malaysia
Berdasarkan keperluan bagi memenuhi tuntutan kesedaran dan kefahaman yang jelas
berkaitan konsep halalan tayyiban, beberapa institusi latihan halal telah ditubuhkan.
Penubuhan institusi tersebut terdiri daripada badan bukan kerajaan, institusi pengajian
tinggi dan institusi latihan swasta. Setiap institusi tersebut mempunyai visi dan misi,
organisasi, program latihan dan modul berkaitan halal yang tersendiri. Jika diteliti, program
pendidikan latihan halal tidak ditawarkan oleh badan pensijilan halal. Hal ini kerana fungsi
badan pensijilan halal sebagai sebuah badan berintegriti adalah membuat pengesahan dan
mengeluarkan sijil halal kepada pemohon, dan bukan berasaskan keuntungan ekonomi. Ini
sekali gus mengelakkan wujudnya pertentangan dalam kepentingan (conflict of interest)
latihan di bawah fungsi sesebuah badan pensijilan.
Bagi meneliti peranan institusi latihan halal di Malaysia, berikut dihuraikan
beberapa buah badan yang terlibat dalam pembangunan kesedaran dan kefahaman halal.
5
Penelitian ini berdasarkan latar belakang penubuhan, misi dan visi, program latihan dan
perkhidmatan halal yang ditawarkan serta modul pembangunan pendidikan halal.
i.
Badan Bukan Kerajaan (Government Link Company-GLC)
Badan bukan kerajaan merupakan anak syarikat yang ditubuhkan oleh kerajaan bagi
merealisasikan sebahagian peranan kerajaan. Terdapat pelbagai badan bukan kerajaan
seperti Halal Industry Development Corporation Sdn. Bhd. (HDC), INSKEN, SME Corp.,
TPM Sdn. Bhd., Jabatan Standard Malaysia (DSM), IHI Alliance dan SIRIM. Dalam artikel ini
difokuskan hanya kepada program latihan halal dan pembangunan modulnya yang
ditawarkan oleh HDC.
Halal Industry Development Corporation (HDC)
Halal Industry Development Corporation Sdn Bhd (HDC) mula ditubuhkan pada 16
September 2006 (www.hdcglobal.com, 2013). Pada tahun 2008-2009, HDC telah diberi
mandat oleh Kerajaan Malaysia untuk mengendalikan pengurusan pensijilan halal Malaysia
sebelum diserahkan semula kepada JAKIM. Tujuan penubuhan HDC adalah untuk
menyelaras pembangunan industri halal Malaysia secara bersepadu (integrated) dari segi
Integriti Halal, Pembangunan Keupayaan dan Penjenamaan Halal yang merangkumi
pemasaran dalam dan luar Negara malah turut menawarkan perkhidmatan konsultansi dan
latihan halal. Terdapat beberapa program latihan dan modul halal yang ditawarkan
meliputi latihan Halal Tahap Asas, Pertengahan dan Profesional. Program latihan halal
tersebut merangkumi aspek shariah, standard dan proses pensijilan halal, pasaran halal,
makanan dan kepenggunaan halal serta keselamatan dan kualiti makanan.
Berikut adalah objektif dan sasaran pada setiap tahap modul yang ditawarkan.
Bil.
1.
Program latihan
Program Kesedaran Halal
(Halal Awareness
Program-HAP)
HAP 01 (Memahami
Halal)
HAP 02 (Memahami
Industri Halal)
HAP 03 (MS1500:
Standard Makanan Halal)
Sinopsis Program
Program tahap asas ini
menawarkan
kursus
kesedaran halal kepada semua
peringkat terhadap prinsip
dan konsep halalan tayyiban.
Selain itu program ini juga
memfokuskan kepada asas
pemahaman
dan
fungsi
industri halal.
6
Sasaran
Pengguna,
pengusaha
dan
badan pensijilan
halal.
Tempoh
Dijalankan
mengikut
permintaan
(1-2 hari)
2.
3.
Program Industri Halal
(Halal Industry ProgramHIP)
HIP 01 (Amalan Halal
Terbaik dalam Industri
Makanan)
HIP 02 (Operasi Halal
Berkesan dalam Industri
Makanan)
HIP 03 (Audit Halal
Dalaman)
HIP 04 (Amalan Halal
Terbaik dalam
Perkhidmatan Makanan)
HIP 05 (Penyembelihan
Halal)
Program Profesional
Halal (Halal Professional
Program- HPP)
HPP 01 (Bengkel
Jurulatih Halal
Profesional)
HPP 02 (Bengkel
Juruaudit Halal
Profesional)
HPP 03 (Kursus
Ulangkaji dan Perunding
Halal)
4.
ii.
Kursus Eksekutif Halal
(Halal Executive
Program-HEP)
Program tahap pertengahan
ini
menawarkan
kursus
kesedaran yang lebih khusus
terhadap amalan industri halal
yang terbaik meliputi konsep,
cara
pengendalian
dan
pengurusan halal dalaman
berkaitan
makanan
dan
perkhidmatan.
Pengusaha
industri halal dan
orang awam yang
berminat
memahami realiti
pengurusan
industri halal.
Program tahap professional
merupakan kursus lanjutan
kefahaman
halal
selepas
mengikuti tahap asas dan
pertengahan.
Penawaran
kursus
ini
memfokuskan
aspek pratikal dan penyediaan
jurulatih dan juruaudit halal.
Selain itu, ia juga menawarkan
kursus
ulangkaji
dan
perunding halal.
Golongan
professional yang
berminat untuk
menjadi jurulatih
dan
juruaudit
halal HDC.
Program
ini
merupakan
program
intensif
dan
komprehensif bagi melahirkan
sumber manusia yang menjaga
hal ehwal pengurusaan dalam
industri halal.
Terbuka kepada
graduan
dalam
pelbagai bidang
pengajian
dan
mereka
yang
berminat
menceburi
industri
halal
sebagai
halal
eksekutif.
Dijalankan
mengikut
permintaan
(2-3 hari)
Dijalankan
mengikut
permintaan
(2–5 hari)
Dijalankan
selama
6
bulan
(3
bulan teori
dan
3
bulan
praktikal)
Institusi Pengajian Tinggi
Institusi pengajian tinggi sama ada universiti mahu pun kolej juga berfungsi dalam
membantu membangunkan kefahaman dan kesedaran halal kepada pelbagai pihak. Sebagai
sebuah pendidikan tinggi di Malaysia, kebanyakan universiti telah menubuhkan pusat
7
penyelidikan dan perkhidmatan berkaitan halal. Malah penubuhan tersebut selari dengan
program kesedaran melalui latihan dan penyelidikan yang dilakukan. Selain itu terdapat
juga penawaran kursus peringkat ijazah dan pasca siswazah berkaitan dengan halal.
Institusi pertama yang diwujudkan di Malaysia bagi membangunkan penyelidikan
halal dan perkhidmatannya adalah Institut Penyelidikan Produk Halal (IPPH) di Universiti
Putra Malaysia dan kemudiannya diikuti oleh beberapa universiti lain seperti International
Institute for Halal Research and Training (INHART), di Universiti Islam Antara bangsa
Malaysia, Institute Halal Research and Management (IHRAM), di Universiti Sains Islam
Malaysia.
Sementara itu dalam penawaran ijazah oleh institusi pengajian tinggi tempatan
termasuklah Sarjana Falsafah (Sains Halal) oleh Universiti Teknologi Malaysia, program
Sarjana dan Doktor Falsafah Sains Produk Halal, Sarjana dan Doktor Falsafah Pembangunan Produk
Halal, Sarjana dan Doktor Falsafah Pengurusan Produk Halal dan Sarjana dan Doktor Falsafah
Syariah dan Undang-undang Halal oleh Universiti Putra Malaysia, Sarjana Pentadbiran
Muamalat (Produk Halal) oleh Universiti Sains Islam Malaysia, Sarjana Pengajian Islam
(Pengurusan Hab Halal) oleh Universiti Tun Hussein Onn Malaysia, kursus Diploma dan Ijazah
Sarjana Muda Pengurusan dan Sains Halal oleh Universiti Teknologi Mara (UiTM) dan
Diploma Pengurusan Halal oleh Kolej UNITI.
Pada dasarnya, penubuhan institut penyelidikan halal mempunyai latar belakang,
organisasi, program dan modul latihan yang khusus. Dalam artikel ini, huraian akan
difokuskan kepada IPPH, INHART, IHRAM dan UMS.
a.
Institut Penyelidikan Produk Halal (IPPH), UPM
IPPH mula ditubuhkan pada tahun 2005 dengan nama Institut Makanan Halal dan ditukar
namanya kepada IPPH pada tahun 2006. Penubuhan IPPH adalah bagi membantu
pembangunan dan analisis produk halal melalui penyelidikan dan perkhidmatan halal di
dalam dan luar Negara. IPPH terdiri daripada tiga laboratori yang utama iaitu Laboratori
Polisi dan Pengurusan Halal (LPPH), Laboratori Penyelidikan Sains Halal (LPSH) dan
Laboratori Perkhidmatan Halal (LPH). Kepakaran IPPH meliputi pelbagai bidang
kepakaran sama ada shariah, sains, undang-undang, ekonomi, pelancongan, perkhidmatan
analisis, pertanian, ICT dan sebagainya. Terdapat beberapa program dan modul latihan
khas yang dilaksanakan oleh IPPH untuk pengguna, pengusaha industri halal dan badan
pensijilan halal. Berikut adalah program dan modul latihan halal yang ditawarkan oleh
8
IPPH. Program latihan halal IPPH dikendalikan oleh sebuah unit latihan halal di bawah
LPH.
Bil.
1.
Program latihan
Halal Eksekutif
Program : Asas
Shariah
dan
Sains
2.
Latihan
Analitikal
Penentuan
Produk Halal
3.
Kursus
Penyembelihan
Halal (KPH)
b.
Sinopsis Program
Program ini memberikan kesedaran
berkaitan konsep halal dan isu-isunya
berasaskan pendekatan integratif shariah
dan sains. Isu yang dikupas dibincangkan
dengan mendalam supaya peserta dapat
memahami asas kepada persoalan yang
timbul dan penyelesainnya. Di antara
topiknya adalah halal dan kaedah
penentuannya,
alkohol,
DNA,
penyembelihan
halal,
gelatin
dan
sebagainya.
Program ini memberikan pendedahan
tentang kefahaman untuk menganalisis
produk halal berasaskan penggunaan
instrumen makmal seperti FTIR, GCMS,
HPLC dan sebagainya.
Program ini memberikan pendedahan
berkaitan
konsep
penyembelihan
menurut shariah dan sains. Aspek
kebajikan haiwan dan teknologi terkini
berkaitan dengannya.
Sasaran
Eksekutif Halal,
Pengusaha
Industri
dan
Pengguna
Tempoh
2 hari
Pengusaha
industri halal dan
mereka
yang
berminat dengan
analisis
produk
halal.
Penggunan,
penyembelih,
pengusaha
industri
halal,
badan pensijilan
halal dan mereka
yang
berminat
dengan
penyembelihan
halal
serta
teknologinya.
Dikendali
kan
mengikut
permintaa
n.
(1-2
hari)
Dikendali
kan
mengikut
keadaan.
(1-3 hari)
Institut Penyelidikan dan Latihan Halal Antarabangsa (INHART), UIA
Institut Penyelidikan dan Latihan Halal Antarabangsa atau International Institute for Halal
Research and Training (INHART), UIA merupakan di antara institusi pendidikan halal di
Malaysia (www.iium.edu.my, 2013). Mula ditubuhkan dengan nama Halal Industry Research
Center (HIRcen) pada Julai 2006 dengan misi menjadikan UIA sebagai hub penyelidikan
industri halal. Penubuhan INHART pula mula berfungsi selepas disahkan oleh Senat UIA
pada Mac 2011 dan Majlis UIA pada April 2011. Seterusnya diluluskan oleh Kementerian
Pengajian Tinggi Malaysia pada Ogos 2011. Sebagai sebuah institusi yang menyokong
pembangunan hub halal Malaysia, INHART juga telah menawarkan beberapa program
kesedaran dan kefahaman halal kepada pelbagai pihak. Bidang kepakaran INHART juga
9
komprehensif merangkumi penyelidikan, pembangunan, inovasi dan pengkomersialan
produk halal. Begitu juga farmaseutikal dan barangan gunaan termasuklah perkhidmatan
halal seperti hospitiliti dan pelancongan. Selain program kesedaran halal, INHART turut
menawarkan perkhidmatan konsultansi pensijilan halal, khususnya untuk syarikat –
syarikat luar Negara yang ingin mendapatkan pensijilan halal JAKIM.
Di antara program kesedaran latihan halal ditawarkan adalah seperti berikut:
1. Program Latihan Halal (Halal Training Program):
a) Sistem Pengurusan Halal (The Halal Management System-HMS)
b) Sistem Perniagaan Halal (The Halal Business System-HBS)
c) Sistem Audit Halal (The Halal Audit System-HAS)
2. Pematuhan Shariah (Shariah Compliance):
a) Hotel yang memenuhi pematuhan Shariah (Shariah Compliance Hotel-SCH)
b) Pelancongan Halal (Halal Tourism-HT)
3. Program Latihan yang khusus (Designated Training Program)
a) Personal Halal (HALPER).
b) Program Eksekutif Pematuhan Shariah (SCE)
c) Latihan Ketua Auditor Halal (Halal Lead Auditor Training-HLAT).
c.
Institut Penyelidikan dan Pengurusan Halal (IHRAM), USIM
Institut Penyelidikan dan Pengurusan Halal (Institute Halal Research and ManagementIHRAM) merupakan di antara pusat kecemerlangan Universiti Sains Islam Malaysia (USIM)
yang ditubuhkan pada Januari 2010 (www.ihram.usim.edu.my, 2013). Fungsi IHRAM
adalah untuk memberikan pengetahuan dan perkhidmatan yang terbaik ke arah membina
generasi yang bermaklumat. Sebagai salah sebuah institusi pendidikan university, IHRAM
juga telah menawarkan dua kursus pendidikan berkaitan halal iaitu Latihan Umum Halal
dan Latihan Analisis Makmal Halal. Latihan Umum Halal memberikan pendedahan
berkaitan konsep umum halal, pengesanan kontaminasi dalam rantaian halal, integrasi
undang-undang berkaitan halal menurut shariah dan sains serta amalan pengeluaran
makanan halal dari ladang kepada pengguna. Manakala Latihan Analisis Makmal Halal
10
pula memfokuskan kepada analisis aspek toyyibah dalam makmal berkaitan kaedah
pengesanan produk halal seperti DNA khinzir dan lemaknya.
d.
Universiti Malaysia Sabah
Universiti Malaysia Sabah (UMS) melalui Sekolah Sains Makanan dan Pemakanan (SSMP)
juga turut menyumbang kepada program kesedaran halal terhadap pembangunan industri
halal negara khususnya di bumi Borneo Malaysia (www.ums.edu.my, 2013). Program
kesedaran ini ditawarkan melalui dua bentuk bengkel latihan tahap asas dan lanjutan, iaitu
Latihan Kesedaran Halal dan Latihan Pemantapan Produk Halal. Objektif program
kesedaran halal ini adalah untuk membantu merealisasikan hasrat kerajaan meningkatkan
kualiti produk halal Negara melalui khidmat latihan dan rundingan.
Program latihan kesedaran halal dikendalikan selama satu hari dengan kerjasama
Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri Sabah yang melibatkan penyertaan terbuka kepada
semua lapisan golongan sama ada orang awam, golongan professional, usahawan serta
agensi kerajaan. Program ini dijalankan melalui aktiviti taklimat dan klinik usahawan halal.
Manakala program lanjutan latihan pemantapan produk halal pula akan dilaksanakan
selama empat hari dengan memfokuskan kepada pengusaha industri makanan serta jabatan
kerajaan (agama dan agensi yang terlibat dalam pensijilan halal). Program lanjutan tersebut
juga berasaskan pendekatan taklimat dan pelaksanaan audit di tapak. Di antara topik yang
dibincangkan sepanjang program latihan kesedaran halal berlangsung adalah pengenalan
kepada konsep halal, perundangan dan pensijilan halal, sistem audit halal dalaman, isu-isu
halal dan prospek industri halal di Sabah.
Selain daripada latihan di atas, SSMP juga menawarkan kursus akademik elektif,
UK02202 “Pengenalan kepada Makanan Halal” di bawah Pusat Penataran Ilmu dan Bahasa,
UMS sejak tahun 2012. Kursus tersebut ditawarkan kepada semua pelajar dari pelbagai
jurusan di seluruh kampus UMS.
iii.
Institusi Latihan Swasta
Institusi latihan swasta turut menyumbang kepada pembangunan pendidikan halal di
Malaysia. Institusi ini ditubuhkan bertujuan membantu menyedikan kefahaman dan
kesedaran halal kepada pengguna dan pengusaha industri halal. Tidak dinafikan
penubuhan institusi tersebut sebagai pemudah cara dan pelengkap untuk meningkatkan
kesedaran halal di Malaysia. Di samping penjanaan keuntungan syarikat, institusi tersebut
11
bergiat aktif dengan menyusun program dan modul yang tersendiri bagi memenuhi
keperluan industri dan kehendak pensijilan halal Malaysia. Di antara institusi tersebut
adalah Halal Management Research (HAMRA)-MISDEC, Melaka, KFCH International
College, National SME Council (NASMEC), Al-Hamra Management and Consultancy
Services dan Olive Global Sdn Bhd. Institusi latihan swasta ini juga turut lengkap
mempunyai visi dan misi, organisasi, program dan modul latihan yang terperinci. Dalam
kertas kerja ini hanya dihuraikan peranan institusi seperti HAMRA-MISDEC, KFCH dan
NASMEC.
a.
HAMRA-MISDEC
Akademi pengurusan dan penyelidikan Halal (Halal Management and Research AcademyHAMRA)-Melacca Industrial Skill Development Center (MISDEC) merupakan di antara
institusi swasta yang menawarkan program kesedaran halal sepenuh masa. Organisasi
HAMRA-MISDEC beroperasi di Bemban, Melaka melalui Program Pembangunan
kemahiran Industri (Industrial Skills Enhancement Program-INSEP) sebagai salah sebuah
pusat pembangunan swasta pendidikan halal Malaysia. Terdapat sebuah program latihan
halal yang utama ditawarkan HAMRA-MISDEC, iaitu Kursus Eksekutif Produk Halal
(KEPHAL). Kursus yang telah beroperasi sejak 2003 telah melahirkan graduan Eksekutif
Halal dalam pelbagai bidang seperti pengurusan halal, logistik halal dan hopitaliti halal.
Kursus yang ditawarkan ini dikendalikan selama enam bulan yang mana tiga bulan teori di
dalam kelas dan tiga bulan lagi praktikal di dalam industri halal. Penawaran program ini
telah membantu meringankan dan melincinkan perjalanan industri halal di samping
mewujudkan peluang pekerjaan yang luas kepada graduan lepasan kolej dan universiti.
b.
KFCH Kolej Antarabangsa
Institusi latihan swasta ini beroperasi di Puchong Perdana, Selangor. KFCH menawarkan
program kesedaran halal dan pembangunan sumber manusia kepada industri halal melalui
latihan yang dianjurkan. KFCH menjayakan program latihan tersebut berdasarkan
rangkaian kerjasama dengan beberapa agensi dan badan bukan kerajaan seperti HDC.
Penawaran program seperti Kursus Eksekutif Halal yang dianjurkan bersama HDC kepada
para pelajar lepasan diploma hospitaliti telah menambahkan nilai kepada para graduan
untuk menceburi bidang industri halal Malaysia.
12
c.
NASMEC
Pertubuhan EKS Nasional atau National SME Council (NASMEC) juga merupakan di antara
institusi latihan swasta yang beroperasi di Puchong, Selangor yang menawarkan kursus
latihan halal secara intensif kepada pengusaha industri halal di Malaysia. Program latihan
kesedaran halal yang ditawarkan adalah bersifat nilai tambah kepada kursus-kursus
pengendalian makanan yang dianjurkan. Sebuah program kesedaran halal yang telah
dianjurkan oleh Nestle-NASMEC-HdC F&B pada tahun 2009 merupakan antara program
yang telah dijalankan dan berjaya membantu peningkatan kemahiran yang diperlukan oleh
industri halal Malaysia (www.nasmec.com.my, 2013).
Berdasarkan penubuhan institusi penyelidikan dan latihan halal tersebut, program
pendidikan halal memainkan peranan yang signifikan dalam menyemarakkan industri halal
di Malaysia.
Kesimpulan
Pembangunan pendidikan halal di Malaysia menunjukkan perkembangan yang konsisten
dan menyeluruh. Penubuhan institusi latihan yang berperanan sebagai institusi yang
menyalurkan kefahaman dan kesedaran halal telah membantu melengkapkan pertumbuhan
ekonomi Negara melalui pembangunan sumber manusia. Malah turut merealisasikan
Malaysia sebagai salah sebuah hub halal dunia. Peranan ini juga disokong berdasarkan
program dan modul latihan halal yang komprehensif kepada pelbagai pihak sama ada
pengguna, pengusaha dan badan pensijilan halal. Kerjasama dan kesinambungan usaha
institusi masing-masing dapat memastikan program kesedaran dan pelatihan halal dapat
dijalankan secara berterusan dengan berkesan.
Rujukan
Golnaz, R., Zainalabidin, M., Mad Nasir, S. and Eddie Chiew, F.C., 2010, Non-Muslims’
awareness of Halal principles and related food products in Malaysia, International Food
Research Journal, 17, pp. 667-674.
Hanafi Timan, 2011, Hab Halal dalam Pertumbuhan Ekonomi Negara, dlm. Dewan Ekonomi,
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, hh. 6-8.
Irfan Sungkar, 2008, ‘Muslims’ Awareness of Halal in the Age of Globalisation’, The Halal
Journal, May/June 2008, Kuala Lumpur: KasehDia Sdn. Bhd., pp. 36-37
13
Laporan Awal Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (LAPPM) 2013-2025, 2012, Lihat
www.moe.gov.my, dipetik pada 10 Julai 2013.
Mahmood Zuhdi Hj Ab. Majid, 2011, Fiqh Kepenggunaan Semasa: Realiti dan Cabaran di
Malaysia, dlm. Kertas kerja Seminar Hukum Islam VII, anjuran Jabatan Fiqh dan Usul,
APIUM, di Balai Ilmu, APIUM pada 14-15 Disember 2011.
Mohammad Aizat Jamaludin & Mohd Anuar Ramli, 2012, Isu Sensitif Berkaitan dengan
Kepenggunaan dalam Masyarakat Majmuk di Malaysia, dlm. Emini Amir Abdullah
(pnyt.), Isu Sensitif Dalam Hubungan Etnik di Malaysia, UPM Press: Serdang, hh. 125-140.
Mohammad Aizat Jamaludin, Mohd Anuar Ramli, Mariam Abdul Latif, Dzulkifly Mat
Hashim & Suhaimi Ab Rahman, 2012, Pendidikan Kepenggunaan Halal di Malaysia, dlm.
Norarfan Zainal et al. (pnyt), Membongkar Rahsia Pendidikan Islam, Bandar Seri Begawan:
Kolej Universiti Perguruan Ugama Seri Begawan, hh. 148-152.
Nurulhuda Noordin, Nor Laila Md Noor, Mardziah Hashim dan Zainal Samicho, 2009,
Value Chain of Halal Certification System: A Case of The Malaysia Halal Industry, in
European and Mediterranean Conference on Information Systems 2009 (EMCIS2009), on 13-14
July 2009, at Crowne Plaza Hotel, Izmir, pp. 1-14.
Suhaimi Ab Rahman & Yaakob Che Man, 2010, Undang-Undang Produk Halal dan
Penguatkuasaan di Malaysia, dlm. Prosiding Seminar Syariah dan Undang-undang Peringkat
Kebangsaan (SYUK 2010), di Fakulti Syariah dan Undang-undang, USIM pada 2-3
November 2010.
www.hdcglobal.com, dipetik pada 14 Julai 2013.
www.nasmec.com.my, dipetik pada 13 Julai 2013.
www.ihram.usim.edu.my, dipetik pada 15 Julai 2013.
www.iium.edu.my/inhart, dipetik pada 5 Julai 2013.
www.ums.edu.my/ssmp, dipetik pada 13 Julai 2013.
Zulkefli Mohamad. 2005, ’Muslims and the Halal Standard’, The Halal Journal, Jan/Feb 2005,
Kuala Lumpur: KasehDia Sdn. Bhd., pp.36-37
Zulkifli Hasan, 2007, Undang-undang Produk Halal di Malaysia, dlm. Konvensyen
Kebangsaan Undang-undang, di Hotel Pan Pacific, KLIA pada 28-29 Ogos 2007.
14