AZƏRBAYCANDA IPOTEKA SISTEMI 1

T KMİLL ŞDİRİLM Sİ İSTİQAM TL Rİ

Ə

Ə

Ə

Ə

Ə

R şad H s novə ə ə , MA, Gülnar İsmayılova, MSc, F rhad Bayramovə

R şad H s nov, MA, Gülnar İsmayılova, MSc, F rhad Bayramovə ə ə ə

Az rbaycan Respublikası bank sektorunun mövcud v ziyy tiə ə ə . .11

İpotekanın yaranma tarixi v mahiyy tiə ə ...15

İlk ipoteka aktı...15

İpoteka kreditinin mahiyy ti v m qs diə ə ə ə ...19

İpoteka haqqında qanunvericilik...23

Az rbaycanda İpoteka kreditl rinin verilm si prosedurasıə ə ə ...30

Kreditl rin verilm si ş rtl riə ə ə ə ...30

İpoteka kreditinin alınması üçün t l b olunan s n dl rə ə ə ə ə ...35

İpotekanın r smil şdirilm si üçün t l b edil n s n dl rə ə ə ə ə ə ə ə ə...36

İpotekanın r smil şdirilm sind n sonra t qdim olunmalı s n dl rə ə ə ə ə ə ə ə ...37

Borcalan f rdi sahibkar olduqda lav olaraq t qdim olunmalı s n dl rə ə ə ə ə ə ə ... 37

Borcalan güz ştli kateqoriyaya aid olduqda lav olaraq t qdim olunmalı ə ə ə ə s n dl rə ə ə ...37

Az rbaycanda İpoteka kreditl şm si r q ml rdə ə ə ə ə ə ə...46

İpoteka beyn lxalq t crüb də ə ə ə...51

İpoteka kreditl şm sind ABŞ modeliə ə ə ...52

Avropa modeli v avropa ölk l rind ipoteka kreditl şm siə ə ə ə ə ə ...57

Ev kreditləşməsində Türkiyə təcrübəsi...62

Xülas

ə

Hazırda ipoteka siyas tinin müasir sosial dövl tin bir elementiə ə

olduğunu v inkişaf etm kd olan Az rbaycanda, dövl tinə ə ə ə ə

qarşısında halinin m nzil ş raitinin yaxşılaşdırılması v ya yeniə ə ə ə

h yat standartlarına uyğunlaşdırılması kimi öhd likl rin olmasınıə ə ə

n z r alsaq h mçinin, ölk mizd ipoteka sisteminin yeniə ə ə ə ə ə

t ş kkül tapması v t kmill şdirilm sin olan ehtiyac mövzunuə ə ə ə ə ə ə

h miyy tli ed n sas s b bl rdir. T dqiqat zamanı ipotekanın

ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yaranması, inkişafı v hazırkı v ziyy ti haqqında qısaca olaraqə ə ə

m lumat verilib. M lum olub ki, ilk ipoteka aktı 27 sr budanə ə ə

vv l q dim Yunanıstanda h yata keçirilib. M qs d borclu

ə ə ə ə ə ə

v t ndaşların borc qarşılığında köl y çevrilm sinin qarşısınıə ə ə ə ə

almaq v h mçinin mülkiyy t münasib tl rinin t nziml nm siə ə ə ə ə ə ə ə

olub. Qeyd ed k ki, ipoteka sözünün m nası “dayaq”, “dir k”ə ə ə

dem kdir. Dünyada ipoteka sistemi XX srin vv ll rind nə ə ə ə ə ə

etibar n sür tl inkişaf etm y başlayıb v n tic d ayrı-ayrıə ə ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka sistemi modell rinin t ş kkül tapmasına yol açıb. Hazırdaə ə ə

dünya ölk l ri ipoteka sisteminin iki sas modelind n ABŞ və ə ə ə ə

Avropa modell rind n istifad edir. ABŞ modeli ikipill liə ə ə ə

ikinci m rh l d ipoteka kağızı aktiv bazar likvidi olaraq çıxışə ə ə ə

edir v onun alınıb satılmasına başlanılır. Avropa modeli is dahaə ə

çox sosial model olaraq xarakteriz edilir. Bu modelin üstün t r fiə ə ə

ondan ibar tdir ki, kreditl şm nin maliyy m nb yi olaraqə ə ə ə ə ə

halinin öz yığımları çıxış edir v bu üsulla passiv v saitl r daha

ə ə ə ə

s m r li aktivl r çevrilir. Prosesin t nziml nm si is tikintiə ə ə ə ə ə ə ə ə

man t birlikl ri t r find n h yata keçirilir. Ümumiyy tl is

ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

h r iki model hazırda inkişaf etmiş ölk l rd halinin m nzilə ə ə ə ə ə ə

olan t l batının öd nilm sind böyük rol oynayır. M s l n ABŞ-ə ə ə ə ə ə ə ə

da alınıb satılan evl rin 90 %-i ipoteka krediti vasit si il başə ə ə

verir. Yaxud da Almaniyada tikinti man t bankları öt n müdd tə ə ə ə

rzind t xmin n bir trilyon avro v saiti bu m qs dl

ə ə ə ə ə ə ə ə

v t ndaşlara t qdim edib. ə ə ə

T dqiqat h m araşdırmaların n tic si olaraq v eyni zamandaə ə ə ə ə

m lumatlandırma xarakteri daşıdığı üçün ipoteka haqqında dahaə

çox sual doğuran ipoteka qanunvericiliyind n d b hs edilmişdir.ə ə ə

H mçinin, hazırkı ş rtl r daxilind Az rbaycanda t tbiq olunanə ə ə ə ə ə

prosedura qaydaları da t dqiqatda öz ksini tapıb.ə ə

Bütün bu qeyd etdikl rimizl yanaşı araşdırma aparılark nə ə ə

sisteminin nöqsanları, reallığa uyğunlaşdırılması variantları kimi h r bir ölk v t ndaşını maraqlandıran m s l l r mü yy nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

edilib. N tic d ipoteka kreditl şm sind ciddi uyğunsuzluğunə ə ə ə ə ə

olduğu v bu halların aradan qaldırılması üçün radikal d yişikl rinə ə ə

edilm si vacibliyi q na tin g lmişik. Bel ki, ipoteka götür nə ə ə ə ə ə ə

zaman t l b edil n s n dl rin bir hiss si v t ndaşdan deyil, buə ə ə ə ə ə ə ə ə

s n dl rin alınmalı olduğu qurumlardan elektron qaydada t l bə ə ə ə ə

edil bil r. V yaxud m nzili olan v t ndaşların ipoteka kreditiə ə ə ə ə ə

almaq hüququ m hdudlaşdırılaraq azt minatlı v faktiki olaraqə ə ə

evsiz v t ndaşların kredit imkanlarından istifad şansını artırmaqə ə ə

mümkündür. Ail h yatı qurmayan g ncl r ipoteka yolununə ə ə ə ə

açılması ölk d günü-günd n artan nikah yaşını azaldar və ə ə ə

h mçinin halinin artımını stimullaşdıra bil r. Beyn lxalqə ə ə ə

t crüb nin araşdırılması onu da ortaya çıxardı ki, hazırdaə ə

ölk mizd t tbiq edil n ipoteka faizl ri yüks kdir v halininə ə ə ə ə ə ə ə

g lirl rin uyğun deyil. ABŞ, Danimarka, Fransa, Almaniya,ə ə ə

Birl şmiş r b mirliyi, Avstriya, Türkiy v h tta qonşuə Ə ə Ə ə ə ə

Gürcüstanda ipoteka faizl ri 2-5 faiz arasında q rarlaşdığı haldaə ə

ölk mizd müvafiq göst ricinin 4-12 faiz arasında d yişm si və ə ə ə ə ə

adi ipoteka krediti qarşılığında aylıq öd nişin 386 manat olaraqə

Beyn lxalq t crüb y v halinin faktiki h yat ş raitinə ə ə ə ə ə ə ə ə

istinad n t klif edirik ki, ipoteka faizl ri iki d f azaldılmalı, AİFə ə ə ə ə

(Az rbaycan İpoteka Fondu)-in maliyyə ə qaynaqları şax l ndirilm li v artırılmalı, ipoteka kreditinin maksimumə ə ə ə

h ddi 50 min manatdan 80 min manata q d r artırılmalıdır. ə ə ə

İpoteka krediti sistemind ki mövcud nöqsanları daha doğru t sbitə ə

etm k m qs di il sorğu keçirilib v sorğunun n tic l ri realə ə ə ə ə ə ə ə

v ziyy tin nec olduğunu ifad etm k m qs di il t dqiqataə ə ə ə ə ə ə ə ə

lav edilib. Sorğunun n tic l rind n d aydın olur ki, ipoteka

ə ə ə ə ə ə ə

ş rtl rinin d yişdirilm si halinin ipoteka kreditl rin olanə ə ə ə ə ə ə

t l bl rinin effektiv ş kild qarşılanmasında müsb t t sirə ə ə ə ə ə ə

göst r c kdir. Ümid edirik ki, g l c kd ölk mizd daha loyalə ə ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka siyas ti h yata keçiril c k v AİF azt minatlı halininə ə ə ə ə ə ə

Giriş

D yiş n dünyada sosial dövl t modeli XXI srd b ş riyy tinə ə ə ə ə ə ə ə

sas inkişaf istiqam tl rind n biridir. Bu srd dövl tl rin h yata

ə ə ə ə ə ə ə ə ə

keçirdiyi sosial-iqtisadi siyas td prioritet, v t ndaşlara yüks k h yatə ə ə ə ə ə

standartlarına uyğun yaşamaq ş raitini t min edilm sidir. Xüsusi qeydə ə ə

etm k lazımdır ki, insanların yaşayış sah sin olan ehtiyacı kimiə ə ə

t m l haqlarının müdafi si hökum t qarşısında dayanan sasə ə ə ə ə

v zif dir. Beyn lxalq t crüb onu göst rir ki, insanların m nzilə ə ə ə ə ə ə

ş raitinin yaxşılaşdırılması siyas tinin sas iqtisadi al ti ipotekaə ə ə ə

kreditl ri hesab edilir. T sadüfi deyil ki, b zi hallarda h yata keçiril nə ə ə ə ə

ipoteka siyas ti dövl tl rin sosiallıq s viyy sininə ə ə ə ə

qiym tl ndirilm sind mühüm meyar hesab edilir. İpotekaə ə ə ə

kreditl şm sinin s viyy sinin mü yy nl şdirilm sind istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

edil n metodlardan biri olaraq kreditin bu növünün ümumi daxiliə

m hsulda xüsusi ç kisinin ayrı-ayrı ölk l r üzr göst ricil rinə ə ə ə ə ə ə ə

diqq t etm kl Az rbaycanda olan real v ziyy ti qavramaqə ə ə ə ə ə

mümkündür. İpoteka kreditl rinin ÜDM-d xüsusi ç kisi Danimarkadaə ə ə

87.9%, Yeni Zelandiyada 78.2%, Avstraliyada 71%, keçmiş mütt fiql rd n Litvada 14% olduğu halda Az rbaycanda bu göst riciə ə ə ə ə

N z r alsaq ki, Az rbaycanda maliyy -bank bazarı o cüml d n,ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka sistemi yenic t ş kkül tapıb v bu sah d kifay t q d rə ə ə ə ə ə ə ə ə

probleml r v nöqsanlar var, hökum tin ipoteka siyas tind ciddiə ə ə ə ə

d yişikl r etm si qaçılmazdır. M hz bu s b bd n Az rbaycandaə ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka kreditl ri, mahiyy ti v m qs d uyğunluğu mövzusundaə ə ə ə ə ə

t dqiqatın aparılmasını h miyy tli hesab etdik. T dqiqatın m qs diə ə ə ə ə ə ə

ipoteka kreditl şm sind ki nöqsanları v yaxud da ölk nin sosial-ə ə ə ə ə

iqtisadi göst ricil rin zidd m qamları ortaya çıxarmaq, beyn lxalqə ə ə ə ə

t crüb y saslanaraq daha münasib v ölk reallığına uyğun sistemə ə ə ə ə ə

formalaşdırılması üçün t klifl r ir li sürm kdir. ə ə ə ə

Mövzunu aktuallığını artıran dig r s b b halinin ipoteka kreditl rinə ə ə ə ə ə

t l batının yüks k s viyy d olmasıdır. Çünki, ölk d son 10 ildə ə ə ə ə ə ə ə ə

daşınmaz mlak bazarında qiym tl rin bir neç d f artması və ə ə ə ə ə ə

hazırkı m nzil qiym tl rinin real kommersiya maraqlarını ksə ə ə ə

etdirm m si halinin m nzil probleminin daha da qabarmasına s b bə ə ə ə ə ə

olub. Bel likl , ölk d ipoteka kreditl şm sind yeni v halininə ə ə ə ə ə ə ə ə

sosial v ziyy tini ehtiva ed n ş rtl rin t tbiqi ictimai t l b çevrilib.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

T dqiqat zamanı oxucuları maraqlandıran ipoteka ş rtl ri, onu ldə ə ə ə ə

etm yin yolları, hüquqi prosedura qaydaları kimi informasiya xarakterliə

materiallar t qdim edilir. Bu vasit il v t ndaşların daha geniş və ə ə ə ə ə

Az rbaycan Respublikası bank sektorunun mövcud

ə

v ziyy ti

ə

ə

Az rbaycanda maliyy -bank sektorunun inkişafı iqtisadiyyatınə ə

dig r sektorları kimi SSRI -nin süqutu v bazar iqtisadiyyatı sisteminə ə ə

keçidin elan edilm sind n sonrakı dövr t sadüf edir. Müst qillikə ə ə ə ə

ld etdikd n sonra dağılmış iqtisadiyyatın b rpa edilm si v yeni

ə ə ə ə ə ə

iqtisadi sistemin formalaşdırılması prosesi bu gün d davamə

etm kd dir. ə ə

Ümumiyy tl , bank sektorunun hüquqi bazasnıı Az rbaycanə ə ə

Respublikasının Konstitusiyanın 19-cu madd si , “Banklar Haqqındaə

Az rbaycan Respublikasının Qanunu”, bu sah y aid dig r normativə ə ə ə

hüquqi aktlar v ölk nin t r fdar çıxdığı beyn lxalq sazişl r t şkilə ə ə ə ə ə ə

edir Bu qanunlara sas n ölk d müst qil bank sistemi, Az rbaycanə ə ə ə ə ə

Respublikasının M rk zi Bankın statusu və ə ə v zif l riə ə ə

mü yy nl şdirilir. Daha sonra is bank sektorunun f aliyy tininə ə ə ə ə ə

t nziml nm si ə ə ə “M rk zi Bank Haqqında Qanun” v “Banklar və ə ə ə

Bank F aliyy ti Haqqında Qanun”-ların q bul olunmasıyla davamə ə ə

etdirilib. Sektorun inkişafı v operativliyin t min edilm si m qs diə ə ə ə ə

il növb ti ill rd qanunlara mü yy n d yişikl r edil r kə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sektoru üzr ilkin addımlar atıldı v bunun n tic si olaraq “İpotekaə ə ə ə

haqqında” Az rbaycan Respublikasının qanunu q bul edildi və ə ə

Az rbaycan Respublikası Prezidentinin 16 sentyabr 2005-ci il tarixliə

f rmanı il Az rbaycan Respublikasının M rk zi Bankı n zdində ə ə ə ə ə ə

Az rbaycan İpoteka Fondu (AİF) yaradıldı. Az rbaycan İpotekaə ə

Fondunun sas yaranma m qs di Az rbaycan Respublikasındaə ə ə ə

azt minatlı halinin m nzil problemini uzunmüdd tli ipotekaə ə ə ə

kreditl şm si vasit sil h ll etm k, dövl t büdc si vasit si il sosialə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka kreditl rinin verilm si mexanizmini t kmill şdirm kdir. ə ə ə ə ə

Liberal iqtisadiyyatın formalaşması m rh l si ilk öncə ə ə ə

islahatların h yata keçirilm sini t l b edir. Bu baxımdan bankə ə ə ə

sektorunun ilkin inkişaf m rh l sind dövl t t r find n banklarınə ə ə ə ə ə ə ə

kapitallaşma prosesini sür tl ndirm k üçün, daha yumşaq t l bl rə ə ə ə ə ə

ir li sürüldü v n tic olaraq öz l bankların sayı artdı. Lakin, 1996-ciə ə ə ə ə

ild n etibar n M rk zi Bank t r find n banklardan t l b olunanə ə ə ə ə ə ə ə ə

nizamnam kapitalı m rh l li ş kild artırılır, öz l bank sektorununə ə ə ə ə ə ə

möhk ml ndirilm si və ə ə ə r qab t qabiliyy tinin artırılmasıə ə ə

istiqam tind kompleks t dbirl r h yata keçirilir. M rk zi Bankə ə ə ə ə ə ə

2012-ci ild q bul etdiyi bankların nizamnam kapitalının 2014-cü ilinə ə ə

yanvar ayına q d r minimum 50 milyon manata çatdırılması q rarı daə ə ə

möhk ml ndirilm sin , maliyy sabitliyinin qorunmasına v r qab tə ə ə ə ə ə ə ə

qabiliyy tinin artırılmasına müsb t t sir ed c k. Lakin, hazırdaə ə ə ə ə

f aliyy t göst r n bankların b zil ri nizamnam kapitalını t l bə ə ə ə ə ə ə ə ə

edil n minimum h dd q d r artıra bilm diyi üçün onlarınə ə ə ə ə ə

f aliyy tl rinin dayandırılacağı ehtimal edilir. Bununla belə ə ə ə

nizamnam kapitalını 50 milyon manata çatdıra bilm y n banklaraə ə ə

muflis olmamaları üçün bank olmayan kredit t şkilatı kimi f aliyy tə ə ə

göst rm l ri t klif olunur.ə ə ə ə

M rk zin Bankın r smi m lumatlarına sas n hazırda 43 bankə ə ə ə ə ə

f aliyy t göst rir bunların 1-i dövl t, 42-si is öz l banklar t şkilə ə ə ə ə ə ə

edir, 22 bank is xarici kapital hesabına formalaşan banklardır. Ümumiə

bank aktivl rinin strukturuna n z r salanda 2013-cü il avqust ayı üzrə ə ə ə

maliyy sektoruna verilmiş kredit v depozitl r 681.6 mln manat v yaə ə ə ə

3.6 %, müşt ril r verilmiş kreditl r 12,494.4 mln manat v ya 69.3 %ə ə ə ə ə

t şkil edir. 2012-ci il üzr müqayis d h min r q ml r maliyyə ə ə ə ə ə ə ə ə

sektoru üzr 736.4 v ya 4.6%, müşt ril r t qdim olunan 10.493,3ə ə ə ə ə ə

mln manat v ya 66.1 % olmuşdur.ə

Bankların t klif etdikl ri ümümi kredit qoyuluşlarının 38 %-niə ə

istehlak kreditl ri t şkil edir. Ümumiyy tl son dövrl rd bankə ə ə ə ə ə

milyon n f r çatır. T kc 2013-cü ild kommersiya banklarıə ə ə ə ə ə

t r find n 5 milyard manat istehlak krediti verilib. 2013-cü ilinə ə ə

yanvar-avqust ayları rzind banklar t r find n 73.3 milyon manatə ə ə ə ə

ipoteka krediti verilib. İpoteka kreditl rinin maliyy l şdirilm siə ə ə ə

m qs di il dövl t büdc sind n AİF- 40 milyon manat v saitə ə ə ə ə ə ə ə

ayrılıb.

M rk zin Bank 2013-cü ild t tbiq etdiyi uçot d r c siə ə ə ə ə ə ə

4.75%-dir. Qeyd etm k lazımdır ki, kommersiya banklarının t klifə ə

etdikl ri faiz d r c l ri çox yüks k olması il xarakteriz olunur,ə ə ə ə ə ə ə ə

t xmin n 16-30 % arasında d yişir. Bunun n tic si olaraq bankə ə ə ə ə

kreditl rind n istifad ed n halinin maliyy riski daha da artıb. Bankə ə ə ə ə ə

faizl rinin yüks kliyin gör Az rbaycan MDB m kanında önd dir.ə ə ə ə ə ə ə

Buna sas s b b kimi ölk d inflyasiya d r c si, bankların kreditə ə ə ə ə ə ə ə

almasında vasit çil r üz tutması v eyni zamanda bankların qısaə ə ə ə

müdd t rzind daha çox g lir ld etm k ist yini göst rm k olar.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Lakin, dig r ölk l r n z r saldıqda müvafiq göst rici 5-10 % arasıə ə ə ə ə ə ə

olur. H mçinin, onu da qeyd etm k lazımdır ki, kredit ld etm kə ə ə ə ə

ist y nl r üçün lçatanlıq problemi mövcuddur. Banklar daha iriə ə ə ə

İpotekanın yaranma tarixi v mahiyy ti

ə

ə

İlk ipoteka aktı

“İpoteka” sözünün kökü t xmin n 27 sr bundan vv lə ə ə ə ə ə

q dim Yunanıstana gedib çıxır. Yunanca ipoteka “ ə dayaq”, “dir kə ” dem kdir. İlk d f Yunan hökmdarı Solon öz borcə ə ə

öhd liyini yerin yetir bilm y n v t ndaşların köl yə ə ə ə ə ə ə ə ə

çevrilm m si üçün bir qayda t tbiq edilm sin q rar verir. Buə ə ə ə ə ə

qaydaya sas n borclu olanın torpaq sah sin üz rind “ə ə ə ə ə ə Bu torpaq borc veril n m bl ğ qarşılığında borc ver nə ə ə ə ə m xsusdurə ” ifad si yazılan dir k basdırılarmış. M hz buə ə ə

s b bd n sonrakı dövrl rd mülkiyy tin girov qoyulmasıə ə ə ə ə ə

qarşılığında ld edil n borca ipoteka borcu v ya ipoteka kreditiə ə ə ə

adı verilir.

Göründüyü kimi, ipoteka mü yy n faizl rl daşınmaz mlakaə ə ə ə ə

yönl ndirilm si n z rd tutulan v saitdirə ə ə ə ə ə .

İpoteka kreditl rin daha geniş t ş kkül tapması is XXə ə ə ə

srin vv ll rin t sadüf edir. Bir az da d qiql şdirm aparsaq

ə ə ə ə ə ə ə ə ə

qeyd etm liyik ki, öt n srin 30-cu ill rind ABŞ-da yaşananə ə ə ə ə

maliyy bazarına bir başa d st k verm k v n sası isə ə ə ə ə ə ə ə

v t ndaşların d rinl ş n sosial probleml rin yardımçı olmaqə ə ə ə ə ə ə

m qs di il ciddi ipoteka siyas ti h yata keçirm y başlayır.ə ə ə ə ə ə ə

T sadüfi deyil ki, hazırda dünyada daha çox yayılmış iki ipotekaə

modeli varsa bunlardan biri Anqlo-ABŞ ipoteka modeli hesab edilir. İlk olaraq dövl t v saitl rinin bu sah y c lb edilm si və ə ə ə ə ə ə ə

dövl t ipoteka banklarının yaradılmasına baxmayaraq daha sonrakıə

dövrl rd bu sah nin öz ll şdirilm si prosesi h yata keçirilib ki,ə ə ə ə ə ə ə

bu da sektorda r qab tin gücl nm sin , maliyy m nb l rininə ə ə ə ə ə ə ə ə

artırılmasına v qiym tli kağızlar bazarında canlanmaya s b bə ə ə ə

olub. Hazırda ABŞ ipoteka modeli daha çox bazar qanunlarına uyğun t nziml nir v kredit faizl ri 3%-5% arasında d yişir.ə ə ə ə ə

2013-cü ilin iyun ayı üçün faizl r üzr orta göst rici 4.4% t şkilə ə ə ə

edib. Lakin, m lum 2008-ci il böhranı r f sind yaşananə ə ə ə ə

maliyy qıtlığı, alıcılığın k skin aşağı düşm si ipotekaə ə ə

kreditl rinin faiz d r c l rinin 3%-d k azalmasına s b b oldu.ə ə ə ə ə ə ə ə

H mçinin öd m qabiliyy tinin azalması n tic sind t krarə ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka kreditl şm si z ifl di, daşınmaz mlak bazarı v dominoə ə ə ə ə ə

effekti olaraq dig r iqtisadi sektorlar çökdü. Lakin, sonrakıə

dövrl rd h m federal hökum tin ciddi d st yi v h m də ə ə ə ə ə ə ə ə

kreditl şm sind n imtina etm di və ə ə ə ə ş rtl rin k skinə ə ə

ağırlaşdırılması halı qeyd alınmadı. Ümumilikd is ABŞ-daə ə ə

daşınmaz mlakın t xmin n 90%-i ipoteka yolu il alınır.ə ə ə ə

H mçinin, bu bazarın t nziml nm si v inkişafı da ipotekaə ə ə ə ə

siyas ti il h yata keçirilir. Qeyd ed k ki, Az rbaycanda daə ə ə ə ə

hazırda t tbiq edil n model daha çox ABŞ ipoteka modelinə ə ə

b nz yir. Lakin, f rqli iqtisadi ş rtl rin olması il laq darə ə ə ə ə ə ə ə

olaraq Az rbaycan hökum ti bu sah d daha çox mühafiz karə ə ə ə ə

mövqe nümayiş etdirir.

Avropada is ipoteka kreditl şm sin böyük maraq ikinciə ə ə ə

dünya müharib sind n sonra yaranmış ağır h yat ş rtl ri fonundaə ə ə ə ə

baş verdi. Avropa ölk l ri daha çox sosial ipoteka modelind nə ə ə

istifad edirl r. İpoteka kreditl şm sinin ikinci modeli Avropaə ə ə ə

sosial ipoteka modeli hesab edilir. Burada maliyy l şm m nb yiə ə ə ə ə

baxımından iki pill li sistem t tbiq edilir. sas mahiyy ti halininə ə Ə ə ə

yığım m qs di il dövriyy d n k narlaşdırdığı v saitl ri ümumiə ə ə ə ə ə ə ə

m qs dl r üçün c lb etm k v v saitl rin aktivliyini t minə ə ə ə ə ə ə ə ə

etm kl bir növ zamanı qabaqlamaqdır. Bu t crüb d n n uğurluə ə ə ə ə ə

variantda Almaniya II dünya müharib sinin ağır n tic l riniə ə ə ə

aradan qaldırark n istifad edib. Sonrakı dövrl rd bu model dahaə ə ə ə

çox dövl tl rd ipotekanın bu modeli t tbiq edilir ki, bu da h mə ə ə ə ə

ipoteka kredit t şkilatlarının maliyy m nb l rinin çox şax liyiə ə ə ə ə ə

v h m d daha sosial xarakterli olmasından qaynaqlanır.ə ə ə

Ümumilikd dünyada ipoteka kreditl ri 1-30 il müdd tinə ə ə ə

verilir. Kreditin müdd ti mü yy n edil n zaman sas meyar kimiə ə ə ə ə

mü yy n edilmiş son yaş h ddi n z r alınır. lb tt ki, son yaşə ə ə ə ə ə Ə ə ə

h ddi son aylıq kredit öd nişinin tarixind n tez tamam ola bilm z.ə ə ə ə

Bu yaş h ddi müxt lif ölk l rd orta ömür göst ricil ri və ə ə ə ə ə ə ə

pensiya yaşı n z r alınaraq f rqli mü yy n edilir. Son yaş h ddiə ə ə ə ə ə ə

n çox olan ölk l rd n biri Fransadır. Y ni Fransada ipoteka

ə ə ə ə ə

krediti alan ş xs üçün t rtib edil n aylıq öd m qrafikind sonə ə ə ə ə ə

İpoteka kreditinin mahiyy ti v m qs diə ə ə ə

İpoteka kreditl rinin müasir mahiyy ti nisb t n daha geniş anlamə ə ə ə

ifad etm kd dir. Yarandığı zamandaə ə ə

ipoteka, borclunun öz əmlakını qoruyub saxlama m qs diniə ə

daşıyırdısa, hazırda bu söz mövcud imkanların v g l c kd ehtimalə ə ə ə ə

edil n g lirl rinin qarşılığında ldə ə ə ə ə

etdiyi yaşayış m nzilinin birbaşaə

dövl t v yaxud banklar t r find n maliyy l şdirilm sini ifad ed nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

iqtisadi termindir. D yişm kd olan “kapitalist dövl t” anlayışı özə ə ə ə

yerini “sosial dövl t”- verdiyi hazırkı dövrd , ipoteka kreditl riə ə ə ə

dövl t t r find n v t ndaşların sosial rifahının yaxşılaşdırılması,ə ə ə ə ə ə

yaşayış ş rtl rinin zamana uyğun t min edilm si, insanların haqqı olanə ə ə ə

dal tli g lir bölgüsün nail olunması v dövl tin sosial mahiyy tinin

ə ə ə ə ə ə ə

t zahürü hesab edil bil r. Diqq t ets k bir çox dövl tl rd ipotekaə ə ə ə ə ə ə ə

kreditl ri r mzi faizl rl (1% v ya 2%) v t ndaşlara t klifə ə ə ə ə ə ə ə

edilm kl bir növ birbaşa dövl t d st yi xarakterli olur.ə ə ə ə ə

İpotekanı h miyy tli ed n sas amill ri aşağıdakı kimiə ə ə ə ə ə

 Insanların h yat ş raitinin t xir salınmadanə ə ə ə yaxşılaşdırılması;

 Zamanın d y rl ndirilm si;ə ə ə ə

 Mövcud olan v saitin d y rl ndirilm si;ə ə ə ə ə

 G lirl rin s m r li istifad sinin t min edilm si;ə ə ə ə ə ə ə ə  İnsan resurslarının inkişafı;

 Ail bağlarının möhk ml ndirilm siə ə ə ə .

İpotekanın üstünlüyünü daha d rin qavramaq m qs di ilə ə ə ə

t x yyülümüzü istifad ets k yerin düş r. Bel ki, siz t s vvürə ə ə ə ə ə ə ə ə

edin : Bakıda yaşayırşınız, eviniz yoxdur v kiray haqqıə ə

öd yirsiniz. mlak bazarlarında aylıq kiray haqları ad t nə Ə ə ə ə

m nzilin d y rinin 1/250 v ya 1/300 nisb tind mü yy n edilir.ə ə ə ə ə ə ə ə

Dem li, siz 200 manat kiray haqqı öd yib t xmin n 50 minə ə ə ə ə

manat d y ri olan evd yaşayırsınız v aylıq g lirinizd n 300ə ə ə ə ə ə

manat yığıma yön ltm kl kiray yaşadığınız m nzilin hazırkıə ə ə ə ə

d y rini 167 aya v yaxud da 14 ild n artıq zamana c ml şdirə ə ə ə ə ə ə

bil rsiniz. Lakin, bu zaman üç sas m qama diqq t etm kə ə ə ə ə

lazımdır :

1. İnflyasiyadan qaynaqlanan qiym t artımı;ə

2. M rk zl şm v kommunikasiya ş rtl rinin inkişafə ə ə ə ə ə ə etdirilm si il laq dar bahalaşma;ə ə ə ə

3. H r yeni ild vv lki il nisb t n artan t l batdanə ə ə ə ə ə ə ə ə qaynaqlanan qiym t artımları. ə

Sadalanan ş rtl rin h r biri m nzil qiym tl rinin artımında xüsusiə ə ə ə ə ə

rol oynayır. Orta hesabla illik 5%-lik artım proqnozlaşdırsaq 14 ild n sonra sizin almaq ist diyiniz m nzilin qiym ti t xmin nə ə ə ə ə ə

104 min manat olacaq. H mçinin, bu müdd t rzind kirayə ə ə ə ə

qiym tl rind ki d yişm l ri d n z r aldıqda t xmin n 45000ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

min manat kiray öd miş olacaqsınız. Bu is siz 15-il rzində ə ə ə ə ə

yaşadığınız ev sahib olma d y rinin 149 min manat olması və ə ə ə

yaxud 14 il müdd tind orta hesabla 900 manatın yalnız m nzilə ə ə

ş raiti üçün istifad edilm si dem kdir.ə ə ə ə

g r siz 15 illik müdd t 55 min manat ipoteka götürs niz,

Ə ə ə ə ə

ipoteka kreditl ri üçün n z rdə ə ə ə

tutulmuş hazırkı faizl rl ( adiə ə

ipoteka krediti faizi il hesablanıbə

8%) birlikd annuitet (h r ayə ə

üçün b rab r öd niş ş rti)ə ə ə ə

qaydada ayda 500 manat, kredit müdd tind (167 ay) is c miə ə ə ə

müdd tind is t xmin n 65 min manatdır. B hs etdiyimizə ə ə ə ə ə

praktiki misaldan da aydın olur ki, maliyy imkanlarının və ə

zamanın d y rl ndirilm si baxımından ipoteka krediti il m nzilə ə ə ə ə ə

almaq, ill rl v sait toplayaraq bu m qs d nail olmaqdan dahaə ə ə ə ə ə

m qs d uyğun v s rf lidir.ə ə ə ə ə ə

Göründüyü kimi, ipoteka krediti istiqam tind aparılanə ə

dövl t siyas ti halinin g lirl rinin s m r li istifad si, m nzilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ş raitinin yaxşılaşdırılması baxımından daim aktuallığını saxlayır.ə

Doğrudur ki, ipoteka kreditl şm si sosial aktdır v m qs də ə ə ə ə

v t ndaşların h yat ş raitini yaxşılaşdırmaqdır. Lakin, dövl tinə ə ə ə ə

ipoteka proqramı dig r yan t sirl r malikdir. Bel ki, yeniə ə ə ə ə

t l bin yaranması mlak bazarında canlanmaya s b b olur, tikintiə ə ə ə ə

sektoru genişl nir v bu sah l rl laq li dig r sub sektorlarə ə ə ə ə ə ə ə

inkşaf edir. Eyni zamanda g r ipoteka kreditl şm si m nzilə ə ə ə ə

bazarında ciddi paya sahib olursa, bu zaman proses qiym tə

artımlarına yol açır. Dövl tin v zif si düzgün ipoteka siyas tiə ə ə ə

h yata keçirm kl mümkün m nfi t sirl ri minimuma endirm kə ə ə ə ə ə ə

v mövcud ş rtl r daxilind yüngül ipoteka ş rtl ri t tbiqə ə ə ə ə ə ə

İpoteka haqqında qanunvericilik

İs t nil n iqtisadi prosesin v ya f aliyy tin h yataə ə ə ə ə ə ə

keçirilm si üçün ilk v n vacib faktor hüquqi bazanınə ə ə

formalaşdırılması hesab edilir. T bii ki, Az rbaycanda ipotekaə ə

kreditl şm sinin h yata keçirilm si, prosesin t min edilm si və ə ə ə ə ə ə

m qs dliliyi qanunlar, hüquqi aktlar v s r ncamlarda öz ksiniə ə ə ə ə ə

tapıb.

Az rbaycan Respublikasında ipoteka il laq li münasib tl rə ə ə ə ə ə

aşağıdakı qanunlar vasit si il t nziml nir.ə ə ə ə

 İpoteka Haqqında Az rbaycan Respublikasının Qanunu ;ə

 Az rbaycan Respublikasının Mülki M c ll si ;ə ə ə ə

 Daşınmaz mlakın dövl t reyestri haqqında Az rbaycanə ə ə

Respublikasının Qanunu ;

 Dövl t rüsumu haqqında Az rbaycan Respublikasınınə ə

Qanunu .

Bundan lav ipoteka sisteminin t kmill şdirilm si haqqındaə ə ə ə ə

ölk prezidentinin f rmanları (ə ə Az rbaycan Respublikasındaə

ipoteka kreditl ri sisteminin yaradılması haqqında Az rbaycanə ə

sasnam nin t sdiq edilm si bar d Az rbaycan Respublikası

Ə ə ə ə ə ə ə

Prezidentinin f rmanı, Az rbaycan Respublikasında ipotekaə ə

kreditl rinin verilm si mexanizminin t kmill şdirilm si haqqındaə ə ə ə ə

Az rbaycan Respublikası Prezidentinin F rmanı, Az rbaycanə ə ə

Respublikasında güz ştli ipoteka kreditl rinin verilm siə ə ə

Qaydalarında d yişiklikl r edilm si haqqında Az rbaycanə ə ə ə

Respublikası Prezidentinin F rmanı ə ), Nazirl r Kabinetininə

q rarları (ə İpoteka kağızının formasının t sdiq edilm si bar də ə ə ə

Nazirl r Kabinetinin Q rarı, İpoteka kağızının dövl t qeydiyyatıə ə ə

Qaydalarının t sdiq edilm si haqqında Nazirl r Kabinetininə ə ə

Q rarıə ) v sair normativ hüquqi aktlarla yanaşı, Az rbaycanə ə

Respublikasının t r fdar çıxdığı beyn lxalq müqavil l rdə ə ə ə ə ə

ipoteka qanunvericiliyinin predmeti hesab edilir. Bu qanun və

f rmanlarla yanaşı Az rbaycanda ipoteka kreditl rinin verilmə ə ə ə

qaydaları, yenid n maliyy l şdirm , güz ştli ipoteka ş rtl ri,ə ə ə ə ə ə ə

ilkin qiym tl ndirici v sığorta şirk tl ri il münasib tl r AİF-inə ə ə ə ə ə ə ə

normativ s n dl ri v t limatları il t nziml nir.ə ə ə ə ə ə ə ə

Ölk prezidentinin 15 aprel 2005-ci il tarixli f rmanı ilə ə ə

qüvv y min n “İpoteka Haqqında Az rbaycan Respublikasınınə ə ə ə

Qanunu” ölk v t ndaşlarına ilk d f ipotek kreditl rind nə ə ə ə ə ə ə

ki, qanunda ipoteka predmetinin v xüsusiyy tl rinin mü yy nə ə ə ə ə

edilm si,ə t r fl rinə ə ə hüquq və v zif l rininə ə ə

mü yy nl şdirilm si, ipotekanın növl ri, istifad hüquqları,ə ə ə ə ə ə

dövl t qeydiyyatına alınması v qeydiyyata xitam verilm siə ə ə

qaydaları kimi sas prinsipl ri ksini tapıb. Qanun 7 f sil v 59ə ə ə ə ə

madd d n ibar tdir.ə ə ə

Bu qanunun 6-cı madd si ipoteka predmeti olaraq dövl t reyestrə ə

xidm tind aktiv mülkiyy t hüququ t sdiql nmiş daşınmaz mlakdanə ə ə ə ə ə

istifad edilm sini ş rtl ndirir. Qanun h mçinin, bölünm si mümkünə ə ə ə ə ə

olmayan şyaların hiss -hiss ipotekasını qadağan edir. Lakin, birə ə ə

neç şya borcalanın razılığı il eyni zamanda ipoteka predmeti hesabə ə ə

edil bil r. Y ni, qanunla ümumi ipotekaya icaz verilir. Bununlaə ə ə ə

yanaşı bu qanun, müqavil d xüsusi qeyd olmadığı halda t r fl rinə ə ə ə ə

razılığı sasında ipoteka predmetinin d yişdiril bilm sin imkanə ə ə ə ə

yaradır. (Madd : 6.5. ə İpoteka müqavil sind ayrı qayda n z rdə ə ə ə ə tutulmayıbsa, ipoteka predmeti ipoteka saxlayanın razılığı ilə d yişdiril bil r. Bu halda ipoteka müqavil sind d yişiklikl rə ə ə ə ə ə ə edilir.) Qanunda ümumi mülkiyy t hüququ olan mlakın ipotekayaə ə

qoyulması, yalnız dig r mülkiyy tçil rin notarial qaydada razılığıə ə ə

olduqda mümkün hesab edilir. ( Madd 8.1: ə Ümumi birgə mülkiyy td olan şya bütün mülkiyy tçil rin notariat qaydasındaə ə ə ə ə

ümumi paylı mülkiyy tin iştirakçısı öz payını dig rl rinin razılığıə ə ə

olmadan ipoteka etdir bil r.ə ə

Qanunun 7-ci madd sində ə ipotekanın xüsusiyy tl riə ə

mü yy nl şdirilir. İpotekanın xüsusiyy tl ri dedikd ipotek etdiril nə ə ə ə ə ə ə

mlakın üz rind olduğu torpaq sah sinin d ipoteka predmeti olması,

ə ə ə ə ə

g l c kd yaranmış probleml rd n doğan ipoteka predmetinə ə ə ə ə ə ə

tutmanın mlakın yerl şdiyi torpaq sah sin d aid olması kimiə ə ə ə ə

hüquqi t l bl r n z rd tutulur. Bundan başqa ipoteka haqqındaə ə ə ə ə ə

qanun borcalana 3-cü t r fin ir li sürdüyü h r hansı iddianın qarşılığıə ə ə ə

v t ndaşa m xsus dig r mülkl rl öd nil bilm dikd ipotekaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

predmetin t l b yalnız kreditin dig r hiss si borcver n t r fə ə ə ə ə ə ə ə ə

öd nildikd n sonra müzakir mövzusu ola bil c yin imkan verir.ə ə ə ə ə ə

Başqa sözl ipoteka predmeti ipoteka krediti üzr öhd likl r tamamilə ə ə ə ə

yerin yetirildikd yenid n aktiv mlaka çevrilir.ə ə ə ə

Sadaladığımız ş rtl rin ipoteka müqavil sind ks olunmasıə ə ə ə ə

m cburidir. Çünki, borcalan v borcver n arasındakı g l c kə ə ə ə ə ə

münasib tl rin sas istinad yeri v ya hüquqi t r fl ri yalnız ipotekaə ə ə ə ə ə ə

müqavil sind razılaşdırıldığı kimi olur. İpoteka müqavil si isə ə ə ə

aidiyyatı dövl t qurumu t r find n qeydiyyata alındığı andanə ə ə ə

alınmalıdır. Müqavil dövl t qeydiyyatına alındığı zaman ipotekanınə ə

predmeti, sas öhd liyin mahiyy ti, icra müdd ti v ipoteka saxlayanə ə ə ə ə

bar d m lumat traflı ş kild qeyd edilir. g r müqavil d ipotekaə ə ə ə ə ə Ə ə ə ə

kağızının verilm si n z rd tutulubsa, dövl t qeydiyyatına alınanə ə ə ə ə

zaman bu informasiyanın da qeyd edilm si m cburi t l bl rə ə ə ə ə

sırasındadır. Qanunvericilikd ipoteka müqavil sinin qeydiyyataə ə

alınmasından imtina halları il bağlı s n dl rd çatışmamazlığınə ə ə ə ə

olması, ipoteka etdir nin h min mülkiyy t üz rind s r ncam vermə ə ə ə ə ə ə ə

s lahiyy tinin olmaması v yaxud qanunla m hdudlaşdırılması, b hsə ə ə ə ə

olunan mlakla laq dar m hk m mübahis sinin olması kimiə ə ə ə ə ə ə

hüquqi ng ll r hesab edilir. Lakin, qeydiyyatdan imtina son deyil.ə ə ə

Bel ki, imtina q rarını aldıqdan sonra imtina s b bini aradanə ə ə ə

qaldıraraq mlakı yenid n ipotek etdirm k olar. Bundan başqaə ə ə

v t ndaş ipotekanın dövl t qeydiyyatından imtinanı sassız hesabə ə ə ə

edirs inzibati qaydada m hk m y müraci t ed bil r. Yeriə ə ə ə ə ə ə ə

g lmişk n onu da qeyd ed k ki, ipotekanın dövl t qeydiyyatının l ğviə ə ə ə ə

qanunvericiliy uyğun olaraq ipoteka saxlayanın riz si v yaxud daə ə ə ə

m hk m nin q rarı sasında baş ver bil r. İpoteka müqavil siə ə ə ə ə ə ə ə

dövl t qeydiyyatına alınan zaman dövl t rüsumunu ipoteka qoyanə ə

t r f öd yir.ə ə ə

predmetin sahiblik, onun t yinatı üzr istifad si, v siyy t edilm si,ə ə ə ə ə ə ə

qanunun t l bl rin uyğun s r ncam verm k kimi hüquqları və ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka predmetinin saxlanılması, salamatlığı, üçüncü ş xsl rinə ə

q sdl rind n, t l bl rind n qorunması, vergil rin, kommunalə ə ə ə ə ə ə ə

x rcl rin öd nilm si kimi v zif l ri var. İpoteka saxlayanın isə ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka predmetinin saxlanılmasına n zar t etm k, nöqsanların aradanə ə ə

qaldırılmasını t l b etm k, ipoteka qoyan t r find n x b rdarlıqlaraə ə ə ə ə ə ə ə

m l edilm dikd ipoteka predmetinin sahibliyinin onun xeyrin

ə ə ə ə ə

d yişm si iddiası il m hk m y müraci t etm k kimi hüquqları var.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Sonuncu halda m hk m ipoteka saxlayanın xeyrin q rar çıxararsa oə ə ə ə ə

zaman, sahiblik hüququ tam ş kild ona keçir.ə ə

İpoteka predmetinin sığorta etdirilm si d qanunun vacibə ə

t l bl rind n biridir. Sığorta zamanı ipoteka predmetinin bazarə ə ə ə

qiym ti sas götürülür. g r ipoteka qoyan fiziki ş xsdirs , o zamanə ə Ə ə ə ə

onun h yatı v m k qabiliyy tinin itirilm si riski mütl q sığortaə ə ə ə ə ə ə

edilm lidir.ə

Ümumiyy tl is ipoteka haqqında qanunun q bul edilm siə ə ə ə ə

ölk tarixind ilk d f ipoteka kreditl şm sin start verilm sinə ə ə ə ə ə ə ə ə

s b b oldu. İpoteka prosesinin t nziml nm si, maliyy m nb l rininə ə ə ə ə ə ə ə ə

kreditl ri sisteminin yaradılması haqqında” Az rbaycan Respublikasıə ə

Prezidenti t r find n 16 sentyabr 2005-ci ild f rman imzalanıb.ə ə ə ə ə

F rmanda Az rbaycan Respublikasının M rk zi) Bankı n zdində ə ə ə ə ə

Az rbaycan İpoteka Fondu yaradılması v bununla laq dar görülm liə ə ə ə ə

olan işl rin siyahısı, o cüml d n, AİF haqqında sasnam ninə ə ə ə ə

hazırlanması t l bl ri öz ksini tapıb. Ölk prezidentinin 22 dekabrə ə ə ə ə

2005-ci il f rmanı il is “Az rbaycan Respublikasının M rk ziə ə ə ə ə ə

Bankı n zdind Az rbaycan İpoteka Fondu haqqında sasnam ” və ə ə Ə ə ə

“Az rbaycan Respublikasının M rk zi Bankı n zdind Az rbaycanə ə ə ə ə ə

İpoteka Fondunun v saiti hesabına ipoteka kreditl rinin verilm siə ə ə

Qaydaları” t sdiq etdi. Bel likl , ölk d ipoteka kreditl rininə ə ə ə ə ə

verilm si mexanizminin formalaşdırılması istiqam tind ciddiə ə ə

Az rbaycanda İpoteka kreditl rinin verilm si

ə

ə

ə

prosedurası

İlk önc qeyd etm liyik ki, ipoteka krediti almaq ist y nə ə ə ə

v t ndaş kreditin hansı m nb l rd n alınacağını mü yy n etm lidir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Bel ki, ipoteka kreditl ri verilm ş rtl ri v maliyy nin t minə ə ə ə ə ə ə ə

edilm si m nb yi baxımından üç sas hiss y ayrılır. ə ə ə ə ə ə

1. Güz ştli ipoteka. 2. Adi ipoteka. 3. Kommersiya ipotekası. ə

Bu ipoteka kreditl rinin h r biri ayrı-ayrı qaydalar v ş rtl rə ə ə ə ə

daxilind müşt ril r t qdim olunur. H mçinin, adi v güz ştliə ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka kreditl ri dövl t büdc si, AİF-in aktivl rinin idar edilm siə ə ə ə ə ə

v sair r smi m nb l rd n formalaşdığı halda kommersiya ipotekasıə ə ə ə ə ə

ist nil n bank v ya kredit t şkilatının öz v saiti hesabına formalaşır.ə ə ə ə ə Kreditl rin verilm si ş rtl riə ə ə ə

AİF-in v saitl ri hesabına veril n adi v güz ştli ipoteka kreditl riə ə ə ə ə ə

aşağıdakı t l bl r uyğun olmalıdır:ə ə ə ə

 Kredit Az rbaycan manatı ilə ə ancaq Az rbaycanə

Respublikasının v t ndaşına verilm lidir; ə ə ə

 İpoteka predmeti yalnız m nzil v ya f rdi yaşayış evi olaə ə ə

 Kreditin m bl ği kreditin verildiyi tarix ipoteka il yüklüə ə ə ə

edil n daşınmaz mlakın bazar qiym tinin 85%-d n çoxə ə ə ə

olmamalıdır;

 İpoteka kreditl ri üzr öd nil c k aylıq m bl ğ borcalanınə ə ə ə ə ə ə

(borcalanların) aylıq m cmu g lirinin 70%-d n çoxə ə ə

olmamalıdır;

 Borcalanın (birg borcalanın) v onun ail sinin h yatı və ə ə ə ə

f aliyy ti il laq dar münt z m öd nişl r h r bir ailə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

üzvünün saxlanılması üçün x rc ölk üzr mü yy n olunmuşə ə ə ə ə

yaşayış minimumundan az götürül bilm z;ə ə

 Kreditin son öd niş tarixin borcalanın yaşı qanunvericiliklə ə ə

mü yy n olunmuş pensiya yaş h ddind n çox olmamalıdır; ə ə ə ə

 Kredit daşınmaz mlakın ipotekası il t min olunmalıdır; ə ə ə

 İpoteka il yüklü edil n daşınmaz mlak AİF t r find nə ə ə ə ə ə

t sdiq olunmuş siyahıya daxil olan v onunla m kdaşlığaə ə ə ə

dair müqavil bağlamış müst qil qiym tl ndirici t r find nə ə ə ə ə ə ə

qiym tl ndirilm lidir; ə ə ə

 İpoteka saxlayanın hüquqları qanunvericilikl mü yy nə ə ə

edilmiş qaydada dövl t qeydiyyatına alınmalıdır; ə

 Kredit üzr sas borc v hesablanmış faizl r h r ay b rab rə ə ə ə ə ə ə

hiss l rl (annuitet öd nişl r) öd nilm lidir; ə ə ə ə ə ə ə

 İpoteka il yüklü edilmiş daşınmaz mlakın bazar qiym tiə ə ə

sas götürül r k ipoteka il t min edil n kreditin

 H yat sığorta müqavil si. Birg borcalanların h yat sığortasıə ə ə ə

onların ipoteka kreditinin m bl ği hesablanark n g lirl rininə ə ə ə ə

xüsusi ç kisin proporsional qaydada aparılmalı v birgə ə ə ə

borcalanların h yat sığortasının ümumi m bl ği ipotekaə ə ə

krediti m bl ğind n az olmamalıdır; ə ə ə

 AİF t r find n mü yy n olunan dig r t l bl r. ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Bu zaman yaranan hallardan biri –kiml r güz ştli ipotekaə ə kreditind n istifad ed bil r?ə ə ə ə olur. Yeri g lmişk n qeyd ed k ki,ə ə ə

güz ştli ipoteka krediti dövl tin sosial siyas tinin bir istiqam ti olub,ə ə ə ə

halinin daha az g lirli hiss sin d st k m qs di daşımaqla yanaşı,

ə ə ə ə ə ə ə ə

ölk qarşısında d y rli xidm tl ri olan insanlara v ya onlarınə ə ə ə ə ə

ail l rin dövl t qayğısını ks etdir n bir üstünlüyüd özünd ehtivaə ə ə ə ə ə ə ə

edir. Bu is özlüyünd t qdir layiq hal hesab edilir. “Az rbaycanə ə ə ə ə

Respublikasında güz ştli ipoteka kreditl rinin verilm si” qaydalarınınə ə ə

2-ci müdd ası güz ştli ipoteka kreditind n istifad etm hüququ olanə ə ə ə ə

v t ndaşların siyahısını aşağıdakı kimi mü yy n edir.ə ə ə ə

1. G nc ail nin üzvü olan aşağıdakı ş xsl r;ə ə ə ə

- ş hid ail sinin üzvü ( ri/arvadı, övladları); ə ə ə

- üç ild n az olmayan müdd td dövl t qulluqçusu işl y n ş xsl r; ə ə ə ə ə ə ə ə

- elml r namiz di v ya doktorluq elmi d r c si olan ş xsl r; ə ə ə ə ə ə ə ə

- idman sah sind xüsusi xidm tl ri olan ş xsl r ( f xri b d nə ə ə ə ə ə ə ə ə

t rbiy si v idman xadimi, ölk miqyaslı yarışların qalibi ( I yer ),ə ə ə ə

beyn lxalq miqyaslı yarışların mükafatçıları ( I, II v III yerl r ).ə ə ə

2. Üç ild n az olmayan müdd td h rbi xidm td olan ( müdd tliə ə ə ə ə ə ə

h qiqi h rbi xidm td olan h rbi qulluqçular daxil deyil ), h mçininə ə ə ə ə ə

d ehtiyata v istefaya buraxılmış Az rbaycan Respublikasının h rbiə ə ə ə

qulluqçuları.

Onu da qeyd etm k lazımdır ki, b hs etdiyimiz qaydalara sas n,ə ə ə ə

ipoteka kreditl ri üzr güz ştl rd n istifad etm k hüququ olan h rə ə ə ə ə ə ə ə

bir ail (ş xs) bu güz ştl rd n yalnız bir d f istifad ed bil r. Buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m hdudiyy td sas m qs d m hdud imkanlardan istifad zamanıə ə ə ə ə ə ə ə

dal tin t min edilm sin xidm t etm kdir.

C dv l 1 : İpoteka kreditl rinin verilm si ş rtl riə ə ə ə ə ə

Ş rtl rə ə Adi ipoteka kreditl riə Güz ştli ipoteka kreditl riə ə

Maksimal m bl ğə ə 50000 AZN 50000 AZN

Maksimal illik faiz d r c siə ə ə 8% 4%

Maksimal müdd tə 25 il 30 il

Minimum ilkin öd nişə 20% 15%

Aylıq annuitet öd nişə

m bl ği (50 min manatə ə

kredit alındığı halda)

386 AZN 239 AZN

M nbə ə : Az rbaycanə Respublikası Dövl tə İpoteka Fondu :http://www.amf.cbar.az/?/az/content/157/

C dv ld n d göründüyü kimi, adi v güz ştli ipoteka kreditl rininə ə ə ə ə ə ə

maksimal m bl ği b rab rdir (50 min manat). Lakin, dig r üç ş rtə ə ə ə ə ə

illik faiz, müdd t v ilkin öd niş ş rtl rind f rq var. N tic d aylıqə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

annuitet öd nişl r arasında ciddi f rq yaranır. ə ə ə Bel ki, 25 il müdd tinə ə ə

50 min manat adi ipoteka götür n ş xs aylıq 386 manat olmaqlaə ə

müdd tin sonuna q d r c mi 116 min manat öd niş etdiyi halda,ə ə ə ə ə

güz ştli ipoteka götür n ş xs müvafiq olaraq aylıq 264 manat, c miə ə ə ə

is 79200 manat m bl ğind öd niş edir. Dig r t r fd n n z rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

alsaq ki, güz ştli ipoteka krediti üçün öd m nin maksimal müdd ti 30ə ə ə ə

il mü yy n edilib bu zaman aylıq öd niş 239 manata b rab r olur ki,ə ə ə ə ə

İpoteka kreditinin alınması üçün t l b olunan s n dl rə ə ə ə ə

T l b edil n s n dl rin siyahısını t qdim etm mişd n vv l onuə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

qeyd etm k lazımdır ki, ipoteka kreditinin ld edilm si zamanıə ə ə ə

n ağır proses s n dl rin toplanması hesab edilir. Bel ki, buə ə ə ə ə

zaman müxt lif r smi qurumlar t r find n alınmalı olan 18 addaə ə ə ə ə

s n d toplanmalıdır ki, bu da haqlı olaraq v t ndaşlarınə ə ə ə

narazılığına s b b olur. T l b edil n s n dl r aşağıdakılardır : ə ə ə ə ə ə ə ə

1. Borcalanın (birg borcalanın) ş xsiyy tini t sdiq ed nə ə ə ə ə

s n d v s n din sur ti;ə ə ə ə ə ə

2. Nikahın bağlanması (v ya boşanma) bar d ş had tnamə ə ə ə ə ə

(s n din sur ti);ə ə ə

3. Borcalanla (birg borcalanla) birg yaşayan yetkinlik yaşınaə ə

çatmış ail üzvl rinin ş xsiyy tini t sdiq ed n s n dl rə ə ə ə ə ə ə ə ə

(s n dl rin sur ti);ə ə ə ə

4. Borcalanın (birg borcalanın) yetkinlik yaşına çatmamış ailə ə

üzvl rinin ş xsiyy t v siq l ri v ya doğum haqqındaə ə ə ə ə ə ə

ş had tnam l ri (s n dl rin sur ti);ə ə ə ə ə ə ə ə

5. Borcalanın (birg borcalanın) m k müqavil si v ya onunə ə ə ə ə

iş yerinin kadrlar idar si t r find n t sdiq edilmiş m kə ə ə ə ə ə ə

6. Borcalanın (birg borcalanın) g lirl rini t sdiq ed nə ə ə ə ə

s n dl r ( sas v g r varsa, lav iş yerind n arayış və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s.);

7. İpoteka predmetinin qiym tl ndirm aktı.ə ə ə

İpotekanın r smil şdirilm si üçün t l b edil n s n dl rə ə ə ə ə ə ə ə ə

1. İpoteka qoyulan yaşayış sah si üzr mülkiyy t hüququnuə ə ə

t sdiq ed n s n d (dövl t reyestrind n çıxarış) v texnikiə ə ə ə ə ə ə

pasport (t l b olunduqda);ə ə

2. İpoteka predmetinin dig r öhd likl r üzr yüklü edilm m siniə ə ə ə ə ə

v m hdudiyy t olmadığını t sdiq ed n s n d;ə ə ə ə ə ə ə

3. İpoteka qoyulan yaşayış sah si üzr qeydiyyatda olanlarə ə

haqqında arayış;

4. İpoteka predmetinin ipotekaya qoyulmasına və

m hk m d nk nar qaydada satılmasına dair rin/arvadın,ə ə ə ə ə ə

ipoteka predmetind qeydiyyatda olan dig r yetkinlik yaşınaə ə

çatmış ail üzvl rinin notariat orqanlarına t qdim olunanə ə ə

razılığının sur ti. İpoteka predmetinin mülkiyy tçisi yetkinlikə ə

yaşına çatmamış ş xs olduqda, onun maraqları ç rçiv sində ə ə ə

s lahiyy tli q yyumluq v himay çilik orqanlarının razılığınınə ə ə ə ə

İpotekanın r smil şdirilm sind n sonra t qdim olunmalıə ə ə ə ə

s n dl rə ə ə

1. İpoteka müqavil sinin (Qarışıq müqavil ) v ipoteka kağızının sliə ə ə ə

v onların dövl t qeydiyyatından keçm sini t sdiql y nə ə ə ə ə ə

s n dl r;ə ə ə

2. Borcalanın h yatın ölüm halından v m k qabiliyy tininə ə ə ə ə

itirilm sinin v ipoteka predmetinin sığortalanmasının v sığortaə ə ə

öd nişl rinin öd nildiyini t sdiql y n s n dl r;ə ə ə ə ə ə ə ə ə

3. Alınmış yaşayış sah sinin alqı-satqı müqavil sinin sür ti;ə ə ə

4. Yaşayış sah sinin satıcısının (fiziki ş xsl r üçün) ş xsiyy tiniə ə ə ə ə

t sdiq ed n s n dl r.ə ə ə ə ə

Borcalan f rdi sahibkar olduqda lav olaraq t qdim olunmalıə ə ə ə

s n dl rə ə ə

1. Sahibkarın vergi orqanlarında qeydiyyatdan keçm si haqqındaə

ş had tnam (sur ti);ə ə ə ə

2. Vergi orqanları t r find n q bul olunmuş g lir vergisi v yaə ə ə ə ə ə

sad l şdirilmiş vergi b yannam si.ə ə ə ə

Borcalan güz ştli kateqoriyaya aid olduqda lav olaraq t qdimə ə ə ə

olunmalı s n dl rə ə ə

1. Güz ştli kateqoriyaya aid olmasını t sdiq ed n s n d. ə ə ə ə ə

İpoteka krediti ld etm k üçün t l b edil n s n dl rinə ə ə ə ə ə ə ə ə

çoxluğu bir çox hallarda v t ndaşlar üçün keçilm z baryerə ə ə

funksiyasını yerin yetirir ki, bu hal halinin azt minatlı hiss si üçünə ə ə ə

daha ciddi probleml r yaradır. Bel ki, s n dl rin çoxluğuə ə ə ə ə

administrativ ng ll ri daha da artırır v b zi hallarda is süni imtinaə ə ə ə ə ə

variantı yaradır. Bel fikirl şirik ki, bu tip neqativ halların qarşısınıə ə

almaq m qs di il t l b edil n s n dl rin sayını azaltmaqə ə ə ə ə ə ə ə ə

mümkündür. N z r alsaq ki, hazırda elektron hökum tin yaradılmasıə ə ə ə

istiqam tind ciddi işl r görülüb v v t ndaşlar haqqında m lumatə ə ə ə ə ə ə

bazası formalaşdırılıb, bu s n dl rin b zil ri ipoteka ver n qurumlarə ə ə ə ə ə

t r find n elektron qaydada müraci t etm kl qısa zaman k siyində ə ə ə ə ə ə ə

ld edil bil r.

ə ə ə ə

İpoteka prosesi yuxarıda qeyd edil n s n dl rin d t l bə ə ə ə ə ə ə

olunma ardıcıllığından göründüyü kimi, m rh l li ş kild h yataə ə ə ə ə ə

keçirilir. Bel ki, kredit almaq haqqında q rar ver n h r bir ş xsə ə ə ə ə

vv lc t sdiq edilmiş ş rtl r daxilind ş xsi imkanlarını

ə ə ə ə ə ə ə ə

qiym tl ndirm lidir. Çünki, t l b olunan ş rtl rd n h r hansı biriə ə ə ə ə ə ə ə ə

olmadıqda kreditin alınması mümkün deyil v bu m qs dl müvafiqə ə ə ə

qurumlara müraci t etm k s m r siz vaxt itkisin v sonradanə ə ə ə ə ə ə

ümidsizliy yol aça bil r. Yeri g lmişk n qeyd etm k ist yirik ki,ə ə ə ə ə ə

ş xsin m k haqqı kreditin geri qaytarılmasına kifay t etmirs buə ə ə ə ə

zaman ail nin dig r üzvü v ya üzvl ri kreditin geri qaytarılmasıə ə ə ə

haqqında bank qarşısında öhd lik götür bil r ki, bu da onların birgə ə ə ə

problemi sayılan m nzil m s l sinin h llin köm k ed r. gə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə

v t ndaşr ipoteka krediti almaq q rarı q bul edirs ipoteka kreditiə ə ə ə ə

verm s lahiyy ti olan müv kkil kredit t şkilatına (banka) müraci tə ə ə ə ə ə

ed r k ilkin qiym tl ndirm d n keçm lidir. Bundan sonrakıə ə ə ə ə ə ə

m rh l h lledici m qam hesab edilir. Çünki, müraci t etdiyinizə ə ə ə ə ə

kredit t şkilatı sizin t qdim etdiyiniz s n dl r sasında kreditə ə ə ə ə ə

qaytarma imkanlarınızı, ipotek edil n mlakın iqtisadi parametrl riniə ə ə

y ni, d y ri v v ziyy tinin qiym tl ndirilm sini h yata keçirir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Kredit t şkilatı m hz bu qiym tl ndirm d n sonra siz kredit verilib,ə ə ə ə ə ə ə

verilm m si haqqında q rar q bul edir. g r siz kreditin verilm siə ə ə ə Ə ə ə ə

q rarı q bul edilirs , artıq ipoteka kreditinin r smil şdirilm sinə ə ə ə ə ə ə

başlanılır, m rh l üçün z ruri olan s n dl r toplanılır, kredit, ipotekaə ə ə ə ə ə ə

v sığorta müqavil l ri imzalanır v t sdiq edilir. Bu zaman yarananə ə ə ə ə

hüquqlar dövl t qeydiyyatına alınır. M hz bundan sonra kreditinə ə

verilm si mümkündür. lb tt ki, mü yy n edilmiş ilkin öd nişə Ə ə ə ə ə ə

m bl ği öd nm li, öd niş mütl q bank yolu il h yata keçirilm lidir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

İpotek edil n mlakın d y rinin dig r qalığı is ipoteka kreditiə ə ə ə ə ə

kredit t şkilatı qarşısında ş xsin götürmüş olduğu öhd liyin icrası başaə ə ə

çatdıqdan sonra mlak üz rind tam s lahiyy t ş xs verilir. Y ni,ə ə ə ə ə ə ə ə

öhd lik yerin yetirilm y n q d r mlakın satılması, başqasınınə ə ə ə ə ə ə ə

adına keçirilm si v s. kimi hüquqlar yalnız kredit t şkilatının razılığıə ə ə

v iştirakı il mümkündür.ə ə

İpoteka kreditinin ld edilm si üçün h yata keçiril n s n dl şmə ə ə ə ə ə ə ə ə

m liyyatlarının müdd ti Az rbaycan Respublikasının dig r

ə ə ə ə ə

qanunvericilik aktları il t nziml nir v aşağıdakı c dv ld mü yy nə ə ə ə ə ə ə ə ə

C dv l 2: ə ə İpoteka kreditinin r smil şdirilm si zamanı ayrı-ayrıə ə ə s n dl rin ld edilm si üçün t l b edil n s n dl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

H r k tin adıə ə ə Müdd tə

i

Qanunvericilik

Daşınmaz mlak üz rind hüquqlarınə ə ə m hdudlaşdırılmasına (yüklülüyün )ə ə dair dövl t reyestrind n arayışınə ə verilm sin görə ə ə (Forma 1)

5 iş günü “Daşınmaz mlakın dövl tə ə reyestri haqqında” AR Qanun, Madd 5.3.ə

Daşınmaz mlak üz rind mülkiyy tə ə ə ə hüquqlarının dövl t qeydiyyatınaə alınması bar də ə çıxarışın verilm siə

20 gün “Daşınmaz mlakın dövl tə ə reyestri haqqında” AR Qanun, Madd 9.2ə

İpotekanın dövl t qeydiyyatınaə alınması

5 gün “Daşınmaz mlakın dövl tə ə reyestri haqqında” AR Qanun, Madd 20.3ə

İpoteka kağızının dövl t qeydiyyatınaə alınması

3 gün “İpoteka kağızının dövl tə qeydiyyatı Qaydaları” nın 2.2-ci b ndiə

İpoteka kağızının lav qeydiyyatıə ə 2 gün “İpoteka kağızının dövl tə qeydiyyatı Qaydaları” nın 3.3-cü b ndiə

İpoteka predmetinin qiym tl n-ə ə dirilm siə

1-3 gün

M nb :Az rbaycanə ə ə Respublikası Dövl tə İpoteka Fondu

http://www.amf.cbar.az/?/az/content/92/

İpoteka kreditl rinin alınması zamanı öd nilm li olan x rcl r h yataə ə ə ə ə ə ə

keçiril n h r k tl r üçün dövl t rüsumları, sığorta x rcl ri və ə ə ə ə ə ə ə ə

Respublikasının Qanunu il mü yy n edilib. Aşağıdakı c dv lə ə ə ə ə

vasit si il ipoteka prosesind ayrı-ayrı h r k tl ri zamanı t l bə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunan rüsumların m bl ği ks etdirilib.ə ə ə

C dv l 3: ə ə İpotekanın alınması zamanı t l b edil n ayrı-ayrıə ə ə h r k tl r dövl t rüsumuə ə ə ə ə ə

Aparılan h r k tin adıə ə ə Rüsum (AZN)

H r k tiə ə ə

aparan idar nin adıə

Dövl tə

rüsumu haqqında AR Qanunu Kredit müqavil l rinin t minatıə ə ə

kimi bağlanılan ipoteka müqavil l ri üçünə ə

28

Notariat

kontorları Madd 10.4.3ə İpoteka krediti hesabına alınan

yaşayış sah sin dair qarışıqə ə

müqavil formasında bağlanan alqı-ə

satqı v ipoteka müqavil sininə ə

t sdiqi üçün:ə

Notariat

kontorları Madd 10.4-1ə

Bakı ş h rində ə ə 110 dig r ş h r v rayonlardaə ə ə ə 44 Qanunvericilikl n z rd tutulmuşə ə ə ə

güz ştli ipoteka krediti hesabınaə

alınan yaşayış sah sin dair qarışıqə ə

müqavil formasında bağlanan alqı-ə

satqı v ipoteka müqavil sininə ə

t sdiqi üçün:ə

Notariat kontorları

Madd 10.4-2ə

Bakı ş h rində ə ə 55 dig r ş h r v rayonlardaə ə ə ə 22 Daşınmaz əmlak üz rində ə

hüquqların m hdudlaşdırılmasınaə 10

Daşınmaz mlakın

Ə

görə (Forma 1)

Daşınmaz əmlak üz rində ə

mülkiyy t hüquqlarının dövl tə ə

qeydiyyatına alınması bar də ə çıxarışın verilm siə

30

Daşınmaz mlakın

Ə

Dövl t Reyestriə

Xidm tiə

Madd 26.1.1ə

İpotekanın dövl t qeydiyyatınaə

alınması üçün

20 Daşınmaz mlakın

Ə

Dövl t Reyestriə

Xidm tiə

Madd 26.2ə

İpotekanın t krar v lav dövl tə ə ə ə ə

qeydiyyatına alınması üçün 10

Daşınmaz mlakın

Ə

Dövl t Reyestriə

Xidm tiə

Madd 26.4ə

Daşınmaz mlakın ipoteka ilə ə

yüklülükd n azad edilm siə ə 10

Daşınmaz mlakın

Ə

Dövl t Reyestriə

Xidm tiə

Madd 26.4ə

İpoteka kağızını t rtib ed n ş xsinə ə ə

imzasının t sdiqi üçünə 0.25

Notariat

kontorları Madd 10.16ə İpoteka kağızının dövl t qeydiyyatıə

üçün

5 Qiym tliə

Kağızlar üzrə

Dövl tə

Komit siə

Madd 21.5ə

İpoteka kağızının lav qeydiyyatıə ə

üçün

2 Qiym tliə

Kağızlar üzrə

Dövl tə

Komit siə

Madd 21.6ə

M nb : Az rbaycan Respublikası Dövl t İpoteka Fonduə ə ə ə http://www.amf.cbar.az/?/az/content/92/

İpoteka h r k tl ri zamanı yaranan x rcl r c dv l 3-d t svirə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

kontorlarının Bakı ş h ri v dig r rayonlar arasında t tbiq etdiyiə ə ə ə ə

xidm t tarifl rinin d yişm sind n qaynaqlanır. Lakin, ipotekaə ə ə ə ə

götür nin öd m li olduğu x rcl r bununla bitmir. Bel ki, ipotekaə ə ə ə ə ə

predmetinin d y rl ndirilm si v sonradan onun sığorta etdirilm si,ə ə ə ə ə ə

ipoteka götür nin özünün q za v x st likd n sığorta etdirilm si də ə ə ə ə ə ə ə

bu sıraya daxil olan x rcl rd ndir. ə ə ə İpoteka predmetinin qiym tl ndirilm si zamanı öd nilm li olan xidm t haqqı ipotekaə ə ə ə ə ə

predmetinin sah sind n v m nsubiyy tind n asılı olaraq d yişir.ə ə ə ə ə ə ə

g r ev 1-3 otaqlıdırsa 50-70 AZN, daha çox otaqlıdırsa 80-100 AZN,

Ə ə

f rdi yaşayış evidirs 100-120 AZN xidm t haqqı öd m lidir.ə ə ə ə ə

Ipoteka prosesi zamanı yaranan sığorta x rcl ri is ld edil nə ə ə ə ə ə

kreditin m bl ğind n asılı olaraq d yişir.ə ə ə ə Bu zaman t tbiq edil nə ə

qaydaya gör f rdi q za v x st likl rd n sığorta kreditinə ə ə ə ə ə ə ə

m bl ğinin 0.5%-0.7%-i, ipoteka predmetinin sığortası is kreditinə ə ə

m bl ğinin 0.3%-0.4%-i miqdarında mü yy n edilir. Bel likl , g rə ə ə ə ə ə ə ə

v t ndaşın ə ə ə əld etdiyi kreditin m bl ği 50 minə ə

manatdırsa bu zaman 250-350 manat m bl ğində ə ə

sığorta, 150-200 manat m bl ğind is ipoteka predmetinin sığortaə ə ə ə

haqqı öd nilm lidir.ə ə

Yuxarıda qeyd etdikl rimizd n göründüyü kimi, ipoteka prosesiə ə zamanı yaranan x rcl r t xmin n 580-830 AZN arasında d yişə ə ə ə ə ə bil r. X rcl rin d yişm sin s b b ipoteka krediti müraci t və ə ə ə ə ə ə ə ə ə s n dl şm nin Bakı ş h ri v regionlarda olması, h mçininə ə ə ə ə ə ə ə kreditin m bl ğind n asılı olaraq d yişir. ə ə ə ə

Sadaladığımız prosedur qaydalarını yerin yetirdikd n sonra kreditə ə

sizin adınıza ayrılır.

Bundan sonrakı m rh l ipotek etdiril n m nzil d y rinin kreditə ə ə ə ə ə ə

t şkilatının öd m diyi m bl ği m nzil sahibinin adına köçürm kə ə ə ə ə ə ə

olur. Y ni, ilkin öd nişi bank yolu il öd miş olursan v dig r hissə ə ə ə ə ə ə

is ld olunan kredit hesabına öd nilir. Bel likl m nzil s nin adınaə ə ə ə ə ə ə ə

s n dl şdirilmiş olur. Baxmayaraq ki, mlak bankda kreditin girovuə ə ə ə

olaraq qeyd alınıb, s n m nzilin mülkiyy tçisi olursan. B z nə ə ə ə ə ə

insanlar düşünür ki, sad c öd niş bitdikd n sonra mülkiyy tçiə ə ə ə ə

Az rbaycanda İpoteka kreditl şm si r q ml rd

ə

ə

ə

ə ə ə ə

Qeyd etdiyimiz kimi ölk mizd ipoteka kreditl rinin verilm sinə ə ə ə ə

2006-cı ild n başlanılıb. Öt n 6 il rzind haliy veril n ipotekaə ə ə ə ə ə ə

kreditl rinin h cmi 420.19 milyon manat olub. 2013-cü ilin yanvar-ə ə

avqust aylarında is 78.16 milyon manat m bl ğind ipoteka kreditiə ə ə ə

verilib. Bel likl , AİF x tti il veril n kreditl rin ümumi h cmiə ə ə ə ə ə ə

498.35 milyon manat olub. T bii ki, AİF yarandığı ilk günl rdə ə ə

maliyy imkanları çox az idi. Bel ki, 2006-cı ild fond haliy yalnızə ə ə ə ə

dövl t büdc sind n ayrılan 5.6 milyon manat v saiti t qdim edirdis ,ə ə ə ə ə ə

hazırda AİF-in maliyy l şm m nb l ri daha çoxdur v bunlaraə ə ə ə ə ə ə

dövl t büdc sind n ayrılan v saitl r, AİF t r find n yenid nə ə ə ə ə ə ə ə ə

maliyy l şdirm n tic sind yaranan v saitl r v AİF-inə ə ə ə ə ə ə ə ə

yerl şdirdiyi istiqrazlardan ld edil n v saitl r aiddir. Fond vasit siə ə ə ə ə ə ə

il ipoteka kreditl şm sinin ill r üzr dinamikası aşağıdakı qrafikdə ə ə ə ə ə

göst rilmişdir. ə

Qrafik 1 : AİF t r find n veril n ipoteka kreditl rinin ill r üzrə ə ə ə ə ə ə dinamikası

0 50 100

5.6 70.2

0 76.9 97.0895.64_74.7774.16

milyon manatla

M nb :ə ə AİF-hesabatları sasında hazırlanıbə

Qrafikd n d göründüyü kimi qısa müdd t rzind ölk d ipotekaə ə ə ə ə ə ə

kreditl şm sinin h cmi t xmin n 15 d f d n çox artıb. Yalnızə ə ə ə ə ə ə ə

m lum qlobal maliyy böhranı il laq dar 2008-ci ild kreditl şmə ə ə ə ə ə ə ə

r smi olaraq dayandırılmışdı. Buna s b b faktiki maliyy qıtlığı yox,ə ə ə ə

qlobal maliyy böhranına s b b olan sas amil kimi ABŞ v bir sıraə ə ə ə ə

Avropa ölk l rind ipoteka kreditl rinin geri qaytarılmasında yarananə ə ə ə

problemin hesab edilm si idi. Başqa sözl des k, baş verrmiş böhranə ə ə

Az rbaycan hökum tini daha ehtiyatlı davranmağa vadar edirdi. Lakin,ə ə

qısa müdd t sonra 2009-cu ild ipoteka kreditl şm si b rpa edildi və ə ə ə ə ə

el h min il haliy 77 milyon manat m bl ğind kredit verildi.ə ə ə ə ə ə ə

Hazırda Az rbaycanda ipoteka kreditl şm sinin ÜDM-d xüsusiə ə ə ə

ç kisi 0.8%-dir. İpoteka kreditl rinin ÜDM-d ki h cmin görə ə ə ə ə ə

ölk miz dünyada n son yerl rd n birini tutur. M s l n, ABŞ daə ə ə ə ə ə ə

müvafiq göst rici 69%- , İsveçr d is 130%- çatır. İpotekaə ə ə ə ə ə

imkanlarının genişliyin d lal t edir. Az rbaycanda is il rzində ə ə ə ə ə ə

ipoteka kreditind n orta hesabla 3 min v t ndaş istifad edir. N z rə ə ə ə ə ə ə

alsaq ki, ölk mizd h r il t xmin n 45-50 min yeni ail qurulur və ə ə ə ə ə ə

onların 85%-ni g ncl r t şkil edir ipoteka kreditinin 2-3 min n f rə ə ə ə ə ə

şamil edilm si doğru deyil. V ziyy tin h miyy tliliyini n z rə ə ə ə ə ə ə ə ə

alaraq ipoteka m qs di il dövl t büdc sin ayrılan v saitl rin h cmiə ə ə ə ə ə ə ə ə

minimum 5 d f artırılmalıdır. Xatırlatmaq yerin düş r ki, 2013-cüə ə ə ə

ild dövl t büdc sind n AİF- ayrılan v saitin h cmi 40 milyonə ə ə ə ə ə ə

manat olub. Bundan vv lki ill rd d büdc d n fonda ayırmalarə ə ə ə ə ə ə

daha az 7-20 milyon manat h cmind olub. Lakin, n z r alsaq ki,ə ə ə ə ə

hazırda sosial v ya adi ipoteka ş rtl rind kreditl r t klif etm k öz lə ə ə ə ə ə ə ə

bank sektorunun marağında deyil, dem k ki, dövl t büdc sind n buə ə ə ə

sah y ayrılan v saitl rin h cminin artırılması vacibdir. Az rbaycanə ə ə ə ə ə

v t ndaşı üçün daha çox h miyy t k sb ed n ev probleminin h lliə ə ə ə ə ə ə ə

kimi bir m qs dl c mi 40 milyon v ya daha az v saitin ayrılmasıə ə ə ə ə ə

haqlı narazılıq doğurur. Halbuki, büdc x rcl m l rind s m r liliyiə ə ə ə ə ə ə ə ə

v m qs dliliyi t min etm kl AİF- ayrılan v saitl rin m bl ğiniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

d f l rl artırmaq mümkündür. Ümumiyy tl is AİF-in maliyyə ə ə ə ə ə ə ə

qaynaqları artırılmalı, beyn lxalq t crüb d daha çox istifad edil nə ə ə ə ə ə

sığorta fondlarının kreditl şm y c lb edilm si t min edilm lidir.ə ə ə ə ə ə ə

Diaqram 1. İpoteka kreditl ri üzr maliyy resurslarınınə ə ə

dinamikası, mln.AZN

M nb : Az rbaycan Respublikası Dövl t İpoteka Fonduə ə ə ə http://www.amf.cbar.az/imagemanager/images/statistika/verilmis %20kreditler.JPG.JPG

Göründüyü kimi, 2009-cu ild n etibar n AİF dünya maliyyə ə ə

bazarlarında öz istiqrazlarını yerl şdirm kl ipoteka proqramınınə ə ə

maliyy l şdirilm si m qs di il v saitl r c lb etm y başlayıb.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Lakin, istiqrazların yerl şdirilm sind n ld edil n v saitl r yalnızə ə ə ə ə ə ə ə

is 10% olmasıdır. İstiqrazlara gör faizl rin yüks k olması h minə ə ə ə ə

v saitl rin güz ştli ipoteka kreditl rinin verilm sind istifadə ə ə ə ə ə ə

edilm sini s m r siz edir. ə ə ə ə

Diaqram 2. İpotekadan istifad ed nl rin yaş qrupları üzrə ə ə ə bölgüsü

37.00%

36.00% 27.00%

18-29 yaş 30-35-yaş

36 yaş və yuxarı _{Az rbaycanda ipoteka kreditl rininə ə}

böyük bir qismi 35 yaşına q d r olan y ni g nc ail l r verilib.ə ə ə ə ə ə ə

halinin bu kateqoriyasına veril n kreditl rin h cmi ümumi ipoteka

Ə ə ə ə

kreditl şm sinin 73%-ni t şkil edib, 27%-i is 35 yaşdan yuxarıə ə ə ə

v t ndaşlara verilib. Yeri g lmişk n qeyd etm k lazımdır ki, ölk də ə ə ə ə ə ə

ipoteka qanunvericiliyin sas n v t ndaşın güz ştli v ya adiə ə ə ə ə ə ə

ipotekadan y ni AİF t r find n maliyy l ş n yolla bir d f ipotekaə ə ə ə ə ə ə ə ə

krediti almaq hüququ var. Bu ş rt kommersiya ipotekasına aid edilmir.ə

Kommersiya ipotekasının ş rtl ri is ağır olduğu üçün v t ndaşlarə ə ə ə ə

İpoteka beyn lxalq t crüb d

ə

ə

ə ə

Qeyd etdiyimiz kimi, ipoteka kreditl rinin verilm sind sasə ə ə ə

m qs d insanların yaşam ş rtl rini inkişaf etdirm k, sosialə ə ə ə ə

probleml r dal tli h ll yolunu mü yy n etm k v v t ndaş-dövl tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

münasib tl rind birincinin t bii haqlarına d st yi ifad etm kdir.ə ə ə ə ə ə ə ə

M hz bu prizmadan yola çıxaraq XX srin vv ll rind n başlayaraqə ə ə ə ə ə

v hşi kapitalizmin zamanla daha yumşaq v sosial formaya doğruə ə

d yişm si ipoteka kreditl rinin inkişafına t kan verdi. Öt n srin 30-ə ə ə ə ə ə

cu ill rind dünya iqtisadiyyatında v o cüml d n ABŞ-da baş ver nə ə ə ə ə ə

d rin iqtisadi depressiya v daha sonrakı dövrd Avropadaə ə ə

infrastrukturun m hvi il n tic l n n qlobal müharib n tic də ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yaşam ş rtl rini ciddi ş kild ağırlaşdırdı v daşınmaz mlak bazarıə ə ə ə ə ə

çökdü.

Bel bir ş raitd dövl t ilk növb d daşınmaz mlak bazarındakıə ə ə ə ə ə ə

qarışıqlığı aradan qaldırmaq m qs di ilə ə ə hüquqi bazanı möhk ml ndirdi. Bel likl , ilk d f Q rbi Avropa dövl tl ri ipotekə ə ə ə ə ə ə ə ə

etdirilmiş daşınmaz mlakın kreditor t şkilat t r find n satılmasınıə ə ə ə ə

qadağan etdi. İpotek etdirilmiş mlak yalnız m hk m q rarı il satılaə ə ə ə ə ə

bil rdi. Daha sonra is ABŞ konqresi Milli İpoteka İttifaqı (“Fannieə ə

haqqında q rar q bul etdi ki, sonradan bu t şkilatlar ikinci ipotekaə ə ə

bazarının yaranmasında v inkişafında ciddi rol oynayır. Yaradılanə

hüquqi baza v atılan addımlar n tic sind dövl t bu sah y n zar tiə ə ə ə ə ə ə ə ə

öz üz rin götürmüş oldu. Ümumiyy tl is ABŞ-da ilk yığımə ə ə ə ə

c miyy ti 1831-ci ild yaradılan “Oxford Provident Buildingə ə ə

Assocation” hesab edilir.

Bel likl , yaranmış ş rait dövl tl r t r find n h yata keçiril nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ipoteka siyas tinin strateji h miyy tini daha da artırdı. Hazırda isə ə ə ə ə

ipoteka kreditl şm si hökum tl rin sosial siyas tind indiqator roluə ə ə ə ə ə

oynayır.

Günümüzd , dünyada ipoteka sisteminin iki t kmill şmiş modeliə ə ə

mövcuddur.

1. Sekuritizasiya ( Amerikan) 2. Sosial (Avropa)

İpoteka kreditl şm sind ABŞ modeliə ə ə

Sekuritizasiya modelind ipotekaya gör veril n kredit,ə ə ə

qiym tli kağız olan ipoteka kağızı hesab olunur. Bu halda ipotekaə

kağızı borcun t minatçısı kimi çıxış edir v eyni zamanda borc alanınə ə

borc ver n qarşısında öhd liyini t sdiq ed n hüquq s n d hesabə ə ə ə ə ə

sistemin malikdir v eyni zamanda faiz d r c l ri maliyyə ə ə ə ə ə ə

bazarındakı qiym tl rd n asılı olaraq d yişk n xarakterli olur. İkinciə ə ə ə ə

bazardakı qurumlar “Federal National Mortgage” (FNMA) və

“Goverment National Mortgage Association” kimi dövl t qurumları ilə ə

birlikd vahid bir sistem formalaşdıraraq yatırım ed nl r özə ə ə ə

hiss l rini satırlar.ə ə

ABŞ-da ipotekaya saslanan kredit bazarı bir-biri il laq darə ə ə ə

olan iki hiss li ş kild f aliyy t göst rir. İlkin bazarda kredit ver nə ə ə ə ə ə ə

t şkilatlar, o cüml d n ipoteka krediti ver n t şkilatlar, yal tl r aidə ə ə ə ə ə ə ə ə

v yerli mlak maliyy l şdirilm sini t min ed n t şkilatlar, kreditə ə ə ə ə ə ə ə

t şkilatları, kommersiya bankları, yığım c miyy tl ri, kredit birlikl ri,ə ə ə ə ə

h yat siğortası t şkilarları, investisiya bankları, ipoteka kredit bankları,ə ə

daşınmaz mlak investisiya ortaqlıqları, ş h r mlak xidm ti t minə ə ə ə ə ə

ed n t şkilatları sas aktyorlar hesab edilir. Bu t şkilatlar, inşaatə ə ə ə

kreditl ri, torpaq kreditl ri, körpü kreditl r, davamlı maliyy l şdirmə ə ə ə ə ə

kreditl ri kimi kreditl ri t min etm kd dil r.ə ə ə ə ə ə

Bu tip t şkilatlarda m liyyatların riskin n zar t ed n v t şkilə ə ə ə ə ə ə ə ə

ed n dövl t qurumlarının o cüml d n, Federal mlak İdar si, Ş h rə ə ə ə Ə ə ə ə

mlak Xidm tl ri v mlak qiym tl ndirm idar l rinin ekspertl ri

Ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

var. Qeyd etdiyimiz dövl t qurumları veril n kreditin geri dönüşünüə ə

İkinci bazarda ipoteka kreditini daşınan qiym t halına çevir nə ə

v z man t t min ed n FNMA, GNMA v FHLMC kimi xüsusiə ə ə ə ə ə

t şkilatlar var. Bu m rh l d s rmay bazarı t şkilatı, ratingə ə ə ə ə ə ə ə

t şkilatları, Milli Sığorta Brokerler Birliyi (NAIC, National Associationə

Insurance Commisionners) f aliyy t göst rir.ə ə ə

Birinci bazarın f aliyy tin qısaca olaraq aşağıdakı kimi sıralamaq olar:ə ə

 Kredit m hsulu v onun qiym ti t yin edilir bazara t qdimə ə ə ə ə

olunur;

 Bazara yeni kredit m hsulu çıxarılır;ə

 Kredit üçün daşınmaz mlaka qiym t t yin olunur;ə ə ə

 Kredit müqavil si il laq dar t sdiq olunmuş s n dl r birə ə ə ə ə ə ə ə

araya g tirilir;ə

 Krediti t sdiq v ya r dd edirl r;ə ə ə ə

 İpoteka kredit müqavil l rini qiym tl ndirirl r;ə ə ə ə ə

 Kreditin maliyy l şdirilm si üçün resuslar tapırlar;ə ə ə

 İkinci bazarda mövcud kredit m hsulunu satırlar;ə

 Kredit öd m l rini toplayıb geri öd yirl r.ə ə ə ə ə

Amerika Birl şmiş Ştatlarında ipotekaya söyk n n m nzil kreditiniə ə ə ə

ver n t şkilatlar ikinci bazarda aşağıdakı dörd istiqam td f aliyy tə ə ə ə ə ə

göst rir.ə

5. Ail h yatı qurmayan ş xsl r ipoteka kreditinin verilm m siə ə ə ə ə ə ə v bununla laq dar azt minatlı v t ndaşların daha çoxə ə ə ə ə ə probleml rl üz-üz qalması ölk d nigah yaşının artmasınaə ə ə ə ə v halinin artım s viyy sinin azalmasına s b b olur. H ttaə ə ə ə ə ə ə bir çox hallarda qurulan ail l r sonradan yaranan sosialə ə probleml r s b bind n dağılır ki, n tic d ölk d boşanmaə ə ə ə ə ə ə ə ə hallarının sayı ilb il artır.ə

Daha yaxşı olar ki, ipoteka sistemi haqqında qanunlarda mü yy n d yişiklikl r edilm kl subay g ncl r ipotekaə ə ə ə ə ə ə ə ə kreditinin verilm si t min edilsin. Bel ki, subaylar üçün nisb t nə ə ə ə ə yüks k faizli ipoteka krediti verilsin. İpoteka krediti alan v t ndaşə ə ə ipoteka saxlayana nikah haqqında r smi s n d t qdim etdiyiə ə ə ə günd n kreditin qalan hiss sin t tbiq olunan faizl r adi ipotekaə ə ə ə ə faizl rin uyğunlaşdırılsın.ə ə

6. AİF-in maliyy m nb l ri m hduddur. M hz bu s b bd nə ə ə ə ə ə ə ə ə qurum daha geniş spektrli kreditl şm h yata keçir bilmir.ə ə ə ə Son 8 ild AİF t r find n veril n kreditl rin m bl ği 0.5ə ə ə ə ə ə ə ə milyard manata çatır ki, bu da orta hesabla illik 60-70 milyon manat v sait v yaxud da il rzind 1000-1500 müraci tə ə ə ə ə ə müsb t cavabın verilm sini mümkün edir. N z r alsaq ki,ə ə ə ə ə

bunlarında böyük ks riyy tinin m nzil problemi var buə ə ə ə zaman AİF-in hazırkı imkanlarının kifay t q d r m hdudə ə ə ə olduğunu anlamış oluruq.

AİF-in maliyy m nb l rinin şax l ndirilm si və ə ə ə ə ə ə ə imkanların artırılması m qs di il ARDNF-nin v saitl rind nə ə ə ə ə ə istifad edilsin, sığorta fondları ipoteka kreditl şm sininə ə ə maliyy l şm sin c lb edilsin, qiym tli kağızlar bazarındaə ə ə ə ə ə aktivliyi artırmaqla bu sah y öz l s rmay axını t minə ə ə ə ə ə edilsin. Bundan başqa tikinti man t bankları yaradılsın v buə ə ə üsulla halinin passiv yığımları ipoteka bazarına c lb edilsinə ə . 7. İpoteka kreditl rinin verilm si bir çox hallarda daşınmaz mlakə ə ə

bazarında qiym tl rin artımına s b b olur. Çünki, bazarlaraə ə ə ə daxil olan v saitl r lav t l b formalaşdırır v tikintiə ə ə ə ə ə ə sektorunun inkişaf tempi buna uyğun olmadığı t qdird t klifə ə ə edil n qiym tl rd arzu olunmayan artımlar baş verir. Onu daə ə ə ə n z r alsaq ki, hazırkı qanunlarla yeni tikilil rin ipotekaə ə ə ə bazarındakı yeri çox azdır v sas t l b t krar bazara və ə ə ə ə ə köhn tikilil r yön lib, bu zaman problem özünü daha qabarıqə ə ə ə ş kild büruz verir. ə ə ə

Daşınmaz mlak bazarında inflyasiya yaratmamaq və ə daha çox v t ndaşın probleml rini h ll etm k m qs di ilə ə ə ə ə ə ə ə dövl t xüsusi layih l r h yata keçirm kl yeni yaşayışə ə ə ə ə ə

sata bil r. lb tt ki, bu zaman kommersiya marağı n z rə Ə ə ə ə ə ə alınmır. Bu variant aşağıdakı s b bl rd n daha m qbul hesabə ə ə ə ə edilir:

- yeni m nzill rin inşa edilm si mlak bazarında lav t klifinə ə ə ə ə ə ə formalaşmasına v dolayısı il inflyasiyanın qarşısınınə ə alınmasına s b b olacaq;ə ə

- layih d kommersiya marağı olmadığı üçün qiym tl rə ə ə ə bazarlara nisb t n ucuz olur ki, bu da kreditin aylıqə ə m bl ğinin azaltmağa imkan verir;ə ə

- m nzill rin tikilm sin onun alınmasından daha az maliyyə ə ə ə ə t l b edildiyi üçün ayrılmış v saitl rl daha çox insanınə ə ə ə ə m nzil problemini h ll etm k mümkündür.ə ə ə

Sadaladıqlarımızla yanaşı dövl t t r find n yeni yaşayışə ə ə ə massivl rinin salınması dövl tin demoqrafik siyas tinin h yataə ə ə ə keçirilm sini asanlaşdırır. ə

8. İpoteka haqqında qanunvericilikd n z rd tutulduğu kimi h rə ə ə ə ə bir Az rbaycan v t ndaşının ömründ bir d f ipotekaə ə ə ə ə ə kreditind n istifad etm k hüququ var v bu zaman onunə ə ə ə m nzilinin olması ipoteka hüququnu m hdudlaşdırmır. Bu is oə ə ə dem kdir ki, m nzili olan v m k haqqı ipoteka krediti almaqə ə ə ə ə üçün münasib biri bu proqrama müraci t ed r k AİF-inə ə ə m hdud maliyy imkanlarından istifad ed bilir ki, n tic də ə ə ə ə ə ə h qiq t n ehtiyacı olan v t ndaşın AİF-d n kredit almaqə ə ə ə ə ə

ipoteka kreditinin mahiyy tin kölg salır. Y ni, m nzili olanə ə ə ə ə v t ndaş AİF-in m hdud imkanlarından istifad etdikd evsizə ə ə ə ə v t ndaşlara qarşı sosial dal t prinsipi pozulur..ə ə ə ə

T klif edirik ki, dövl tin maliyy qaynaqları hesabınaə ə ə veril n adi v güz ştli ipoteka kreditl rind n m nzili olanə ə ə ə ə ə v t ndaşların istifad sin m hdudiyy t qoyulsun. Buə ə ə ə ə ə kateqoriya insanlar kommersiya ipotekasından v ya tikintiə şirk tl rinin t klif etdiyi dig r variantlardan istifad etsin. ə ə ə ə ə 9. Sonuncu olaraq qeyd etm k ist yirik ki, praktikada müv kkilə ə ə

bankların v t ndaşlara b zi vaxtlarda doğru olmayanə ə ə informasiyanı verdiyin rast g linir. Bir çox hallarda isə ə ə v t ndaş yalnış istiqam t yönl ndirilir. Buna s b b m lumatə ə ə ə ə ə ə ə almaq imkanının olmamasıdır.

Bu kimi halların qarşısını almaq, hesabatlılığı və ş ffaflığı artırmaq m qs di il AİF h r ayın vv lind öt nə ə ə ə ə ə ə ə ə ayın n tic l ri il yanaşı yeni ayın proqramını d rc etsin. Buə ə ə ə ə zaman müv kkil bankların h r birinin yeni ayda hansıə ə m bl ğd güz ştli v adi ipoteka krediti verm imkanınınə ə ə ə ə ə olduğu öz ksini tapsın. Bel likl , ipoteka kreditl şm siə ə ə ə ə prosesind manipulyasiya v yaxud subyektiv yanaşmanıə ə aradan qaldırmaq mümkündür.

d biyyat siyahısı

Ə ə

1. “İpoteka haqqında” Az rbaycan Respublikasının Qanunu ə

2. “Daşınmaz mlakın dövl t reyestri haqqında” Az rbaycanə ə ə

Respublikasının Qanunu

3. “Dövl t rüsumu haqqında Az rbaycan Respublikasınınə ə

Qanunu”Az rbaycan Respublikasındaə

4. “İpoteka kreditl ri sisteminin yaradılması haqqında”ə

Az rbaycan Respublikası Prezidentinin F rmanı ə ə

5. “Az rbaycan Respublikasının M rk zi Bankı n zdində ə ə ə ə

Az rbaycan İpoteka Fondu haqqında sasnam nin t sdiqə Ə ə ə

edilm si bar d ” Az rbaycan Respublikası Prezidentininə ə ə ə

F rmanıə

6. www.amf.az/ 7. www. cbar.az/ 8. www.stat.gov.az/

9. http://abtc.az/index.php

10. www.toki.gov.tr 11. www.hypo.org 12.www . ahml . ru

13.www.kredipazar ı.com 14.www.tradingeconomics.com 15.http://www.southeastmortgage.com

Е-mail: info@cesd.az Е-mail: info@cesd.az http://www.cesd.az http://www.cesd.az