İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
6. Borcalanın birg borcalanın g lirl rini t sdiq ed n
ə ə ə
ə ə
s n dl r sas v g r varsa, lav iş yerind n arayış v ə ə ə ə
ə ə ə ə
ə ə
ə s.;
7. İpoteka predmetinin qiym tl ndirm aktı.
ə ə ə
İpotekanın r smil şdirilm si üçün t l b edil n s n dl r ə
ə ə
ə ə ə
ə ə ə 1. İpoteka qoyulan yaşayış sah si üzr mülkiyy t hüququnu
ə ə
ə t sdiq ed n s n d dövl t reyestrind n çıxarış v texniki
ə ə
ə ə ə
ə ə
pasport t l b olunduqda; ə ə
2. İpoteka predmetinin dig r öhd likl r üzr yüklü edilm m sini ə
ə ə
ə ə ə
v m hdudiyy t olmadığını t sdiq ed n s n d; ə ə
ə ə
ə ə ə
3. İpoteka qoyulan yaşayış sah si üzr qeydiyyatda olanlar
ə ə
haqqında arayış;
4. İpoteka predmetinin ipotekaya qoyulmasına v
ə m hk m d nk nar qaydada satılmasına dair rinarvadın,
ə ə ə ə ə ə
ipoteka predmetind qeydiyyatda olan dig r yetkinlik yaşına ə
ə çatmış ail üzvl rinin notariat orqanlarına t qdim olunan
ə ə
ə razılığının sur ti. İpoteka predmetinin mülkiyy tçisi yetkinlik
ə ə
yaşına çatmamış ş xs olduqda, onun maraqları ç rçiv sind ə
ə ə
ə s lahiyy tli q yyumluq v himay çilik orqanlarının razılığının
ə ə
ə ə
ə sur ti.
ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
İpotekanın r smil şdirilm sind n sonra t qdim olunmalı ə
ə ə
ə ə
s n dl r ə ə ə
1. İpoteka müqavil sinin Qarışıq müqavil v ipoteka kağızının sli ə
ə ə ə
v onların dövl t qeydiyyatından keçm sini t sdiql y n ə
ə ə
ə ə ə
s n dl r; ə ə ə
2. Borcalanın h yatın ölüm halından v m k qabiliyy tinin ə
ə ə ə ə
itirilm sinin v ipoteka predmetinin sığortalanmasının v sığorta ə
ə ə
öd nişl rinin öd nildiyini t sdiql y n s n dl r; ə
ə ə
ə ə ə ə ə ə
3. Alınmış yaşayış sah sinin alqı-satqı müqavil sinin sür ti; ə
ə ə
4. Yaşayış sah sinin satıcısının fiziki ş xsl r üçün ş xsiyy tini ə
ə ə ə
ə t sdiq ed n s n dl r.
ə ə ə ə ə
Borcalan f rdi sahibkar olduqda lav olaraq t qdim olunmalı ə
ə ə
ə s n dl r
ə ə ə
1. Sahibkarın vergi orqanlarında qeydiyyatdan keçm si haqqında ə
ş had tnam sur ti; ə
ə ə
ə 2. Vergi orqanları t r find n q bul olunmuş g lir vergisi v ya
ə ə ə
ə ə
ə sad l şdirilmiş vergi b yannam si.
ə ə ə
ə
Borcalan güz ştli kateqoriyaya aid olduqda lav olaraq t qdim ə
ə ə
ə olunmalı s n dl r
ə ə ə
1. Güz ştli kateqoriyaya aid olmasını t sdiq ed n s n d. ə
ə ə ə ə
Qeyd etm k lazımdır ki, t qdim edil n s n dl rin h r birinin sur ti ə
ə ə
ə ə ə ə
ə notarial qaydada t sdiq edilm lidir.
ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
İpoteka krediti ld etm k üçün t l b edil n s n dl rin ə ə
ə ə ə
ə ə ə ə
çoxluğu bir çox hallarda v t ndaşlar üçün keçilm z baryer ə ə
ə funksiyasını yerin yetirir ki, bu hal halinin azt minatlı hiss si üçün
ə ə
ə ə
daha ciddi probleml r yaradır. Bel ki, s n dl rin çoxluğu ə
ə ə ə ə
administrativ ng ll ri daha da artırır v b zi hallarda is süni imtina ə ə ə
ə ə ə
variantı yaradır. Bel fikirl şirik ki, bu tip neqativ halların qarşısını ə
ə almaq m qs di il t l b edil n s n dl rin sayını azaltmaq
ə ə ə
ə ə ə
ə ə ə mümkündür. N z r alsaq ki, hazırda elektron hökum tin yaradılması
ə ə ə ə
istiqam tind ciddi işl r görülüb v v t ndaşlar haqqında m lumat ə
ə ə
ə ə ə ə
bazası formalaşdırılıb, bu s n dl rin b zil ri ipoteka ver n qurumlar ə ə ə
ə ə ə
t r find n elektron qaydada müraci t etm kl qısa zaman k siyind ə ə
ə ə
ə ə ə
ə ld edil bil r.
ə ə ə
ə İpoteka prosesi yuxarıda qeyd edil n s n dl rin d t l b
ə ə ə ə
ə ə ə olunma ardıcıllığından göründüyü kimi, m rh l li ş kild h yata
ə ə ə ə
ə ə keçirilir. Bel ki, kredit almaq haqqında q rar ver n h r bir ş xs
ə ə
ə ə
ə vv lc t sdiq edilmiş ş rtl r daxilind ş xsi imkanlarını
ə ə ə ə
ə ə ə
ə qiym tl ndirm lidir. Çünki, t l b olunan ş rtl rd n h r hansı biri
ə ə ə
ə ə ə ə ə
ə olmadıqda kreditin alınması mümkün deyil v bu m qs dl müvafiq
ə ə ə ə
qurumlara müraci t etm k s m r siz vaxt itkisin v sonradan ə
ə ə ə ə
ə ə
ümidsizliy yol aça bil r. Yeri g lmişk n qeyd etm k ist yirik ki, ə
ə ə
ə ə
ə ipoteka kreditini ail üzvl ri v yaxın qohumlarla birg qaydada da
ə ə
ə ə
ld ed bil rl r. Bu zaman onlar “birg borcalan” adlandırılır. g r ə ə
ə ə ə
ə Ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
ş xsin m k haqqı kreditin geri qaytarılmasına kifay t etmirs bu ə
ə ə ə
ə zaman ail nin dig r üzvü v ya üzvl ri kreditin geri qaytarılması
ə ə
ə ə
haqqında bank qarşısında öhd lik götür bil r ki, bu da onların birg ə
ə ə
ə problemi sayılan m nzil m s l sinin h llin köm k ed r. g
ə ə ə ə
ə ə
ə ə
Ə ə v t ndaşr ipoteka krediti almaq q rarı q bul edirs ipoteka krediti
ə ə ə
ə ə
verm s lahiyy ti olan müv kkil kredit t şkilatına banka müraci t ə ə
ə ə
ə ə
ed r k ilkin qiym tl ndirm d n keçm lidir. Bundan sonrakı ə ə
ə ə ə ə
ə m rh l h lledici m qam hesab edilir. Çünki, müraci t etdiyiniz
ə ə ə ə ə
ə kredit t şkilatı sizin t qdim etdiyiniz s n dl r sasında kredit
ə ə
ə ə ə ə qaytarma imkanlarınızı, ipotek edil n mlakın iqtisadi parametrl rini
ə ə ə
y ni, d y ri v v ziyy tinin qiym tl ndirilm sini h yata keçirir. ə
ə ə ə ə
ə ə ə
ə ə
Kredit t şkilatı m hz bu qiym tl ndirm d n sonra siz kredit verilib, ə
ə ə ə
ə ə ə
verilm m si haqqında q rar q bul edir. g r siz kreditin verilm si ə ə
ə ə
Ə ə ə
ə q rarı q bul edilirs , artıq ipoteka kreditinin r smil şdirilm sin
ə ə
ə ə
ə ə
ə başlanılır, m rh l üçün z ruri olan s n dl r toplanılır, kredit, ipoteka
ə ə ə ə
ə ə ə v sığorta müqavil l ri imzalanır v t sdiq edilir. Bu zaman yaranan
ə ə ə
ə ə hüquqlar dövl t qeydiyyatına alınır. M hz bundan sonra kreditin
ə ə
verilm si mümkündür. lb tt ki, mü yy n edilmiş ilkin öd niş ə
Ə ə ə ə ə
ə m bl ği öd nm li, öd niş mütl q bank yolu il h yata keçirilm lidir.
ə ə ə
ə ə
ə ə ə
ə İpotek edil n mlakın d y rinin dig r qalığı is ipoteka krediti
ə ə ə ə
ə ə
m qs di il ayrılan v sait hesabına mlakın sahibin öd nmiş olur. ə ə
ə ə
ə ə
ə Bel likl , mlak ipotek etdir nin adına s n dl şdirilmiş olur lakin,
ə ə ə
ə ə ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
kredit t şkilatı qarşısında ş xsin götürmüş olduğu öhd liyin icrası başa ə
ə ə
çatdıqdan sonra mlak üz rind tam s lahiyy t ş xs verilir. Y ni, ə
ə ə
ə ə ə ə
ə öhd lik yerin yetirilm y n q d r mlakın satılması, başqasının
ə ə
ə ə ə ə ə ə adına keçirilm si v s. kimi hüquqlar yalnız kredit t şkilatının razılığı
ə ə
ə v iştirakı il mümkündür.
ə ə
İpoteka kreditinin ld edilm si üçün h yata keçiril n s n dl şm ə ə
ə ə
ə ə ə ə
ə m liyyatlarının müdd ti Az rbaycan Respublikasının dig r
ə ə ə
ə ə
qanunvericilik aktları il t nziml nir v aşağıdakı c dv ld mü yy n ə ə
ə ə
ə ə ə ə ə
edilmiş minimum v maksimum müdd ti göst rilmişdir. ə
ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
C dv l 2: ə ə
İpoteka kreditinin r smil şdirilm si zamanı ayrı-ayrı ə
ə ə
s n dl rin ld edilm si üçün t l b edil n s n dl r ə ə ə
ə ə ə
ə ə ə
ə ə ə
H r k tin adı ə ə ə
Müdd t ə
i Qanunvericilik
Daşınmaz mlak üz rind hüquqların ə
ə ə
m hdudlaşdırılmasına yüklülüyün ə
ə dair dövl t reyestrind n arayışın
ə ə
verilm sin gör ə
ə ə Forma 1
5 iş günü “Daşınmaz mlakın dövl t
ə ə
reyestri haqqında” AR Qanun, Madd 5.3.
ə Daşınmaz mlak üz rind mülkiyy t
ə ə
ə ə
hüquqlarının dövl t qeydiyyatına ə
alınması bar d ə ə çıxarışın verilm si
ə
20 gün “Daşınmaz mlakın dövl t
ə ə
reyestri haqqında” AR Qanun, Madd 9.2
ə İpotekanın dövl t qeydiyyatına
ə alınması
5 gün “Daşınmaz mlakın dövl t
ə ə
reyestri haqqında” AR Qanun, Madd 20.3
ə İpoteka kağızının dövl t qeydiyyatına
ə alınması
3 gün “İpoteka kağızının dövl t
ə qeydiyyatı Qaydaları” nın 2.2-
ci b ndi ə
İpoteka kağızının lav qeydiyyatı ə
ə 2 gün
“İpoteka kağızının dövl t ə
qeydiyyatı Qaydaları” nın 3.3- cü b ndi
ə İpoteka predmetinin qiym tl n-
ə ə dirilm si
ə
1-3 gün
M nb :Az rbaycan Respublikası
Dövl t İpoteka
Fondu ə ə
ə ə
http:www.amf.cbar.az?azcontent92
İpoteka kreditl rinin alınması zamanı öd nilm li olan x rcl r h yata ə
ə ə
ə ə ə ə keçiril n h r k tl r üçün dövl t rüsumları, sığorta x rcl ri v
ə ə ə ə ə
ə ə ə
ə ipoteka predmetinin qiym tl ndirilm si aiddir. Dövl t rüsumları
ə ə ə
ə d yişm y n x rcl rdir v “Dövl t rüsumu haqqında” Az rbaycan
ə ə ə
ə ə ə
ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
Respublikasının Qanunu il mü yy n edilib. Aşağıdakı c dv l ə
ə ə ə ə
vasit si il ipoteka prosesind ayrı-ayrı h r k tl ri zamanı t l b ə
ə ə
ə ə ə ə ə ə
olunan rüsumların m bl ği ks etdirilib. ə ə ə
C dv l 3: ə ə
İpotekanın alınması zamanı t l b edil n ayrı-ayrı ə ə
ə h r k tl r dövl t rüsumu
ə ə ə ə ə ə
Aparılan h r k tin adı ə ə ə
Rüsum AZN
H r k ti ə ə ə
aparan idar nin adı
ə Dövl t
ə rüsumu
haqqında AR Qanunu
Kredit müqavil l rinin t minatı ə ə
ə kimi
bağlanılan ipoteka
müqavil l ri üçün ə ə
28 Notariat
kontorları Madd 10.4.3
ə İpoteka krediti hesabına alınan
yaşayış sah sin dair qarışıq ə
ə müqavil formasında bağlanan alqı-
ə satqı v ipoteka müqavil sinin
ə ə
t sdiqi üçün: ə
Notariat kontorları
Madd 10.4-1 ə
Bakı ş h rind ə ə
ə 110
dig r ş h r v rayonlarda ə ə ə ə
44 Qanunvericilikl n z rd tutulmuş
ə ə ə ə güz ştli ipoteka krediti hesabına
ə alınan yaşayış sah sin dair qarışıq
ə ə
müqavil formasında bağlanan alqı- ə
satqı v ipoteka müqavil sinin ə
ə t sdiqi üçün:
ə Notariat
kontorları Madd 10.4-2
ə
Bakı ş h rind ə ə
ə 55
dig r ş h r v rayonlarda ə ə ə ə
22 Daşınmaz
mlak üz rind ə
ə ə
hüquqların m hdudlaşdırılmasına ə
yüklülüyün dair dövl t ə
ə reyestrind n arayışın verilm sin
ə ə
ə 10
Daşınmaz mlakın
Ə Dövl t Reyestri
ə Xidm ti
ə Madd 26.6
ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
gör
ə Forma 1
Daşınmaz mlak üz rind
ə ə
ə mülkiyy t hüquqlarının dövl t
ə ə
qeydiyyatına alınması
bar d ə ə çıxarışın verilm si
ə
30 Daşınmaz
mlakın Ə
Dövl t Reyestri ə
Xidm ti ə
Madd 26.1.1 ə
İpotekanın dövl t qeydiyyatına ə
alınması üçün 20
Daşınmaz mlakın
Ə Dövl t Reyestri
ə Xidm ti
ə Madd 26.2
ə İpotekanın t krar v lav dövl t
ə ə ə
ə ə
qeydiyyatına alınması üçün 10
Daşınmaz mlakın
Ə Dövl t Reyestri
ə Xidm ti
ə Madd 26.4
ə Daşınmaz mlakın ipoteka il
ə ə
yüklülükd n azad edilm si ə
ə 10
Daşınmaz mlakın
Ə Dövl t Reyestri
ə Xidm ti
ə Madd 26.4
ə İpoteka kağızını t rtib ed n ş xsin
ə ə
ə imzasının t sdiqi üçün
ə 0.25
Notariat kontorları
Madd 10.16 ə
İpoteka kağızının dövl t qeydiyyatı ə
üçün 5
Qiym tli ə
Kağızlar üzr ə
Dövl t ə
Komit si ə
Madd 21.5 ə
İpoteka kağızının lav qeydiyyatı ə
ə üçün
2 Qiym tli
ə Kağızlar üzr
ə Dövl t
ə Komit si
ə Madd 21.6
ə
M nb : Az rbaycan Respublikası Dövl t İpoteka Fondu ə ə
ə ə
http:www.amf.cbar.az?azcontent92
İpoteka h r k tl ri zamanı yaranan x rcl r c dv l 3-d t svir ə ə ə ə
ə ə ə ə
ə ə edildiyi kimi, Bakı ş h rind 280.25 AZN, dig r ş h r v rayonlarda
ə ə ə
ə ə ə ə is 181.25 AZN t şkil edir. X rcl rd yaranan f rq notariat
ə ə
ə ə ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
kontorlarının Bakı ş h ri v dig r rayonlar arasında t tbiq etdiyi ə ə
ə ə
ə xidm t tarifl rinin d yişm sind n qaynaqlanır. Lakin, ipoteka
ə ə
ə ə
ə götür nin öd m li olduğu x rcl r bununla bitmir. Bel ki, ipoteka
ə ə ə
ə ə ə
predmetinin d y rl ndirilm si v sonradan onun sığorta etdirilm si, ə ə ə
ə ə
ə ipoteka götür nin özünün q za v x st likd n sığorta etdirilm si d
ə ə
ə ə ə ə
ə ə
bu sıraya daxil olan x rcl rd ndir. ə ə ə
İpoteka predmetinin qiym tl ndirilm si zamanı öd nilm li olan xidm t haqqı ipoteka
ə ə ə
ə ə
ə predmetinin sah sind n v m nsubiyy tind n asılı olaraq d yişir.
ə ə
ə ə
ə ə
ə g r ev 1-3 otaqlıdırsa 50-70 AZN, daha çox otaqlıdırsa 80-100 AZN,
Ə ə f rdi yaşayış evidirs 100-120 AZN xidm t haqqı öd m lidir.
ə ə
ə ə ə
Ipoteka prosesi zamanı yaranan sığorta x rcl ri is ld edil n ə ə
ə ə ə ə
kreditin m bl ğind n asılı olaraq d yişir. ə ə
ə ə
Bu zaman t tbiq edil n ə
ə qaydaya gör f rdi q za v x st likl rd n sığorta kreditin
ə ə
ə ə
ə ə ə ə
m bl ğinin 0.5-0.7-i, ipoteka predmetinin sığortası is kreditin ə ə
ə m bl ğinin 0.3-0.4-i miqdarında mü yy n edilir. Bel likl , g r
ə ə ə ə
ə ə ə ə
v t ndaşın ld
etdiyi ə ə
ə ə kreditin m bl ği 50 min
ə ə manatdırsa bu zaman 250-
350 manat m bl ğind ə ə
ə q za v
x st likl rd n ə
ə ə ə
ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
sığorta, 150-200 manat m bl ğind is ipoteka predmetinin sığorta ə ə
ə ə haqqı öd nilm lidir.
ə ə
Yuxarıda qeyd etdikl rimizd n göründüyü kimi, ipoteka prosesi ə
ə zamanı yaranan x rcl r t xmin n 580-830 AZN arasında d yiş
ə ə ə ə
ə ə bil r. X rcl rin d yişm sin s b b ipoteka krediti müraci t v
ə ə ə
ə ə
ə ə ə ə
ə s n dl şm nin Bakı ş h ri v regionlarda olması, h mçinin
ə ə ə ə ə ə
ə ə
kreditin m bl ğind n asılı olaraq d yişir. ə ə
ə ə
Sadaladığımız prosedur qaydalarını yerin yetirdikd n sonra kredit ə
ə sizin adınıza ayrılır.
Bundan sonrakı m rh l ipotek etdiril n m nzil d y rinin kredit ə ə ə
ə ə
ə ə t şkilatının öd m diyi m bl ği m nzil sahibinin adına köçürm k
ə ə ə
ə ə ə
ə olur. Y ni, ilkin öd nişi bank yolu il öd miş olursan v dig r hiss
ə ə
ə ə
ə ə
ə is ld olunan kredit hesabına öd nilir. Bel likl m nzil s nin adına
ə ə ə ə
ə ə ə
ə s n dl şdirilmiş olur. Baxmayaraq ki, mlak bankda kreditin girovu
ə ə ə ə
olaraq qeyd alınıb, s n m nzilin mülkiyy tçisi olursan. B z n ə
ə ə
ə ə ə
insanlar düşünür ki, sad c öd niş bitdikd n sonra mülkiyy tçi ə ə
ə ə
ə hüququ ld edir.
ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
Az rbaycanda İpoteka kreditl şm si r q ml rd ə
ə ə
ə ə ə ə
Qeyd etdiyimiz kimi ölk mizd ipoteka kreditl rinin verilm sin ə
ə ə
ə ə
2006-cı ild n başlanılıb. Öt n 6 il rzind haliy veril n ipoteka ə
ə ə
ə ə ə
ə kreditl rinin h cmi 420.19 milyon manat olub. 2013-cü ilin yanvar-
ə ə
avqust aylarında is 78.16 milyon manat m bl ğind ipoteka krediti ə
ə ə ə
verilib. Bel likl , AİF x tti il veril n kreditl rin ümumi h cmi ə
ə ə
ə ə
ə ə
498.35 milyon manat olub. T bii ki, AİF yarandığı ilk günl rd ə
ə ə maliyy imkanları çox az idi. Bel ki, 2006-cı ild fond haliy yalnız
ə ə
ə ə
ə dövl t büdc sind n ayrılan 5.6 milyon manat v saiti t qdim edirdis ,
ə ə
ə ə
ə ə
hazırda AİF-in maliyy l şm m nb l ri daha çoxdur v bunlara ə ə
ə ə ə ə
ə dövl t büdc sind n ayrılan v saitl r, AİF t r find n yenid n
ə ə
ə ə
ə ə ə
ə ə
maliyy l şdirm n tic sind yaranan v saitl r v AİF-in ə ə
ə ə ə
ə ə
ə ə
yerl şdirdiyi istiqrazlardan ld edil n v saitl r aiddir. Fond vasit si ə
ə ə ə
ə ə
ə il ipoteka kreditl şm sinin ill r üzr dinamikası aşağıdakı qrafikd
ə ə
ə ə
ə ə
göst rilmişdir. ə
Qrafik 1 : AİF t r find n veril n ipoteka kreditl rinin ill r üzr ə ə
ə ə
ə ə
ə dinamikası
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
50 100
5.6 70.2
76.9 97.08
95.64 74.77
74.16
milyon manatla
M nb : ə ə AİF-hesabatları sasında hazırlanıb
ə
Qrafikd n d göründüyü kimi qısa müdd t rzind ölk d ipoteka ə
ə ə ə
ə ə ə
kreditl şm sinin h cmi t xmin n 15 d f d n çox artıb. Yalnız ə
ə ə
ə ə
ə ə ə m lum qlobal maliyy böhranı il laq dar 2008-ci ild kreditl şm
ə ə
ə ə ə
ə ə
ə r smi olaraq dayandırılmışdı. Buna s b b faktiki maliyy qıtlığı yox,
ə ə ə
ə qlobal maliyy böhranına s b b olan sas amil kimi ABŞ v bir sıra
ə ə ə
ə ə
Avropa ölk l rind ipoteka kreditl rinin geri qaytarılmasında yaranan ə ə
ə ə
problemin hesab edilm si idi. Başqa sözl des k, baş verrmiş böhran ə
ə ə
Az rbaycan hökum tini daha ehtiyatlı davranmağa vadar edirdi. Lakin, ə
ə qısa müdd t sonra 2009-cu ild ipoteka kreditl şm si b rpa edildi v
ə ə
ə ə
ə ə
el h min il haliy 77 milyon manat m bl ğind kredit verildi. ə ə
ə ə
ə ə ə
Hazırda Az rbaycanda ipoteka kreditl şm sinin ÜDM-d xüsusi ə
ə ə
ə ç kisi 0.8-dir. İpoteka kreditl rinin ÜDM-d ki h cmin gör
ə ə
ə ə
ə ə
ölk miz dünyada n son yerl rd n birini tutur. M s l n, ABŞ da ə
ə ə ə
ə ə ə müvafiq göst rici 69- , İsveçr d is 130- çatır. İpoteka
ə ə
ə ə ə
ə kreditl rinin ÜDM-d ki xüsusi ç kisinin çoxluğu ölk nin sosial
ə ə
ə ə
siyas tinin s viyy sini v v t ndaşların kreditl rd n istifad ə
ə ə
ə ə ə
ə ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
imkanlarının genişliyin d lal t edir. Az rbaycanda is il rzind ə ə ə
ə ə
ə ə
ipoteka kreditind n orta hesabla 3 min v t ndaş istifad edir. N z r ə
ə ə ə
ə ə ə alsaq ki, ölk mizd h r il t xmin n 45-50 min yeni ail qurulur v
ə ə ə
ə ə
ə ə
onların 85-ni g ncl r t şkil edir ipoteka kreditinin 2-3 min n f r ə
ə ə ə ə ə
şamil edilm si doğru deyil. V ziyy tin h miyy tliliyini n z r ə
ə ə
ə ə ə
ə ə ə alaraq ipoteka m qs di il dövl t büdc sin ayrılan v saitl rin h cmi
ə ə ə
ə ə
ə ə
ə ə
minimum 5 d f artırılmalıdır. Xatırlatmaq yerin düş r ki, 2013-cü ə ə
ə ə
ild dövl t büdc sind n AİF- ayrılan v saitin h cmi 40 milyon ə
ə ə
ə ə
ə ə
manat olub. Bundan vv lki ill rd d büdc d n fonda ayırmalar ə ə
ə ə ə ə ə
daha az 7-20 milyon manat h cmind olub. Lakin, n z r alsaq ki, ə
ə ə ə ə
hazırda sosial v ya adi ipoteka ş rtl rind kreditl r t klif etm k öz l ə
ə ə ə
ə ə ə
ə bank sektorunun marağında deyil, dem k ki, dövl t büdc sind n bu
ə ə
ə ə
sah y ayrılan v saitl rin h cminin artırılması vacibdir. Az rbaycan ə ə
ə ə
ə ə
v t ndaşı üçün daha çox h miyy t k sb ed n ev probleminin h lli ə ə
ə ə ə ə
ə ə
kimi bir m qs dl c mi 40 milyon v ya daha az v saitin ayrılması ə ə ə ə
ə ə
haqlı narazılıq doğurur. Halbuki, büdc x rcl m l rind s m r liliyi ə ə ə ə ə
ə ə ə ə v m qs dliliyi t min etm kl AİF- ayrılan v saitl rin m bl ğini
ə ə ə ə
ə ə ə
ə ə
ə ə d f l rl artırmaq mümkündür. Ümumiyy tl is AİF-in maliyy
ə ə ə ə ə ə
ə ə
qaynaqları artırılmalı, beyn lxalq t crüb d daha çox istifad edil n ə
ə ə ə
ə ə
sığorta fondlarının kreditl şm y c lb edilm si t min edilm lidir. ə
ə ə ə ə
ə ə
Hazırda ipoteka kreditl ri üzr maliyy resurslarının dinamikası ə
ə ə
aşağıdakı qrafikd daha traflı v ill r üzr ks edilib. ə
ə ə ə
ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
Diaqram 1. İpoteka kreditl ri üzr maliyy resurslarının ə
ə ə
dinamikası, mln.AZN
M nb : Az rbaycan Respublikası Dövl t İpoteka Fondu ə ə
ə ə
http:www.amf.cbar.azimagemanagerimagesstatistikaverilmis 20kreditler.JPG.JPG
Göründüyü kimi, 2009-cu ild n etibar n AİF dünya maliyy ə
ə ə
bazarlarında öz istiqrazlarını yerl şdirm kl ipoteka proqramının ə
ə ə maliyy l şdirilm si m qs di il v saitl r c lb etm y başlayıb.
ə ə ə
ə ə ə ə
ə ə
ə ə Lakin, istiqrazların yerl şdirilm sind n ld edil n v saitl r yalnız
ə ə
ə ə ə ə
ə ə
adi ipoteka kreditl rinin verilm sind istifad edil bil r. Bunun sas ə
ə ə
ə ə
ə ə
s b bi c lb edil n v saitl rin illik faiz d r c l rinin 7 v b z n ə ə
ə ə
ə ə
ə ə ə ə ə ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
is 10 olmasıdır. İstiqrazlara gör faizl rin yüks k olması h min ə
ə ə
ə ə
v saitl rin güz ştli ipoteka kreditl rinin verilm sind istifad ə
ə ə
ə ə
ə ə
edilm sini s m r siz edir. ə
ə ə ə
Diaqram 2. İpotekadan istifad ed nl rin yaş qrupları üzr ə
ə ə ə
bölgüsü
37.00 36.00
27.00
18-29 yaş 30-35-yaş
36 yaş və yuxarı
Az rbaycanda ipoteka kreditl rinin ə
ə böyük bir qismi 35 yaşına q d r olan y ni g nc ail l r verilib.
ə ə ə
ə ə ə ə
halinin bu kateqoriyasına veril n kreditl rin h cmi ümumi ipoteka Ə
ə ə
ə kreditl şm sinin 73-ni t şkil edib, 27-i is 35 yaşdan yuxarı
ə ə
ə ə
v t ndaşlara verilib. Yeri g lmişk n qeyd etm k lazımdır ki, ölk d ə ə
ə ə
ə ə ə
ipoteka qanunvericiliyin sas n v t ndaşın güz ştli v ya adi ə ə
ə ə ə
ə ə
ipotekadan y ni AİF t r find n maliyy l ş n yolla bir d f ipoteka ə
ə ə ə
ə ə ə ə ə
krediti almaq hüququ var. Bu ş rt kommersiya ipotekasına aid edilmir. ə
Kommersiya ipotekasının ş rtl ri is ağır olduğu üçün v t ndaşlar ə ə
ə ə ə
daha çox dövl t ipoteka proqramına müraci t etm y üstünlük verir. ə
ə ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
İpoteka beyn lxalq t crüb d ə
ə ə ə
Qeyd etdiyimiz kimi, ipoteka kreditl rinin verilm sind sas ə
ə ə ə
m qs d insanların yaşam ş rtl rini inkişaf etdirm k, sosial ə ə
ə ə ə
probleml r dal tli h ll yolunu mü yy n etm k v v t ndaş-dövl t ə ə ə
ə ə
ə ə ə
ə ə ə ə
münasib tl rind birincinin t bii haqlarına d st yi ifad etm kdir. ə ə
ə ə
ə ə ə
ə M hz bu prizmadan yola çıxaraq XX srin vv ll rind n başlayaraq
ə ə
ə ə ə ə
v hşi kapitalizmin zamanla daha yumşaq v sosial formaya doğru ə
ə d yişm si ipoteka kreditl rinin inkişafına t kan verdi. Öt n srin 30-
ə ə
ə ə
ə ə cu ill rind dünya iqtisadiyyatında v o cüml d n ABŞ-da baş ver n
ə ə
ə ə ə
ə d rin iqtisadi depressiya v daha sonrakı dövrd Avropada
ə ə
ə infrastrukturun m hvi il n tic l n n qlobal müharib n tic d
ə ə ə ə ə ə
ə ə ə ə yaşam ş rtl rini ciddi ş kild ağırlaşdırdı v daşınmaz mlak bazarı
ə ə ə
ə ə
ə çökdü.
Bel bir ş raitd dövl t ilk növb d daşınmaz mlak bazarındakı ə
ə ə
ə ə ə
ə qarışıqlığı aradan qaldırmaq m qs di il
hüquqi bazanı ə ə
ə möhk ml ndirdi. Bel likl , ilk d f Q rbi Avropa dövl tl ri ipotek
ə ə ə
ə ə ə ə
ə ə etdirilmiş daşınmaz mlakın kreditor t şkilat t r find n satılmasını
ə ə
ə ə ə
qadağan etdi. İpotek etdirilmiş mlak yalnız m hk m q rarı il satıla ə
ə ə ə ə ə
bil rdi. Daha sonra is ABŞ konqresi Milli İpoteka İttifaqı “Fannie ə
ə Mae”, M nzil İpoteka Kredit Korporasiyası “Freddi Mac”, Dövl t
ə ə
İpoteka Kredit Birliyi “Genni Mae” kimi t şkilatların t sis edilm si ə
ə ə
İSİM
İqtisadi v Sosial İnkişaf M rk zi ə
ə ə
Yaxşı T ədqiqat, Yaxşı İslahat, Yaxşı Siyasət
İSTİQAM TL Rİ Ə
Ə
haqqında q rar q bul etdi ki, sonradan bu t şkilatlar ikinci ipoteka ə
ə ə
bazarının yaranmasında v inkişafında ciddi rol oynayır. Yaradılan ə
hüquqi baza v atılan addımlar n tic sind dövl t bu sah y n zar ti ə
ə ə ə
ə ə ə ə
ə öz üz rin götürmüş oldu. Ümumiyy tl is ABŞ-da ilk yığım
ə ə ə ə
ə c miyy ti 1831-ci ild yaradılan “Oxford Provident Building
ə ə
ə Assocation” hesab edilir.
Bel likl , yaranmış ş rait dövl tl r t r find n h yata keçiril n ə
ə ə
ə ə ə ə
ə ə
ə ipoteka siyas tinin strateji h miyy tini daha da artırdı. Hazırda is
ə ə ə
ə ə
ipoteka kreditl şm si hökum tl rin sosial siyas tind indiqator rolu ə
ə ə ə
ə ə
oynayır. Günümüzd , dünyada ipoteka sisteminin iki t kmill şmiş modeli
ə ə
ə mövcuddur.
1. Sekuritizasiya Amerikan 2. Sosial Avropa