KEKERASAN GIGI PERMANEN SETELAH PERENDAMAN DALAM LARUTAN ASAM CUKA 5%

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://


j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l

://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e

n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:

p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n

u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p

htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.

n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:

p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n

u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi

p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n

u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

KEKERASAN GIGI PERMANEN SETELAH PERENDAMAN
DALAM LARUTAN ASAM CUKA 5%

.id

g

://di

http

.id

une
ilib.

g

://di

http

.id

une
ilib.

g

://di

http

.id

une
ilib.

g

://di

http

.id

j.ac

j.ac

j.ac

j.ac

j.ac

une
ilib.

une
ilib.

g

://di

http

:

http

SKRIPSI

Oleh
Eka Dewi Sholih Ardiana
NIM 061610101022

.id

g

://di

http

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

.id

g

://di

http

une
ilib.

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

.id

g

://di

http

une
ilib.

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

.id

g

://di

http

une
ilib.

.id

j.ac

j.ac

j.ac

j.ac

j.ac

une
ilib.

g

://di

http

une
ilib.

:

http

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

://d
htthpttp:

://d
htthpttp:

FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
UNIVERSITAS
.id
.id JEMBER
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
2010
n
n
n
b.u un
b.u un
b.u un

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

gili lib.
://di digi
htthpttp://

gili lib.
://di digi
htthpttp://

gili lib.
://di digi
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

KEKERASAN GIGI PERMANEN SETELAH PERENDAMAN
DALAM LARUTAN ASAM CUKA 5%

SKRIPSI
Diajukan guna melengkapi tugas akhir dan memenuhi
salah satu syarat untuk menyelesaikan pendidikan
Fakultas Kedokteran Gigi (S1) dan mencapai
gelar Sarjana Kedokteran Gigi

oleh
Eka Dewi Sholih Ardiana
NIM 061610101022

FAKULTAS KEDOKTERAN GIGI
UNIVERSITAS JEMBER
2010

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
n
u
u
u
.
.
.
ibilib.u
ilib b.u
giliblib.u
igdiilg
/d:/i/gdigili:
Skripsi
ini
saya
persembahkan
:/puntuk
:/p/d
:/p/d:/i/digi
/
p
p
p
/
t
t
t
:
t
t
t
h htt
h htt
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
.id
.id
.id
ca.icd.Nabi
id
MuhammadneS.A.W;
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eadan
j.eajc.ac.id 1. Allah S.W.T
e
e
e
e
.
j
n
n
n
n
b.u un
b.u.un
b.u un
bl.iub.un
b.u un
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilibDwi
igdiilgi ilib.Yayuk dan Ayahanda
igdiilgi orangtuaku,
igdiilgi ilib.
i
d
d
d
d
d
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
2.
Kedua
Ibunda
Yusri
Supriyono
tercinta,
:
:
:
:
:
/
/
/
/
/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

PERSEMBAHAN

yang telah mendoakan, memberikan dukungan moral dan materi serta kasih
d
.id
.id
.id
.id
ajc.a.ic.idhenti;
sayang yang
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.etiada
j.eajc.ac.id
e
e
e
e
e
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
b. un
lib. .un
libil.ib.un
lib. .un
lib. .un
igdiilgi ilib.
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigmemberikanku
dfulan
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
3.
Adik-adikku
(irdianti
dan
ardhani)
yang
telah
dukungan,
/
p
p
p
p
p
/
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:

://d
htthpttp:

selalu menuntun dan menemaniku dalam kebahagian maupun dalam kesedihan;
.id
c.id id
c.icd.id
c.id id
c.id id
j.eajc.ac.id yang tiada henti
semangat
enj.eaj.ac.
enj.eaj.amember
ensaskitty)
enj.eaj.ac. (epha, balechy,
enj.eaj.ac. 4. Sahabat-sahabatku
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
lib .u
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
giilgibilib.u
d/i/gdiigilib
/d:/i/gdigili
/selalu
/d:/i/gdigili banyak hal, dan
/d:/i/dukungan
/d:/i/gdigili
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
d
p
p
p
p
p
dan
dalam
melakukan
ada
untuk
menemaniku
t
t
t
t
t
:
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

://d
htthpttp:

saat senang maupun sedih;
c.id id
c.id id
c.icd.id
ca.icd.id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac. dengan sabar
enj.eaj.ailmunya
enj.eajyang
enj.eaj.ac. 5. Guru-guruku
.
telah menuangkan
dan membimbing
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
b u
giliblib.u
giliblib.u
giilgibilib.u
giliblib.u
igdiilgi ilib.
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/Tinggi;
:/p/d:/i/dSD
:/p/d:/i/digi
/
p
p
p
p
p
t
t
t
t
t
sejak
hingga
Perguruan
t
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt
h htt

6.

Almamater Fakultas Kedokteran Gigi Universitas Jember.

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

ii

MOTTO

“Hidup adalah perjuangan, dan orang sukses adalah orang yang mau bekerja dan
berjuang lebih banyak daripada yang seharusnya dia kerjakan”
(Napoleon Hill)

“ Allah tidaklah membebani seseorang melainkan sesuai dengan kemampuannya”
(terjemahan Al Baqarah ayat 286)

“ Allah akan meninggikan orang-orang yang beriman diantara kamu dan orang-orang
yang diberi ilmu pengetahuan beberapa derajat”
(terjemahan surat Al Mujadalah ayat 11)

iii

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

d
.id.idDewi Sholih Ardiana
ac.i .id
a
nama
: cEka
nej. j.ac
nej. j.ac

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

PERNYATAAN

Saya yang bertanda tangan di bawah ini :

u e
u e
ilgibil.ib.un
ilgibil.ib.un
g
g
i
i
d
d
:// di
:// di NIM : 061610101022
htthpttp://
htthpttp://

menyatakan dengan sesungguhnya bahwa karya ilmiah yang berjudul “Kekerasan
.id d
.id d
.id.id
.id
.id
Setelah
Asam Cuka
j.eajc.5%”
j.eajc.acLarutan
j.eajc.ac.id Perendaman dalam
j.eajc.ac.id Gigi Permanen
ac.i adalah benar-unej.eajc.ac.i
e
e
e
e
n
n
n
n
u
u
u
u
lib. .un
libil.ib.un
lib.ib.un
lib.ib.un
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdiisaya
d/i/gdiigilkutipan
d/i/gdiigilkarya
d/i/gdiigilib
g
/
/
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
benar
hasil
sendiri,
kecuali
yang
sudah
sebutkan
sumbernya,
p
p
p
p
p
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:

://d
htthpttp:

belum pernah diajukan pada intitusi mana pun, dan bukan karya jiplakan. Saya
d
d
.id
c.icd.id
c.id id
ajc.a.ic.id sikap ilmiah ej.ajc.a.ic.id
j.eajc.ac.id
keabsahan dan
isinya sesuai
enj.edengan
enkebenaran
enj.eaj.aatas
enj.eaj.ac. bertanggung .jawab
n
n
n
n
n
e
u
u
u
u
u
.
.
.
.
n
ilib b.u
ilib b.u
ilib b.u
ilibilib.u
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigdijunjung
/d:/i/gdigili
/
/
/
/
/
:
:
:
:
:
p
p
p
p
p
yang
harus
tinggi.
t
t
t
t
t
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp
hthttp

://d
htthpttp:

Demikian pernyataan ini saya buat dengan sebenarnya, tanpa ada tekanan dan
c.id id
c.id id
c.id.id
c.icd.id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.acmendapat
enj.eaj.amana
enj.eaj.ac. paksaan dari .upihak
pun serta bersedia
sanksi
akademik
jika ternyata
n
n
n
n
n
u
u
u
u
.
.
.
.
b u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
giliblib.u
igdiilgi ilib.
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/tidak
:/p/d:/i/digi hari pernyataanttpini
:/p/d:/i/digi
/
p
p
p
p
t
t
t
t
di
kemudian
benar.
t
t
t
t
h htt
h htt
h htt
h htt
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

g lib
://di digi
htthpttp://

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
u
u
.
.
ilib b.u
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/d:/i/gdigili
/
/
:
:
p
p
t
t
hthttp
hthEka
ttp Dewi Sholih Ardiana

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c. id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

iv

Jember, 15 Juli 2010
id
.ac. c.id

nej ej.a
Yang imenyatakan,
lib.u.un

NIM 061610101022
id

SKRIPSI

KEKERASAN GIGI PERMANEN SETELAH PERENDAMAN
DALAM LARUTAN ASAM CUKA 5%

Oleh:
Eka Dewi Sholih Ardiana
NIM 061610101022

Pembimbing:
Dosen Pembimbing Utama : drg Zainul Cholid, Sp. BM
Dosen Pembimbing Anggota : drg Ari Tri Wanodyo Handayani, M.Kes

v

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

j. ac
.ubn.uenej.
b
i
l
i
i
g l
://di digi
htthpttp://

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
n
n
n
u
u
u
u
u
.
.
.
.
.
b u
b u
ilib ib.u
ilibilib.u
giliblib.u
igdiilgi ilib.
igdiilgi ilib. Kekerasan :Gigi
Skripsi
Setelah
dalamtp:Larutan
//d:/i/gdigil
//d:/Perendaman
//d:/i/gdigPermanen
:
:/p/d:/berjudul
:/p/d:/i/digi
/
/
p
p
p
p
t
t
t
t
t
t
t
t
t
h http
h http
h http
h htt
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

id
.id
.id d
.id
: Fakultas
GigineUniversitas
Jember nej.eajc.a. c.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.iKedokteran
j.eajc.ac.id Tempat
e
e
n
n
u
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
/
/
:
:
:
:
p
p
p
p
htthttp:
htthttp:
htthttp:
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

PENGESAHAN

Asam Cuka 5% telah diuji dan disahkan oleh Fakultas Kedokteran Gigi Universitas

.id
.id
j.eajc.ac.id Jember Pada: nej.eajc.ac.id
e
n
b.ub.un
b.u un
igdiilgi :iliKamis
igdiilgi ilib.
d
d
/
/
/
/
Hari
:
:
/
/
htthpttp:/
htthpttp:/

Tanggal

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

: 15 juli 2010

Tim Penguji:
c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

.id
j.eajc.ac.id
eKetua,
n
u
.
n
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
giilgibilib.u
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/d197105141998021001
p
p
t
t
NIP
t
t
h htt
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

d
ac.i .id

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdigilib
/
/
/
/
:
:
p
p
htthttp:
htthNIP
ttp: 196608191996012001

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

d
ac.i .id

nej. j.ac I,
Anggota
ib.u.une

gil lib
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id

j.eaj.ac. Sp. BM
drg. Zainul
.unenCholid,

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
.id
.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
j.eajc.ac.id
e
e
e
n
n
n
drg.
Ari
Tri
Wanodyo
Handayani,
M.Kes
u
u
u
lib. .un
lib. .un
lib. .un
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
d/i/gdiigilib
/
/
/
/
/
/
:
:
:
p
p
p
htthttp:
htthtNIP
htthttp:
tp: 197308182001122001

nej. j.ac II,
Anggota
ib.u.une

gil lib
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

id
.ac. c.id

enj ej.a M.Kes
drg.iliSri
b.un.uLestari,

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

g l
://di digi
htthpttp://

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib b.u
/d:/i/gdigili
/
:
p
t
hthttp

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

c.id id
c.id id
enj.eaj.ac.
enj.eaj.ac.
n
n
u
u
.
.
giliblib.u
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
:/p/d:/i/digi
p
p
t
t
t
t
h htt
h httdrg. Hj. Herniyati, M.Kes

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
giliblib.u
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

.id
j.eajc.ac.id
e
n
b.u un
igdiilgi ilib.
d
/
/
:
/
htthpttp:/

://d
htthpttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

.id
j.eajc.ac.id
e
n
u
lib. .un
d/i/gdiigilib
/
/
:
p
htthttp:

://d
htthpttp:

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

c.id id
enj.eaj.ac.
n
u
.
ilib ib.u

.id
j.acac.id

.ubn.uenej.
ilibMengesahkan
i

Dekan,

NIP 195909061985032001
.id

ac .id
nuenj.ej.ac
u
.
b
gili lib.
:/p/d:/i/digi
p
t
t
h htt

vi

RINGKASAN

Kekerasan Gigi Permanen Setelah Perendaman dalam Larutan Asam Cuka 5%;
Eka Dewi Sholih Ardiana, 061610101022; 2010: 31 halaman; Fakultas Kedokteran
Gigi Universitas Jember.
Gigi adalah jaringan keras yang terdapat di dalam mulut, terdiri dari zat-zat
organik dan anorganik. Salah satu fungsi penting gigi yaitu fungsi mengunyah
makanan. Konsumsi makanan dan minuman asam sehari-hari sangat banyak
dikalangan anak-anak dan remaja. Masyarakat Indonesia sering menggunakan cuka
sebagai bahan penambah rasa asam pada makanan. Cuka adalah larutan 5-6% asam
cuka dalam air. Asam cuka dilarutkan dalam air agar tidak korosif, tetapi jika
mengkonsumsi makanan yang mengandung cuka secara terus-menerus dapat merusak
enamel gigi. Penelitian ini bertujuan untuk menganalisa adanya perbedaan kekerasan
gigi permanen setelah perendaman dalam larutan asam cuka 5%.
Jenis penelitian ini adalah eksperimental laboratoris dengan pendekatan
Posttest only control group design pada 32 gigi premolar pertama rahang atas.
Pengelompokan sampel dilakukan dengan metode simple random sampling yang
terdiri dari 2 kelompok yaitu kelompok kontrol dan kelompok perlakuan. Kelompok
kontrol terdiri dari 16 gigi yang direndam dalam aquades, sedangkan kelompok
perlakuan terdiri dari 16 gigi yang direndam dalam larutan asam cuka 5% dengan
waktu perendaman selama 30 menit untuk masing-masing kelompok. Selanjutnya,
pengukuran kekerasan pada permukaan bukal gigi dilakukan dengan menggunakan
Microhardnes-vickers.
Hasil yang didapat dari penelitian ini adalah nilai rata-rata kekerasan gigi
permanen pada kelompok kontrol adalah 312,5 HV, sedangkan pada kelompok
perlakuan adalah 240,9 HV. Hasil analisa dari penelitian ini menunjukkan adanya
perbedaan. Berdasarkan analisa statistik, setelah dilakukan uji normalitas dan
homogenitas, pada uji Independent-t data tersebut menunjukkan nilai hitung yang
signifikan p = 0,000 (p