التربية الإيمانية: دراسة تحليلية عن مواد التربية الإيمانية عند الإمام ابن قيم الجوزية
التربية اإيمانية
(دراسة تحليلية عن مواد التربية اإيمانية عند اإمام ابن قيم الجوزية)
البحث الجامعي
إعداد:
فتح المعين
رقم دفتر القيد13001180 :
الجامعة المحمدية ماانج
كلية الدراسات اإسامية
قسم التربية
1108
أ
طفؾخىادٛافـمخ ى
اٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ٍكهاٍخىحٍيٍيخىػٓىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُىاجٛىيخٌ ى
ى
اٌجؾشىاجبِؼي ى
ى
ئػلاكٓ ى
فزؼىادؼن ى
هلُىكفرىاٌميلٓى 18111135ى
ى
ػٍٝىادٛافمخ ى
ادشوفىاأٚيىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىادشوفىاٌضبٔي ى
ى
ىىىىىٍاٌلوـزٛهىأٔلًّٚىػجلىاحبهً،ىادبعَرٌىىىىٍاٌلوـزٛهىأٔلًّٚىزّلىٔٛهىاحّيل،ٞىادبعَرٌ ى
ب
طفؾخىاٌـزظليـك ى
للىمذىِٕبلشخىهناىاٌجؾشىاجبِؼي ى
أِبَىجٕخىادٕبلشخىٌٍجؾٛسىاجبِؼيخىثىٍيخىاٌلهاٍبدىاإٍاِيخ ى
اجبِؼخىاحّليخىِبأظ،ىٚلجًىاجٌٍىوأؽلىاٌشوٚطىٌٍؾظٛي ى
ػٍٝىاٌلهعخىاجبِؼخىاأٚىىٌٍS-1ىيىاٌرثيخىاإٍاِيخّ ى
حويوىمبأظ،ى ى
جٕخىادٕبلشخٓ ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىىاٌزٛليغ ى
ّ1ادٕبلشىاأٚي ىٓىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىػجلىاحبهً،ىادبعَر ىى ىىٌٍّّّّّّّّّّّ
ّ1ادٕبلشىاٌضبٔي ىٓىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىزّلىٔٛهىاحّيل،ٞىادبعَرى ٌٍّّّّّّّّّّّ
ّ3ادٕبلشىاٌضبٌش ىٓىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىٍٔٛوعبى،ىادبعَرى
ىى ىىٌٍّّّّّّّّّّّ
ّ9ادٕبلشىاٌواثغ ىٓىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىهبكٞىٔٛهىرٛفيكى،ىادبعَرىىى ٌٍّّّّّّّّّّّ
ػٍٝىاٌزظليك ى
ػّيلىوٍيخىاٌلهاٍبدىاإٍاِيخ ى
ى
ٍاٌلوـزٛهىأٔلًّٚىٍٔٛوعب،ىادبعَرٌ
ج
ى
ملخص البحث
ى
اإٍُى
ٓىفتح امعن ى
ِىبْىاٌٛاكحىٚربهخٙب
ىٓىإِغبْ،ىيىاٌزبهيـىاٌضبِٓىػشوىِٓىشٙوىِبيٛىٍٕخى1987ىَى ى
هلُىكفرىاٌميل ى
ىٓى 18111135ى
اجبِؼخ ى
ى
ىٓىاحمدية ماانج ى
اٌىٍيخى ى
ى
ىٓىاٌلهاٍبدىاإٍاِيخى ى
اٌمَُ ى
ى
ىٓىاٌرثيخى ى
ِٛضٛعىاٌجؾشى ى
ىٓىاٌرثيخىاإدبٔيخٓىكهاٍخىحٍيٍيخىػٓىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُىاجٛىيخ ى
ىاإدبْىهٛىأِوىأٍبٍيّىٚأطٍيّىيىاٌليٓىاإٍاِيّىٚحظًىثهىادٍَُىئىىكهعخىاٌزمٜٛىٚيىْٛىػجلاى
طبحبّىفٍنٌه،ىهٛىاأِوىاأٚيىاٌنٞىكػبٖىهٍٛيىاهىطٍٝىاهىػٍيهىٍٍُٚىئىىأٍورهىٚأطؾبثهىٚرزّغىِىخى
ادىوّحىٚادليٕخىادّٕٛهحّىٚهٛىِفزبػ ىٌٍؾظٛي ى ػٍٝىاحيبحىاٌَؼيلحىئِّبىيىاٌلٔيبىٚيىاآفوحّىٚئما ىٔظؤبىٚاهزّّٕبى
ئىىٍرحىإٌيىطٍٝىاهىػٍيهىٍٍُٚىٚأطؾبثه ىٌٛعلٔبىأُّٔٙىهضٛاىثنيىأٔفَ ُٙىٌٍّلافؼخىػٍٝىئدبهُىثبه،ىِضًى
د
أؽلىِٓىأطؾبةىهٍٛيىاهىطٍٝىاهىػٍيهىٍٍُٚىٚهٛىثايى ثٓىهثبػّىٚيضوثهىاٌَؼيلىأِيّخىثٓىفٍفىثبٌَٛط،ى
ٚيضغىاحغوىػٍٝىثغٕه،ىٚجفّفىيىاٌظؾواءىٌىّٕهىاىييايىيلافغىػٍٝىئدبٔهىثبهّ ى
ىٌىٓ ىئما ىاهزّّٕب ىئى ىادإِٕيٕبٌي َٛىفٛعلٔب ىأّْ ىوضرا ىِٕ ُٙىيورىج ْٛىاٌنٔٛة ىٚادؼبطي ،ىٚهُ ىيظٍ،ْٛى
ٚيظ،ِْٛٛىٚيإرْٛىاٌيوبحى،ىٚاأػّبيىاٌظبحخىاأفوّٜىٚمٌهىفٍيفخىهناىاٌجؾشّ ى
ىٚأِّبىأٍئٍخىهناىاٌجؾشىهيىِبىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخى؟ّىٚهناىاٌجؾشىيمظلى
دؼوفخىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخىّى ى
ىٚأِّب ىٔٛع ىاٌجؾش ىيىهنا ىاٌجؾش ىه ٛىاٌلهاٍخ ىادىزجيخ ى ىٚهي ىاٌجيبْ ىأ ٚىاٌزظٛيو ىػٓ ىادواعغىادٕبٍجخى
مغبيىأٚىِٛضٛعىِؼيّٓىّىٚأٍٍٛةىمغىاٌجيبٔبدىاٌنٞىاٍزقلَىفيهىاٌجبؽشىهٛىاأٍٍٛةىاٌٛصبئميّىٚاأٍٍٛةى
اٌٛصبئميىهٛىأٍٍٛةىمغىاٌجيبٔبدىِٓىفايىوزتىاٌراسى ،ىِضًىاٌَغاّدىٚاٌىزتىػٓىاٌوأٞى،ىٚإٌظوحى،ىٚاٌلٌيًى
أٚىاٌمٛأن،ىٚغرىمٌهىاٌنٞىيزؼٍّكىمشىٍخىاٌجؾشىّىٌٚزؾٍيًىاٌجيبٔبدىاٍزقلَىاٌجبؽشىعويمخىحٍيًىادضّّْٛى ى
ٚأِّب ىٔزبئظىاٌجؾشىيىهناىاٌجؾشىهيىرؼزّلىطؾخىاٌزٛثخىػٍٝىئػبكح ىٔفٌىاٌنٔتّىئماىوبْ ىيؼيل ىٔفٌى
اٌنٔتىفاىرظؼّىاٌزٛثخى،ىٚئماىوبْ ىيورىتىغر ىٔفٌىاٌنٔتىفزظؼّىاٌزٛثخّىعويمخىرّٕيخىاخٛفىيىأٔفَٕبىهيى
إٌظوىئىىػيٛثٕبىٔٚمضىميغىأػّبٌٕبىاٌظبحخ،ى ٚىيإصّوىفٍٛصىاٌزٛؽيلىوضراىيىفٍٛصىاٌزٛوًىّىاٌزٛؽيل ىيىْٛى
ه
ليبًىِٚملاهىوّبيىاٌزٛوًىٚطؾزهىّىئْىوبْىاٌزٛؽيلىػيجبىٚفَبكاىفبٌزٛوًىػيتىٚفَبكّىوبْىاٌفوقىثنىاحجخى
ٚاخٍّخىّىاحجخىٌٍٕبًىػبِخى،ىٚاخٍخىفبطخىٌأٔجيبءىٚادوٍٍنىّى
و
الشعار واإهداء
خر الناس أنفعهم للناس (احديث)
ى
ى
أهلٞىهناىاٌجؾشىئىىٓ ى
اأةىٍِٕزٙوٌىٚاأَّىٍؽبوّخٌىاٌٍّناْىهثّيبٔيىٚٚعّٙبٔيىِٕنىاٌظغبه،ىٍٚبػلأيىَِبػلحىوضرحىيى
عٍتىاٌؼٍُىئِّبىِبكيخىأٚىغرىِبكيخّ
أفيىاٌظغرىٍفبهػىادفٍؾنٌ،ىٚأفيىاٌىجرىٍػجلىاٌؼفيفٌ،ىٚأفٛاريىاٌىجرحىٍأَّىميلح،ى
ٚهمخىاأِّخ،ىٚفبئيحىاٌظبحخٌىاٌنيٓىأػغٔٛيىؽضّبىٚػضلاىيىعٍتىاٌؼٍُّ
اأٍزبمىٍهبهيٛكٌٞىٚاأٍزبمحىٍِئّٛخٌىٚىأٍوهّبىيىمجرىاٌنيٓىأػغٔٛيىَِبمخىَِٚبػلحى
وضرحىئِّبىِبكيخىأٚىغرىِبكيخّىى ى
ز
كلمة الشكـر و التـقدير
احّلىهىاٌنٞىأهًٍىهٌٍٛهىثبذلٜىٚاٌليٓىاحكىٌيظٙوٖىػٍٝىاٌليٓىوٍهىٌٛٚىووٖىادشووّْٛى
أشٙلىأْىاىئٌهىئاّىاهىٚأشٙلىأّْىزّلاىػجلٖىٚهٌٍٛهّىأِّبىثؼلّٖ ى
ىٚيشىوىاٌجبؽشىشىواىعيياىٌــىٓى ى
ّ1اأةىٍِٕزٙو،ىرٛيٌىٚاأَّىٍؽبوّخٌىٚاأٍوحىاحجٛثخىىيىاٌمويخىٚاٌٌٛوٍإِغبٌْىػٍٝىؽضُٙى
َِٚبػلهُىئِّبىِبكيخىأٚىغرىِبكيخّى
ّ1هئيٌىاجبِؼخىاحّليخىِبأظ،ىاٌلوزٛهّىِٙبعوىئيفٕلٞىىاٌنٞىأػغبٔيىفوطخىٌٍلهاٍخىٚعٍتى
اٌؼٍُىيىهنٖىاجبِؼخّ
ّ3ػّيلىوٍيخىاٌلهاٍبدىاإٍاِيخى،ىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىٍٔٛوعب،ىادبعَرىىاٌنٞىأػغٝىىٌٍٛٙخى
يىاٌلهاٍخى
ّ9ادشوفىاأٚي،ىىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىػجلىاحبهً،ىادبعَر،ىٚادشوفىاٌضبٔيى،اٌلوزٛهىأٔلًٚى
زّلىٔٛهىاحّيل،ٞىادبعَر،ىػٍٝىرٛعيّٙٙبىٚئهشبكمبىيىئهبءىهناىاٌجؾشّ
ّ5ميغىأطؾبثيىيىلَُىاٌرثيخىدوؽٍخى،1118ىػٍٝىؽضُٙىيىئهبءىهناىاٌجؾشّى
ّ6هاثغخىاٌغٍجخىاحّليخىٍملٌّْىاٌيىأػغذىجوثخىوضرحّ
ح
ٚللىػوفىٚأؽٌّىاٌجبؽشىأّْىهناىاٌجؾشىيٛعلىفيهىإٌمبئض،ىفٍنٌهىعٍتىػفٛاىوضراّىٌٚؼًّى
هناىاٌجؾشىيفيلىفبئلحىػظيّخىئىىاٌجبؽشىٚاٌمبهئنّىآِنىّّّى ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىىى
ىىىىىىىِبأظ،ى16ىِٓىشٙوىيٕبيوىٍٕخى 1113ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ط
ىىىىىىىىىىىىىىفتح امعن
الفهرس
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىطفؾخ ى
طفؾخىادٛضٛعى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىأ ى
طفؾخىادٛافـمخى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىة ى
طفؾخىاٌـزظليك
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىط ى
ٍِقضىاٌجؾش ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىك ى
اٌشؼبهىٚاإهلاء
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىى ى
وٍّخىاٌشىـوىٚىاٌزـمليوىى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىػ ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى ٞى
اٌفٙوً ى
ى
ى
الباب اأول :امقدمة
ىأّ فٍفيخىاٌجؾش
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى1
ي
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى11
ىةّ أٍئٍخىاٌجؾش
ىطّ أهلافىاٌجؾش ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى11
ىكّ ؽلٚكىاٌجؾش
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى11
ىّٖ أميخىاٌجؾش
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى19
ىِٕٙ ّٚظىاٌجؾش
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى19
ٛٔ ّ1عىاٌجؾشى ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىى19
ِ ّ1ظبكهىاٌجيبٔبدى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى11
ّ3أٍٍٛةىمغىاٌجيبٔبدى ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى11
ّ9أٍٍٛةىحٍيًىاٌجيبٔبدى ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى11
ىىّ اٌلهاٍخىاٌَبثمخى ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى11
ىػّ هيىبيىاٌجؾش ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى16
ى
ك
الباب الثاني :البحث النظري
ىأّ رؼويفىاٌرثيخى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىىى17
ةّرؼويفىاإدبْ
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىىى31
ى
ى
ى
ى
ىىّّّّّّّّّّّّّّىى 36ى
ّ1ىرؼويفىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 36ى
ّ1ىأهلافىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 37ى
ّ3عوقىٍٚٚبئًىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى91ىى ى
ّ9ىأٍبًىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىىى 69ى
ّ5ىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى68ى ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 68ى
ةّىاخٛف ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 71ى
طّىاٌوعبءىى ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 75ى
طّىِفَٛٙىاٌرثيخىاإدبٔيخىى
أّىاٌزٛثخى
ل
كّىاٌزٛوًىى ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى 78ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى 83ى
هـىىاحجخى
الباب الثالث :البحث
.ربهيـىؽيبحىاإِبَىاثٓىليُىاجٛىيخى ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى86ى
ىأّ امهىَٔٚجهى ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى86
ىةّ ٌِٛلٖىٔٚشأره ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى87
ىطّ ػجبكرهىٚىهلٖ ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّى87ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى88
ىّٖ فزبٜٚىاِزؾٓىثَججٙب ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى89ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى89
ىىّ ِشبخه
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّى91
ىػّ راِينٖى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّىى93ىى
ىكّ ِٕٙزه ى
ى ّٚارظبٌه ثبثٓىريّيخ
م
ىطّ ِإٌفبره ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىىى99ىى
ىٚ ّٞفبره ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىىى97
ِٛ .اكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُىاجٛىيخى ىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىىى98
ىأّ اٌزٛثخى ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىىى98
ىةّ اخٛفى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىىى 118ى
ىطّ ىاٌوعبءىى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىى 136ى
ىكّ اٌزٛوًىى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىى 193ى
ىّٖ احجخى ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىى 156ى
الباب الرابع :ااختتام
ىأّ فاطخىاٌجؾش ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىى168
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىى171
ىةّ االراؽبدى
ن
ادواعـغىى
ى
ى
ى
ى
ى
س
ىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىى 179ى ى
مصادر
ِ اجيلىاٌئّلأي،ىػجلّىٌٍّ1989ىاإدبّْىكِشك ى
ِ
ػجلاهىثٓىفٙلىاٌٍََّٛىٌٍّ1116ىئماطؼّىاإدبّْىٍِرعُ،ىأغًٛىؽَٓىثظوٌّٞىٍٛهاثبيبٓىelba
ِ زّٛكىي،ٌٔٛىٚزّّلىلبٍؼىثىوىّىاٌرثيخىٚىاٌزؼٍيُّىٍاجيءىاأّٚيىأٌيفٌّىثٛٔٛهٚغٓٛىىكاهىاٌَاَ
ِ ِٙيّنّىٌٍّ1111ىرغٛيوىادٕٙظىاٌرثٞٛىاٌلييىاإٍاِيىٓىيىادلهٍخى،ىٚاجبِؼخّىعبووربٓىاٌشووخى
هاعبغوافٕلٚىثوٍبكاى
ِ ثٓىريّيّخ،ىأملّىٌٍّ1919ىاٌؼميلحىاٌٛاٍغيخّىاٌَؼٛكيخٓىادٍّىخىاٌؼوثيخىاٌَؼٛكيخىٚىاهحىاٌزؼٍيُىاٌؼبيى
عبِؼخىاإِبَىزّلىثٓىٍؼٛكىاإٍاِيخىٚوبٌخىاجبِؼخىٌشإْٚىادؼبهلىاٌؼٍّيخّ
ِ إٌجٙبٔي،ىرميّىاٌليّٓىٌٍّ1953ىاٌشقظيخىاإٍاِيخّىٍاجٍلىاأٚيٌّىاٌملًىٓىِٓىِٕشٛهادىؽيةى
اٌزؾويوّ
ِ اٌنهي،ىزّّلىؽَنّىٍكْٚىٍٕخٌّىاٌزفَرىٚىادفَّوّْٚىٍاجٍلىاٌضبٔيٌّىثرٚدىٓىشووخىكاهىاأهلُى
ثٓىأثيىاأهلُّى
ِ يبٍن،ىزّلىٔؼيُّىٌٍّ1995اإدبْٓىأهوبٔه،ىؽميمزه،ىٔٛالضهّىٍِرعُ،ىأثٛىفّٙيٌّىلبهوحى
ِ ثٓىػجلىاٌومٓ،ىزّلّىٌٍّ1991ىىاػزمبكىاأئّخىاأهثؼخىأثيىؽٕيفخىِٚبٌهىٚاٌشبفؼيىٚأملّى
ٍِرعُّىٔجٙيىئكهيٌٌّىهيبع ى
ِ ثٓىػٍيىاحغبى،ٞىؽَّٓىٌٍّ1111ىاٌفىوىاٌرثٞٛىػٕلىاثٓىليُّىّىٍِرعُّىِييلٞىؽَتىاهٌّى
عبووربٓىثَزبوبىاٌىٛصوّى
471
ِ ػضّبْ،ىػجلاٌومّٓىٌٍّ1995ىِٕبهظىاٌجؾشىٚعويمخىاٌىزبثخىأٚىاٌوٍبٌخىاجبِؼخّىاخوعَّٛ
ِ ثٓىػٍيىثٓىػغيخىاحبهصيىأثٛىعبٌتىادىّي،ىزّلّىٌٍّ1997ىلٛدىاٌمٍٛةّىٍِرعُّئجبىٍٕزٕبٌّى
ٍاجٍلىاٌضبٔيٌّىثرٚدى ى
ِ ليُىاجٛىيخ،ىاثّٓىٌٍّ1119ىِلاهطىاٌَبٌىنّىٍاجٍلىاٌضبٔيٌّىاٌمبهوحٓىكاهىاٌؼميلحّ ى
ِ أثٛىكاٚك،ىٍّٕٓىٌٍّ1999ىٍٓ3ىثرٚدٓىكاهىاٌفىوى،ى1999ىَى/ى1919ىهـٌى،ىصّى131ى ى
ِ ٍٕٓىاٌرِنٞى،ىهلُىاحليشى3961ىٍٓ5ىثرٚدٓىكاهىاٌفىوى،ى1999ىَى/ى1919ىهـٌى،ىصّ ى
ِ اٌموضب،ٞٚىيٍٛفٌٍّّ1996ىاإدبْىٚاحيبحّىثرٚدٓىكاهىاٌنفبئو
ِ ٍٕٓىاثٓىِبعهّىٌٍّ1995ىٍاجيءىاأٚيٌّىثرٚدٓىكاهىاٌفىوّى
ِ يبجٓ،ىِملاكٍّىٌّ1986ىعٛأتىاٌرثيخىاإٍاِيخىاأٍبٍيخّاٌويبع
ِ اجٛىيخ،ىاثٓىليُّىٌٍّ1116ىاٌلاءىٚاٌلٚاءىأٚىاجٛاةىاٌىبيىدٓىٍأيىػٓىاٌلٚاءىاٌشبيّىثرٚدٓىكاهى
اٌىزتىاٌؼٍّيخّ
ِ اإِبَىاجٍيًىاحبفظىػّبكىاٌليٓىأثيىاٌفلاءىئدبػيًىثٓىوضرىاٌموشيىاٌلِشميّىٌٍّ1999ىىرفَرى
اٌموآْىاٌؼظيُّىٍاجيءىاٌضبٌشٌّىهيبعٓىِىزجخىكاهىاٌَاَّ
ِ
ىهؤي،ىٚغرّٖىٌٍّ1986ىّSEJARAH PENDIDIKAN ISLAMىعبووربٓى Direktorat Jenderal
Pembinaan Kelembagaan Agama Islam
ِ
ٍزيٍٛو،ٞىثٔٛبعيّىٌٍّ1111ى METODE PENELITIAN PENDIDIKAN DAN
ّPENGEMBANGANىعبووربٓىKencana Prenada Media Group
471
ى
Kencana Prenada Media ّىيغيبووربٓىMETODE PENELITIANٌّ1998ٍىٍيفىاٌليّٓى،اهٚأى
ِ
Group
METODOLOGI PENELITIAN PENDIDIKAN; KOMPONEN ٌّى1117ٍىًّى،ِٛٔٛوغ
ِ
ىAlfabetaّىعبووربٓ ىMKDK
ٔظٓىّٚىثٕلMetode Penelitian Kuantitatif Kualitatif dan R&Dٌّى1118ٍّىٕٛغيٍٛ ِ
ى ىAlfabeta
ّىMetode Penelitian; Suatu Pemikiran dan Penerapanٌّى1117ٍػجلىاٌومّٓىٚى،ىٛٔٛعٍٛ ِ
ىRINEKE CIPTAعبووربٓى
ىثوٍبكاىٚىّىعبووربٓىاٌشووخىهاعبىغوافٕلDasar-Dasar Pendidikanٌّى1999ٍِ ؽَتىاهّى
ّىيغيبووربٓىٌىَجٕظىِبكيبربِبىMemahami Pendidikan dan Ilmu Pendidikan ىػويفّى،ِٓ هم
يغيبووربى
ىّىعبووربٓىأِياّىىPemikiran pendidikan Islamٌّى1119ٍىأملّى،ٍٕٛغٍٛ ِ
ّىعبووربٓىأِياPemikiran Pendidikan Islamٌّى1119ٍىأملّى،ٍٕٛغٍٛ ِ
ٔظىٓىاٌشووخىادؼبهفىّٚىثٕلPengantar Filsafat Pendidikan Islamٌّ1981ٍىأملّى،ِ كّىِوِجب
ّىIntelektual Indonesia dan Perilaku Politik Bangsaٌّى1119ٍىزّلّى،ٛاَىهاهوعِٚ ك
ىثوٍبكاىٚعبووربٓىاٌشووخىهاعبىغوافٕل
ىعجؼخىٚىLPP UNSهاووربٓىٍّٛىPendidikan; Suatu Pengantarٌّى1118ٍّىِٛٚىٍيك،ِٞ هبك
UNS
ّىعبووربٓىاٌشووخىهيٕبوبىعجزبىDasar-Dasar Kependidikanٌّ1118ٍىفإاكّى،َِٓ ؽ
471
-
ى Tarbiyah Imaniyah untuk Anak-Anak. diakses pada tanggal 05 Juli 2012 dari
http://oasetarbiyah.blogspot.com/2008/05/tarbiyah-imaniyah-untuk-anak-anak.html.
ِ زّلىثٓىآيىصبثذ،ىٍؼيلّىاٌرثيخىاإدبٔيخىٌٍّواهمن،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاخبٌِىِٓىيٌٛيٛىٍٕخى1111ىى
ِٓىhttp://www.saaid.net/book/13/5607.docىىى
ِ أثٛىأملىٍِنهتٌى،ىٚاحبعخىٌٍرثيخىاإدبٔيخىّّّىاٌلػبحى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاخبٌِىِٓىيٌٛيٛىٍٕخى
1111ىىِٓى.http://www.saaid.net/aldawah/127.htmىى
ِ رلٞىاذايى،ىأهلافىاٌرثيخىاإدبٔيخى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاخبٌِىِٓىيٌٛيٛىٍٕخى1111ىىِٓىى
http://www.alemanawalan.com
ِ رفَر،ىأملّىٌٍّ1111ىّMetodologi Pengajaran Agama Islamىثٕلٔٚظىٓىهاِبعبىهٍلاوويبى
ِ ٍيفىاأِنى،ىPosisi Metode dalam Pembelajaranى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاٌؼبشوىِٓىيٌٛيٛىٍٕخى
1111ىىِٓىىhttp://benramt.files.wordpress.comىىى ى
-
Kamus Besar Bahasa Indonesia, diakses pada tanggal 11 Januari 2013 dari
kbbi.web.id
ِ ثٓىٍواٞىاٌشّوٞىٍٍغبّْىأٔبىربئتى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاحبكٞىػشوىِٓىيٕبيوى1113ىِٓى
http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=92419
ى
ِ فبٌل،ىأِوّىٍّMenjernihkan Hati ٌّ1119ىيغيبووربٓىكاهىاحىّخ ى
ِ اٌشيـىاثٓىػضيّن،ىثنىاخٛفىٚاٌوعبء،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاٌضبٔيىػشوىِٓىيٕبيوى1113ىِٓىى
http://muslim.or.id/aqidah/roja-khouf-1.htmlى
ِ ٍيلىعٛيً،ىاخٛفىٚاٌوعبء،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاٌضبٔيىػشوىِٓىيٕبيوى1113ىِٓىىى
ِ
http://www.alukah.net/Sharia/0/2898/ى
ػضيّن،ىاثّٓىفٛائلىِٓىوزبةىشوػىااږطٛيىاٌضاصخى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاٌضبٔيىػشوىِٓىيٕبيوِٓى1113ىِٓىى
http://www.albaidha.net/vb/showthread.php?t=12245
477
اٌجبةىاأّٚي ى
ادملِّخ ى
أ .فٍفيخىاٌجؾش
اإدبْىأٍبًىاٌليٓىّىِضٍه ىاٌشقضىاٌن ٞىيويلىأْ ىيجيىثيزبىعيّلاىٚلٛيّبىفيغتى
ػٍيهىأْىيجيىأّٚاىأٍبًىاٌجيذىلٛيّبىٚثؼلىمٌهىيجيىػّبكاى،ىٚعلاهاى،ىٚغرىمٌهىّىثلْٚى
أٍبًىاٌجيذىاٌمّٞٛىفَٛف ىيٕٙلَىاٌجيذىٌٍٛٙخىّىٚونٌهىاإدبْى،ىجتىػٍٝىاٌؼجلىأْى
يجيىئدبٔبىثبجٙلىٚيمّٛيهى،ىأّْىثه ىيؼيشىاٌشقضىػيشخىؽَٕخىٍٚاِخىِٚوضيخىِٓىاهى
ٍٛٚف ىيزؾظًىػٍٝىاأعوىِٓىاهىحَتىِبىػًّىّىٚمٌهىوّبىمووىيىاٌموآْىاٌؼظيُىىى
ٍٍفّٓىيؼًّىِٓىاٌظبحبدىٚهٛىِإِٓىفاىوفواْىٌَؼيهىٚئٔبىٌهىوبرجٌٌْٛى1ىٚيىاآيخىاأفوٜى
لبي ىاه ىرؼبى ىٍٍ ىِٓ ىػًّ ىطبحب ىِٓ ىموو ىأ ٚىأٔض ٝىٚه ٛىِإِٓ ىفٍٕؾييٕه ىؽيبح ىعيجخى
ىٍٛهحىاأٔجيبءى[]11ىٓى99
1
ٌٕٚغييُٕٙىأعوهُىثأؽَٓىِبىوبٔٛا ىيؼٍّْٛىٌٌى 1ىٚلبي ىٍٍ ىٌٛٚىأْىأهًىاٌموٜىإِٓٛاىٚارمٛاى
ٌفزؾٕبىػٍيُٙىثووبدىِٓىاٌَّبءىٚاأهعىٌٚىٓىونثٛاىفأفنٔبهُىمبىوبٔٛاىيىَجٌٌْٛى3ىّى ى
ٌٚملىٚػلىاهىادإِٕنىيىاٌلٔيبىثٛػٛكىوضرحى،ىِٕٙبىٓى9ىى ى
.
إٌظوىػٍٝىأػلائُٙى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍٚوبْىؽمبىػٍيٕبىٔظوىادإِٕنٌٌ5ى
.
اٌلفبعىػُٕٙى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىئْىاهىيلافغىػٓىاٌنيٓىإِٓٛاىٌٌى6ى
.
اٌٛايخىذُى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىاهىٚيىاٌنيٓىإِٓٛاىٌٌى7ى
.
ىاذلايخىذُى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىٚىئّْىاهىذبكىاٌنيٓىءإِٛاىئىىطواطىَِزميُىٌٌى8ى
.
ػلَىرٍَيظىاٌىبفويٓىػٍيُٙى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىٌٓٚىجؼًىاه ىٌٍىبفويٓىػٍٝىادإِٕنىٍجياى
ٌٌ9ى
ىٍٛهحىإٌؾًى[]16ىٓى97
1
ىٍٛهحىاأػوافى[]7ىٓى96
3
ىػجلىاجيلىاٌئّلأيى،ىاإدبْىٍكِشكٓى،ٌ1989ىصّى11ِ11ى
9
ىٍٛهحىاٌوَٚى[]31ىٓى97
5
ىٍٛهحىاحظى[]11ىٓى38
6
ىٍٛهحىاٌجموحى[ٓ]1ى157
7
ىٍٛهحىاحظى[]11ىٓى571
8
ىٍٛهحىإٌَبءى[]9ىٓى191
9
ى
.
اٌزّىنىذُىٚااٍزقافىيىاأهعى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍ ىٚػلىاهىاٌنيٓىإِٓٛاىِٕىُىٚػٍّٛاى
اٌظبحبد ىٌيَزقٍفُٕٙىيىاأهعىوّبىاٍزقٍفىاٌنيٓىِٓىلجٍُٙىٌٚيّىٕٓىذُىكيُٕٙىاٌنٞى
اهرضٝىذُىٌٚيجلٌُٕٙىِٓىثؼلىفٛفُٙىإِٔبىيؼجلٔٚيىاىيشووْٛىثيىشيئبىِٓٚىوفوىثؼلىمٌهى
فأٌٚئهىهُىاٌفبٍمْٛىٌٌى11ى
.
اٌوىقىاٌغيّتى،ىلبي ىرؼبىىٓ ىٍٍ ىٌٛٚىأْىأهًىاٌموٜىإِٓٛاىٚارمٛا ىٌفزؾٕبىػٍيُٙىثووبدىِٓى
اٌَّبءىٚاأهعىٌٚىٓىونثٛاىفأفنٔبهُىمبىوبٔٛاىيىَجْٛىٌٌى11ى ى
.
اٌؼيّحى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىٚهىاٌؼيحىٌٚوٌٍٛهىٌٍّٚإِٕنىٌٚىٓىادٕبفمنىاىيؼٍّْٛىٌٌى11ى ى
.
احيبحىاٌغيّجخى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىِٓٚىػًّىطبحبىِٓىمووىأٚىأٔضٝىٚهٛىِإِٓىَىفٍٕؾييٕهى
ؽيبحىعيجخىٌٕٚغييُٕٙىأعوهُىثأؽَٓىِبىوبٔٛاىيؼٍّْٛىٌٌى
ىٍٛهحىإٌَبءى[]19ىٓى55
11
ىٍٛهحىاأػوافى[]7ىٓى96
11
ىٍٛهحىادٕبفمْٛى[]63ىٓى8
11
ىٍٛهحىإٌؾًى[]16ىٓى97
13
13
ٚأِّبىاٌلاهىاآفوحىفؾَجُٙىلٛيىاهىٍجؾبٔهىٍٍىئْىاٌنيٓىإِٓٛاىٚػٍّٛاىاٌظبحبدىوبٔذى
ذُىعٕبدىاٌفوك ًٚىٔيا ىَىفبٌليٓىفيٙبىا ىيجغْٛىػٕٙبىؽٛاىٌٌى 19ىىٚلٌٛهىرؼبىىٍٍئْىاٌنيٓى
إِٓٛاىٚػٍّٛاىاٌظبحبدىذُىعٕبدىإٌؼيُىَىفبٌليٓىفيٙبىٚػلىاهىؽمبىٚهٛىاٌؼيييىاحىيٌٌُ15ى ى
ِٓٚىصُ ىػوفٕب ىأّْ ىاه ىلل ىٚػل ىادإِٕن ىثبٌفٛى ىٚاٌىواِخ ىي ىاٌلٔيب ىٚاآفوح ىّ ىٚوّبى
ػوفٕبىأّْىٚػلىاهىؽكّىاشهّىفيهىّ ى ٌٓٚىيزؾظًىػٍيٙبىادإِْٕٛىئاّىثادبْىطؾيؼىّىٚئماى
طؼّىئدبهُىفَٛفىيؼٍّْٛىأػّباىشّبىيٍيىٓى16ى ى
.زبٍجخىإٌفٌى
.اٌيهلىيىاٌشإْٚىاٌلٔيٛيخى
.ااهزّبَىثأػّبيىاٌمٍتى
.اٌظلقىيىاأفٛحى
.عٍتىهضبىاهى
.مووىاهى
ىٍٛهحىاٌىٙفى[]18ىٓى118ِ117
19
ىٍٛهحىٌمّبْى[]31ىٓى9ِ8
15
ىػجلىاهىثٓىفٙلىاٌٍََٛى،ىئماىطؼّىاإدبْى،ىِرعُ،ىأغًٛىؽَٓىثظوٞىٍٍٛهاثبيبٓى،ٌ1116ىصِّ93ى115ى
16
.اٌزؼٍّكىثبه
.اٌلػٛحىهى
.ئفاءىإٌفٌىِٓىغرىاه
. 1اٌظاحىفبشؼبى
.رؼظيُىاه
.رلثّوىاٌموآْىاٌىويُى
.اٌوضبىػٍٝىاه
.رمييُىاٌٛلذ
.اٌشىوىػٍٝىٔؼُىاه
.زجخىاهىىى
ٚئما ىاهزّّٕب ىثشقظيخ ىادإِٕن ىاٌي ىموود ىٍبثمخ ىٚعلٔب ىأّْ ىشقظيز ُٙىٚأػّبذُى
وودخىٚعيلحّىٚهلفىؽيبهُ ىٌيٌ ىٌٍؾظٛيىػٍٝىٍؼبكحىاٌلٔيب ىٌىّٓ ىٌٍؾظٛيىػٍٝىٍؼبكحى
اآفوح ىّ ىفٍنٌه ىا ىيشغٍ ْٛىأٔفَ ُٙىثبأِٛه ىاٌلٔيٛيخ ىٌىّٓ ىيشغٍ ْٛىثبٌؼجبكاد ىإػلاك ىاأىٚاكى
اٌىضرحىيىاآفوحىّىفيؼيشْٛىػيشخىٍىيٕخى،ىٍٚؼيلحى،ىٍٍٚيّخى،ىِٚوضيخىِٓىاهىّىٚاى
خبفْٛىٚاىحئْٛىيىؽيبهُىثَجتىميغىأِٛههُىيوعؼٛهبىئىىاهىّىىىىىى ى
ٌٚىّٓىئما ىٔظؤبىٚاهزّّٕبىثشقظيخىادإِٕنىاٌيَٛىفٛعلٔبىأّْ ىوضرىِٕ ُٙىيورىجْٛىمٔٛثبى
وضرحّىٚمٌهىحلسىػٍ ٝىادواهمن ى ،ىٚاٌشجبةى،ىٚاٌجبٌغنى،ىٚاٌشيٛؿىّىضٓ ىَّٔغىاأفجبهى
اٌىضرحىيىاٌزٍفيييْٛىػٓىاافزاًىاٌنٞىيؼٍّهىأهثبةىادٕبطتىيىاحىِٛخىِٓىاحىِٛخىادووييخى
ئىىاحىِٛخىاحٍيخ ى،ىٚهُىٍَِّْٛىّىٍٜٛىمٌهى،ىاأفجبهىػٓ ىاٌَولخى،ىٚاٌشونى،ىٚاٌمزًى،ى
ٚػمٛقىاٌٛاٌليٓىٚػلَىااؽراَىئىىادؼٍّّنىٚوجبهىآٌَّىٚاغزظبةىإٌَبءى،ىٚادقلّهى،ىٚشوةى
اخّوىاٌيىيؼٍّٙبىاٌشجبةىٚادواهمْٛىٚأوضوهُىِٓىادٍَّنّ ى
رٍه ىاٌظٛاهو ىرليّ ىػٍ ٝىأّْ ىئدبْ ىوضر ىِٓ ىادإِٕن ىاٌي َٛىضؼيف ىؽزّ ٝىا ىيإصّو ىرأصراى
ئجبثيب ىيىأٔفَُٙى،ىفيؼٍّْٛىأػّبا ىٍيئخىثٌَٛٙخىيىؽيبهُىّىٚمٌهىثَجتىػلَىاٌرثيخىاٌيى
رّٕٛىٚرغّٛهىئدبهُىّى ى
ٚاٌرثيخىيىاإٔلٔٚيَيخىوضرىئى ىٔبؽيخىادؼوفخىٚهيىرٍلىاأشقبصىاٌنيٓ ىٌلي ُٙىٔزيغخى
عيّلحىيىوشفىاٌلهعخ ىفؾَت ىّىفبدٕٙظىاٌرثٞٛىِضًىمٌه ىيٍلىئَٔبٔب ىٌلي ُٙىِؼوفخىعيّلحى
فمظ ىٌىُّٕٙىضؼيفىيىاإدبْى ،ىفا ىيّٕٛىئدبهُىٚا ىييكاك ىعيّلاى،ىٚمٌه ىيإكٞىئىىئطغبطى
أفالُٙىّى ى
ٚاإدبْ ىزًّ ىئٍراريغيّ ىي ىفٍك ىاأفاق ىأ ٚىادؼبٍِخ ىاحَٕخ ىّ ىئما ىاىكاك ىئدبْى
اٌشقضىاىكاكدىأػّبٌهىاٌظبحخى،ىٚئماىأزمضىاإدبْىأزمظذىأػّبٌهىاٌظبحخىّى ى
ٚاإدبْ ىيّٕ ٛىٚيزغّٛه ىي ىٔفٌ ىاٌشقض ىعيّلا ىثبٌرثيخ ىاٌظؾيؾخ ىّ ىفٍنٌه ىحزبطى
اإَٔبْ ى ئىىاٌرثيخىاٌي ىرٕشئىٚرغّٛهىئدبٔه ىٌىي ىيظٙوىأفالبىوودخىي ىٔفَهىاٌيىهي ىأميى
هٍبٌخىاإٍاَىؽيش ىلبي ىهٍٛيىاهىطٍٝىاهىػٍيهىٍٍُٚىاٌيىوزجذىيىاحليشىاٌشويفىًى
ئّّٔبىثؼضذىأمُّىِىبهَىاأفاقىًىىىىىىىىىىىىىىىىى
ٚاٌرثيخ ىاإدبٔيخ ىسوط ىٍليل ىي ىِؼبجخ ىرٍه ىادَأٌخ ىّ ىأّْ ىهب ىيّٕ ٛىاإدبْ ىٚيزغّٛهى
عيّلاىّىٚهيىروشلىاٌشقضىئىىاٌظواطىادَزميُىاٌن ٞىيوضبٖىاهىّىٚهب ىيؼًّىاٌشقضى
ميغىأٚاِوىاهىٚجزٕتىميغىٔٛاهيهى،ىٚحتّىٍّٕخىهٍٛيىاهىرؼبىىّى ى
ٚللىلبَىهٍٛيىاهىطٍٝىاهىػٍيهىٚىٍٍُىثبٌرثيخىاإدبٔيخىٍاٌزٛؽيلٌىأطؾبثهىيىأٚيّى
رّٕيخىاإٍاَىٚروليزهىيىِىخىّىٚظٙوىهأًىرؼٍيُىاٌزٛؽيلىيىٍٛهحىاٌفبحخى،ىِٓٚىهؤٍٙٚبىهيى
ٓى17ى ى
أّ .ىأّْىاهىفبٌكىاٌؼبمىِٚبٌىهىٚهثهىاحميميىؽزّٝىيىْٛىِىبٔبىِٕبٍجبىحيبحىاٌجشوىّى
بّ .ىأّْىاه ىيؼغي ىٔؼّبىٚىميغىاحبعبدىئىىميغىادقٍٛق ى،ىٚيؼغي ىإٌبًىفبطخى
اذلٜىٚاإهشبكىويىيزؾظًىػٍٝىاٌَؼبكحىيىؽيبرهىّىى
جّ .ىأّْىاهىِبٌهىيَٛىاٌليٓى،ىاٌنٞىيؼغيىِؼوفخىأّْىوًّىػًّىإٌبًىيىاٌلٔيبىٍيؾَتى
هٕبنىّى
دّ .ىأّْىاهىٚؽلحىادؼجٛكىهٛىاحميميىّ
هّ .ىأّْىاهىَِزؼنىؽميميى،ىفٍنٌهىيٕجغيىاْىيَزؼنىئيّبٖىإٌبًىّى
و ّ .ىأّْ ىاه ىيوشل ى ٚىيٙل ٞىئى ىإٌبً ىي ىمشيخ ىؽيبح ىاٌلٔيب ىاٌي ىوضود ىفيٙب ىِٛأؼبى
ٚحلّيبدىّىى
ىىهؤي،ىٚغرٖى،ى SEJARAH PENDIDIKAN ISLAMىىٍعبووربٓىٌ1986ى،ىصّى15ِ13
17
ٚأِّب ىاٌزغجيك ىي ىروثيخ ىاٌزٛؽيل ى ،ىأهشل ىإٌي ىطٍ ٝىاه ىػٍيه ى ٚىٍٍُ ىػمٛي ىإٌبًى
حظٛيىٚلجٛيىرؼويفىاٌزٛؽيلىاٌنٞىػٍُّّٙىٚأػغٝىأٍٛحىويفيخىرغجيمهىيىاحيبحىاٌيِٛيخىؽميمخى
،ىٚكػبهُىويىيموءٚاى،ىٚيٙزّّٛاى،ىٚيزفىّوٚاىٍٍغبْىاهىٚػظّزهىٚإٌبًىٔفَهىّ18ىىى ى
ٚلبي ىزّٛك ىي ًٛٔٛىي ىوزبثه ى Sejarah Pendidikan Islamىئّْ ىأشوافى
اٌرثيخىىاإٍاِيخىيىِوؽٍخىِىّخىرشزًّىػٍٝىٓى19ى ى
أ .ىاٌرثيخىىاٌليٕيخىهيىىيٕجغيىأْىيموأىاٌشقضىثَُىاهىفؾَتىٚاىيشونىثهىشيئى،ى
أّْىاهىئٌهىوجرىٚوويُىّ
ب .ىاٌرثيخىىاٌؼمٍيخىٚاٌؼٍّيخىهيىاٌلهاٍخىػٓىؽبكصخىإٌبًىِٓىاٌؼٍمخىٚؽبكصخىاٌؼبمّى
ج .ىاٌرثيخ ى ىاخٍميخ ى ،ىؽيش ىيؼٍُّ ىإٌي ىأطؾبثه ىٌىي ىخٍمٛا ىثأفاق ىزّٛكح ىِٕبٍجخى
ثزؼٍيُىاٌزٛؽيلىّى
د .اٌرثيخىىاجَّيخىٚهيىااهزّبَىثٕظبفخىاٌٍجبًى،ىٚاجَُى،ىٚىاٌجيذ
ىٔفٌىادظلهّ،ىصّى16ِ15ى
18
ىٔفٌىادظلهّ،ىصّى17
19
ِٓٚىصُىػوفٕبىأّْىاٌرثيخىاإدبٔيخىضوٚهحىيىؽيبحىادٍَّنى،ىفٍنٌهىاهزّّٙبىاٌؼٍّبءىِٓى
اٌيِٓ ىاٌمليُ ىئى ىاٌيِٓ ىاحبضو ىاهزّبِب ىوجرا ىأّٔٙب ىرزؼٍّك ىثَؼبكح ىؽيبح ىادٍَّن ىٚادإِٕن ىيى
اٌلٔيبىٚاآفوحىّىٚرىْٛىآهاءهُىػٕٙبىِىزٛثخىيىوزجُٙىّىٚمٌهىكٌيًىٚػاِخىػٍٝىاهزّبُِٙىهبى
ّى ى
ٚفراءىاٌرثيخىيىاٌيِبْىاٌمليُ ىٌليُٙىفىوحىعيّلحىػٓىاٌرثيخىاإدبٔيخىاٌيىوزجذىيى
وزج ُٙىؽزّٝىرإصّوىػٍٝىأٔشغزُٙىِٚؼبٍِزُٙىيىاحيبحىاٌيِٛيخىّىٚهُىِشٛٙهىثأفالُٙىاٌىودخى،ى
ٚاعزٙبكهُىاٌمّٞٛىيىعٍتىاٌؼٍُى،ىٚرٛاضؼُٙى،ىٚػٍُِٙٛىاٌٛاٍؼخىٚاٌؼّيمخى،ىٚأػّبذُىادإصوحى
ِٓٚىهإاءىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخى،ىٚهٛىِٓىاٌؼٍّبءىاٌنٞىٌليهىػٍَٛىٚاٍؼخىٚػّيمخى،ىٚهٛىفجرى
يىربي ى اٌفمهى،ىٚأطٛيىاٌفمهى،ىٚاٌؼميلحى،ىٚاٌرثيخىّىٚهٛىِشٛٙهىوغجيتىإٌفٌىٚىاٌمٍتى
ثَجتىوزجهىاٌيىرجؾشىوضرحىػّٕٙبىّىٚأفىبهٖىوزجذىيىي ىوزت ى،ىِضً ىفىورهىػٓىاٌرثيخى
اإدبٔيخىاٌيىوزجذىيىوزبثهىًىِلاهطىاٌَبٌىنىًىى ى
ٚفىوره ىػٓ ىاٌرثيخىاإدبٔيخىعيّلحىٚػّيمخى،ىٚهبىرٍلىاٌؼٍّبءىادشٛٙهح ىِضًىاثٓىوضرى
ٚاثٓىهعتىاٌٍناْىٌليّٙبىشقظيخىعيلحىٚؽَٕخى،ىٚػٍَٛىٚاٍؼخى،ىٚأفاقىوودخىّىىى ى
1
فٍنٌه ىضٓ ىعيً ىاٌيَٛىفيٕجغي ىأْ ىٔلهًىٔٚجؾش ىػٕٙب ىثمظل ىأفن ىاٌفبئلح ىٚادٕفؼخى
ِٕٙبّىٍٜٛىمٌهى،ىصؼٍٙبىٚاؽلحىِٓىاٌغوقىٌزيٚيلىاٌشجبةىٌىيىدٍىٛاىئدبٔبىلٛيّبىٚعيّلاىؽزّٝى
يإصّوىأفالُٙىِٚؼبٍِزُٙىوًّىيَّٛىٚاٍزٕبكاىػٍيهىفريلىاٌجبؽشىأْىيمَٛىثبٌجؾشىيىاٌرثيخىاإدبٔيخى
ػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخ ّىىى ى
ب .أٍئٍخىاٌجؾش
ثٕبءىػٍٝىفٍفيخىاٌجؾشىاٌَبثمخىفبدَأٌخىاٌيىللِّٙبىاٌجبؽشىيىهناىاٌجؾشىهيىٓ ى
ِ .بىهيىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخى؟
ج .أهلافىاٌجؾش
اٍزٕبكاىػٍٝىأٍئٍخىاٌجؾشىاٌَبثمخى،ىفبذلفىِٓىهناىاٌجؾشىهٛىٓ ى
ِ .ؼوفخىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخىّى
د .ؽلٚكىاٌجؾش
اعزٕبثبىِٓىفغبءىاٌمبهئنىيىفُٙىهناىاٌجؾشى،ىفيؾلّكىاٌجبؽشىِٛضٛعىاٌجؾشىِٛاكى
اٌرثيخىاإدبٔيخىٚرمظلىمٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاثٓىليُّىاجٛىٞىهٕبىهيىادٛاكىاٌيىرشزًّىػٍٝى
اخٛف ى ،ىٚاٌوعبء ى ،ىٚاحجّخ ى ،ىٚاٌشون ى ،ىٚاٌزٛثخ ى ،ىٚؽَٓ ىاٌظٓ ى ،ىٚويفيخ ىرّٕيزٙب ىي ىٔفٌى
اٌشقضّى ى
ه .أمّيخىاٌجؾش
يفيلىهناىاٌجؾشىئفبك
(دراسة تحليلية عن مواد التربية اإيمانية عند اإمام ابن قيم الجوزية)
البحث الجامعي
إعداد:
فتح المعين
رقم دفتر القيد13001180 :
الجامعة المحمدية ماانج
كلية الدراسات اإسامية
قسم التربية
1108
أ
طفؾخىادٛافـمخ ى
اٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ٍكهاٍخىحٍيٍيخىػٓىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُىاجٛىيخٌ ى
ى
اٌجؾشىاجبِؼي ى
ى
ئػلاكٓ ى
فزؼىادؼن ى
هلُىكفرىاٌميلٓى 18111135ى
ى
ػٍٝىادٛافمخ ى
ادشوفىاأٚيىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىىادشوفىاٌضبٔي ى
ى
ىىىىىٍاٌلوـزٛهىأٔلًّٚىػجلىاحبهً،ىادبعَرٌىىىىٍاٌلوـزٛهىأٔلًّٚىزّلىٔٛهىاحّيل،ٞىادبعَرٌ ى
ب
طفؾخىاٌـزظليـك ى
للىمذىِٕبلشخىهناىاٌجؾشىاجبِؼي ى
أِبَىجٕخىادٕبلشخىٌٍجؾٛسىاجبِؼيخىثىٍيخىاٌلهاٍبدىاإٍاِيخ ى
اجبِؼخىاحّليخىِبأظ،ىٚلجًىاجٌٍىوأؽلىاٌشوٚطىٌٍؾظٛي ى
ػٍٝىاٌلهعخىاجبِؼخىاأٚىىٌٍS-1ىيىاٌرثيخىاإٍاِيخّ ى
حويوىمبأظ،ى ى
جٕخىادٕبلشخٓ ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىىاٌزٛليغ ى
ّ1ادٕبلشىاأٚي ىٓىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىػجلىاحبهً،ىادبعَر ىى ىىٌٍّّّّّّّّّّّ
ّ1ادٕبلشىاٌضبٔي ىٓىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىزّلىٔٛهىاحّيل،ٞىادبعَرى ٌٍّّّّّّّّّّّ
ّ3ادٕبلشىاٌضبٌش ىٓىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىٍٔٛوعبى،ىادبعَرى
ىى ىىٌٍّّّّّّّّّّّ
ّ9ادٕبلشىاٌواثغ ىٓىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىهبكٞىٔٛهىرٛفيكى،ىادبعَرىىى ٌٍّّّّّّّّّّّ
ػٍٝىاٌزظليك ى
ػّيلىوٍيخىاٌلهاٍبدىاإٍاِيخ ى
ى
ٍاٌلوـزٛهىأٔلًّٚىٍٔٛوعب،ىادبعَرٌ
ج
ى
ملخص البحث
ى
اإٍُى
ٓىفتح امعن ى
ِىبْىاٌٛاكحىٚربهخٙب
ىٓىإِغبْ،ىيىاٌزبهيـىاٌضبِٓىػشوىِٓىشٙوىِبيٛىٍٕخى1987ىَى ى
هلُىكفرىاٌميل ى
ىٓى 18111135ى
اجبِؼخ ى
ى
ىٓىاحمدية ماانج ى
اٌىٍيخى ى
ى
ىٓىاٌلهاٍبدىاإٍاِيخى ى
اٌمَُ ى
ى
ىٓىاٌرثيخى ى
ِٛضٛعىاٌجؾشى ى
ىٓىاٌرثيخىاإدبٔيخٓىكهاٍخىحٍيٍيخىػٓىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُىاجٛىيخ ى
ىاإدبْىهٛىأِوىأٍبٍيّىٚأطٍيّىيىاٌليٓىاإٍاِيّىٚحظًىثهىادٍَُىئىىكهعخىاٌزمٜٛىٚيىْٛىػجلاى
طبحبّىفٍنٌه،ىهٛىاأِوىاأٚيىاٌنٞىكػبٖىهٍٛيىاهىطٍٝىاهىػٍيهىٍٍُٚىئىىأٍورهىٚأطؾبثهىٚرزّغىِىخى
ادىوّحىٚادليٕخىادّٕٛهحّىٚهٛىِفزبػ ىٌٍؾظٛي ى ػٍٝىاحيبحىاٌَؼيلحىئِّبىيىاٌلٔيبىٚيىاآفوحّىٚئما ىٔظؤبىٚاهزّّٕبى
ئىىٍرحىإٌيىطٍٝىاهىػٍيهىٍٍُٚىٚأطؾبثه ىٌٛعلٔبىأُّٔٙىهضٛاىثنيىأٔفَ ُٙىٌٍّلافؼخىػٍٝىئدبهُىثبه،ىِضًى
د
أؽلىِٓىأطؾبةىهٍٛيىاهىطٍٝىاهىػٍيهىٍٍُٚىٚهٛىثايى ثٓىهثبػّىٚيضوثهىاٌَؼيلىأِيّخىثٓىفٍفىثبٌَٛط،ى
ٚيضغىاحغوىػٍٝىثغٕه،ىٚجفّفىيىاٌظؾواءىٌىّٕهىاىييايىيلافغىػٍٝىئدبٔهىثبهّ ى
ىٌىٓ ىئما ىاهزّّٕب ىئى ىادإِٕيٕبٌي َٛىفٛعلٔب ىأّْ ىوضرا ىِٕ ُٙىيورىج ْٛىاٌنٔٛة ىٚادؼبطي ،ىٚهُ ىيظٍ،ْٛى
ٚيظ،ِْٛٛىٚيإرْٛىاٌيوبحى،ىٚاأػّبيىاٌظبحخىاأفوّٜىٚمٌهىفٍيفخىهناىاٌجؾشّ ى
ىٚأِّبىأٍئٍخىهناىاٌجؾشىهيىِبىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخى؟ّىٚهناىاٌجؾشىيمظلى
دؼوفخىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخىّى ى
ىٚأِّب ىٔٛع ىاٌجؾش ىيىهنا ىاٌجؾش ىه ٛىاٌلهاٍخ ىادىزجيخ ى ىٚهي ىاٌجيبْ ىأ ٚىاٌزظٛيو ىػٓ ىادواعغىادٕبٍجخى
مغبيىأٚىِٛضٛعىِؼيّٓىّىٚأٍٍٛةىمغىاٌجيبٔبدىاٌنٞىاٍزقلَىفيهىاٌجبؽشىهٛىاأٍٍٛةىاٌٛصبئميّىٚاأٍٍٛةى
اٌٛصبئميىهٛىأٍٍٛةىمغىاٌجيبٔبدىِٓىفايىوزتىاٌراسى ،ىِضًىاٌَغاّدىٚاٌىزتىػٓىاٌوأٞى،ىٚإٌظوحى،ىٚاٌلٌيًى
أٚىاٌمٛأن،ىٚغرىمٌهىاٌنٞىيزؼٍّكىمشىٍخىاٌجؾشىّىٌٚزؾٍيًىاٌجيبٔبدىاٍزقلَىاٌجبؽشىعويمخىحٍيًىادضّّْٛى ى
ٚأِّب ىٔزبئظىاٌجؾشىيىهناىاٌجؾشىهيىرؼزّلىطؾخىاٌزٛثخىػٍٝىئػبكح ىٔفٌىاٌنٔتّىئماىوبْ ىيؼيل ىٔفٌى
اٌنٔتىفاىرظؼّىاٌزٛثخى،ىٚئماىوبْ ىيورىتىغر ىٔفٌىاٌنٔتىفزظؼّىاٌزٛثخّىعويمخىرّٕيخىاخٛفىيىأٔفَٕبىهيى
إٌظوىئىىػيٛثٕبىٔٚمضىميغىأػّبٌٕبىاٌظبحخ،ى ٚىيإصّوىفٍٛصىاٌزٛؽيلىوضراىيىفٍٛصىاٌزٛوًىّىاٌزٛؽيل ىيىْٛى
ه
ليبًىِٚملاهىوّبيىاٌزٛوًىٚطؾزهىّىئْىوبْىاٌزٛؽيلىػيجبىٚفَبكاىفبٌزٛوًىػيتىٚفَبكّىوبْىاٌفوقىثنىاحجخى
ٚاخٍّخىّىاحجخىٌٍٕبًىػبِخى،ىٚاخٍخىفبطخىٌأٔجيبءىٚادوٍٍنىّى
و
الشعار واإهداء
خر الناس أنفعهم للناس (احديث)
ى
ى
أهلٞىهناىاٌجؾشىئىىٓ ى
اأةىٍِٕزٙوٌىٚاأَّىٍؽبوّخٌىاٌٍّناْىهثّيبٔيىٚٚعّٙبٔيىِٕنىاٌظغبه،ىٍٚبػلأيىَِبػلحىوضرحىيى
عٍتىاٌؼٍُىئِّبىِبكيخىأٚىغرىِبكيخّ
أفيىاٌظغرىٍفبهػىادفٍؾنٌ،ىٚأفيىاٌىجرىٍػجلىاٌؼفيفٌ،ىٚأفٛاريىاٌىجرحىٍأَّىميلح،ى
ٚهمخىاأِّخ،ىٚفبئيحىاٌظبحخٌىاٌنيٓىأػغٔٛيىؽضّبىٚػضلاىيىعٍتىاٌؼٍُّ
اأٍزبمىٍهبهيٛكٌٞىٚاأٍزبمحىٍِئّٛخٌىٚىأٍوهّبىيىمجرىاٌنيٓىأػغٔٛيىَِبمخىَِٚبػلحى
وضرحىئِّبىِبكيخىأٚىغرىِبكيخّىى ى
ز
كلمة الشكـر و التـقدير
احّلىهىاٌنٞىأهًٍىهٌٍٛهىثبذلٜىٚاٌليٓىاحكىٌيظٙوٖىػٍٝىاٌليٓىوٍهىٌٛٚىووٖىادشووّْٛى
أشٙلىأْىاىئٌهىئاّىاهىٚأشٙلىأّْىزّلاىػجلٖىٚهٌٍٛهّىأِّبىثؼلّٖ ى
ىٚيشىوىاٌجبؽشىشىواىعيياىٌــىٓى ى
ّ1اأةىٍِٕزٙو،ىرٛيٌىٚاأَّىٍؽبوّخٌىٚاأٍوحىاحجٛثخىىيىاٌمويخىٚاٌٌٛوٍإِغبٌْىػٍٝىؽضُٙى
َِٚبػلهُىئِّبىِبكيخىأٚىغرىِبكيخّى
ّ1هئيٌىاجبِؼخىاحّليخىِبأظ،ىاٌلوزٛهّىِٙبعوىئيفٕلٞىىاٌنٞىأػغبٔيىفوطخىٌٍلهاٍخىٚعٍتى
اٌؼٍُىيىهنٖىاجبِؼخّ
ّ3ػّيلىوٍيخىاٌلهاٍبدىاإٍاِيخى،ىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىٍٔٛوعب،ىادبعَرىىاٌنٞىأػغٝىىٌٍٛٙخى
يىاٌلهاٍخى
ّ9ادشوفىاأٚي،ىىاٌلوزٛهىأٔلًّٚىػجلىاحبهً،ىادبعَر،ىٚادشوفىاٌضبٔيى،اٌلوزٛهىأٔلًٚى
زّلىٔٛهىاحّيل،ٞىادبعَر،ىػٍٝىرٛعيّٙٙبىٚئهشبكمبىيىئهبءىهناىاٌجؾشّ
ّ5ميغىأطؾبثيىيىلَُىاٌرثيخىدوؽٍخى،1118ىػٍٝىؽضُٙىيىئهبءىهناىاٌجؾشّى
ّ6هاثغخىاٌغٍجخىاحّليخىٍملٌّْىاٌيىأػغذىجوثخىوضرحّ
ح
ٚللىػوفىٚأؽٌّىاٌجبؽشىأّْىهناىاٌجؾشىيٛعلىفيهىإٌمبئض،ىفٍنٌهىعٍتىػفٛاىوضراّىٌٚؼًّى
هناىاٌجؾشىيفيلىفبئلحىػظيّخىئىىاٌجبؽشىٚاٌمبهئنّىآِنىّّّى ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىىى
ىىىىىىىِبأظ،ى16ىِٓىشٙوىيٕبيوىٍٕخى 1113ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ط
ىىىىىىىىىىىىىىفتح امعن
الفهرس
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىطفؾخ ى
طفؾخىادٛضٛعى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىأ ى
طفؾخىادٛافـمخى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىة ى
طفؾخىاٌـزظليك
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىط ى
ٍِقضىاٌجؾش ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىك ى
اٌشؼبهىٚاإهلاء
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىى ى
وٍّخىاٌشىـوىٚىاٌزـمليوىى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىىػ ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى ٞى
اٌفٙوً ى
ى
ى
الباب اأول :امقدمة
ىأّ فٍفيخىاٌجؾش
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى1
ي
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى11
ىةّ أٍئٍخىاٌجؾش
ىطّ أهلافىاٌجؾش ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى11
ىكّ ؽلٚكىاٌجؾش
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى11
ىّٖ أميخىاٌجؾش
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى19
ىِٕٙ ّٚظىاٌجؾش
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىىى19
ٛٔ ّ1عىاٌجؾشى ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّىى19
ِ ّ1ظبكهىاٌجيبٔبدى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى11
ّ3أٍٍٛةىمغىاٌجيبٔبدى ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى11
ّ9أٍٍٛةىحٍيًىاٌجيبٔبدى ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى11
ىىّ اٌلهاٍخىاٌَبثمخى ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى11
ىػّ هيىبيىاٌجؾش ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّّى16
ى
ك
الباب الثاني :البحث النظري
ىأّ رؼويفىاٌرثيخى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىىى17
ةّرؼويفىاإدبْ
ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىىى31
ى
ى
ى
ى
ىىّّّّّّّّّّّّّّىى 36ى
ّ1ىرؼويفىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 36ى
ّ1ىأهلافىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 37ى
ّ3عوقىٍٚٚبئًىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى91ىى ى
ّ9ىأٍبًىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىىى 69ى
ّ5ىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخ ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى68ى ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 68ى
ةّىاخٛف ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 71ى
طّىاٌوعبءىى ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّىى 75ى
طّىِفَٛٙىاٌرثيخىاإدبٔيخىى
أّىاٌزٛثخى
ل
كّىاٌزٛوًىى ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى 78ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى 83ى
هـىىاحجخى
الباب الثالث :البحث
.ربهيـىؽيبحىاإِبَىاثٓىليُىاجٛىيخى ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى86ى
ىأّ امهىَٔٚجهى ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى86
ىةّ ٌِٛلٖىٔٚشأره ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى87
ىطّ ػجبكرهىٚىهلٖ ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّى87ى
ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى88
ىّٖ فزبٜٚىاِزؾٓىثَججٙب ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى89ى
ى
ى
ى
ى
ىّّّّّّّّّّّّّّى89
ىىّ ِشبخه
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّى91
ىػّ راِينٖى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّىى93ىى
ىكّ ِٕٙزه ى
ى ّٚارظبٌه ثبثٓىريّيخ
م
ىطّ ِإٌفبره ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىىى99ىى
ىٚ ّٞفبره ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىىى97
ِٛ .اكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُىاجٛىيخى ىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىىى98
ىأّ اٌزٛثخى ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىىى98
ىةّ اخٛفى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىىى 118ى
ىطّ ىاٌوعبءىى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىى 136ى
ىكّ اٌزٛوًىى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىى 193ى
ىّٖ احجخى ى
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىى 156ى
الباب الرابع :ااختتام
ىأّ فاطخىاٌجؾش ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىى168
ى
ى
ى
ى
ىىىىىىىىّّّّّّّّّّّّّىى171
ىةّ االراؽبدى
ن
ادواعـغىى
ى
ى
ى
ى
ى
س
ىىىىىّّّّّّّّّّّّّّىى 179ى ى
مصادر
ِ اجيلىاٌئّلأي،ىػجلّىٌٍّ1989ىاإدبّْىكِشك ى
ِ
ػجلاهىثٓىفٙلىاٌٍََّٛىٌٍّ1116ىئماطؼّىاإدبّْىٍِرعُ،ىأغًٛىؽَٓىثظوٌّٞىٍٛهاثبيبٓىelba
ِ زّٛكىي،ٌٔٛىٚزّّلىلبٍؼىثىوىّىاٌرثيخىٚىاٌزؼٍيُّىٍاجيءىاأّٚيىأٌيفٌّىثٛٔٛهٚغٓٛىىكاهىاٌَاَ
ِ ِٙيّنّىٌٍّ1111ىرغٛيوىادٕٙظىاٌرثٞٛىاٌلييىاإٍاِيىٓىيىادلهٍخى،ىٚاجبِؼخّىعبووربٓىاٌشووخى
هاعبغوافٕلٚىثوٍبكاى
ِ ثٓىريّيّخ،ىأملّىٌٍّ1919ىاٌؼميلحىاٌٛاٍغيخّىاٌَؼٛكيخٓىادٍّىخىاٌؼوثيخىاٌَؼٛكيخىٚىاهحىاٌزؼٍيُىاٌؼبيى
عبِؼخىاإِبَىزّلىثٓىٍؼٛكىاإٍاِيخىٚوبٌخىاجبِؼخىٌشإْٚىادؼبهلىاٌؼٍّيخّ
ِ إٌجٙبٔي،ىرميّىاٌليّٓىٌٍّ1953ىاٌشقظيخىاإٍاِيخّىٍاجٍلىاأٚيٌّىاٌملًىٓىِٓىِٕشٛهادىؽيةى
اٌزؾويوّ
ِ اٌنهي،ىزّّلىؽَنّىٍكْٚىٍٕخٌّىاٌزفَرىٚىادفَّوّْٚىٍاجٍلىاٌضبٔيٌّىثرٚدىٓىشووخىكاهىاأهلُى
ثٓىأثيىاأهلُّى
ِ يبٍن،ىزّلىٔؼيُّىٌٍّ1995اإدبْٓىأهوبٔه،ىؽميمزه،ىٔٛالضهّىٍِرعُ،ىأثٛىفّٙيٌّىلبهوحى
ِ ثٓىػجلىاٌومٓ،ىزّلّىٌٍّ1991ىىاػزمبكىاأئّخىاأهثؼخىأثيىؽٕيفخىِٚبٌهىٚاٌشبفؼيىٚأملّى
ٍِرعُّىٔجٙيىئكهيٌٌّىهيبع ى
ِ ثٓىػٍيىاحغبى،ٞىؽَّٓىٌٍّ1111ىاٌفىوىاٌرثٞٛىػٕلىاثٓىليُّىّىٍِرعُّىِييلٞىؽَتىاهٌّى
عبووربٓىثَزبوبىاٌىٛصوّى
471
ِ ػضّبْ،ىػجلاٌومّٓىٌٍّ1995ىِٕبهظىاٌجؾشىٚعويمخىاٌىزبثخىأٚىاٌوٍبٌخىاجبِؼخّىاخوعَّٛ
ِ ثٓىػٍيىثٓىػغيخىاحبهصيىأثٛىعبٌتىادىّي،ىزّلّىٌٍّ1997ىلٛدىاٌمٍٛةّىٍِرعُّئجبىٍٕزٕبٌّى
ٍاجٍلىاٌضبٔيٌّىثرٚدى ى
ِ ليُىاجٛىيخ،ىاثّٓىٌٍّ1119ىِلاهطىاٌَبٌىنّىٍاجٍلىاٌضبٔيٌّىاٌمبهوحٓىكاهىاٌؼميلحّ ى
ِ أثٛىكاٚك،ىٍّٕٓىٌٍّ1999ىٍٓ3ىثرٚدٓىكاهىاٌفىوى،ى1999ىَى/ى1919ىهـٌى،ىصّى131ى ى
ِ ٍٕٓىاٌرِنٞى،ىهلُىاحليشى3961ىٍٓ5ىثرٚدٓىكاهىاٌفىوى،ى1999ىَى/ى1919ىهـٌى،ىصّ ى
ِ اٌموضب،ٞٚىيٍٛفٌٍّّ1996ىاإدبْىٚاحيبحّىثرٚدٓىكاهىاٌنفبئو
ِ ٍٕٓىاثٓىِبعهّىٌٍّ1995ىٍاجيءىاأٚيٌّىثرٚدٓىكاهىاٌفىوّى
ِ يبجٓ،ىِملاكٍّىٌّ1986ىعٛأتىاٌرثيخىاإٍاِيخىاأٍبٍيخّاٌويبع
ِ اجٛىيخ،ىاثٓىليُّىٌٍّ1116ىاٌلاءىٚاٌلٚاءىأٚىاجٛاةىاٌىبيىدٓىٍأيىػٓىاٌلٚاءىاٌشبيّىثرٚدٓىكاهى
اٌىزتىاٌؼٍّيخّ
ِ اإِبَىاجٍيًىاحبفظىػّبكىاٌليٓىأثيىاٌفلاءىئدبػيًىثٓىوضرىاٌموشيىاٌلِشميّىٌٍّ1999ىىرفَرى
اٌموآْىاٌؼظيُّىٍاجيءىاٌضبٌشٌّىهيبعٓىِىزجخىكاهىاٌَاَّ
ِ
ىهؤي،ىٚغرّٖىٌٍّ1986ىّSEJARAH PENDIDIKAN ISLAMىعبووربٓى Direktorat Jenderal
Pembinaan Kelembagaan Agama Islam
ِ
ٍزيٍٛو،ٞىثٔٛبعيّىٌٍّ1111ى METODE PENELITIAN PENDIDIKAN DAN
ّPENGEMBANGANىعبووربٓىKencana Prenada Media Group
471
ى
Kencana Prenada Media ّىيغيبووربٓىMETODE PENELITIANٌّ1998ٍىٍيفىاٌليّٓى،اهٚأى
ِ
Group
METODOLOGI PENELITIAN PENDIDIKAN; KOMPONEN ٌّى1117ٍىًّى،ِٛٔٛوغ
ِ
ىAlfabetaّىعبووربٓ ىMKDK
ٔظٓىّٚىثٕلMetode Penelitian Kuantitatif Kualitatif dan R&Dٌّى1118ٍّىٕٛغيٍٛ ِ
ى ىAlfabeta
ّىMetode Penelitian; Suatu Pemikiran dan Penerapanٌّى1117ٍػجلىاٌومّٓىٚى،ىٛٔٛعٍٛ ِ
ىRINEKE CIPTAعبووربٓى
ىثوٍبكاىٚىّىعبووربٓىاٌشووخىهاعبىغوافٕلDasar-Dasar Pendidikanٌّى1999ٍِ ؽَتىاهّى
ّىيغيبووربٓىٌىَجٕظىِبكيبربِبىMemahami Pendidikan dan Ilmu Pendidikan ىػويفّى،ِٓ هم
يغيبووربى
ىّىعبووربٓىأِياّىىPemikiran pendidikan Islamٌّى1119ٍىأملّى،ٍٕٛغٍٛ ِ
ّىعبووربٓىأِياPemikiran Pendidikan Islamٌّى1119ٍىأملّى،ٍٕٛغٍٛ ِ
ٔظىٓىاٌشووخىادؼبهفىّٚىثٕلPengantar Filsafat Pendidikan Islamٌّ1981ٍىأملّى،ِ كّىِوِجب
ّىIntelektual Indonesia dan Perilaku Politik Bangsaٌّى1119ٍىزّلّى،ٛاَىهاهوعِٚ ك
ىثوٍبكاىٚعبووربٓىاٌشووخىهاعبىغوافٕل
ىعجؼخىٚىLPP UNSهاووربٓىٍّٛىPendidikan; Suatu Pengantarٌّى1118ٍّىِٛٚىٍيك،ِٞ هبك
UNS
ّىعبووربٓىاٌشووخىهيٕبوبىعجزبىDasar-Dasar Kependidikanٌّ1118ٍىفإاكّى،َِٓ ؽ
471
-
ى Tarbiyah Imaniyah untuk Anak-Anak. diakses pada tanggal 05 Juli 2012 dari
http://oasetarbiyah.blogspot.com/2008/05/tarbiyah-imaniyah-untuk-anak-anak.html.
ِ زّلىثٓىآيىصبثذ،ىٍؼيلّىاٌرثيخىاإدبٔيخىٌٍّواهمن،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاخبٌِىِٓىيٌٛيٛىٍٕخى1111ىى
ِٓىhttp://www.saaid.net/book/13/5607.docىىى
ِ أثٛىأملىٍِنهتٌى،ىٚاحبعخىٌٍرثيخىاإدبٔيخىّّّىاٌلػبحى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاخبٌِىِٓىيٌٛيٛىٍٕخى
1111ىىِٓى.http://www.saaid.net/aldawah/127.htmىى
ِ رلٞىاذايى،ىأهلافىاٌرثيخىاإدبٔيخى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاخبٌِىِٓىيٌٛيٛىٍٕخى1111ىىِٓىى
http://www.alemanawalan.com
ِ رفَر،ىأملّىٌٍّ1111ىّMetodologi Pengajaran Agama Islamىثٕلٔٚظىٓىهاِبعبىهٍلاوويبى
ِ ٍيفىاأِنى،ىPosisi Metode dalam Pembelajaranى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاٌؼبشوىِٓىيٌٛيٛىٍٕخى
1111ىىِٓىىhttp://benramt.files.wordpress.comىىى ى
-
Kamus Besar Bahasa Indonesia, diakses pada tanggal 11 Januari 2013 dari
kbbi.web.id
ِ ثٓىٍواٞىاٌشّوٞىٍٍغبّْىأٔبىربئتى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاحبكٞىػشوىِٓىيٕبيوى1113ىِٓى
http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread.php?t=92419
ى
ِ فبٌل،ىأِوّىٍّMenjernihkan Hati ٌّ1119ىيغيبووربٓىكاهىاحىّخ ى
ِ اٌشيـىاثٓىػضيّن،ىثنىاخٛفىٚاٌوعبء،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاٌضبٔيىػشوىِٓىيٕبيوى1113ىِٓىى
http://muslim.or.id/aqidah/roja-khouf-1.htmlى
ِ ٍيلىعٛيً،ىاخٛفىٚاٌوعبء،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاٌضبٔيىػشوىِٓىيٕبيوى1113ىِٓىىى
ِ
http://www.alukah.net/Sharia/0/2898/ى
ػضيّن،ىاثّٓىفٛائلىِٓىوزبةىشوػىااږطٛيىاٌضاصخى،ىِأفٛمىيىاٌزبهيـىاٌضبٔيىػشوىِٓىيٕبيوِٓى1113ىِٓىى
http://www.albaidha.net/vb/showthread.php?t=12245
477
اٌجبةىاأّٚي ى
ادملِّخ ى
أ .فٍفيخىاٌجؾش
اإدبْىأٍبًىاٌليٓىّىِضٍه ىاٌشقضىاٌن ٞىيويلىأْ ىيجيىثيزبىعيّلاىٚلٛيّبىفيغتى
ػٍيهىأْىيجيىأّٚاىأٍبًىاٌجيذىلٛيّبىٚثؼلىمٌهىيجيىػّبكاى،ىٚعلاهاى،ىٚغرىمٌهىّىثلْٚى
أٍبًىاٌجيذىاٌمّٞٛىفَٛف ىيٕٙلَىاٌجيذىٌٍٛٙخىّىٚونٌهىاإدبْى،ىجتىػٍٝىاٌؼجلىأْى
يجيىئدبٔبىثبجٙلىٚيمّٛيهى،ىأّْىثه ىيؼيشىاٌشقضىػيشخىؽَٕخىٍٚاِخىِٚوضيخىِٓىاهى
ٍٛٚف ىيزؾظًىػٍٝىاأعوىِٓىاهىحَتىِبىػًّىّىٚمٌهىوّبىمووىيىاٌموآْىاٌؼظيُىىى
ٍٍفّٓىيؼًّىِٓىاٌظبحبدىٚهٛىِإِٓىفاىوفواْىٌَؼيهىٚئٔبىٌهىوبرجٌٌْٛى1ىٚيىاآيخىاأفوٜى
لبي ىاه ىرؼبى ىٍٍ ىِٓ ىػًّ ىطبحب ىِٓ ىموو ىأ ٚىأٔض ٝىٚه ٛىِإِٓ ىفٍٕؾييٕه ىؽيبح ىعيجخى
ىٍٛهحىاأٔجيبءى[]11ىٓى99
1
ٌٕٚغييُٕٙىأعوهُىثأؽَٓىِبىوبٔٛا ىيؼٍّْٛىٌٌى 1ىٚلبي ىٍٍ ىٌٛٚىأْىأهًىاٌموٜىإِٓٛاىٚارمٛاى
ٌفزؾٕبىػٍيُٙىثووبدىِٓىاٌَّبءىٚاأهعىٌٚىٓىونثٛاىفأفنٔبهُىمبىوبٔٛاىيىَجٌٌْٛى3ىّى ى
ٌٚملىٚػلىاهىادإِٕنىيىاٌلٔيبىثٛػٛكىوضرحى،ىِٕٙبىٓى9ىى ى
.
إٌظوىػٍٝىأػلائُٙى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍٚوبْىؽمبىػٍيٕبىٔظوىادإِٕنٌٌ5ى
.
اٌلفبعىػُٕٙى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىئْىاهىيلافغىػٓىاٌنيٓىإِٓٛاىٌٌى6ى
.
اٌٛايخىذُى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىاهىٚيىاٌنيٓىإِٓٛاىٌٌى7ى
.
ىاذلايخىذُى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىٚىئّْىاهىذبكىاٌنيٓىءإِٛاىئىىطواطىَِزميُىٌٌى8ى
.
ػلَىرٍَيظىاٌىبفويٓىػٍيُٙى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىٌٓٚىجؼًىاه ىٌٍىبفويٓىػٍٝىادإِٕنىٍجياى
ٌٌ9ى
ىٍٛهحىإٌؾًى[]16ىٓى97
1
ىٍٛهحىاأػوافى[]7ىٓى96
3
ىػجلىاجيلىاٌئّلأيى،ىاإدبْىٍكِشكٓى،ٌ1989ىصّى11ِ11ى
9
ىٍٛهحىاٌوَٚى[]31ىٓى97
5
ىٍٛهحىاحظى[]11ىٓى38
6
ىٍٛهحىاٌجموحى[ٓ]1ى157
7
ىٍٛهحىاحظى[]11ىٓى571
8
ىٍٛهحىإٌَبءى[]9ىٓى191
9
ى
.
اٌزّىنىذُىٚااٍزقافىيىاأهعى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍ ىٚػلىاهىاٌنيٓىإِٓٛاىِٕىُىٚػٍّٛاى
اٌظبحبد ىٌيَزقٍفُٕٙىيىاأهعىوّبىاٍزقٍفىاٌنيٓىِٓىلجٍُٙىٌٚيّىٕٓىذُىكيُٕٙىاٌنٞى
اهرضٝىذُىٌٚيجلٌُٕٙىِٓىثؼلىفٛفُٙىإِٔبىيؼجلٔٚيىاىيشووْٛىثيىشيئبىِٓٚىوفوىثؼلىمٌهى
فأٌٚئهىهُىاٌفبٍمْٛىٌٌى11ى
.
اٌوىقىاٌغيّتى،ىلبي ىرؼبىىٓ ىٍٍ ىٌٛٚىأْىأهًىاٌموٜىإِٓٛاىٚارمٛا ىٌفزؾٕبىػٍيُٙىثووبدىِٓى
اٌَّبءىٚاأهعىٌٚىٓىونثٛاىفأفنٔبهُىمبىوبٔٛاىيىَجْٛىٌٌى11ى ى
.
اٌؼيّحى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىٚهىاٌؼيحىٌٚوٌٍٛهىٌٍّٚإِٕنىٌٚىٓىادٕبفمنىاىيؼٍّْٛىٌٌى11ى ى
.
احيبحىاٌغيّجخى،ىلبيىرؼبىىٓىٍٍىِٓٚىػًّىطبحبىِٓىمووىأٚىأٔضٝىٚهٛىِإِٓىَىفٍٕؾييٕهى
ؽيبحىعيجخىٌٕٚغييُٕٙىأعوهُىثأؽَٓىِبىوبٔٛاىيؼٍّْٛىٌٌى
ىٍٛهحىإٌَبءى[]19ىٓى55
11
ىٍٛهحىاأػوافى[]7ىٓى96
11
ىٍٛهحىادٕبفمْٛى[]63ىٓى8
11
ىٍٛهحىإٌؾًى[]16ىٓى97
13
13
ٚأِّبىاٌلاهىاآفوحىفؾَجُٙىلٛيىاهىٍجؾبٔهىٍٍىئْىاٌنيٓىإِٓٛاىٚػٍّٛاىاٌظبحبدىوبٔذى
ذُىعٕبدىاٌفوك ًٚىٔيا ىَىفبٌليٓىفيٙبىا ىيجغْٛىػٕٙبىؽٛاىٌٌى 19ىىٚلٌٛهىرؼبىىٍٍئْىاٌنيٓى
إِٓٛاىٚػٍّٛاىاٌظبحبدىذُىعٕبدىإٌؼيُىَىفبٌليٓىفيٙبىٚػلىاهىؽمبىٚهٛىاٌؼيييىاحىيٌٌُ15ى ى
ِٓٚىصُ ىػوفٕب ىأّْ ىاه ىلل ىٚػل ىادإِٕن ىثبٌفٛى ىٚاٌىواِخ ىي ىاٌلٔيب ىٚاآفوح ىّ ىٚوّبى
ػوفٕبىأّْىٚػلىاهىؽكّىاشهّىفيهىّ ى ٌٓٚىيزؾظًىػٍيٙبىادإِْٕٛىئاّىثادبْىطؾيؼىّىٚئماى
طؼّىئدبهُىفَٛفىيؼٍّْٛىأػّباىشّبىيٍيىٓى16ى ى
.زبٍجخىإٌفٌى
.اٌيهلىيىاٌشإْٚىاٌلٔيٛيخى
.ااهزّبَىثأػّبيىاٌمٍتى
.اٌظلقىيىاأفٛحى
.عٍتىهضبىاهى
.مووىاهى
ىٍٛهحىاٌىٙفى[]18ىٓى118ِ117
19
ىٍٛهحىٌمّبْى[]31ىٓى9ِ8
15
ىػجلىاهىثٓىفٙلىاٌٍََٛى،ىئماىطؼّىاإدبْى،ىِرعُ،ىأغًٛىؽَٓىثظوٞىٍٍٛهاثبيبٓى،ٌ1116ىصِّ93ى115ى
16
.اٌزؼٍّكىثبه
.اٌلػٛحىهى
.ئفاءىإٌفٌىِٓىغرىاه
. 1اٌظاحىفبشؼبى
.رؼظيُىاه
.رلثّوىاٌموآْىاٌىويُى
.اٌوضبىػٍٝىاه
.رمييُىاٌٛلذ
.اٌشىوىػٍٝىٔؼُىاه
.زجخىاهىىى
ٚئما ىاهزّّٕب ىثشقظيخ ىادإِٕن ىاٌي ىموود ىٍبثمخ ىٚعلٔب ىأّْ ىشقظيز ُٙىٚأػّبذُى
وودخىٚعيلحّىٚهلفىؽيبهُ ىٌيٌ ىٌٍؾظٛيىػٍٝىٍؼبكحىاٌلٔيب ىٌىّٓ ىٌٍؾظٛيىػٍٝىٍؼبكحى
اآفوح ىّ ىفٍنٌه ىا ىيشغٍ ْٛىأٔفَ ُٙىثبأِٛه ىاٌلٔيٛيخ ىٌىّٓ ىيشغٍ ْٛىثبٌؼجبكاد ىإػلاك ىاأىٚاكى
اٌىضرحىيىاآفوحىّىفيؼيشْٛىػيشخىٍىيٕخى،ىٍٚؼيلحى،ىٍٍٚيّخى،ىِٚوضيخىِٓىاهىّىٚاى
خبفْٛىٚاىحئْٛىيىؽيبهُىثَجتىميغىأِٛههُىيوعؼٛهبىئىىاهىّىىىىىى ى
ٌٚىّٓىئما ىٔظؤبىٚاهزّّٕبىثشقظيخىادإِٕنىاٌيَٛىفٛعلٔبىأّْ ىوضرىِٕ ُٙىيورىجْٛىمٔٛثبى
وضرحّىٚمٌهىحلسىػٍ ٝىادواهمن ى ،ىٚاٌشجبةى،ىٚاٌجبٌغنى،ىٚاٌشيٛؿىّىضٓ ىَّٔغىاأفجبهى
اٌىضرحىيىاٌزٍفيييْٛىػٓىاافزاًىاٌنٞىيؼٍّهىأهثبةىادٕبطتىيىاحىِٛخىِٓىاحىِٛخىادووييخى
ئىىاحىِٛخىاحٍيخ ى،ىٚهُىٍَِّْٛىّىٍٜٛىمٌهى،ىاأفجبهىػٓ ىاٌَولخى،ىٚاٌشونى،ىٚاٌمزًى،ى
ٚػمٛقىاٌٛاٌليٓىٚػلَىااؽراَىئىىادؼٍّّنىٚوجبهىآٌَّىٚاغزظبةىإٌَبءى،ىٚادقلّهى،ىٚشوةى
اخّوىاٌيىيؼٍّٙبىاٌشجبةىٚادواهمْٛىٚأوضوهُىِٓىادٍَّنّ ى
رٍه ىاٌظٛاهو ىرليّ ىػٍ ٝىأّْ ىئدبْ ىوضر ىِٓ ىادإِٕن ىاٌي َٛىضؼيف ىؽزّ ٝىا ىيإصّو ىرأصراى
ئجبثيب ىيىأٔفَُٙى،ىفيؼٍّْٛىأػّبا ىٍيئخىثٌَٛٙخىيىؽيبهُىّىٚمٌهىثَجتىػلَىاٌرثيخىاٌيى
رّٕٛىٚرغّٛهىئدبهُىّى ى
ٚاٌرثيخىيىاإٔلٔٚيَيخىوضرىئى ىٔبؽيخىادؼوفخىٚهيىرٍلىاأشقبصىاٌنيٓ ىٌلي ُٙىٔزيغخى
عيّلحىيىوشفىاٌلهعخ ىفؾَت ىّىفبدٕٙظىاٌرثٞٛىِضًىمٌه ىيٍلىئَٔبٔب ىٌلي ُٙىِؼوفخىعيّلحى
فمظ ىٌىُّٕٙىضؼيفىيىاإدبْى ،ىفا ىيّٕٛىئدبهُىٚا ىييكاك ىعيّلاى،ىٚمٌه ىيإكٞىئىىئطغبطى
أفالُٙىّى ى
ٚاإدبْ ىزًّ ىئٍراريغيّ ىي ىفٍك ىاأفاق ىأ ٚىادؼبٍِخ ىاحَٕخ ىّ ىئما ىاىكاك ىئدبْى
اٌشقضىاىكاكدىأػّبٌهىاٌظبحخى،ىٚئماىأزمضىاإدبْىأزمظذىأػّبٌهىاٌظبحخىّى ى
ٚاإدبْ ىيّٕ ٛىٚيزغّٛه ىي ىٔفٌ ىاٌشقض ىعيّلا ىثبٌرثيخ ىاٌظؾيؾخ ىّ ىفٍنٌه ىحزبطى
اإَٔبْ ى ئىىاٌرثيخىاٌي ىرٕشئىٚرغّٛهىئدبٔه ىٌىي ىيظٙوىأفالبىوودخىي ىٔفَهىاٌيىهي ىأميى
هٍبٌخىاإٍاَىؽيش ىلبي ىهٍٛيىاهىطٍٝىاهىػٍيهىٍٍُٚىاٌيىوزجذىيىاحليشىاٌشويفىًى
ئّّٔبىثؼضذىأمُّىِىبهَىاأفاقىًىىىىىىىىىىىىىىىىى
ٚاٌرثيخ ىاإدبٔيخ ىسوط ىٍليل ىي ىِؼبجخ ىرٍه ىادَأٌخ ىّ ىأّْ ىهب ىيّٕ ٛىاإدبْ ىٚيزغّٛهى
عيّلاىّىٚهيىروشلىاٌشقضىئىىاٌظواطىادَزميُىاٌن ٞىيوضبٖىاهىّىٚهب ىيؼًّىاٌشقضى
ميغىأٚاِوىاهىٚجزٕتىميغىٔٛاهيهى،ىٚحتّىٍّٕخىهٍٛيىاهىرؼبىىّى ى
ٚللىلبَىهٍٛيىاهىطٍٝىاهىػٍيهىٚىٍٍُىثبٌرثيخىاإدبٔيخىٍاٌزٛؽيلٌىأطؾبثهىيىأٚيّى
رّٕيخىاإٍاَىٚروليزهىيىِىخىّىٚظٙوىهأًىرؼٍيُىاٌزٛؽيلىيىٍٛهحىاٌفبحخى،ىِٓٚىهؤٍٙٚبىهيى
ٓى17ى ى
أّ .ىأّْىاهىفبٌكىاٌؼبمىِٚبٌىهىٚهثهىاحميميىؽزّٝىيىْٛىِىبٔبىِٕبٍجبىحيبحىاٌجشوىّى
بّ .ىأّْىاه ىيؼغي ىٔؼّبىٚىميغىاحبعبدىئىىميغىادقٍٛق ى،ىٚيؼغي ىإٌبًىفبطخى
اذلٜىٚاإهشبكىويىيزؾظًىػٍٝىاٌَؼبكحىيىؽيبرهىّىى
جّ .ىأّْىاهىِبٌهىيَٛىاٌليٓى،ىاٌنٞىيؼغيىِؼوفخىأّْىوًّىػًّىإٌبًىيىاٌلٔيبىٍيؾَتى
هٕبنىّى
دّ .ىأّْىاهىٚؽلحىادؼجٛكىهٛىاحميميىّ
هّ .ىأّْىاهىَِزؼنىؽميميى،ىفٍنٌهىيٕجغيىاْىيَزؼنىئيّبٖىإٌبًىّى
و ّ .ىأّْ ىاه ىيوشل ى ٚىيٙل ٞىئى ىإٌبً ىي ىمشيخ ىؽيبح ىاٌلٔيب ىاٌي ىوضود ىفيٙب ىِٛأؼبى
ٚحلّيبدىّىى
ىىهؤي،ىٚغرٖى،ى SEJARAH PENDIDIKAN ISLAMىىٍعبووربٓىٌ1986ى،ىصّى15ِ13
17
ٚأِّب ىاٌزغجيك ىي ىروثيخ ىاٌزٛؽيل ى ،ىأهشل ىإٌي ىطٍ ٝىاه ىػٍيه ى ٚىٍٍُ ىػمٛي ىإٌبًى
حظٛيىٚلجٛيىرؼويفىاٌزٛؽيلىاٌنٞىػٍُّّٙىٚأػغٝىأٍٛحىويفيخىرغجيمهىيىاحيبحىاٌيِٛيخىؽميمخى
،ىٚكػبهُىويىيموءٚاى،ىٚيٙزّّٛاى،ىٚيزفىّوٚاىٍٍغبْىاهىٚػظّزهىٚإٌبًىٔفَهىّ18ىىى ى
ٚلبي ىزّٛك ىي ًٛٔٛىي ىوزبثه ى Sejarah Pendidikan Islamىئّْ ىأشوافى
اٌرثيخىىاإٍاِيخىيىِوؽٍخىِىّخىرشزًّىػٍٝىٓى19ى ى
أ .ىاٌرثيخىىاٌليٕيخىهيىىيٕجغيىأْىيموأىاٌشقضىثَُىاهىفؾَتىٚاىيشونىثهىشيئى،ى
أّْىاهىئٌهىوجرىٚوويُىّ
ب .ىاٌرثيخىىاٌؼمٍيخىٚاٌؼٍّيخىهيىاٌلهاٍخىػٓىؽبكصخىإٌبًىِٓىاٌؼٍمخىٚؽبكصخىاٌؼبمّى
ج .ىاٌرثيخ ى ىاخٍميخ ى ،ىؽيش ىيؼٍُّ ىإٌي ىأطؾبثه ىٌىي ىخٍمٛا ىثأفاق ىزّٛكح ىِٕبٍجخى
ثزؼٍيُىاٌزٛؽيلىّى
د .اٌرثيخىىاجَّيخىٚهيىااهزّبَىثٕظبفخىاٌٍجبًى،ىٚاجَُى،ىٚىاٌجيذ
ىٔفٌىادظلهّ،ىصّى16ِ15ى
18
ىٔفٌىادظلهّ،ىصّى17
19
ِٓٚىصُىػوفٕبىأّْىاٌرثيخىاإدبٔيخىضوٚهحىيىؽيبحىادٍَّنى،ىفٍنٌهىاهزّّٙبىاٌؼٍّبءىِٓى
اٌيِٓ ىاٌمليُ ىئى ىاٌيِٓ ىاحبضو ىاهزّبِب ىوجرا ىأّٔٙب ىرزؼٍّك ىثَؼبكح ىؽيبح ىادٍَّن ىٚادإِٕن ىيى
اٌلٔيبىٚاآفوحىّىٚرىْٛىآهاءهُىػٕٙبىِىزٛثخىيىوزجُٙىّىٚمٌهىكٌيًىٚػاِخىػٍٝىاهزّبُِٙىهبى
ّى ى
ٚفراءىاٌرثيخىيىاٌيِبْىاٌمليُ ىٌليُٙىفىوحىعيّلحىػٓىاٌرثيخىاإدبٔيخىاٌيىوزجذىيى
وزج ُٙىؽزّٝىرإصّوىػٍٝىأٔشغزُٙىِٚؼبٍِزُٙىيىاحيبحىاٌيِٛيخىّىٚهُىِشٛٙهىثأفالُٙىاٌىودخى،ى
ٚاعزٙبكهُىاٌمّٞٛىيىعٍتىاٌؼٍُى،ىٚرٛاضؼُٙى،ىٚػٍُِٙٛىاٌٛاٍؼخىٚاٌؼّيمخى،ىٚأػّبذُىادإصوحى
ِٓٚىهإاءىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخى،ىٚهٛىِٓىاٌؼٍّبءىاٌنٞىٌليهىػٍَٛىٚاٍؼخىٚػّيمخى،ىٚهٛىفجرى
يىربي ى اٌفمهى،ىٚأطٛيىاٌفمهى،ىٚاٌؼميلحى،ىٚاٌرثيخىّىٚهٛىِشٛٙهىوغجيتىإٌفٌىٚىاٌمٍتى
ثَجتىوزجهىاٌيىرجؾشىوضرحىػّٕٙبىّىٚأفىبهٖىوزجذىيىي ىوزت ى،ىِضً ىفىورهىػٓىاٌرثيخى
اإدبٔيخىاٌيىوزجذىيىوزبثهىًىِلاهطىاٌَبٌىنىًىى ى
ٚفىوره ىػٓ ىاٌرثيخىاإدبٔيخىعيّلحىٚػّيمخى،ىٚهبىرٍلىاٌؼٍّبءىادشٛٙهح ىِضًىاثٓىوضرى
ٚاثٓىهعتىاٌٍناْىٌليّٙبىشقظيخىعيلحىٚؽَٕخى،ىٚػٍَٛىٚاٍؼخى،ىٚأفاقىوودخىّىىى ى
1
فٍنٌه ىضٓ ىعيً ىاٌيَٛىفيٕجغي ىأْ ىٔلهًىٔٚجؾش ىػٕٙب ىثمظل ىأفن ىاٌفبئلح ىٚادٕفؼخى
ِٕٙبّىٍٜٛىمٌهى،ىصؼٍٙبىٚاؽلحىِٓىاٌغوقىٌزيٚيلىاٌشجبةىٌىيىدٍىٛاىئدبٔبىلٛيّبىٚعيّلاىؽزّٝى
يإصّوىأفالُٙىِٚؼبٍِزُٙىوًّىيَّٛىٚاٍزٕبكاىػٍيهىفريلىاٌجبؽشىأْىيمَٛىثبٌجؾشىيىاٌرثيخىاإدبٔيخى
ػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخ ّىىى ى
ب .أٍئٍخىاٌجؾش
ثٕبءىػٍٝىفٍفيخىاٌجؾشىاٌَبثمخىفبدَأٌخىاٌيىللِّٙبىاٌجبؽشىيىهناىاٌجؾشىهيىٓ ى
ِ .بىهيىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخى؟
ج .أهلافىاٌجؾش
اٍزٕبكاىػٍٝىأٍئٍخىاٌجؾشىاٌَبثمخى،ىفبذلفىِٓىهناىاٌجؾشىهٛىٓ ى
ِ .ؼوفخىِٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاإِبَىاثٓىليُّىاجٛىيخىّى
د .ؽلٚكىاٌجؾش
اعزٕبثبىِٓىفغبءىاٌمبهئنىيىفُٙىهناىاٌجؾشى،ىفيؾلّكىاٌجبؽشىِٛضٛعىاٌجؾشىِٛاكى
اٌرثيخىاإدبٔيخىٚرمظلىمٛاكىاٌرثيخىاإدبٔيخىػٕلىاثٓىليُّىاجٛىٞىهٕبىهيىادٛاكىاٌيىرشزًّىػٍٝى
اخٛف ى ،ىٚاٌوعبء ى ،ىٚاحجّخ ى ،ىٚاٌشون ى ،ىٚاٌزٛثخ ى ،ىٚؽَٓ ىاٌظٓ ى ،ىٚويفيخ ىرّٕيزٙب ىي ىٔفٌى
اٌشقضّى ى
ه .أمّيخىاٌجؾش
يفيلىهناىاٌجؾشىئفبك