SIMPULAN Analisis kestabilan model pertumbuhan kontinu dan model pertumbuhan diskret

a. Misalkan populasi awal 500 x = dengan tingkat pertumbuhan 1 per tahun 0.01 k k k I x m x m = , maka jumlah populasi yang akan datang dapat diprediksikan sebagai berikut: 1 0.01 1 1.01 . k k k k k x m x m x m x m x m + − = + = 1 1.01 1.01 500 505 2 1.01 1 1.01 505 510.05 3 515.15 4 520.3 5 525.5 x x x x x x x = = = = = = = = = 6 530.75 7 536.06 8 541.42 9 546.83 10 552.29 x x x x x = = = = = b. Misalkan 0.04 , 500. k k k I x m x m x = = 1 1.04 1.04 500 520 2 1.04 1 1.04 520 540.8 3 562.432 4 584.93 5 608.33 x x x x x x x = = = = = = = = = 6 632.66 7 657.97 8 684.29 9 711.66 10 740.13 x x x x x = = = = = Dari dua data diatas dapat kita lihat bahwa populasi akan bertambah dari waktu ke waktu.

V. SIMPULAN

Pada persamaan logistik 3.1, ada 2 titik tetap yang diperoleh. Tetapi hanya satu titik tetap yang stabil yaitu pada saat jumlah populasi sama dengan daya dukung lingkungannya. Hal ini berarti bahwa populasi akan selalu menuju daya dukung lingkungannya. Sedangkan pada persamaan logistik tak otonom, tidak diperoleh titik tetap. Berdasarkan contoh kasus yang telah diperoleh pada model 3.1, ketika populasi awalnya sama dengan nol dan populasi awalnya sama dengan daya dukung lingkungannya, maka populasi akan tetap konstan. Ketika populasi awalnya kurang dari daya dukung lingkungannya, maka populasi akan meningkat menuju daya dukung lingkungan. Dan ketika populasi awalnya lebih dari daya dukung lingkungannya, maka populasi akan semakin menurun dan menuju daya dukung lingkungan. Begitu pula pada model 3.2, ketika populasi awal nol dan populasi awal sama dengan daya dukung lingkungan awal maka populasi tetap konstan. Ketika populasi awal kurang dari daya dukung lingkungan awal, maka populasi akan meningkat. Tetapi tidak akan melebihi masing-masing daya dukung lingkungan. Dan ketika populasi awal lebih dari daya dukung lingkungan awal, maka populasi akan menurun dan pada waktu tertentu populasi akan meningkat. Berdasarkan analisis kestabilan solusi pada model 3.2 dan 3.3, maka disimpulkan bahwa solusi yang telah diperoleh merupakan solusi yang stabil asimtotik. Hal ini berarti bahwa ketika waktu menuju tak hingga, maka populasi akan menuju nol. 24 DAFTAR PUSTAKA Akca, H; E. A Al-Zahrani and V. Covachev. 2005. Asymptotic Behavior of Discrete Solutions To Impulsive Logistic Equations. Electronic Journal of Differential Equations . Conference 12. pp 1-8. Farlow, J. 1994. An Introduction To Differential Equations and Their Applications . McGraw-Hill, New York. Goldberg, R . 1976. Methods of Real Analysis . John Wiley Sons, New York. Grimshow, R . 1990. Nonlinear Ordinary Differential Equations . Blackwell Scientific, Oxford. Hallam, G and S. A. Levin . 1986. Mathematical Ecology An Introduction . Springer-Verlag, Berlin. Purcell, J and D.Varberg . 1987. Kalkulus dan Geometri Analitis Jilid 1 . Erlangga, Jakarta. Rice, J and D. J. Strange. 1994. Ordinary Differential Equations with Applications Third Edition . Brooks Cole Publishing Company, California. Strogatz, H . 1994. Nonlinear Dynamics and Chaos with Applications to Physics, Biology, Chemistry and Engineering . Addison-Wesley, Reading Massachussetts Menlo Park, California. Sladen, B. K and F. B. Bang . 1969. Biology of Populations . American Elsevier Publishing Company, New York. TU, P. N. V . 1994. Dynamical System An Introduction with Application in Economics and Biology . Springer- Verlag, Hiedelberg, Germany. 25 LAMPIRAN 26 Lampiran 1. Mencari Solusi Sistem 3.1 Persamaan diferensial 3.1 merupakan persamaan diferensial terpisahkan sehingga solusinya dapat diperoleh dengan tekhnik variabel terpisahkan: 1 1 dx x rx dt K dx r dt x x K ⎛ ⎞ = − ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ = ⎛ ⎞ − ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ Dengan mengintegralkan persamaan diatas diperoleh: 1 dx r dt x x K = ⎛ ⎞ − ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ∫ ∫ Ruas kiri dapat dijabarkan menjadi pecahan parsial sebagai berikut: 1 1 K x x K x x K K A B x K x x K x K A K x Bx x K x x K x = − ⎛ ⎞ − ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ = + − − − + = − − 1 1 K AK x B A A B = + − = = Jadi, 1 1 1 dx r dt x x K dx r dt x K x = ⎛ ⎞ − ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎛ ⎞ + = ⎜ ⎟ − ⎝ ⎠ ∫ ∫ ∫ ∫ ln ln ln rt x K x rt C x rt C K x x Ce K x − − = + = + − = − Karena x K x − positif, maka dapat ditulis rt x Ce K x = − rt x Ce K x = − rt rt x KCe xCe = − 1 rt rt KCe x t Ce = + Jika , maka t = . 1 1 KCe KC x C Ce = = + + 27 Jika x x = , dengan x adalah populasi awal, maka diperoleh x C K x = − Dengan mensubstitusi x C K x = − ke dalam persamaan x t , maka diperoleh 1 rt rt Kx e x t K x e = + − . Lampiran 2. Mencari solusi sistem 3.2 ⎥ ⎥ ⎦ ⎤ ⎢ ⎢ ⎣ ⎡ − = − = n K s x s x n r ds dx s x n K n r s x n r ds dx 2 2 Persamaan diatas merupakan persamaan diferensial terpisahkan sehingga kita dapat memisahkan variable-variabel yang sejenis. 2 1 x t t x nh nh dx r n ds x s x s K n dx r n ds x s x s K n = − = ⎡ ⎤ − ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ∫ ∫ Ruas kiri dapat dijabarkan menjadi pecahan parsial sebagai berikut: [ ] [ ] s x n K B s x A s x n K s x n K s x n K s x n K n K s x s x − + = − ⇔ − = ⎥ ⎦ ⎤ ⎢ ⎣ ⎡ − 1 1 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] A B s x n AK n K s Bx s Ax n AK n K s Bx s x n K A n K s x n K s x s Bx s x n K A s x n K s x n K − + = + − = + − = − + − = − 1 1 = = = − = B A A B n K n AK [ ] s x n K s x t x n K s x n K − + = − 1 1 Jadi, 1 1 1 x t t x nh nh x t t x nh nh dx r n ds x s x s K n dx r n ds x s K n x s = ⎡ ⎤ − ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ⎡ ⎤ + = ⎢ ⎥ − ⎢ ⎥ ⎣ ⎦ ∫ ∫ ∫ ∫ 28 ln ln x t t nh x nh x s K n x s r n s − − = ⎡ ⎤ ⎣ ⎦ ln x t t nh x nh x s r n s K n x s = − nh n r t n r nh x nh x n K t x n K t x nh n r t n r nh x n K nh x t x n K t x − = − − − = − − − . ln ln ln Karena x t K n x nh K n x t x nh − ⎡ ⎤ ⎣ − ⎡ ⎤ ⎣ ⎦ ⎦ positif, maka [ ] [ ] nh n r t n r e nh x t x n K nh x n K t x − = − − [ ] [ ] nh n r t n r e e nh x t x n K nh x n K t x = − − [ ] [ ] [ ] [ ] t x e nh x e n K e e nh x t x n K t x e n K nh x e nh x t x e nh x t x e t x nh x e n K nh x e nh x t x e n K t x e t x n K nh x e nh x n K t x e nh n r t n r nh n r t n r nh n r t n r nh n r t n r t n r t n r nh n r nh n r t n r nh n r − = − − = − − = − − = − nh x t x t x e nh x e n K e e nh n r t n r nh n r t n r − = − r n t r n nh r n t r n nh r n t r n nh r n t r n nh e x nh e x t e e K n K n x t x nh x t x nh e e e e K n K n x t x nh − = − − = − 1 2 Dan untuk 1 t n → + h , diperoleh 1 1 1 lim r n t r n nh r n n h r n nh r n nh r n h r n nh t n h e e e e e e K n K n K n + + → + − − = = − 2 1 1 lim 1 1 r n t r n nh r n n h r n nh r n nh r n h r n nh t n h e e e e e e x t x nh x nh x nh x n h x n h + + → + − = − = − + + Maka, persamaan menjadi 1 1 r n n h r n h r n n h r n n h h r n n h r n n h r n h r n n h r n h r n n h r n n h e e e e x n h K n x n h e e e e K n x x n h + + + + − − = + − = + + n h 29 nh x n K n K e e nh x e nh x e e nh x e n K e e e h n x nh n r nh n r h n r nh n r h n r nh n r nh n r nh n r h n r nh n r h n r nh n r + − = + − = + + + + 1 n K nh x nh x e e nh x n K e e n K e e nh x e e nh x nh x n K e e h n r nh n r h n r nh n r nh n r nh n r h n r nh n r h n r nh n r + − = + − = n K nh x nh x e nh x n K e h n r h n r + − = [ ] n K e nh x nh x n K e h n r h n r + − = 1 [ ] 1 1 + − = n K e nh x nh x e h n r h n r [ ] 1 1 1 + − = + ∴ n K e nh x nh x e h n x h n r h n r Kita gunakan notasi , maka nh x n x = [ ] 1 1 1 + − = + n K e n x n x e n x h n r h n r 4.3 Lampiran 3. Pembuktian Teorema Bukti Teorema 1 ● Ketika untuk semua , kita misalkan n x + Ζ ∈ n n x n y 1 = pada 4.3, dan diperoleh 1 1 1 1 y n y n x n x n = ⇔ + = + 30 n x e n K n x e n x e n x e n x n K e n x e n x n K e n x n K e n x e n x n y h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 − + = ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + = ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + = ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + = + = + n K e n y e n K e n K e n y e n K n K n y e e n K n K n x e e n K e n K e n x e e n K e n x e h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r h n r − − − − + = ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + = − + = − + = − + = − + = 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 ● Ketika untuk semua k x m k m + ∈ Ζ , kita misalkan 1 k k y m x m = , maka diperoleh 1 1 1 1 k k k k y m y m x m x m = ⇔ + = + [ ] k k k k k k k k k m y c c m x m x c m x m x I m x m x m y + = + = + = + = + = + 1 1 1 1 1 1 1 1 1 jadi, diperoleh ,.... 2 , 1 , 1 1 1 , , , 1 1 = + = + ≠ Ζ ∈ − + = + + − − k m y c m y m n n n K e n y e n y k k k h n r h n r 4.4 Dengan menggunakan induksi matematika akan dibuktikan bahwa 4.4 menunjukkan ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ ∑ − = − + = − = − = 1 1 1 1 1 exp exp 1 exp n j n j n j n i h r h r j K h i r y n y l l l l Bukti: 1.Basis induksi. • Untuk k n m ≠ Untuk = n 31 ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ ∑ − = − + = − = − = 1 1 1 1 1 exp exp 1 exp n j n j n j n i h r h r j K h i r y y l l l l exp exp 1 exp 1 1 1 1 1 y y e y y h r h r j K h i r y y j j j i ≤ + ≤ ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ ∑ − = − + = − = − = l l l l benar Untuk diperoleh: 1 n = 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 exp exp exp i j j j y y r i h r h r h K j − − − − = = = + = ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l ⎠ { } 1 1 1 0 exp exp exp 1 1 0 exp i j j j r h y y r i h r h r h K j y y r h e e K = = = + = − ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ≤ − + − ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l ⎠ { } 1 1 1 1 1 1 1 r h r h r h r h y y e e K e y e y K y y − − − − ≤ + − − ≤ + ≤ benar • Untuk k n m = Untuk k m = 1 1 1 1 1 1 0 exp exp exp k k k k m m m m k i j j j y m y r i h r h r h K j − − − − = = = + = ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l ⎠ 1 1 1 1 1 1 0 exp exp exp i j j j y y r i h r h r h K j − − − − = = = + = ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l ⎠ y y e y y ≤ + ≤ benar Untuk diperoleh: 1 k m = 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 exp exp exp 1 1 0 exp exp exp i j j j i j j j y y r i h r h r h K j y y r i h r h r h K j − − − − = = = + = = = = + = ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ⎠ ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l l l l l ⎠ { } { } 1 1 0 exp exp 0 exp 1 1 r h r h y y r h r h K y y e e e K − − ≤ − + − − ≤ + − 32 1 1 r h r h e y e y K − − − ≤ + benar Catatan: dari 4.4 diperoleh 1 1 r n h r n h e y n e y n K n − − − + = + Untuk 1 1 r h r h e n y e y K − − − = ⇒ = + 1 1 1 1 1 1 k k k y m y m c m y y c + = + = ⇒ = + Karena 1 1 k r m h e c − ≤ + , maka 1 r h y e y − ≤ 2. Hipotesis induksi. Anggap benar untuk p n = ∗〉 Untuk k m n ≠ Artinya, kita anggap ∑ ∑ ∑ ∑ − = − = − + = − = ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ 1 1 1 1 1 exp exp 1 exp p j p j p j p i h r h r j K h i r y p y l l l l berlaku. ∗〉 Untuk k m n = Artinya, kita anggap ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ ∑ − = − + = − = − = 1 1 1 1 1 exp exp 1 exp k k k k m j m j m j m i k h r h r j K h i r y m y l l l l berlaku. 3. Langkah induksi. Akan kita tunjukkan bahwa 1 + = p n benar berdasarkan hipotesis induksi. ∗〉 Untuk . Akan dibuktikan bahwa: k m n ≠ ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ + ∑ ∑ ∑ ∑ = + = = = p j p j p j p i h r h r j K h i r y p y l l l l exp exp 1 exp 1 1 . Karena menurut hipotesis induksi ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ ∑ − = − + = − = − = 1 1 1 1 1 exp exp 1 exp p j p j p j p i h r h r j K h i r y p y l l l l . Maka, dari 4.4 p K e p y e p y h p r h p r − − − + = + 1 1 p K e h r h r j K h i r y e h p r p j p j p j p i h p r − − = − = − + = − = − − + ⎥ ⎥ ⎦ ⎤ ⎢ ⎢ ⎣ ⎡ ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ ∑ 1 exp exp 1 exp 1 1 1 1 1 l l l l berdasarkan hipotesis induksi p K e h r h r j K h i r y p K e h r h r j K e h i r y e h p r p j p j p j p i h p r p j p j p j h p r p i h p r − = + = − = = − − = − + = − = − − = − − + ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − = − + ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − = ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ 1 exp exp 1 exp 1 exp exp 1 exp 1 1 1 1 1 1 1 l l l l l l l l 33 ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − = ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − = ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ = + = = = = + = = + = − = = p j p j p j p i p p p p p j p j p j p i h r h r j K h i r y h r h r p K h r h r j K h i r y l l l l l l l l l l l l exp exp 1 exp exp exp 1 exp exp 1 exp 1 1 1 1 ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ + ∴ ∑ ∑ ∑ ∑ = + = = = p j p j p j p i h r h r j K h i r y p y l l l l exp exp 1 exp 1 1 ∗〉 Untuk . Akan dibuktikan bahwa: 1 k n m = + ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ + ∑ ∑ ∑ ∑ = + = = = k k k k m j m j m j m i k h r h r j K h i r y m y l l l l exp exp 1 exp 1 1 Karena menurut hipotesis induksi ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ ∑ − = − + = − = − = 1 1 1 1 1 exp exp 1 exp k k k k m j m j m j m i k h r h r j K h i r y m y l l l l . Dengan menggunakan pertidaksamaan c h m r k + ≤ 1 exp , akan diperoleh h m r h m r k k k e c c e c h m r − ≤ + ⇔ + ≥ ⇔ + ≤ 1 1 1 1 1 1 exp maka, dari 4.4 k h m r k k m y e m y c m y k − ≤ + = + 1 1 1 ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − = ⎥ ⎥ ⎦ ⎤ ⎢ ⎢ ⎣ ⎡ ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ = + = = = = + = − = = − = − = − + = − = − k k k k k k k k k k k k k m j m j m j m i m j m j m j m i m j m j m j m i h m r h r h r j K h i r y h r h r j K h i r y h r h r j K h i r y e l l l l l l l l l l l l exp exp 1 exp exp exp 1 exp exp exp 1 exp 1 1 1 1 1 1 1 1 karena ∑ ∑ = − = ≤ k k m j m j 1 ⎪⎭ ⎪ ⎬ ⎫ ⎪⎩ ⎪ ⎨ ⎧ ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − − ⎟ ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎜ ⎝ ⎛ − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ + ∴ ∑ ∑ ∑ ∑ = + = = = k k k k m j m j m j m i k h r h r j K h i r y m y l l l l exp exp 1 exp 1 1 1 1 1 1 0 exp exp exp p p p p i j j j y p y r i h r h r h K j = = = + = ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ + ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l ⎠ . 1 1 1 1 1 1 1 exp exp exp n n n n i j j j n p y n r i h r h r h K j − − − − = = = + = ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ = + ⇒ ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l ⎠ 2 1 1 1 0 exp exp exp k k k k m m m m k i j j j y m y r i h r h r h K j = = = + = ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ + ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l ⎠ . 1 1 1 1 1 1 1 exp exp exp n n n n k i j j j n m y n r i h r h r h K j − − − − = = = + = ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎛ ⎞ ⎞ ⎪ ⎪ = + ⇒ ≤ − + − − − ⎨ ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎟⎬ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎩ ⎭ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l ⎠ l Berdasarkan 1 dan 2, maka terbukti. 34 Dengan mengganti variabel penjumlahan pada , akan diperoleh ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − − − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ − = = − − − = 1 1 1 1 exp 1 exp m n m h m n r n i h n r m n K e h i r y n y l l Ketika untuk semua , kita dapat mensubstitusikan n y + Ζ ∈ n + Ζ ∈ = , 1 n n y n x maka diperoleh ∑ ∑ ∑ = − = − − − = ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − − − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ n m m h m n r n i h n r m n K e h i r x n x 1 1 1 1 exp 1 exp 1 1 l l 4.7 ∴ Terbukti Bukti Teorema 2 Ketika positif, kita dapat menggunakan n x + Ζ ∈ = , 1 n n x n y dan dari teorema 1 diperoleh ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − − − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ − = = − − − = 1 1 1 1 exp 1 exp j n j h j n r n i h n r j n K e h i r y n y l l maka ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − − − − ∑ ∑ − = ∞ = − − 1 1 1 exp 1 j j h j n r h n r j n K e n y l l ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − − − − ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − − − + ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ − = ∞ = − − − = = − − − = 1 1 1 1 1 1 1 exp 1 exp 1 exp j j h j n r j n j h j n r n i h n r j n K e h n r j n K e h i r y l l l l ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − − − − ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − = ∑ ∑ ∑ − = ∞ + = − − − = 1 1 1 1 exp 1 exp j n j h j n r n i h n r j n K e h i r y l l ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − − − − ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − ≤ ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − − − − − ∴ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ − = ∞ + = − − − = − = ∞ = − − 1 1 1 1 1 1 1 exp 1 exp exp 1 j n j h j n r n i j j h j n r h n r j n K e h i r y h n r j n K e n y l l l l dan oleh karena itu 1 1 1 1 1 1 1 1 1 exp 0 exp exp r n j h r n j h j j n j i j n e e y n r n h y r i h r n h K n j K n j − − − − − − ∞ − ∞ = = = = + = ⎛ ⎞ ⎛ − − ⎛ ⎞ − − − ≤ − + − ⎜ ⎟ ⎜ ⎜ ⎟ − − ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l ⎞ − ⎟ ⎠ 4.9 Kita pilih suatu bilangan ε yang memenuhi L ε . Dari asumsi 4.8 yang berarti bahwa untuk setiap ε terdapat suatu bilangan bulat positif N N ε = sehingga, 1 1 , n i r i L n N n ε − = ⎧ ⎫ − ≥ ⎨ ⎬ ⎩ ⎭ ∑ 1 1 1 1 1 n i n i n i n i L r i L n n L r i n L n L h h r i n L h n L h r i h n L h ε ε ε ε ε ε ε ε − = − = − = − = ⎧ ⎫ − + ⎨ ⎬ ⎩ ⎭ − + − + − + ∑ ∑ ∑ ∑ 4.10 Dengan mensubstitusi 4.10 ke 4.9 , maka untuk kita peroleh n N ≥ 35 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 exp 1 0 exp exp 1 0 exp 1 exp r n j h j j r n j h j n i j n j n r n j h i j n e y n r n h K n j e y r i h r n h K n j y r i h e r n K − − − ∞ = = − − − − ∞ = = + = − − ∞ − − = = + = ∗ ⎛ ⎞ − − − − ⎜ ⎟ − ⎝ ⎠ ⎛ ⎞ − ⎛ ⎞ ≤ − + − − ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ − ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎛ ⎞ ⎛ ⎞ − + − − − ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l l l h 1 1 1 1 1 1 0 exp exp exp 1 0 exp exp 1 exp j j j n j n y n L h r n h r n K y n L h j L h j L h K ε ε ε − ∞ = + = = ∗ ∞ = + ∗ ⎛ ⎞ ⎛ = − − + − − − − − ⎜ ⎟ ⎜ ⎝ ⎠ ⎝ − − + − − − − − − h ε ⎞ ⎟ ⎠ ⎡ ⎤ ⎡ ⎤ ⎣ ⎦ ⎣ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l ⎦ 1 1 1 1 n L h j L h j L h j n n L h n L h y e e e K y e e K ε ε ε ε ∞ − − − − − − − = + ∗ − − − − ∗ = + − = + ∑ ε 1 1 1 1 1 exp r n j h j n L h n L h j e y n r n h y e e K n j K ε ε − − − ∞ − − − − = = ∗ ⎛ ⎞ − ∴ − − − ≤ + ⎜ ⎟ − ⎝ ⎠ ∑ ∑ l l Dari : 1 1 1 lim 0 0 0 L h L h n L h n L h L h L h n e e y e e y e y y K K K e ε ε ε ε ε ε −∞ − ∞ − − − − − −∞ − ∞ − →∞ ∗ ∗ ∗ + = + = + = + ฀ = Karena 1 n L h n L h y e e K ε ε − − − − ∗ + → ketika , maka n → ∞ 1 1 1 1 exp r n j h j j e y n r n h K n j − − − ∞ = = ⎛ ⎞ − − − − ⎜ ⎟ − ⎝ ⎠ ∑ ∑ l l → ketika . n → ∞ Kita misalkan 1 1 1 1 exp , r n j h j j e y n r n h K n j − − − ∞ ∗ = = ⎛ ⎞ − = − ⎜ ⎟ − ⎝ ⎠ ∑ ∑ l l − maka y n y n ∗ − → ketika dan n → ∞ y n ∗ untuk semua . n ∈ Ζ Selanjutnya, akan ditunjukkan bahwa y n ∗ ∞ . Dari asumsi 4.8, untuk setiap ε terdapat suatu bilangan bulat positif N N ε = , sehingga 1 1 1 , 1 m j m j r n j L m N m L r n j L m ε ε ε = = ⎧ ⎫ − − ≥ ⎨ ⎬ ⎩ ⎭ ⎧ ⎫ − − + ⎨ ⎬ ⎩ ⎭ ∑ ∑ 1 1 1 m j m j m j m L r n j m L m L h h r n j m L h m L h r n j h m L h ε ε ε ε ε ε = = = − − + − − + − − + ∑ ∑ ∑ 4.11 36 Selanjutnya, kita perhatikan deret 1 1 1 exp . j j r n h − ∞ = = ⎛ ⎞ − − ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ∑ ∑ l l Apabila kita uraikan deret ini, maka diperoleh 1 1 1 1 1 1 1 1 1 exp exp exp . j j j N j j j N r n h r n h r n h − − − ∞ ∞ = = = = = + = ⎛ ⎞ ⎛ ⎞ ⎛ ⎞ − − = − − + − − ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l l l Kita catat disini bahwa adalah bilangan bulat positif dan hingga dan barisan pertama pada persamaan diatas adalah terbatas dan tak negatif untuk semua N . n ∈ Ζ Maka terdapat suatu bilangan real positif hingga A yang memenuhi 1 1 1 exp j N j r n h A − = = ⎛ ⎞ − − ≤ ⎜ ⎝ ⎠ ∑ ∑ l l ⎟ untuk semua . Selanjutnya, kita lihat deret berikutnya yaitu n ∈ Ζ 1 1 1 1 1 1 2 1 1 2 2 3 exp exp 1 .... ... 0 1 ... j j N j N N L h N h L h N L h N L h N L h N L h L h L h L h r n h j L h e e e e e e e e e e ε ε ε ε ε ε ε ε ε ε − ∞ ∞ = + = = + − + − − − + − −∞ − − − − + − − + − − − − − − − − − ⎛ ⎞ − − − − − ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ = + + + = + + + + ⎡ ⎤ = + + + + ⎣ ⎦ ∑ ∑ ∑ l l → 0 Maka, 1 1 1 exp . j N L h j N r n h e ε − ∞ − − = + = ⎛ ⎞ − − ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ ∑ ∑ l l Oleh karena itu, 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 exp 1 1 exp exp 1 1 exp exp r n j h j j r n j h r n j h j j N j j N j j N j j N e y n r n h K n j e e r n h r n h K n j K n j r n h r n h K K − − − ∞ ∗ = = − − − − − − ∞ = = = + = − − = = = + = ∗ ∗ ⎛ ⎞ − = − − ⎜ ⎟ − ⎝ ⎠ ⎛ ⎞ ⎛ − − = − − + − ⎜ ⎟ ⎜ − − ⎝ ⎠ ⎝ ⎧ ⎫ ⎛ ⎞ ⎛ ⎞ ⎪ ⎪ − − + − − ⎨ ⎬ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎪ ⎪ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠ ⎩ ⎭ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ ∑ l l l l l l l l l l ∞ ⎧ ⎫ ⎪ ⎪ ⎨ ⎬ ⎪ ⎪ ⎩ ⎭ ∑ ⎞ − ⎟ ⎠ { } { } { } 1 1 1 N L h N L h A e K K A e K ε ε − − ∗ ∗ − − ∗ ≤ + = + { } 1 . N L h y n A e K ε − − ∗ ∗ ∴ ≤ + Dengan menggunakan sisi kanan pada 4.11 dan syarat sup , n K n ∈Ζ ∞ kita peroleh bahwa Jika untuk semua dan lim inf 0. n y n ∗ →∞ y n n y n y n ∗ − → ketika , kita peroleh bahwa dan n → ∞ lim inf n y n →∞ sup . n y n ∈Ζ ∞ Maka x n memenuhi 1 1 lim lim 0. n n x n x n y n y n ∗ ∗ →∞ →∞ ⎛ ⎞ − = − = ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎝ ⎠ Jadi, terbukti bahwa solusinya adalah stabil asimtotik. 37 38 ANALISIS KESTABILAN MODEL PERTUMBUHAN KONTINU DAN MODEL PERTUMBUHAN DISKRET Oleh: SITI MUSLIAH G54101011 DEPARTEMEN MATEMATIKA FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM INSTITUT PERTANIAN BOGOR BOGOR 2007 1 ABSTRAK SITI MUSLIAH . Analisis Kestabilan Model Pertumbuhan Kontinu dan Model Pertumbuhan Diskret. Dibimbing oleh ANNIS D. RAKSANAGARA dan ALI KUSNANTO. Laju perubahan suatu populasi dapat dipengaruhi oleh empat hal yaitu tingkat kelahiran, tingkat kematian, imigrasi dan emigrasi. Laju perubahan suatu populasi dapat dimodelkan ke dalam suatu persamaan diferensial yang dapat memprediksikan pertumbuhan suatu populasi secara eksponensial. Terbatasnya sumber-sumber seperti ruang dan makanan dan juga adanya jumlah populasi yang terlalu padat menyebabkan populasi dibatasi oleh suatu daya dukung lingkungan sehingga pertumbuhan populasi lambat laun akan menurun dan akhirnya akan berhenti jika daya dukung lingkungan tercapai. Berdasarkan waktu, model pertumbuhan populasi dapat dibagi menjadi model pertumbuhan kontinu dan model pertumbuhan diskret. Model yang dibahas dalam karya ilmiah ini adalah model pertumbuhan kontinu yang disebut sebagai persamaan logistik. Pada model ini, jika populasi awalnya sama dengan nol dan populasi awalnya sama dengan daya dukung lingkungannya yaitu batas atas ukuran populasi yang dapat didukung oleh sumber daya yang tersedia, maka populasi akan tetap konstan. Jika populasi awalnya kurang dari daya dukung lingkungan, maka populasi akan meningkat menuju daya dukung lingkungan. Dan jika populasi awalnya lebih dari daya dukung lingkungan, maka populasi akan semakin menurun dan menuju daya dukung lingkungan. Ada 2 titik tetap yang diperoleh pada model ini yaitu titik tetap tidak stabil yaitu pada saat jumlah populasi sama dengan nol dan titik tetap yang stabil yaitu pada saat jumlah populasi sama dengan daya dukung lingkungan. Selain itu, diperoleh juga solusi yang stabil. Salah satu bentuk variasi dari persamaan logistik yaitu persamaan logistik tak otonom. Pada model ini tingkat pertumbuhan populasi dan daya dukung lingkungannya tergantung pada waktu. Hal ini bisa disebabkan oleh adanya pengaruh tahunan yang mempengaruhi laju pertumbuhan populasi. Salah satunya yaitu disebabkan oleh pengaruh musim. Oleh karena itu, populasi mengalami fluktuasi. Pada kehidupan nyata, banyak fenomena perubahan populasi yang terjadi secara diskret. Fenomena ini dapat dimodelkan ke dalam persamaan beda. Salah satu model yang dibahas yaitu bentuk analog diskret dari model pertumbuhan eksponensial kontinu. Model ini merupakan model perubahan populasi yang dihitung secara tahunan. Solusi yang telah diperoleh dengan metode pendekatan pada persamaan logistik tak otonom dan pada model pertumbuhan diskret merupakan solusi yang stabil asimtotik. 2 ABSTRACT SITI MUSLIAH . Stability Analysis of Continuous Growth Model and Discrete Growth Model. Under the direction of ANNIS D. RAKSANAGARA and ALI KUSNANTO. Population change rate is influenced by birth rate, death rate, imigration and emigration. It can be modeled into a differential equation which predicts that population grow exponentially. Limited sources such as space and food, also dense number of population have caused population been limited by a carrying capacity of environment. So population growth gradually decrease and finally stop if the carrying capacity has been reached. Based on time, models of population growth are divided into continuous growth model and discrete growth model. In this paper, the continuous growth model known as logistic equation will be discussed. In this model, if the initial population equal to zero or has the same value with its carrying capacity of environment that is, upper bound of population growth supported by an available resources, so the population will be constant. If the initial population less than carrying capacity, then population will increase to the carrying capacity of environment. And if the initial population exceeds the carrying capacity, so the population will reduce to the carrying capacity. There are two fixed points captured in this model, those are unstable fixed point when the number of population is equal to zero and stable fixed point when the number of population is equal to the carrying capacity of environment. The model also reached a stable solution. Non autonomous logistic equation is one of the logistic equation form. In this model, the population growth rate and carrying capacity of environment depend on time. This is caused by the annual influence to the population growth rate, such as seasonal influence. Therefore, the population become fluctuative. In the real life, there are so many phenomenon of population change that happened discretically. This phenomenon can be modeled into a difference equation. One which is discussed is a discrete analogue form of continuous exponential growth model. This is the population change model counted annually. Solution that has been reached by an approximation method to the non autonomous logistic equation and discrete growth model is an asymptotic stable solution. 3

I. PENDAHULUAN