Kalawarti Cariyos Sambung Cerbung
13
Saking andharan menika saged dipuntingali bilih miturut sarana ingkang dipunginakaken wonten pasrawungan ing masarakat, wacana saged dipunperang
dados kalih inggih menika wacana lisan kaliyan wacana ingkang sinerat. Wacana lisan menika salah satunggaling jinising wacana ingkang dipunandharaken mawi
lisan utawi langsung. Tuladhanipun pawicantenan, pidato, khutbah, saha siaran langsung TV utawi radio.
Wacana lisan menika wujudipun tuturan. Unsur ingkang wonten ing wacana lisan kedah wonten tiyang ingkang ngendika utawi penutur saha mitra tutur utawi
tiyang ingkang dipunajak guneman. Wondene wacana ingkang sinerat inggih menika
jinising wacana
ingkang dipunandharaken
lumantar seratan.
Tuladhanipun pawarta, artikel, novel, cerkak, cerbung, makalah lan sanesipun. Wacana sinerat menika wujudipun teks. Unsur ingkang kedah wonten ing
salebeting wacana sinerat inggih menika panyerat saha pamaos. Wacana lisan saha wacana ingkang sinerat menika saged dipunwastani sae
saha wetah menawi unsur- unsur ingkang dipunginakaken menika kohesif saha koheren
. Kohesi saha koherensi menika unsur ingkang wigatos wonten ing salebeting
wacana. Keutuhan
struktur satunggaling
wacana menika
dipuntemtokaken saking kalih aspek menika. Mulyana 2005: 5 ngandhraken beda antawisipun wujud wacana kaliyan
ingkang boten kalebet wujud wacana inggih menika: “Unsur pembeda antara bentuk wacana dengan bentuk bukan wacana
adalah pada ada tidaknya kesatuan makna organisasi semantis yang dimilikinya. Oleh karenanya, kriteria yang relatif paling menentukan dalam
wacana adalah keutuhan maknanya. Ketika seseorang disuatu warung makan mengatakan “soto, es jeruk, dua” ucapan itu dapat dimaknai sebagai wacana
karena mengandung keutuhan makna yang lengkap. Keutuhan itu tersirat dalam
14
hal-hal berikut : 1 urutan kata ditata secara teratur, 2 makna dan amanatnya berkesinambungan, 3 diucapkan ditempat yang sesuai kontekstual, dan 4
antara penyapa dan pesapa saling memahami makna tuturan singkat tersebut mutual intelligibility.
Tuladhanipun ukara “Soto, es jeruk, dua” ukara ing nginggil menika kalebet wacana amargi gadhah keutuhan makna ingkang jangkep. Keutuhan
makna ingkang wonten ing ukara menika antawisipun makna saha amanat ingkang badhe dipunandharaken saged dipuntampi kanthi cetha. Ukara menika
dipunandharaken wonten panggenan ingkang trep kaliyan kawontenanipun, lajeng tiyang ingkang ngendika kaliyan pamireng sami-sami mangertos makna
utawi maksud saking tuturan menika. Babagan ingkang kaandharaken ing nginggil menika wonten ing kajian linguistik kalebet bab keutuhan struktur
wacana. Wosing wacana minangka satunggaling bab ingkang wigati sanget, amargi
tiyang saged
mangertosi informasi
ingkang dipunbetahaken.
Kangge manggihaken informasi ingkang wetah menika, pamaos utawi pamireng ugi
kedah dipunbiyantu kaliyan kemampuan saha cara tartemtu. Kemampuan menika wonten gegayutanipun kaliyan kawruh umum satunggaling tiyang anggenipun
nganalisis wacana. Wondene cara menika awujud prinsip-prinsip pemahaman
wacana. Prinsip ingkang dipunmaksud menika awujud prinsip analogi saha prinsip penafsiran lokal
Mulyana, 2005: 70. Satunggaling wacana menika sejatosipun ngewrat satunggaling kawruh saha
informasi , ingkang kadangkala boten saged dipunmangertosi dening pamaos
utawi pamireng kanthi sae. Saengga dipunbetahaken prinsip analogi. Prinsip