SASTRA JAWA PUISI diktat teori sastra jawa

21

BAB III SASTRA JAWA PUISI

Kekawin Kekawin dari kata dasar kawi yang artinya syair. Di jaman kuno orang yang pintar membuat kesusastraan kekawin dinamai kavya. Ciri-ciri kekawin itu: Satu bait terdiri dari empat baris. Tiap baris jumlah suku katanya sama. Pembacaan kekawin itu terikat oleh suara berat yang disebut “guru” dan suara ringan yang disebut “lagu”. Nama-nama kekawin: Sardula Wikridita, Garirangsi, Sikarini, Jagadita, Praharsini, Kusumawicitra, Lalitawisama, Aswalalita, Wasantatilaka dan Ragakusuma. Kidung Pada jaman tengahan, kira-kira jaman kepujanggaan Majapahit akhir ada genre puisi yang disebut kidung. Banyak kitab yang digubah dengan metrum kidung sebagai contoh: Kidung Harsawijaya, Kidung Subrata, Kidung Sundayana, Kidung Sorandaka, Kidung Ranggalawe, Wangbang Wideya, Kidung Panji. Tembang Tembang merupakan puisi yang dinyanyikan. Jenis tembang ada tiga macam, yaitu: Macapat, Tengahan dan tembang Gedhe. 22 Parikan Parikan juga termasuk puisi. Kata parikan ada hubungannya dengan kata pari, atau pantun. Puisi Jawa yang berupa parikan ada hubungannya juga dengan pantun dalam kesusastraan Indonesia. Akan tetapi, parikan Jawa lebih bebas dibanding pantun. Wangsalan Wangsalan juga termasuk puisi dan merupakan puisi yang sangat indah, karena susunan kata-katanya kait berkait secara semu. Jika dirasakan, kadang- kadang mirip dengan cangkriman. Wangsalan ada tiga jenis yaitu: Wangsalan pacelathon, wangsalan edi peni dan wangsalan yang berupa tembang. a. Wangsalan Pacelathon  Atis hawa, ampun lali pecel Nganjuk.  Atis hawa: sejuk – Nganjuk.  Balung klapa, ethok- ethok ora ngerti.  Balung klapa: bathok – ethok-ethok.  Balung jagung, punika tanggel jawab kawula.  Balung jagung: janggel – tanggel jawab. b. Wangsalan Edi Peni  Ancur kaca, kaca kocak munggwing netra. Wong wruh rasa, tan mamak ing tata krama.  Ancur kaca: rasa; kaca kocak mung-gwing netra: tesmak.  Ari Sena, Sena gelung minangkara. Ngesthi- harja, luhur darajating praja.  Ari Sena: Harjuna; Sena: Werkudara 23  Bibis tasik, tasik wanda winor tirto. Maju mundur tangeh kasil kang sinedya.  Bibis tasik: undur- undur; Tasik suku kata winor tirta: parem. c. Wangsalan Tembang Pangkur Singgang gung kang piniyara Mardi siswa kekawining estri. Wineh winulangaken wadu. Peputhut mong Pregiwa Kang sumewa pasewakaning kadangun. Pangrantamireng pradangga. Sesendhon genti-genti. Singgang gung piniyara: winih. Mardi siswa: mudang. Kekawining estri: wadu. Peputhut mong Pregiwa: Janaloka. Pangrantamireng pradangga: sendhon. 24

BAB IV MUTIARA LUHUR DALAM SASTRA LISAN