21
BAB III SASTRA JAWA PUISI
Kekawin
Kekawin  dari  kata  dasar  kawi  yang  artinya  syair.  Di  jaman  kuno  orang yang pintar membuat kesusastraan kekawin dinamai kavya. Ciri-ciri kekawin itu:
Satu bait terdiri dari empat baris. Tiap baris jumlah suku katanya sama. Pembacaan kekawin  itu terikat oleh suara  berat  yang disebut “guru” dan
suara  ringan  yang  disebut  “lagu”.  Nama-nama  kekawin:  Sardula  Wikridita, Garirangsi,  Sikarini,  Jagadita,  Praharsini,  Kusumawicitra,  Lalitawisama,
Aswalalita, Wasantatilaka dan Ragakusuma.
Kidung
Pada  jaman  tengahan,  kira-kira  jaman  kepujanggaan  Majapahit  akhir  ada genre  puisi  yang  disebut  kidung.  Banyak  kitab  yang  digubah  dengan  metrum
kidung  sebagai  contoh:  Kidung  Harsawijaya,  Kidung  Subrata,  Kidung Sundayana, Kidung Sorandaka, Kidung Ranggalawe, Wangbang Wideya, Kidung
Panji.
Tembang
Tembang  merupakan  puisi  yang  dinyanyikan.  Jenis  tembang  ada  tiga macam, yaitu: Macapat, Tengahan dan tembang Gedhe.
22
Parikan
Parikan juga termasuk puisi. Kata parikan ada hubungannya dengan kata pari, atau pantun. Puisi Jawa yang berupa parikan ada hubungannya juga dengan
pantun  dalam  kesusastraan  Indonesia.  Akan  tetapi,  parikan  Jawa  lebih  bebas dibanding pantun.
Wangsalan
Wangsalan  juga  termasuk  puisi  dan  merupakan  puisi  yang  sangat  indah, karena    susunan  kata-katanya  kait  berkait  secara  semu.  Jika  dirasakan,  kadang-
kadang  mirip  dengan  cangkriman.  Wangsalan  ada  tiga  jenis  yaitu:  Wangsalan pacelathon, wangsalan edi peni dan wangsalan yang berupa tembang.
a.   Wangsalan Pacelathon   Atis hawa, ampun lali
pecel Nganjuk.  Atis hawa: sejuk –
Nganjuk.   Balung klapa, ethok-
ethok ora ngerti.  Balung klapa: bathok –
ethok-ethok.   Balung jagung, punika
tanggel jawab kawula.  Balung jagung: janggel
– tanggel jawab.
b.   Wangsalan Edi Peni   Ancur kaca, kaca kocak
munggwing netra. Wong wruh rasa, tan
mamak ing tata krama.  Ancur kaca: rasa; kaca
kocak mung-gwing netra: tesmak.
  Ari Sena, Sena gelung minangkara. Ngesthi-
harja, luhur darajating praja.
 Ari Sena: Harjuna; Sena: Werkudara
23   Bibis tasik, tasik wanda
winor tirto. Maju mundur tangeh kasil
kang sinedya.  Bibis tasik: undur-
undur; Tasik suku kata winor tirta: parem.
c. Wangsalan Tembang
Pangkur
Singgang gung kang piniyara Mardi siswa kekawining estri.
Wineh winulangaken wadu. Peputhut mong Pregiwa
Kang sumewa pasewakaning kadangun.
Pangrantamireng pradangga. Sesendhon genti-genti.
Singgang gung piniyara: winih. Mardi siswa: mudang.
Kekawining estri: wadu. Peputhut mong Pregiwa: Janaloka.
Pangrantamireng pradangga: sendhon.
24
BAB IV MUTIARA LUHUR DALAM  SASTRA LISAN