At-taghayurat as-shautiyat as-shorfiyah (al-morfotonemik) fil lughotil arabiyah

‫ﺼﺮﻓﻴﺔ)ا ﻤﻮرﻓﻮﻓﻮﻧﻴﻤﻴﻚ( ﻓﻲ‬
‫ﺼﻮ ﻴﺔ ا ّ‬
‫ا ّﻐ ّﻴﺮات ا ّ‬
‫ا ّﻐﺔ ا ﻌﺮﺑﻴﺔ‬
‫ﺑﺤﺚ‬
‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ وﺁداﺑﻬﺎ آ ﺔ ا داب وا ﺪرا ﺎت اﻹﻧ ﺎﻧ ﺔ ﺎ ﺔ‬
‫ﺪم إ ﻰ‬
‫ﺔ ا ﺤﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ ﺤﺼﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ‬
‫ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬
‫ا ﺎ ﺔ اﻷو ﻰ)‪(s.S‬‬

‫إ ﺪاد‪ :‬ﺑﻮدى ﻮ ﻧﺎ‬
‫ر ا‬

‫‪106021000801 :‬‬

‫ا ّﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ وﺁداﺑﻬﺎ‬
‫آ ﺔ ا داب وا ّﺪرا ﺎت اﻹﻧ ﺎﻧ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬

‫ّﺔ ا ﺤﻜﻮ ّﺔ‬


‫ﺎآﺮ ﺎ ‪2010‬م‪1431/‬هـــــ‬

‫ا ّﻐﻴﺮات ا ﺼّﻮ ﻴﺔ ا ﺼّﺮﻓﻴﺔ)ا ﻤﻮرﻓﻮﻓﻮﻧﻴﻤﻴﻚ( ﻓﻲ ا ّﻐﺔ‬
‫ا ﻌﺮﺑﻴﺔ‬
‫ﺑﺤﺚ‬
‫ا ّﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ وﺁداﺑﻬﺎ آ ّﺔ ا داب وا ّﺪرا ﺎت‬
‫ﺪم إ ﻰ‬
‫ﺔ ا ﺤﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬
‫اﻹﻧ ﺎﻧ ﺔ ﺎ ﺔ ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬
‫ﺤﺼﻮل ﻰ ا ّﺪر ﺔ اﻷو ﻰ)‪(s.s‬‬
‫إ ﺪاد‪:‬‬
‫ﺑﻮدى ﻮ ﻧﺎ‬
‫ر ا‬

‫‪106021000801 :‬‬
‫ﺤ إﺷﺮاف‪:‬‬

‫)ا ﺪآ ﻮر زﺑ ﺮ ا ﺎ‬


‫ﺮ(‬

‫ا ّﻐﺔ ا ﻌﺮﺑﻴﺔ وﺁداﺑﻬﺎ آ ّﻴﺔ ا داب وا ﺪّرا ﺎت‬
‫اﻹﻧ ﺎﻧﻴﺔ‬
‫ﺎ ﻌﺔ ﺷﺮ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ ﻼ ﻴﺔ ا ﻜﻮ ﻴﺔ‬

‫ﺎآﺮ ﺎ ‪2010‬م‪1431/‬هـــــ‬
‫ا ﺎ ﺚ‬

‫ﺼﺮ‬
‫أ‬

‫هﺬ ا ﺎ ﺔ‬

‫ﺮ‬

‫‪ .1‬هﺬا ا ﺤﺚ آ‬


‫ﺑ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺔ اﻷو ﻰ‬

‫ﺑﺄن‪:‬‬
‫ﻜ ﺔ ا ﺮوط ﺤﺼﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬

‫ﺔ ا ﺤﻜﻮ ﺔ‪-‬‬

‫ﺎآﺮ ﺎ‬
‫آ ﺎﺑﺔ هﺬا ا ﺤﺚ ﺪ و‬

‫ﻬﺎ‬

‫‪ .2‬آ ا ﺮا‬


‫ا‬

‫ا‬

‫ﻬﺎ‬

‫ا ﺮارات ا ﻮ ﻮدة ﺑ ﺎ ﺔ ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺤﻜﻮ ﺔ‪ -‬ﺎآﺮ ﺎ‬
‫‪ .3‬إذا آﺎن ا ﺤﺚ‬
‫دون ذآﺮ ﺄ‬

‫ﺮ إ ﺪادي و ﻮ ﺪ‬

‫ﺪ أن أ‬

‫ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬


‫اﻧ ﺤﺎل ﻷراء ا ﻐ ﺮ‬

‫آ ا ﻮﺑﺎت ا‬

‫ﺮر ﻬﺎ ﺎ ﺔ‬

‫ﺔ ا ﺤﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‪ 15 ,‬ﻮﻧ ‪2010‬م‬

‫ﺑﻮدى ﻮ ﻧﺎ‬

‫ﺮار‬

‫ﺔ ا ﺎ ﺔ و ا ﺤﻜ‬

‫ﻰ ا ﺤﺚ‬

‫ﻮاﻧ ‪ :‬ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ هﺬا ا ﺤﺚ و‬
‫ّ‬

‫ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ( ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ أ ﺎم ﺔ ا ﺎ ﺔ و ا ﺤﻜ‬
‫ب‬

‫ﺎآﺮ ﺎ‪ 15 ،‬ﻮﻧ ‪2010‬‬

‫م‬

‫‪2‬ر‬

‫‪ 1431‬هـ‬

‫ﺔ ا ﺎ ﺔ و ا ﺤﻜ‬
‫ﻮ‬

‫رﺋ‬

‫ا‬

‫ﺔو‬


‫ﻜﺮ ﺮ ا‬

‫ﻮ‬
‫ﺮ‬

‫ا ﺪآ ﻮرﻧﺪوس أداﻧ أ ﺪاري ا ﺎ‬
‫ﺮ‬
‫ا ﺎ‬

‫ا ﺪآ ﻮرة ﺷﻬ ﺎ ﺑﻮاﻧﺎ‬

‫ر ا ﻮ ﻒ‪ 195905101991031001 :‬ر‬
‫‪197506302003122001‬‬

‫اﻷ‬
‫ا‬

‫ا ﻮ ﻒ‪:‬‬

‫ﺎء‬


‫ﺮف‬

‫ا ﺪآ ﻮر زﺑ ﺮ ا ﺎ‬
‫ﺮ‬
‫ا ﺎ‬

‫ﺔ و‬

‫ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺮ‬

‫ﺮ‬

‫ر ا ﻮ ﻒ‪197312311999031012 :‬‬

‫ﺮﺪ‬

‫ج‬


‫ر ا ﻮ ﻒ‪150288286 :‬‬

‫ﺑﻮدى ﻮ ﻧﺎ‪ :‬ا ّﻐ ﺮات ا ﺼّﻮ ﺔ‬
‫ا ّﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‬

‫ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬
‫ا ّ‬

‫ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ( ه‬
‫ﺼﻮ ﺔ ا ّ‬
‫ا ّﻐ ﺮات ا ّ‬
‫ا‬

‫ﺪر‬

‫ا ﺬي‬

‫ﻧ ﺎ‬

‫ا ﻜ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮ ﺎ( و‬

‫ﺑﺎ ﻮا ﺪ ا‬

‫ا‬

‫‪ ,‬وه‬

‫ﺔ وا ﻮا ﺪ ا ﺼﻮ ﺔ‪ .‬وهﺬ ا ﻐ ﺮات و‬

‫ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ‬
‫‪ ,‬ه ‪:‬‬

‫هﺬا ا ﺤﺚ ه ‪ :‬ﺎ ه‬

‫ﻜﺔ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‪ ,‬و ﺎ ه‬

‫ﺪم ا ﺎ ﺚ‬

‫ا ﺎ ﺚ‬


‫ﻬ‬

‫ﻬ‬

‫ﻮا ﺪهﺎ‪.‬‬

‫ﺮ ﺔ ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ و ﺮ ﺔ ﻮا ﺪهﺎ‪ .‬و‬
‫ا‬

‫ﺑ ﺎء‬

‫اﻷ ﻮات)ا ﻮﻧﻮ ﻮ ﺎ(‪ .‬وهﺬا ا‬

‫آ ﻐﺎت آﺎ ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‪ .‬ﺎ‬
‫واﻷ ﺮاض‬

‫ﻧ ﺎم‬

‫ا ﺤﺚ ا ﻜ‬

‫اﻮ ﻒ‬

‫ﻮاد هﺬا ا ﺤﺚ‪,‬‬
‫‪ .‬و‬

‫ﺤ‬

‫‪,‬‬

‫ﺚ و ﻒ ا ﺎ ﺚ ا ﻐ ﺮات‬

‫ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ‪.‬‬
‫وا‬
‫ا ﺼﺮ ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫هﺬا ا ﺤﺚ ه‬
‫ﻧﺎ ﺔ ا ﺎ ﺔ‪ ,‬وه‬

‫و ﻜ ﺔ و ﻬﻮ ﺔ‪ ,‬واﻹﺑﺪال‪ ,‬واﻹ‬

‫ﻮ ﺪ ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ‬
‫ا ﺎ ﺔ )ن( ﺑ ﺪهﺎ ﺷ ﻮ ﺔ‬

‫ل‪ ,‬واﻹد ﺎم‪.‬‬

‫ﺷﻜﺮ و ﺪ ﺮ‬

‫د‬

‫ا ﺤ ﺪ ﷲ اّﺬى ّ ﺑﺎ‬

‫‪ ,‬و ّ اﻹﻧ ﺎن ﺎ‬

‫إ إّﺎ اﷲ وأﺷﻬﺪ أن ﺤ ﺪا‬
‫ﻮن اﷲ ﺎ ﻰ و ﻮ‬
‫ﺤ‬

‫ﺪ ور ﻮ‬

‫ﻧ ّ ﺑ ﺪ ‪ .‬و ﺑ ﺪ‪:‬‬

‫‪ ،‬ﺪ ّ آ ﺎﺑﺔ هﺬا ا ﺤﺚ ا‬

‫ا ﻮ ﻮع " ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬

‫ﻰ ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ" ا‬

‫ﺮ‬

‫ﻬﺎ‬

‫آ ﺔ ا داب و ا ﺪرا ﺎت‬

‫اﻹﻧ ﺎﻧ ﺔ ﺎ ﺔ ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬
‫ﺤﺼﻮل‬

‫ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ‬

‫ﺁداﺑﻬﺎ‪ ،‬و إﻧ‬
‫ا‬

‫‪ ,‬أﺷﻬﺪ أن‬

‫ﺔ اﻷو ﻰ ﻰ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ و‬

‫ّﺮ ا ﺎ ﺚ أن ﺪّم ا ﻜﺮ ا ﺰ‬

‫إﻰآ‬

‫ا ﺎﻧ ﻹ ﺎم هﺬا ا ﺤﺚ ا‬
‫ﺔ‬

‫‪.1‬‬

‫ﺔ ا ﺤﻜﻮ ﺔ ﺑ ﺎآﺮ ﺎ‬

‫‪،‬‬

‫و ا ﺪﺮ‬
‫هﺆ ء‪:‬‬

‫ﺪ آ ﺔ ا داب و ا ﺪرا ﺎت اﻹﻧ ﺎﻧ ﺔ و‬
‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ وﺁدﺑﻬﺎ و ﻜﺮ ﺮ و‬

‫ﺎ ﺪ ورﺋ‬

‫اﻷ ﺎ ﺬة ا ﻜﺮام ا ﺬ‬
‫ا ﻮم ا‬

‫ﺪ ﺑﺬ ﻮا ﻬﻮده ﻰ‬

‫ﻮ ﺔ ﺑ ﺎ ﺔ ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺤﻜﻮ ﺔ ﺑ ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬
‫ﺔ ا ﺪآ ﻮر زﺑ ﺮ ا ﺎ‬

‫‪.2‬‬

‫ﻰ ا ﺤﺚ و ﺎم ﺑﺄ‬
‫‪ .3‬رﺋ‬

‫ﻜ ﺔ‬

‫ا ﻮ‬

‫ﺮ ا ﺬي َ َ ّ ﺑﺎﻹﺷﺮاف‬
‫و اﻹرﺷﺎد‪.‬‬

‫ﺎ ﺔ ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬

‫ا ﺤﻜﻮ ﺔ ﺑ ﺎآﺮ ﺎ‪ ،‬و رﺋ‬

‫ﺔ‬

‫ﺮآﺰ درا ﺔ ا ﺮأن‬

‫‪ .4‬و‬
‫وا ﺪ‬

‫ﻰ ا ﺎ ﺚ أن ﺪّم أ‬
‫ا ﻜﺮ‬

‫ا ﺮﺑ ﺔ ﺬ‬
‫‪ .5‬و‬

‫ﺷﻜﺮ و ﺪ ﺮ إ ﻰ‬

‫ﺮ ﻰ و ﻧﻮ ﻮ ا ﺬ‬
‫زاد‬

‫ﻐﺮ و زوّدا أ‬

‫ا ﺰ ء اﻷ ﺰاء ا ﺬ‬

‫ر ﱠﺑ ﺎ أ‬
‫ﻜ‬

‫ﺼﺮ ‪.‬‬

‫ﺎ ﺪوا ا ﺎ ﺚ و‬

‫ﺷ ﻮ ﻰ إ ﺪاد هﺬا ا ﺤﺚ ﺎ ﺔ أدى ﻮ ﻧﺎ‬

‫ﺎء و‬

‫ز ﺰم ﻧﻮر هﺪى‪.‬‬

‫و أ ﺮا‪،‬‬
‫اﷲ أن‬

‫ﻰ اﷲ أن‬

‫ﺰﻬ أ‬

‫هﺬا ا ﺤﺚ ﻧﺎ ﺎ ّﺪ‬

‫و‬

‫و اﻷ ّﺔ‪.‬‬

‫ا ﺰاء و‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺎ ﺚ‬
‫ﺑﻮدى ﻮ ﻧﺎ‬
‫ﻮ ﺎت ا‬
‫ﻮ ﺔا‬
‫ﺼﺮ‬
‫ﺮار‬

‫ﺚ‬

‫ﺮف‪.........................................................‬أ‬
‫ا ﺎ ﺚ‪.......................................................‬ب‬
‫ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﺤﻜ‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺤﺚ‪...................................‬ج‬
‫ﺮ ﺪ‪.................................................................‬د‬
‫ﺷﻜﺮ و ﺪ ﺮ‪........................................................‬‬
‫ﺤ ﻮ ﺎت ا ﺤﺚ‪.......................................................‬ح‬
‫ا ﺎب اﻷوّل‪ّ :‬ﺪ ﺔ‬
‫ز‬

‫أ‪.‬‬

‫ﻜ ﺔ‪1..................................................‬‬

‫ﺔا‬

‫ب‪ .‬ﺤﺪ ﺪ ا‬
‫ج‪ .‬ا ﻐﺮض‬

‫ﻜ ﺔ‪4...............................................‬‬
‫ا ﺤﺚ‪4..............................................‬‬

‫د‪ .‬ﻬ ا ﺤﺚ‪4...................................................‬‬
‫ّﺔ ا ﺤﺚ‪5..................................................‬‬

‫‪.‬‬

‫ا ﺎب ا ّﺜﺎﻧﻲ‪ :‬ﻤ ﺔ‬
‫ﺮﻒ‬

‫أ‪.‬‬

‫ا ّﻐﺔ ا ﻌﺮﺑﻴﺔ‬

‫ا ﻐﺔ‬

‫ا ﺮﺑ ﺔ‬

‫وﻧ ﺄ ﻬﺎ‪7......................................‬‬
‫ﻮر‬

‫ب‪.‬‬

‫ا ﻐﺔ‬

‫ا ﺮﺑ ﺔ‪12.............................................‬‬
‫ج‪.‬‬

‫ا ﻐﺔ‬

‫ﺰة‬
‫ا ﺮﺑ ﺔ‪15...............................................‬‬
‫ا ﺎب ا ّﺜﺎ ﺚ‪ :‬ﻤ ﺔ‬

‫أ‪ .‬ﻬﻮم‬

‫ﺼﺮف واﻷ ﻮات ا ﻌﺮﺑﻴﺔ‬
‫ا ّ‬

‫ا ﺼﺮف‪17............................................‬‬

‫ب‪ .‬ﺮ ﻒ اﻷ ﻮات‪18.............................................‬‬
‫ج‪ .‬اﻷ ﻮات ا ﻐﻮ ﺔ‪20..............................................‬‬
‫ح‬

‫اﻷ ﻮات‬

‫د‪.‬‬
‫ا ﺮﺑ ﺔ‪22...............................................‬‬

‫ﺼﺮﻓﻴﺔ)ا ﻤﻮرﻓﻮﻓﻮﻧﻴﻤﻚ(‬
‫ﺼﻮ ﻴﺔ ا ّ‬
‫ا ﺎب ا ﺮاﺑ ‪ :‬ا ّﻐﻴﺮات ا ّ‬
‫ﻓﻲ ا ّﻐﺔ ا ﻌﺮﺑﻴﺔ‬
‫أ‪.‬‬

‫ﻬﻮم‬

‫ا ﺼﻮ ﺔ‬

‫ا ﻐ ﺮات‬

‫ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‪34..............‬‬
‫ب‪ .‬أ ﺎ ﻬﺎ‪34.....................................................‬‬
‫‪ .1‬ا ﺎ ﺔ)‪35.................................... (Asimilasi‬‬
‫‪.2‬‬

‫ﻮ )‪(Disimilasi‬‬

‫ﺪ‬

‫‪35...............................‬‬
‫‪ .3‬ﺬف إ ﺎزى)‪35......................................(Elipsis‬‬
‫‪.4‬‬

‫ﻜﺎﻧ )‪35.................................(Metatesis‬‬

‫‪ .5‬ﺎﻧﺪهﻰ)‪36.........................................(Sandi‬‬
‫ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬
‫ﺼﻮ ﺔ ا ّ‬
‫ج‪ .‬ا ّﻐ ﺮات ا ّ‬
‫ا ﺮﺑ ﺔ و ﻮا ﺪهﺎ‪36..‬‬
‫ط‬

‫ا ّﻐﺔ‬

‫‪.1‬‬

‫ا ﺎ ﺔ‬

‫ﺑ ﺪهﺎ‬

‫)ن(‬

‫ﺷ ﻮ ﺔ‪,‬‬

‫و ﻜ ﺔ‪,‬‬

‫و ﺤﻮ ﺔ‪38......................‬‬
‫‪ .2‬اﻹﺑﺪال‪41......................................................‬‬
‫‪ .3‬اﻹ‬

‫ل‪44......................................................‬‬

‫‪ .4‬اﻹد ﺎم‪50......................................................‬‬
‫ﺼﺮ ﺔ ّﻐﺔ ا ﺮ ﺔ‬
‫ﺼﻮ ﺔ ا ّ‬
‫د‪ .‬ﻜﺎﻧﺔ ا ّﻐ ﺮات ا ّ‬
‫ا ّﻐﺔ‪54...........‬‬
‫ا ﺎب ا ﺨﺎ‬

‫‪ :‬ا ﺨ ﺎم‬

‫أ‪ .‬ا ﺎﺋ ‪58.......................................................‬‬
‫ب‪ .‬ا‬

‫ﺮا ﺎت‪58..................................................‬‬

‫ا ﺮا ‪60..........................................................‬‬

‫ي‬

‫ا ﺎب اﻷ ّول‬
‫ّﺪ ﺔ‬
‫ّﻴﺔ ا ﻤ ﻜ ﺔ‬

‫أ‪.‬‬

‫ﺰء‬

‫ا ّﻐﺔ ه‬

‫ا ﺎ ‪ .‬ا ﻐﺔ ﻜﻮن‬
‫اﻷ ﻮات ا‬

‫ا ﺎ ﺔ ا ﺎﺋ ﺔ‬
‫ا ﻐﺔ ا‬

‫ﺮ ﺑﻬﺎ آ‬

‫ا ﺮ ﺰ ﺔ آ ﺎ رأى‬

‫آﺄداة‬

‫ذا ﻬﺎ‪ ,‬ﺈﻧﻬﺎ ﺰء‬
‫ا ﺤﺎ ﺔ‬

‫ﻮ ﺮ)‬

‫دور ا ﺮ أ‬

‫ﺎ‬

‫ﻮو ﺎ‬
‫ﻚ ا‬

‫ﺮﺑ ﺔ ﻷﻧﻬﺎ‬

‫‪Ferdinand‬‬

‫ا ﺎﺔ ا ﺮﺔ ا‬
‫ﺎ‪ ,‬ﻷﻧﻬﺎ و‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﻮر ا ﺤ ﺎرة ا ﺮ ﺔ‬

‫ا ﺎ ﺔ ودورهﺎ‬

‫ﻬﺎ‪ ,‬و‬

‫ﺼﻮ ﺎ‬

‫ﺰء‬

‫ﺰال‬

‫‪" ,‬ﺑﺄﻧﻬﺎ‬

‫أ ﺮا ﻬ ‪ ,‬وا ﻐﺔ ا ﻜ ﺎﺑ ﺔ أو‬

‫ﺮد ﺪ دي‬
‫ﺮك‬

‫ﺼﺎل ا ﻰ‬

‫ﻮ ﺔ آ ﺎ رأى اﺑ‬

‫ﻮم‬

‫‪ 1".(Desausere‬آ ﺎ أﻧ‬
‫دورا هﺎ ﺎ‪ .‬وا ﻐﺔ‬

‫ا‬

‫ﺮي‪ ,‬ﺎ ﻐﺔ‬

‫ﺑﺪ‬

‫ﺪام ﻐﺔ‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ ﺑﺎ‬

‫ر ﺰا ﻬﻮ ﺔ ا ﺪو ﺔ وا‬

‫وا ﺎﺋ ﺔ وا ﺔ‪.‬‬
‫ا‬
‫ﺪ‬

‫ﺪام ﺑ ﻐﺔ‬
‫ﻐﺔ‬

‫ﺔ‬

‫ﻜ‬

‫أن‬

‫ﺔ‪ .‬و ﺬ ﻚ ﺈن ا ﻐﺔ ﺮ‬

‫اﺤ‬
‫ﺔ ﺑﺎ‬

‫ﺔ‬

‫أي‬

‫ﻮر وا ﺤ‬

‫ﺔ‬

‫وا ﺪ ﻬﺔ‪.‬‬
‫‪                                                             ‬‬
‫‪ 1 ‬ﺮي إ ﺮاه ‪.‬‬
‫ا ﻐﺔ اﻹ‬

‫ﺎ ﻰ‪ .‬دار ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺔ‪ .‬إ ﻜ ﺪار ﺔ‪1995 .‬هـ‪.‬‬

‫‪1 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪2 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ا ّﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‬
‫ا ﺪ ﺔﺑ ﺎ‬

‫ﻐﺔ ﺎ ﺔ‪,‬‬

‫ﺷﻚ أن ا ﺮﺑ ﺔ ه ا ﻐﺔ‬

‫ﺑ ﺎ ﺎ ا ﺎر‬

‫ث‪ :‬ا ﺮﺑ ﺔ‬

‫ﺮ‬

‫و‬

‫وا ﺮاﻧ ﺔ وا ﺮ ﺎﻧ ﺔ‪ .‬ﺎ ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‬
‫ا ﻐﺎت آ ﺮة‪ ,‬ﺈن‬

‫آﺎﻧ‬

‫ﻒﺑ‬

‫ﺮب ﺎﺋ و ﺤ‬

‫آ‬

‫و ﺪدة‬
‫وأ ﺎ ا‬

‫ﺪ ل ﺑﺄن‬

‫ا ﺮب إ ﻰ‬

‫ﻐﻮي‬

‫‪ .‬ﺎ ﺎر ا‬

‫ا ﺮﺑ ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‬

‫أ‬

‫ﻮﺑ ﺔ‪ .‬و ﺪ ﻮ‬

‫ﻐﺔ ﺮ‬

‫‪.‬‬

‫ا ﺼﻮت‬
‫و‬

‫ﺎﺋﺮ‬

‫ا‬

‫ا ﺎﺋ و‬

‫اﻹﻧ ﺎر‬

‫ا ﻐﺎت ا‬

‫ا‬

‫إ‬

‫ﺎﺋ أي أه ﺑ‬

‫ﺔ ﺑ ﻮن‬
‫ﺎص‪.‬‬

‫ﺮب ﺈﻧ ﺎ هﻮ ا ﺪ ل‬
‫ﻐﺔ ﺮ‬

‫اﷲ إ ﻰ ﻐﺔ ا ﺮب ﺑﺎ ﺮأن ا ﻜﺮ‬

‫‪2‬‬

‫ا ﻐﺔ‬

‫اﻷ ﻮات‬

‫ﻜ درا‬

‫ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‪.‬‬

‫ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ‬
‫ﻚ‬

‫ﺮم‬

‫ﺮاح ﺎم ‪1929‬‬

‫ﺮة اﻷو ﻰ‬
‫د ﺔ‪.‬‬

‫ﻬﺮ‬

‫ﺆ ﺮ ا ﺤ‬

‫‪3‬‬

‫ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ( ه درا ﺔ‬
‫ﻧﺎ ﺔ ا ﻮﻧﻮ ﻮ ﻰ‬
‫ا ﻮﻧﻮ ﻮ ﻰ‬

‫ﻧ ﺎم ا ﺼﺮف‪ .‬و ﺎل در ﺮ)‪ (Dressler‬أن‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪2‬‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺼﺮف‪ ,‬أو‬

‫ﻮﺑﺎت‬

‫ﺪ ﻬﺎ ﺮ أ ﺎر ا ﺪارى‪ .‬ﺎر اﻷدب ا ﺮ ‪ .‬ﻜﺎ ﻰ‪ 1400 .‬هـ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪  Jos Daniel Parera. Morfologi Bahasa. Gramedia Pustaka Utama. Jakarta. 2007. ‬‬

‫‪3 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫أن‬

‫ﺤﺚ‬

‫ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬

‫ا ﻐ ﺮات‬

‫ا ﺎ ﺚ‬

‫ا ﺼﻮ ﺔ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‪ ,‬أراد ا ﺎ ﺚ أن‬

‫ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬
‫ﺎرﻧﺔ‬

‫اﻹﻧﺪوﻧ ﺔ‬

‫ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬
‫و ﻮ ﻬﺎ‪,‬‬

‫ﻰ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‪.‬‬

‫هﺬا ا‬

‫‪,Membawa‬‬

‫ا ﻐ ﺮات‬

‫ا ﺼﻮ ﺔ‬

‫‪Men+bawa= :‬‬

‫ﺮت)‪ (Men‬ﺷﻜ ﻬﺎ و‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺎرت )‪,Men+korek= Mengorek .(Mem‬‬
‫ﺮت )‪ (Men‬ﺷﻜ ﻬﺎ و‬

‫هﺬا ا‬

‫ا ﻐﺔ‬

‫ﺎرت‬

‫ﻬﺎ و ﻮ ﻬﺎ‪,‬‬

‫)‪.(Meng‬‬
‫ﻜ ﻒ آﺎﻧ ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ‬
‫ﻰ هﺬا‪ ,‬أراد ا ﺎ ﺚ أن ﺤ‬
‫ا ﺼﺮ ﺔ ا‬

‫ب‪.‬‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ؟‬

‫ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‪.‬‬

‫ﺪﺪاﻤ ﻜﺔ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪4‬‬

‫‐‪ http/sastra.um.ac.id/wf‐content/ufloads/2009/10/pola‐asimilasi‐dalam‐bahasa arab‬‬
‫‪kajian‐morfofonemis‐asimilasi‐dalam‐al‐quran‐kholisin.pdf.‬‬

‫‪4 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫هﺬا ا ﺤﺚ‬
‫ﺑ‬

‫ﻰ ا ﻮر ﻮ ﻮ ﺎ و‬

‫ﺎول‬

‫اﻷ ﻮات ا ﺮوف‬

‫ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‪ .‬و ﻬﺮ هﺬ‬

‫ا ﺪرا ﺔ ﻷن‬
‫ﺑﺎ ﻮا ﺪ ا‬
‫ا‬

‫أن آ ا ﺤﺚ ا ﻐﻮي ا‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺎ ﺔ ﻬﺎ‬

‫ﺔ وا ﻮا ﺪ ا ﺼﻮ ﺔ‪.‬‬
‫ﺪرس‬

‫ﺎآ ا‬

‫هﺬا ا ﺤﺚ ه ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺎ ه ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬

‫ا ﻐﺔ‬

‫ا ﺮﺑ ﺔ؟‬
‫‪ .2‬ﺎ ه‬

‫ﻮا ﺪ ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ؟‬
‫ج‪ .‬ا ﻐﺮض‬
‫‪.1‬‬

‫ا‬

‫ﺚ‬

‫ﺮ ﺔ ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‪.‬‬
‫‪.2‬‬

‫ﺮ ﺔ ﻮا ﺪ ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬
‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‪.‬‬

‫د‪ .‬ﻬ ا‬

‫ﺚ‬

‫أ ﺎ ا ﻬ ا ﺬي‬
‫ﻬ ا ﺤﺚ ا ﻜ‬

‫ﻜ ا ﺎ ﺚ ﻰ‬

‫ﻮاد هﺬا ا ﺤﺚ ﻬﻮ‬

‫‪ ،Library Research‬ﺎم ﺑ ﺮاءة ﺑ‬

‫‪5 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫و أ ﺎ ﺮ ﺔ ا ﻜ ﺎﺑﺔ ﺎ‬
‫ﺤ‬

‫ا ﺤﺚ ا‬

‫ﺪ ا ﺎ ﺚ ﻰ آ ﺎب ا ﺪ‬

‫آ ﺎﺑﺔ‬

‫ﻮان ‪“PEDOMAN PENULISAN :‬‬

‫)‪KARYA ILMIAH (Skripsi, Tesis, dan Disertasi‬‬

‫ا ﺬي أ ﺪر‬

‫ﺔ ا ﺤﻜﻮ ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ ﺷﺮ ﻒ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬

‫ﺑ ﺎآﺮ ﺎ ‪.2007‬‬
‫‪.‬‬

‫ّﺔ ا‬

‫ﺚ‬
‫ا ﺎ ﺚ ا ﻮ ﻮع إ ﻰ‬

‫ا ﺤﺚ‪ .‬وذ ﻚ ﻰ ﺎ‬

‫ا‬

‫ا ﺎب ا ﺎﻧ‬

‫ﺔ أﺑﻮاب‪,‬‬

‫‪:‬‬

‫ا ﺎب اﻷول هﻮ‬
‫ﻜ ﺔ‪ ,‬ا ﻐﺮض‬

‫ﻬ‬

‫ﻜ ﺎﺑﺔ هﺬا‬

‫ﺪﺔ‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺤﺚ‪ ,‬ا ﻬ ا ﺪرا‬
‫ﺤﺔ‬

‫ﺔ ا‬
‫و‬

‫ﻜ ﺔ‪ ,‬ﺤﺪ ﺪ‬
‫ﺔ ا ﺤﺚ‪.‬‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ و ﺤ ﻮى‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ وﻧ ﺄ ﻬﺎ ‪,‬و ﻮرهﺎ‪ ,‬و ﺰ ﻬﺎ‪.‬‬

‫ﻰ ﺮﻒ‬

‫‪6 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ا ﺎب ا ﺎ ﺚ‬
‫ﻰ‬

‫و ﺤ ﻮى‬

‫ا ﺼﺮف واﻷ ﻮات ا ﺮﺑ ﺔ‬

‫ﺤﺔ‬

‫ﺮ ﻒ اﻷ ﻮات‪ ,‬واﻷ ﻮات‬

‫ﻬﻮم ا ﺼﺮف‪,‬‬

‫ا ﻐﻮ ﺔ‪ ,‬واﻷ ﻮات ا ﺮﺑ ﺔ‪.‬‬
‫ا ﺮاﺑ‬

‫ا ﺎب‬

‫ا ﻐ ﺮات‬

‫ﺤ‬

‫ا ﺼﺮ ﺔ)ا ﻮر ﻮ ﻮﻧ ﻚ(‬

‫ا ﺼﻮ ﺔ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ و ﺤ ﻮى‬

‫ﻬﻮ ﻬﺎ‪ ,‬وأ ﺎ ﻬﺎ‪ ,‬وا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ‬

‫ﻰ‬
‫ا ﻐﺔ‬

‫ا ﺮﺑ ﺔ و ﻮا ﺪهﺎ‪ ,‬و ﻜﺎﻧﺔ ا ﻐ ﺮات ا ﺼﻮ ﺔ ا ﺼﺮ ﺔ ﻐﺔ‬
‫ا ﻐﺔ‪.‬‬

‫ا ﺮﺑ ﺔ‬
‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫و‬

‫ا ﺎ ﺔا‬

‫اﻷ ﺮ ﺎﺋ ﺔ ا ﺮا‬

‫ﻬﺎ ﻧ ﺎﺋ ا ﺤﺚ وا‬
‫ا‬

‫ر‬

‫آ ﺎﺑﺔ هﺬا ا ﺤﺚ‪.‬‬

‫ا ﺎب ا ﺜﺎﻧﻲ‬

‫ا ﺎ ﺚ إ ﻬﺎ‬

‫ﺮا ﺎت‪.‬‬
‫إ ﺎم‬

‫‪7 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ﻤ ﺔ‬
‫أ‪ .‬ﻌﺮ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﻌﺮﺑﻴﺔ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﻌﺮﺑﻴﺔ وﻧ ﺄ ﻬﺎ‬
‫ﺎء ا ﻐﺔ ﻰ ﺮ ﻒ وا ﺪ ﻐﺔ‪ 5.‬وأورد ا ﺎ ﺚ أراء‬

‫ا‬

‫ﺎء‬

‫ﺮ ﻒ ا ﻐﺔ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺎل أﺑﻮ ا‬

‫ﺎن ﺑ‬

‫‪392‬هـــ(‪" :‬ا ﻐﺔ ه‬
‫أ ﺮا ﻬ ‪".‬‬

‫ ا ﻐﻮى ا ﺮﺑﻰ ا ﺪ‬‫أ ﻮات‬

‫ﻮب‬

‫ﺑﺪ‬

‫و ﺼﺎﺋﺼﻬﺎ‪ :‬إن ا ﻐﺔ "ه‬
‫و ﺎ ﺔوﻜ‬

‫ﺔ‪,‬‬
‫ﺎﻧ‬

‫ا ﺼﻮ ‪,‬‬

‫آ ﺎﺑ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‬

‫ﺎهﺮة ﺑ ﻜﻮ ﻮ ﺔ ا‬

‫ﺔ ﺑﻮﻮ ﺔ‬

‫ﻮ ﺔ ر ﻮز‬
‫اﻹ‬

‫زﺔ‬

‫ا ﺬه ‪ ,‬وﺑﻬﺬا ا‬

‫ﺎ ﺔ ﺎ أن‬

‫ﺎه و ﺎ‬

‫‪ :‬إن ا ﻐﺔ "و ﺔ إﻧ ﺎن‬

‫‪                                                             ‬‬

‫ﺮد‪ ,‬ﺄ ﻒ‬

‫ﻮ ﺔ ﻐﻮ ﺔ‪ ,‬اآ‬

‫ﺮرة‬

‫ﺎ ﺔ‬
‫ﺮ‬

‫‪ .3‬ﺎل إدوار ﺎﺑ ﺮ )‪ (Edward Safir‬وهﻮ‬
‫ا ﺤﺪ‬

‫ﻮم‬

‫‪6‬‬

‫‪ .2‬ﺎل ا ﺪآ ﻮر أ‬

‫ﺎر‪,‬‬

‫ﺮ ﺑﻬﺎ آ‬

‫)ت‬

‫ﺎم ا ﺮ ﺰي‬
‫‪".‬‬

‫‪7‬‬

‫ﻐﻮ ﻰ ا ﻐﺮب‬
‫ﻮ‬

‫ﻮب‪ .‬ا ﻐﺔ و ﺎ ﻬﺎ‪ .‬ﺮوت‪ .‬دار ا ﺜ ﺎ ﺔ اﻹ ﻼ ﺔ‪ ,‬ص‪  .13‬‬
‫ﺪ‬
‫‪.5 ‬أ‬
‫ا ﻐﺔ ا ﺎم‪ .‬ﺮوت‪ .‬ﺆ ﺔ ا ﺮ ﺎ ﺔ‪1404 .‬هــ ‪1994 -‬م‪ ,‬ص‪.22‬‬
‫‪ .6 ‬ﺪ ا ﻮر ﺎه ‪.‬‬
‫ﺪ‬
‫‪ .7 ‬أ‬
‫ﻮب‪ .‬ا ﻐﺔ و ﺎ ﻬﺎ‪ .‬ﺮوت‪ .‬دار ا ﺜ ﺎ ﺔ اﻹ ﻼ ﺔ‪ ,‬ص‪.13 .‬‬

‫اﻷ ﻜﺎر‬

‫‪8 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ .4‬ﺎل أو ﺎن)‪ :(Olman‬إن ا ﻐﺔ "ﻧ ﺎم‬
‫ﺰوﻧﺔ‬
‫‪ .5‬و ﺮى‬

‫أذهﺎن أ ﺮاد ا‬

‫ا ﻐﺔ "ذات و‬
‫ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ ﺔ‪ ,‬و‬

‫اﻷ ﻜﺎر وا ﻧ ﺎ ت أو ا‬

‫ﺎل اﺑ‬

‫ﺮ‬

‫ﺎت أو ا ﺮ ﻮز ا‬

‫)‪ (Edward Safir‬و ﺎهﺮة ﺑ ﻜﻮ ﻮ ﺔ ا‬
‫أ‬

‫ﻮب و ﺎ أ‬

‫ﺑﺪ‬

‫اﻷﻧ ﺮوﺑﻮ ﻮ ﺎ‪ :‬إن‬
‫إ ﺪى‬

‫وذ ﻚ ا ﺎرف ﺆآﺪ ﺎ أن ا ﻐﺔ‬
‫‪,‬و‬

‫ر ﻮز‬

‫ﺎ ﺔ ا ﻐﻮ ﺔ‪".‬‬

‫ﺎ ﻮ ﻜﻰ)‪(Maliunsky‬‬

‫ﺔ إ‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﻬﺎ‪".‬‬

‫و ﺎﺋ‬

‫‪9‬‬

‫ﺤ‬

‫أ ﻮا ﺎ آ ﺎ‬

‫ﺪ ﺮ ﻬﺎ أدوار‬

‫ﺮ‬

‫ﺎ ﺔ آ ﺎ ﺪ أ ﻬﺮ‬

‫ﻒ إ ﻰ ذ ﻚ‪ ,‬ﺎ دام أآ ﺮ‬

‫ا ﺬآﻮر‬

‫ا ﺎﺑ ا ﺼﺎ ﺑﺎ ﻐﺔ‪.‬‬
‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ ه‬
‫ﻜ‬

‫ﺑﻬﺎ ا‬

‫أ ﻬﺎ‬

‫ﻮب ا‬
‫أ ﻮ ﻬﺎ و‬

‫وﺼ ﻰ‬

‫ﺎﻧ‬

‫إ ﺪى ا ﻐﺎت ا ﺎ ﺔ أى ا ﻐﺎت ا‬
‫ﺔ‬

‫ﻮا ﺪهﺎ‪ .‬آ ﺎ ﺎل أ ﺪ اﻹ ﻜ ﺪري‬

‫إن ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ ه‬

‫‪                                                             ‬‬
‫ا ﻐﺔ اﻹ ﺎ ﻰ ﻬﻮ و‬
‫‪ .8 ‬ﺮي إ ﺮاه ‪.‬‬
‫‪.9 ‬‬

‫ا ﺮ ‪ ,‬ص ‪.4‬‬

‫أو د ﺎم ﺑ ﻧﻮح‪ ,‬و ﻐﺔ ﺎم‬
‫إ ﺪى ا ﻐﺎت ا ﺎ ﺔ‬

‫ﺎ ﺎ ‪ .‬إ ﻜ ﺪار ﺔ‪ .‬دار ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺔ‪1995.‬م‪ ,‬ص‪.3 .‬‬

‫‪9 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫و‬
‫ا‬

‫ﻰ ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ ﻷﻧﻬﺎ‬

‫م‪ ,‬آ ﺎ ﺎل ﺤ ﺪ‬

‫ﻮﺑﺔ إ ﻰ ا ﺎم ﺑ ﻧﻮح‬

‫ا ﺼﺎﺑﻮﻧ‬

‫آﺎن ﻮح‬

‫م‬

‫ا‬

‫أرﺑ ﺔ أو د‪ :‬ﺎم و ﺎم و ﺎ ﺚ وآ ﺎن‪ .‬أ ﺎ آ ﺎن ﺪ ه ﻚ‬
‫ﻷﻧ آﺎن‬

‫ا ﻬﺎ ﻜ‬
‫ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺮ‬

‫ﺔ‪ ,‬أ ﺎ‬

‫ﺮ ﺪون رآﻮﺑ‬

‫ﺔ اﻷو د ا ﺎ ﺔ‬

‫اﻷرض‪ ,‬وآ ا‬
‫ﺎﻰ‬

‫اﺬ‬

‫ﺋ‬

‫ﻮا و ﺎء‬

‫ﻧ ﻬ أه‬

‫ﻮن إ ﻰ أو د ﻧﻮح ا‬

‫ﻮل‪:‬‬

‫ﺔ‪ .‬ﻷن اﷲ‬

‫"‬
‫‪) ".‬ا ﺼﺎ ﺎت‪.(77.‬‬

‫ا ﺮب و ﺎم هﻮ أﺑﻮ ا ﺤ‬
‫ذﻚ ﺑ‬
‫اﷲ‬

‫أﺑﻮ ا ﺮوم‪.‬‬
‫وا‬

‫ﺎء‬

‫‪11‬‬

‫ﺎم هﻮ أﺑﻮ‬

‫و ﺎ ﺚ هﻮ أﺑﻮ ا ﺮوم‪ .‬و ﺪ ﺎء‬

‫اﻷ ﺎد ﺚ ا ﺮ ﺔ ﻬﺎ ﺎ روا أ ﺪ‬
‫و‬

‫أﺑ‬

‫ا‬

‫ﻰ‬

‫أﻧ ﺎل‪ :‬ﺎم أﺑﻮ ا ﺮب و ﺎم أﺑﻮ ا ﺤ‬

‫وﺎﺚ‬

‫وا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‬
‫ﻮن‬

‫ا ﺤ ﺎﻧ ﺔ‪ ,‬و ﻬﺎ ﺑ‬

‫إﻰ‬

‫ﻰ ا ﺮﺑ ﺔ ا ﻮﺑ ﺔ ﺑﺎ‬
‫ﻬ أ ﺎﻧﺎ ﺑﺎ‬

‫‪                                                             ‬‬

‫‪ :‬ﻐﺔ‬

‫ﻮﺑ ﺔ‪.‬‬

‫ﺔ ا ﺪ ﺔ أو‬

‫ﺔ‪ ,‬ﻷﻧﻬﺎ إ ﺪى ا ﻐﺔ‬

‫ﺮ‪ .‬دار ا ﺎرف‪1335 .‬هـ‪ ,‬ص‪.5.‬‬
‫ﺎ ‪ .‬ا ﻮ ﻂ اﻷدب ا ﺮ و ﺎر ‪.‬‬
‫ﻄ‬
‫‪.10 ‬أ ﺪ اﻹ ﻜ ﺪري‪,‬‬
‫‪ .11 ‬ﺪ‬
‫ا ﺎ ﻮن‪ .‬ا ﻮ ﺔ واﻷ ﺎء‪ .‬ﻜﺔ ا ﻜﺮ ﺔ‪ .‬دار ا اﻹ ﻼ ‪1980.‬م‪ ,‬ص‪.143.‬‬

‫‪10 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫إه ا ﺎ ﻮن ﺬ أ ﺪم ا ﺼﻮر ﺑ ﻮ ﻮع ﻧ ﺄة ا ﻐﺔ‪ .‬ذ ﻚ‬
‫أن ا ﻐﺔ‬
‫ﺑﺎ ﺎ‬

‫أه ا ﺆ‬

‫إ ﺪى‬

‫ﺼﻮر ا ﻮ‬

‫ﺰا‬

‫ﺎت اﻹ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺪ اﻹﻧ ﺎن‪ ,‬وه‬

‫ﺔ ا‬

‫ﺰ‬

‫ا ﺤ ﻮان‪ .‬و‬

‫ا ﺮﺋ‬

‫ﻰ اﺷ ﺪ ا ﺪل ﺑ‬

‫ﻧ ﺮ‬

‫ﺷﻐ ﺎ ا ﻜﺮ‬

‫ﻧ ﺄة ا ﻐﺔ‪:‬‬
‫"ﻧ ﺮ ﺔ‬
‫ﺑﺪ‬

‫اﺑ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎرس ﺬه‬

‫ﺪ اﷲ‪,‬‬

‫أن ا ﻐﺔ و‬

‫ﺎ ﻰ‪:‬‬

‫☺‬
‫☺‬

‫‪                                                             ‬‬
‫ﻰ ا ﺎ ‪ .‬درا ﺎت‬
‫‪.12 ‬‬
‫ص‪.49‬‬

‫‪ .13 ‬ﺪ ا ﺰ ﺰ‬
‫‪.14 ‬‬

‫ﺪ‬

‫ا‬

‫ا ﻐﺔ‪ .‬ﺮوت‪ .‬دار ا ا ﻼ ‪1045 .‬هــ‪ ,‬ص‪.54 .‬‬
‫ﻮد اﻹ ﻼ ﺔ‪1402 .‬م‪.‬‬
‫‪ .‬أدب ا ﺮ و ﺎر ‪ .‬ا ﺮ ﺎض‪ .‬ﺎ ﺔ اﻹ ﺎم‬

‫ﺪ ﻬﺎ ﺮ أ ﺎر ا ﺪاري‪ .‬ﺎر‬

‫اﻷدب ا ﺮ ‪ .‬ﻜﺎ ﻰ‪1400 .‬هـ‪ ,‬ص‪.11 .‬‬

‫‪11 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫وهﻜﺬا ا ﻜ م‬
‫ا ﻐﺎت ا ﺎ ﺔ‪ .‬و‬

‫ب‪.‬‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ وﻧ ﺄ ﻬﺎ‪ .‬و ﺮ ﺎ أﻧﻬﺎ إ ﺪى‬
‫ﺔ إ ﻰ ﻮ ﺎ هﺬا‪.‬‬

‫ﺰل‬

‫ّﻮرهﺎ‬
‫ﺎ آﺎن ﺎر‬

‫ﻐﺔ أى أ ﺔ وأدﺑﻬﺎ ﺮ‬

‫ﺑﺎ ﺤﻮادث ا ﺎ ﺔ وا ﺪ ﺔ وا‬

‫‪                                                             ‬‬
‫ﻮب‪ .‬ا ﻐﺔ و‬
‫ﺪ‬
‫‪ .15 ‬أ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ ﺔا‬

‫ﻬﺎ‪ .‬ﺮوت‪ .‬دار ا ﺜ ﺎ ﺔ اﻹ ﻼ ﺔ‪ ,‬ص‪.20-14.‬‬

‫آ ا ر ﺎط‬
‫ﺑ‬

‫ﻬﺮاﻧﻰ‬

‫‪12 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ .1‬ﺼﺮ ا ﺎه ﺔ و ﻬ ﺑ ﻬﻮر اﻹ‬
‫ﺔ‪ .‬وأ ﺮاض ا ﻐﺔ‬

‫و ﺎﺋﺔ‬

‫أ‪ .‬آﺎﻧ‬
‫وا ﺪرار‬

‫ﻮان‪ ,‬واﻧ ﺎع آ ‪,‬‬

‫ﺎ ﺔ وﺎ‬

‫إ ﺎرة ا ﺎز ﺎت وا‬

‫وا ﺎر‪.‬‬
‫ج‪ .‬و‬

‫وا ﺼ‬

‫ﺷﺮح أ ﻮال ا‬

‫وﻧ‬

‫‪ .2‬ﺼﺮ‬
‫م و ﻬ‬

‫ﺎ ﻬ‪.‬‬
‫ﺪر اﻹ‬

‫ﺎهﺪات واﻹ ﺎر‬

‫مو‬

‫ﺑ ﻰ أ ﺔ‪ ,‬و ﺪئ ﺑ ﻬﻮر‬
‫ﺔ ‪132‬هــــ (‪.‬‬

‫ﺎس )‬

‫هﺬا ا ﺼﺮ ه ‪:‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫ﻄ‬
‫‪.16 ‬أ ﺪ اﻹ ﻜ ﺪرى‪,‬‬
‫ﺎ ‪ .‬اﻮ ﻂ‬

‫اﻷدب ا ﺮ‬

‫و ﺎر‬

‫‪.‬‬

‫ﺎ ‪ .‬اﻮ ﻂ‬

‫اﻷدب ا ﺮ‬

‫و ﺎر‬

‫‪ .‬ص‪.19‬‬

‫‪ .17 ‬أ ﺪ اﻹ ﻜ ﺪرى‪,‬‬

‫ﻄ‬

‫ا ﻮ ﺎﺋ‬

‫‪17‬‬

‫ﺑ ﺎم دو ﺔ ﺑ‬

‫وأ ﺮاض ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‬

‫ص‪.10‬‬

‫ﻬﺎ‪:‬‬

‫ﻰ إدراك ا ﺄ ﺮ وا ﺎ ﺮ ﺑﺎ ﻧ ﺼﺎر وا ﺎهﻰ ﺑﻜﺮم‬

‫اﻷ‬

‫اﻹ‬

‫أ ﺮاض ا‬
‫ﺎل و ﺮ ﺎل‪ ,‬وﻧ‬

‫ﺔ ا ﺪو ﺔ‪,‬‬

‫ﺚ‪.‬‬

‫ب‪ .‬و‬
‫ا‬

‫هﺬا ا ﺼﺮ ه ‪:‬‬

‫ا ﻐﺔ‬

‫وو ﻒ ﺮا ﻬﺎ‪:‬‬

‫م‪ ,‬و ﺪ ﻧﺤﻮ‬

‫ﺮ‪ .‬دار ا ﺎرف‪1335 .‬هـ‪  ,‬‬

‫‪13 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫أ‪.‬‬

‫ﺎء ﺑﻬﺎ اﻹ‬

‫ا ﺎﺋﺪ ا ﺪ ﺔ ا‬

‫و ﻮد ا ﺎ ‪ :‬و ﻮ ﺪ ذا ‪ ,‬و ﺪ‬

‫ﺎ ‪,‬و‬

‫وا ﻮر وا ﻮاب وا ﺎب و ﺮ ذ ﻚ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ ﺔ ا ﺎه ﺔ‪ ,‬وأ‬

‫إﻰ ﺑ‬

‫ﺔ اﻹ‬

‫ﻬ ﺑ‬
‫ب‪.‬‬

‫م‪:‬‬

‫اﻹ ﺎن ﺑﺎ ﺚ‬
‫ﻜ أن‬

‫ﺑ ﺪ اﻹ‬

‫ﺔ‬

‫إ ﺎت‬
‫ﺑ‬

‫ما ﻐ ا ﺎ‬

‫ﺎء‪.‬‬
‫ﺎط اﻷ ﻜﺎم ا‬

‫ا ﺮ ﺔ وا‬

‫ﺋ ﺔ ﻷ ﻮال‬

‫ا ﺰ ﺎن وا ﻜﺎن‪.‬‬
‫ج‪ .‬إ‬

‫أ ﻮر ا ﻚ وﻧ ﺎم ا ﺮان‪ ,‬وﻧ ﺮ‬

‫ﺎ ﻬﺎ‬

‫اﻷ ﺎن وا ﺪل‪.‬‬
‫د‪ .‬و‬
‫وا ﺮ ﺎ‬

‫ﺎدئ ﺑ‬

‫ﺔ وا‬

‫‪ .3‬ﺼﺮ ﺑ‬

‫ا ﻮم‪ ,‬و ﺮ ﺔ ا ﻮم ا‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ‪.‬‬
‫ا ﺎس و ﺪئ ﺑ ﺎم دو ﻬ و ﻬ ﺑ ﻮط ﺑﻐﺪاد‬

‫أ ﺪى ا ﺎر ) ﺔ ‪656‬هــــ(‪ .‬وأ ﺮاض ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‬

‫هﺬا‬

‫ا ﺼﺮ ه ‪:‬‬
‫أ‪ .‬ﺪو‬

‫ا ﻮم ا ﺮ ﺔ وا ﺎﻧ ﺔ وا‬

‫ذﻚ‬
‫دون‬

‫ﺪر اﻹ‬

‫م إ ﻧﺰر‬

‫ﺔ‪ ,‬و‬
‫ﺮ‬

‫هﺬا ا ﺼﺮ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ا ﺮ ﺔ‬

‫ا ﻐﺎت اﻷ‬

‫ﺔ إ ﻰ ا ﺮﺑ ﺔ‪.‬‬

‫ﻜ دون‬

‫ﺬآﺮ ﺑ ﺎﻧ‬

‫ﺎ‬

‫‪14 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ج‪ .‬ﺄد ﺔ‬
‫ا ﺮب‬

‫ﺔ و ﺎ ﺔ ﺑ ﺪ د ﻮل‬

‫ﺎ ﺪ ا ﺼ ﺎ ﺎت ا‬

‫ﺎر ا ﺼ ﺎع وﺑ ﺪ ﺮب اﻷ ﺎ ‪.‬‬

‫د‪ .‬ﺄد ﺔ ﺎ ﺪ أﻧﻮاع ا‬
‫ﺪر اﻹ‬

‫ﻧ ﺮ‬

‫ﺔ وا‬

‫ﺮ ﺔ وا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎﻧﺔ‬

‫م‪.‬‬

‫هــ‪ .‬ا ﺤﺎ ﺮة وا ﺎ ﺮة وا ﺤﺚ وا ﺪل و ﺪر‬
‫و‪ .‬ﺄد ﺔ ا ﺎ ﺪ ا‬
‫وا‬

‫ا ﻮم‪.‬‬
‫ا ﺮف‬

‫ا ﺪ ﺎهﺎ اﻷﻧﻐ ﺎس‬

‫ﺔ‬

‫ﺑ ﺬاﺋﺬ ا ﺤ ﺎرة ا ﻰ ﺮت ﻬﺎ اﻷ اﻹ‬

‫ﺼﺮ ا ﺪو ﺔ ا ﺎ ﺔ إ ﻰ أ ﺪ ﺑ ﺪ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺼﺮ ا ﺪول ا‬

‫ﺎﺑ ﺔ ا ﺮآ ﺔ و ﺪئ ﺑ ﻮط ﺑﻐﺪاد و ﻬﻰ‬

‫ﺑ ﺪأ ا ﺼﺮ ا ﺮﺑﻰ ا ﺤﺪ ﺚ‪.‬‬
‫‪ .5‬ا ﺼﺮ ا ﺮﺑﻰ ا ﺤﺪ ﺚ و ﺪئ‬
‫و ﺪ إ ﻰ ﺎر‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺮن ا ﺎ‬

‫ﺎ ا ﺮﺑﻰ ا ﺎ ﺮ‪.‬‬

‫ج‪ .‬ﺰا ﺎ ا ﻐﺔ ا ﻌﺮﺑﻴﺔ‬
‫آﺎﻧ ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‬
‫ﺎﺑ ﺔ ﻜ‬
‫وا ﻐﺮب‬
‫ﻬﺎ‬

‫ﺎﺋ‬

‫أ ﻰ ا ﻐﺎت آ ﻬﺎ أو‬

‫ﺎهﺎ‪ ,‬وأﻧﻬﺎ‬

‫ﻮن‬

‫ﺮق‬

‫ﻜﺎن وز ﺎن و‬
‫ﺎ ﻮم ا‬
‫ﺪدة و‬

‫ﻬﺎ ا‬

‫ا‬

‫ﻮن ا ﺼ ﻮات ا ﺮو ﺔ‪ .‬و ﻬﺬا آﺎﻧ‬
‫ﻚ ا ﺰا ﺎ‬

‫ا ﻮا ﻰ ا ﺎ ﺔ‪,‬‬

‫‪15 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫وا‬

‫أ‪ .‬ا ﺮادف هﻮ ﺎ ا ﻒ‬

‫ﺎ ‪ ,‬أو إ‬

‫ﻰ ﺪ ﻮل وا ﺪ‪ ,‬آﺎﻷ ﺪ وا‬
‫وا ﺪ‪ 19.‬وإن آ ﺮة ا ﺮاد ﺎت‬
‫ﻬﺎ‪ :‬إﻧ ﺎل آ ﺮ‬
‫ﺑ‬

‫وا ﺚ وأ ﺎ ﺔ‪ ,‬آ‬

‫ﺮدات ا ﻬ ﺎت ا ﺮﺑ ﺔ إ ﻰ ﻬ ﺔ ﺮ‬

‫وا‬

‫ﺪدة‪.‬و ﺪم‬
‫ﻰا‬

‫ب‪ .‬ا‬

‫ﺎزي‪.‬‬

‫ﺮك ا‬

‫د ﺔ‬
‫ا‬

‫ﻰ ا ﻮاء‬
‫‪ ,‬ا ﺤﺎ ﺔ‪ ,‬ا‬

‫ج‪ .‬ا‬

‫ﺎد هﻮ أن‬

‫ا ﻮة أو ا‬

‫ﺰ وا‬

‫ﺎت ﺑ‬

‫ا‬

‫ﻬ ﺎت‬
‫ﻰ اﺤ‬

‫‪20‬‬

‫ا ﻮا ﺪ ا ﺪال‬

‫ﺎن‬

‫ﺔ‬

‫ﻰ‬

‫ﺪ أه ا ﻐﺔ‪ ,‬آﺎ ﺤ‬

‫ﺮ‬
‫ﺄآ ﺮ‪,‬‬

‫ﺑ‬

‫ﻰ اﻹ ‪ ,‬اﻷ‬

‫‪,‬‬

‫ﻜ ﺔ‪ ,‬ا ﻬ ك وا ﺤﺰن‪.‬‬
‫ا‬

‫ﻒ‪ ,‬ا ﺮس ﺑ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪.18 ‬‬
‫‪.19 ‬أ‬
‫‪.20 ‬‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﺎت‬

‫هﻮ آ آ ﺎت ﻬﺎ ﺪة‬

‫ﺎز ﺔ‪ ,‬أو هﻮ ا‬

‫ﺎهﺎ‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ ﻮد إ ﻰ أ ﺎب‪,‬‬

‫ﻮل إ ﻜﺎك ﺑ ﻬ ﺎ‪ .‬أ ﺬ وا‬
‫ﺎﺋ‬

‫ق ﺪة آ ﺎت‬

‫ﻰا‬
‫ﻰ اﻹ‬

‫ﻰ و ﺪ ‪ .‬آﺎﻷزر ﺑ‬
‫ح أو ا‬

‫ا ﻐﺔ‪ .‬ﺮوت‪ .‬دار ا ﻼ ‪ ,‬ص‪.238 .‬‬
‫ا ﺎ ‪ .‬درا ﺔ‬
‫ﻮب‪ .‬ا ﻐﺔ ا ﺮ ﺔ و ﺎ ﻬﺎ‪ .‬ﺮوت‪ .‬دار ا ﺜ ﺎ ﺔ اﻹ ﻼ ﺔ‪ ,‬ص‪.173‬‬
‫ﺪ‬
‫ﺮ‪ ,‬ص‪.172‬‬
‫ﺪ ا ﻮا ﺪ وا ‪ .‬ا ﻐﺔ‪ .‬ا ﺎهﺮة‪ .‬دار ﻬ ﺔ‬

‫ﻰ‬

‫ﺎد‪ .‬وأ ﺎد‬

‫‪16 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ا ﺎب ا ﺜﺎ ﺚ‬
‫ﻤ ﺔ‬
‫أ‪ .‬ﻬﻮم‬

‫ا ﺼﺮف‬

‫هﻮ‬
‫ا‬

‫ا ﺼﺮف واﻷ ﻮات ا ﻌﺮﺑﻴﺔ‬

‫ا ﻜ ﺎت ا ﺮﺑ ﺔ وأ ﻮا ﻬﺎ‬

‫ﺑﺄ ﻮل ﺮف ﺑﻬﺎ‬
‫ﺑﺈ ﺮاب و ﺑ ﺎء‪ ,‬أو‬

‫ﺮض‬

‫ﺼﺮ ﻒ وإ‬

‫أن ﻜﻮن‬

‫هﻮ ﺮدة‪ ,‬ﻜﻮن‬
‫إﻰ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫ﻄ ﻰ ا ﻐﻼ ‪ .‬ﺎ‬
‫‪ 21 ‬ا‬

‫ﺔ أ ﺎم‪ :‬ا ‪ ,‬و‬

‫ا ﺪروس ا ﺮ ﺔ‪ .‬ا ﻜ ﺔ ا‬

‫اﻜ‬

‫ل وإد ﺎم وإﺑﺪال وﺑ ﻧ ﺮف ﺎ‬

‫ﺑ ﺔ اﻜ ﺔ‬

‫وا ﻮ ﻮع هﺬا ا‬
‫ﺎص ‪ 21.‬و‬

‫ﺤﺚ‬

‫ﺚ ﺎ‬

‫اﻧ ﺎ ﻬﺎ‬

‫ا‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ص وه ﺔ‬
‫ﻰ وزن ﺎ ّ‬
‫‪ ,‬و ﺮف‪.‬‬

‫ﺮ ﺔ‪ .‬ﺮووت‪1984 .‬م‪ ,‬ص‪.8 .‬‬

‫‪17 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ل ﻰ‬
‫هﻮ ﺎ د ّ‬

‫‪ .1‬اﻹ‬

‫ﺎ ﺪ‪ ,‬ﺎي‪ ,‬ﺑ ‪.‬‬
‫ا‬

‫ﺄ ﻮذ‬

‫‪,‬‬

‫آﺎن ﺄ ﻮذا‬
‫‪ .2‬ا‬

‫‪22‬‬

‫إﻰ‬
‫إﻰ ا‬

‫ﻮل ﺑ ‪.‬‬

‫ﻧ‬
‫ذه‬

‫ﻧ‬

‫ﺪي وهﻮ ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﻧ‬

‫‪,‬و‬

‫‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫ﺮن ﺑﺰ ﺎن‪ .‬و‬
‫ﺪى أ ﺮ ﺎ‬

‫ﺎوز إ ﻰ ا‬

‫‪ ,‬و ﺤ ﺎج إ ﻰ ا ﺎ‬

‫ﺮج‬

‫و‬

‫وهﻮ ﺎ‬

‫ﺎر و‬

‫‪ َ َ َ :‬ﺎرق اﻷﻧﺪ َ‪ .‬وا‬

‫ﺪى أ ﺮ ﺎ‬
‫ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫‪,‬و‬

‫ﻜﻮن‬

‫ﻒ‪ ,‬ودره ‪ .‬وا‬

‫‪ :‬ﺎ و‬
‫ﻰ‬

‫ا‬

‫‪ :‬ا ﺎ ﺪ وهﻮ ﺎ‬

‫ﺮ‪,‬‬

‫‪.‬‬

‫ل‬
‫هﻮ ﺎ د ّ‬

‫ﺮ‬

‫إﻰ‬
‫‪:‬‬

‫ا‬

‫‪:‬ا‬

‫ﻰ‬

‫و‬

‫ﻧ‬

‫ﺮن ﺑﺰ ﺎن‪.‬‬

‫‪:‬‬

‫‪,‬و‬

‫ا زم وهﻮ ﺎ‬

‫ﻮل ﺑ ‪ ,‬ﺑ‬

‫ﺤ ﺎج إ ﻰ ا‬

‫ﺤ ﺎج إ ﻰ‬

‫ﺎوز‬
‫ﻰ‬

‫ﻮل ﺑ ‪ ,‬ﻷﻧ‬

‫ﻮل ﺑ‬

‫‪.‬‬

‫‪:‬‬

‫ﺪ‪.‬‬
‫وا ﺼﺮف‬

‫أه ّ ا ﻮم ا ﺮﺑ ﺔ‪ .‬ﻷن‬

‫ا ﻜ ‪ ,‬و ﺮ ﺔ ﺼﻐ ﺮهﺎ وا‬
‫ﻮع ا ﺎ ﺔ وا‬

‫ﺑﺎ‬
‫إ‬

‫آ أد‬
‫آ ﺮ‬

‫ا ﺄدﺑ ‪ ,‬ا ﺬ‬

‫ﺔ إ ﻬﺎ وا‬

‫ﺎ ﺔ وا ﺎذة و ﺮ ﺔ ﺎ‬

‫ل أو إد ﺎم أو إﺑﺪال‪ ,‬و ﺮ ذ ﻚ‬
‫و ﺎ أن‬

‫ا ﻮّل‬

‫ﺮ ﻬﺎ‪,‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫ﻄ ﻰ ا ﻐﻼ ‪ .‬ﺎ‬
‫‪ 22 ‬ا‬
‫‪ 23 ‬ا‬
‫ﻄ ﻰ ا ﻐﻼ ‪ .‬ﺎ‬

‫ا ﺪروس ا ﺮ ﺔ‪ .‬ص‪.9.‬‬
‫ا ﺪروس ا ﺮ ﺔ‪ .‬ص‪.5.‬‬

‫ﺔ ا ﻮ ﻮع‬
‫ﻬ‬

‫هﺬا ا‬

‫ﺮي ا ﻜ ﺎت‬

‫اﻷ ﻮل ا‬
‫أ‬
‫ا‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺎء‬
‫ا ﺎ ‪.‬‬

‫‪18 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫اﻷ ﻮات‬

‫ب‪ .‬ﻌﺮ‬

‫ﺮوع ا ﻐﺔ ه اﻷ ﻮات‪ ,‬آ ﺎ رأ اﺑ‬
‫ﻮت‬

‫ه‬
‫ﻜ ﺮ‬
‫ﻰ‬

‫ﺮ ﺑﻬﺎ آ‬

‫ﻮم‬

‫ا ﺼﻮت‬

‫ﻰ وزن أ ﺎل وهﻮ ﻐﺔ آ‬

‫ﺪرك ﺑﺎ‬

‫أ ﺮا ﻬ ‪ ".‬واﻷ ﻮات‬

‫و ﺬاق ﺑﺎ ﺎن و‬

‫ﺑﺎﻷﻧﻒ‪ .‬ﺎﻷ‬
‫وا‬

‫ﻮ ﺔ أى أن اﻷ‬

‫ا ﺮ ﻮز ا ﺼﻮ ﺔ ا‬

‫وﺪا‬

‫ﻮﺔ ا‬

‫ﺎء اﻷ ﻮات أن آ‬
‫ﻬﺰ‬

‫ﺰم و ﻮد‬

‫ﻮع‬

‫ﺑ‬
‫ﺎزى أو‬

‫و‬

‫ﻰ ﺼ إ ﻰ أذن اﻹﻧ ﺎن‪.‬‬

‫أ ﺎ ا ه ﺰاز ﻬﻮ ﻧ‬
‫ﺎ ﺪ‬

‫و‬

‫أ ﺎ اﻮ‬

‫ﺪا ا‬

‫ﺔ‬
‫ا‬

‫ا ﺬى‬

‫أﺮ‬

‫ا ﻬﺰات‬

‫ا ﻬﻮاء‪,‬‬
‫ﻮ ﺎت‬

‫ﻰ ﺼ إ ﻰ اﻷذن‪ ,‬و ﺪ ﺪر‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪24‬‬

‫ﻮد ا‬

‫ﺮا ﻰ‪.‬‬

‫وه ﺎ ﺮ ﺎ ا‬

‫ﺎرﺑ ‪.‬‬

‫ا ﻬﺰات‬

‫‪    ‬‬

‫ﻰ ا ﻐﺔ‬

‫ﺪرك ﺑﺎ‬

‫ا ﺤﺎ ت‪ ,‬و ﻰ أن ﺼﺪر ا ﺼﻮت‬

‫ا‬

‫ﺎ ﻬﺔ‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫ﺑﻬﺎ اﻹﻧ ﺎن‪.‬‬

‫ﻮت‬

‫ﻰ أن ﻚ ا ﻬﺰات‬

‫ﺎﺋ أو‬

‫ﺤ‬

‫ﺎ‬

‫ﺑﺎ ﺪ و‬

‫ا ﻐﺔ أن ﻜﻮن آ ﺎ‪ ,‬وأن ﻜﻮن‬
‫أن ا ﻐﺔ ﺎهﺮة‬

‫ﻧ ﺎم‬

‫‪" :‬ا ﻐﺔ‬

‫اﻷ ﺎن ﻬﻮ‬

‫ﺼﺪر ا ﺼﻮت‬

‫ﺷﻜ‬

‫ﺎء اﻷ ﻮات أن‬

‫ا ﻐﺔ ﺪ ﺔ ﺎرئ ا ﺮ ﺔ‪) .‬ا ﺎهﺮة‪ :‬دار ا ﻜﺮ ا ﺮ ﻰ‪1999,‬م(‪ ,‬ص‪.11.‬‬

‫‪19 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ج‪ .‬اﻷ ﻮات ا ّﻐﻮ ّﺔ‬
‫ا ﺼﻮت ا ﻐﻮى هﻮ أ ﺮ‬
‫ﻚ اﻷ‬

‫ﺎء ا‬

‫هﺬا اﻷ ﺮ‬

‫ﻬﺮ‬

‫ﺮآﺎت ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎوزا أ‬

‫و‬
‫اﻷ‬

‫ﺎء ﺑ ﺮق‬

‫ﺎء ا‬

‫ﻮرة ذﺑﺬﺑﺎت‬
‫ﺑﺄ‬

‫أ‬

‫ﻰ ﺼﺪر ﻮا ﺔ وا‬

‫ﺎﺋ ا‬
‫أ‬

‫ﺎء ا‬

‫اﻹﻧ ﺎن أن‬

‫ﺔ و‬
‫ﺎء‬

‫وآ‬

‫ﻬﺎ ا ﻜ ﺎت‬

‫ا ﺼﻮت ا ﻐﻮى‬

‫ﺔ ﺤﺪدة أو ﺤﺮ ﻚ هﺬ‬

‫ا‬

‫ﺮهﺎ ﺑﺄﻧﻬﺎ‬
‫ﻮل‬

‫ﺎ‬

‫ﺪة‬

‫ذه اﻹﻧ ﺎن‬

‫وا ﺎرات‬

‫ﻰ‬

‫ﺑﻬﺎ‪.‬‬

‫و ﻜﻮن ا ﺼﻮت ا ﻐﻮى‬
‫أ تا‬

‫وا‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫اﻷ ﻜﺎر واﻷ ﺎ‬

‫ﺚ ﺄﻒ‬

‫أن‬

‫ﺪ ﺔ و ﻮاﺋ ﺔ ﺎ ﺼﺎ ﻬﺎ‬

‫ﺰت اﻷ ﻮات ا ﻐﻮ ﺔ‬
‫ﺎن‬

‫‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫ﺎر‬

‫ﻰ ﻧﺤﻮ‬

‫ﺪوث اﻷ ﻮات‬

‫ا ﺎي وا ﺰ ﺮ‪ .‬و ﺬا ﻜﻮن ا ﺼﻮت ا ﻐﻮى‬
‫ﺔ ﺷﺮوط‪:‬‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪25‬‬
‫ﻮد ﻬ ﻰ ﺎزي‪ .‬ﺪ إ ﻰ‬
‫‪ ‬‬
‫‪ ‬‬

‫ا ﻐﺔ‪) .‬ا ﺎهﺮة‪ :‬دار ﺎء‪1998.‬م(‪ ,‬ص‪.34 ,‬‬

‫‪20 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ .1‬و ﻮد‬

‫ﻮد هﻮاء ﺤﺮك‪.‬‬

‫‪ .2‬و ﻮد‬

‫ﺮ ﻐ ‪.‬‬

‫‪ .3‬إ ﺎف أو ا ﺮاض ﺆ‬

‫أن‬

‫ﺤﺮآﺔ‬

‫ﻮد ا ﻬﻮاء‪.‬‬

‫و ﻮع اﻷ ﻮات ا ﻐﻮ ﺔ ﻷن‬

‫ﻮد ا ﻬﻮاء‬

‫ﺮض‬

‫ا ﺮا ﻐ‬
‫و‬

‫ﻧ ﺎط ﺤﺪدة‬

‫ﺮ‬
‫و ﺎ‬

‫أو ﺎع‬

‫ا ﻐﻮ ﺔ إ ﻰ‬

‫ﺎم ﺤﺪد‪ ,‬وﺑﺬ ﻚ ﺼﺪر آ‬
‫‪ .‬و‬

‫اﻷ ﻮات‬

‫ﺬهﺎ أ‬

‫أو ﻬ ﻮس ﺤﺪث أ ﺎء ا‬

‫ﺎء ا‬

‫و ﻜ ﺑﺼﻮرة‬

‫ﺮاض آﺎ‬

‫آﺎ‬

‫اﻷﻧﻒ آﺎ ﻮن وا‬

‫هﻮاؤهﺎ‬

‫أ ﺪه ﺎ آﺎ م‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ﺑﺄ ﻮات ا‬
‫ﺑﺎ ﺤ ﺮة‬

‫ﺬ‬

‫ﻮت‬
‫ﺑ ﺮور ا ﻬﻮاء‪,‬‬
‫ا ﺼﺎ ﺔ‬

‫ﻮع‪ .‬و ﺪ‬
‫ﺑﻬﺎ‬

‫وإﻧ ﺎ‬

‫ا‬

‫‪ ,‬وآﺬ ﻚ اﻷ ﻮات ا ﻰ ﺤﺮف‬

‫و‬

‫ا‬

‫وإﻧ ﺎ‬

‫ﺎﻧ‬

‫ﺮج‬

‫ا‬

‫أو‬

‫وا ﺤﺮآﺎت‪ ,‬آ ﺎ‬

‫ﻰ ا ﺤﺪ ﻮن ا ﺤﺮآﺎت‬

‫ﺑﻬﺎ ﺪ‬

‫ﺎ رأ‬

‫ﺪا‬

‫‪,‬‬

‫ﺮى‬

‫ﻧ‬

‫ﺮ ا ﻬﻮاء أ ﺎء ا‬

‫ﺮج‬

‫ﻮت‬

‫ﺷﺄﻧ أن‬

‫ﻬﺎ ا ﻜﺎك‬

‫ﻚ اﻷ ﻮات ا ﻰ‬

‫ه‬

‫ﻬﻮر‬

‫ﺑ ا ﺮاض أو ﺎﺋ‬

‫ا ﺪال‪ ,‬أو آﺎن ا ﺮا ﺎ ﺰﺋ ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫ﺔ‬

‫و ﺮآﺎت‪ .‬ﺎ ﺼﻮا‬

‫ا ﻬﻮاء ﻮاء أآﺎن ا‬

‫ﻐ ﺮ ﺷﻜ‬
‫ﻮت ﻐﻮى‬

‫ﺔ‬
‫ﻮا‬

‫ﺮج دون‬

‫ﺮا‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪ 26  ‬أ ﺪ ﻮ ﻰ أ ﺎرى ﺎ ﻮ ﻮن‪ .‬ﺎدى‬
‫‪ ‬‬

‫اﺤ‬

‫ا ﻬﻮاء‬
‫وا‬

‫ا ﺮاﺋ‬
‫ﺮ‬

‫اﻷ ﻮات‪ ).‬ﺎآﺮت‪2006 :‬م(‪ ,‬ص‪.75 .‬‬

‫‪21 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫د‪ .‬اﻷ ﻮات ا ﻌﺮﺑﻴﺔ‬
‫أ‪ .‬ﻌﺮ ﻬﺎ‬
‫وﺪو ﻒ‬
‫ا ﺮﺑ ﺔ آﺎن ﺑ‬

‫ﻮ وأ ﺤﺎﺑ‬

‫ﻜ‬
‫ا‬

‫ﺮف‬
‫ﺮ إﻰ‬

‫ﺎم ﺪ ﺮى‬

‫‪28‬‬

‫ا ﺤﺮوف ا‬
‫ﻮ‬

‫ﻬﺎ ر ﺰ آ ﺎﺑﻰ ﺪل‬

‫ﻰ ا ﺤﺮف ﻰ‬

‫ﻮ‬

‫دون‬

‫ﺪرج ﺤ‬

‫أ ﻮات‪ .‬ﺎر‬

‫ﻰ‬

‫ﺎ‬

‫ﻮ ﻬﺎ ﻜ ﺎﺑﺔ ﺬ ز‬

‫ﺎم ا ﺼﻮ ﻰ ا‬

‫ﻮ‬

‫ﻬﻮر وا ﺬو ﻧ ﺔ اﺑ ﺪاء ﻰ‬

‫ﻮات ا ﺮﺑ ﺔ‪.‬‬

‫و ﺪ رأى‬
‫ﺮوف ا ﺮﺑ ﺔ‬
‫ﺑﺄ ﺎس‬

‫ﻮ آ ﺎ رأى ﺷ ﻮ‬
‫إﻰ‬

‫ﺔ و‬

‫وأ ﺤﺎﺑ ‪" ,‬أن أ ﻮل‬
‫ﺮ ﺎ‪) ,‬هﺬا ا ﺮ‬

‫ﺎر ﻬﺎ( ﻬﺎ"‪:‬‬

‫‪ .1‬ا ﻬ ﺰة‬

‫ور ﺰهﺎ‬

‫‪                                                             ‬‬
‫‪ ‬‬

‫وآﺎﻧ‬

‫ﻮ ﻰ آﺎ‬
‫ﻜﺎن‬

‫وأ ﺤﺎﺑ هﺬا ا‬
‫درا ﻬ‬

‫ﺼﺪوا ﺤ‬

‫أ ﺪ ﻬ أن اﻷ ﻮات ا ﺮﺑ ﺔ "ﻧ ﺎم‬

‫ﺮوف و ﻬﻮر ﻐﺔ ا ﺮﺑ ﺔ‪".‬‬
‫ﻬﺎ هﺬا ا‬

‫اﻷ ﻮات‬

‫ء‬

‫‪ 27‬إ ﺮاه أ ‪ .‬اﻷ ﻮات ا ﻐﻮ ﺔ‪) .‬ا ﺮ ﺔ‪ :‬ﻜ ﺔ اﻷ ﻮا ‪1979‬م(‪ ,‬ص‪.6 .‬‬
‫‪ .‬ا ﻐﺔ ا ﺮ ﺔ ﺎهﺎ و ﺎهﺎ‪) .‬ا ﺎهﺮة‪ :‬ا ﻬ ﺔ ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺔ ‪1979‬م(‪ ,‬ص‪.51.‬‬
‫‪ 28‬ﺎم‬

‫‪22 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ .2‬اﻷ ﻒ‬

‫"‬

‫ا‬

‫‪ .3‬ا ﻬﺎء‬

‫"‬

‫هــ‬

‫‪ .4‬ا‬

‫"‬

‫ع‬

‫‪ .5‬ا ﺤﺎء‬

‫"‬

‫ح‬

‫‪ .6‬ا ﻐ‬

‫"‬

‫غ‬

‫‪ .7‬ا ﺎء‬

‫"‬

‫خ‬

‫‪ .8‬ا ﻜﺎف‬

‫"‬

‫ك‬

‫‪ .9‬ا ﺎف‬

‫"‬

‫ق‬

‫‪ .10‬ا‬

‫ﺎد‬

‫ض‬

‫"‬

‫‪ .11‬ا‬

‫"‬

‫ج‬

‫‪ .12‬ا‬

‫"‬

‫ش‬

‫‪ .13‬ا ﺎء‬

‫"‬

‫ي‬

‫‪ .14‬ا م‬

‫"‬

‫ل‬

‫‪ .15‬ا ﺮاء‬

‫"‬

‫ر‬

‫‪ .16‬ا ﻮن‬

‫"‬

‫ن‬

‫‪23 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪ .17‬ا ﺎء‬

‫"‬

‫ط‬

‫‪ .18‬ا ﺪال‬

‫"‬

‫د‬

‫‪ .19‬ا ﺎء‬

‫"‬

‫ت‬

‫‪ .20‬ا ﺼﺎد‬

‫"‬

‫ص‬

‫‪ .21‬ا ﺰاى‬

‫"‬

‫ز‬

‫‪ .22‬ا‬

‫"‬

‫س‬

‫‪ .23‬ا ﺎء‬

‫"‬

‫ظ‬

‫‪ .24‬ا ﺬال‬

‫"‬

‫ذ‬

‫‪ .25‬ا ﺎء‬

‫"‬

‫ث‬

‫‪ .26‬ا ﺎء‬

‫"‬

‫ف‬

‫‪ .27‬ا ﺎء‬

‫"‬

‫ب‬

‫‪ .28‬ا‬

‫"‬

‫م‬

‫‪ .29‬ا ﻮاو‬

‫"‬

‫و‬

‫ب‪ .‬أ ﺎ ﻬﺎ‬
‫واﻷ ﻮات ا ﺮﺑ ﺔ‬

‫إﻰ‬

‫‪ ,‬ا ﺼﻮاﺋ وا ﺼﻮا‬

‫‪.‬‬

‫‪24 ‬‬
‫‪ ‬‬

‫‪" .1‬ا ﺼﻮاﺋ‬
‫ا‬

‫أو ا ﺤﺮآﺎت ه‬

‫ﺑ أن‬
‫ﻒ‬

‫ﺮ ا ﻬﻮاء ﺮا‬

‫ﺮ‬
‫ﺎ‬

‫و ﺪ رأى اﺑ‬

‫ﻰ‬
‫ﺮ‬

‫ﺮج ا ﺤﺮف‬

‫ﻰ‬

‫ﺮ ا ﺼﻮت‬

‫وهﺬا ا‬

‫ذﺑﺬﺑﺔ ا ﻮ ﺮ‬
‫وا ﻜ ﺮة وا‬

‫ﻰ‬

‫ه‬

‫ﺰاد‬

‫آﺎ‬

‫‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫ﺮ ﻬﺎ‬
‫ا ﺪاد وا‬

‫ﺎ‬

‫وا ﺼ ﺔ اﻷ ﺎ ﺔ ا‬
‫ﻮح‬

‫ﺰة‬

‫ﺎ ﻮق ا ﺤ ﺮة‪,‬‬
‫ﺔ ا ﺼﻮت ا ﺎ‬

‫وأ ﻮات ا ﺼﻮاﺋ‬

‫ﻰ هﺬ ا‬

‫‪ ,‬وا‬

‫ه ا ﺤﺔ‬

‫ﺔ وه ا ﺤﺔ ا ﻮ ﺔ‬

‫ﺔ ا ﻮ ﺔ‪.‬‬
‫ﻮت‬

‫ﺑ ا ﺮاض أو ﺎﺋ‬
‫ﻧ‬

‫ﺬ ‪".‬‬

‫‪30‬‬

‫ﺮ ا ﻬﻮاء ا‬

‫ا ﺼﻮ‬

‫وا ﻜ ﺮة ا ﻮ ﺔ وا‬
‫‪ .2‬ا ﺼﻮا‬

‫ﺮ‬

‫ﺪو ﺎ رﻧﺎﻧﺎ ﻐ ﺮ‬

‫ﺔ‪,‬‬

‫‪29‬‬

‫آ ﺎ رأ اﻷ ﺎذ‬

‫ﺎ ﺔ اﻹ ﺮاب‪ ,‬أن ا ﺼﻮاﺋ‬
‫ا ﺼﻮت‬

‫ﻮم ﻰ ﺷﻜ‬
‫ﺮ ﻜﻮن‬

‫ﺮى ا ﻬﻮاء‬

‫ﻮ ﺎ ‪".‬‬

‫ا ﻬﻮاء ‪ ,‬وأن‬
‫ﺪا‬

‫دون أن‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺎم اﻷ ﻮات ا ﺮﺑ ﺔ‪.‬‬

‫آ ﺎﺑ‬

‫ﻰ‬

‫ﺼﻮاﺋ‬

‫آﺎ‬

‫ل اﺤ‬

‫ﺷﺄﻧ أن ﺤﺪث ا ﻜﺎآﺎ‬

‫" ﻮت‬

‫وا‬

‫أى ﺎﺋ أو ﺎﺋ دون أن‬

‫آ ﺎل ﺤ ﺪ ﺑ ﺮ ﻰ آ ﺎﺑ‬

‫وا‬

‫ﻮت‬
‫ﺎ‬

‫ﻬﻮر ﺤﺪث أ ﺎء‬

‫ﻬﻮر أو ﻬ ﻮس ﺤﺪث أ ﺎء ا ﺎ‬
‫ﺮى ا ﻬﻮاء ﻮاء أآﺎن ا‬

‫ﻮت‬

‫‪                                                             ‬‬

‫ﺮاض‬

‫ا ﺪال‪ ,‬أو أآﺎن ا ﺮا ﺎ ﺰﺋ ﺎ‬

‫ﺪ ﺮ‪.‬‬
‫‪ 29  ‬آ ﺎل‬
‫ا ﻐﺔ ا ﺎم ‪ ,‬اﻷ ﻮات ا ﺮ ﺔ‪) .‬ا ﺎهﺮة‪ :‬ﻜ ﺔ ا ﺎب‪1990 ,‬م(‪ .‬دط‪ ,‬ص‪74‬‬
‫ﻰ‪ .‬ﺮ ﺎ ﺔ اﻹ ﺮاب‪) .‬د ‪ :‬دار ا ‪1985 ,‬م(‪ ,‬ص‪.8‬‬
‫‪ 30 ‬ا‬
‫‪ 31 ‬ﻰ‬
‫‪ .‬درا ﺎت ا ﻐﺔ وا ﺎ ‪ ) .‬ﺮوت‪ :‬دار ا ﻬ ﺔ اا ﺮ �