Al-Thibaq wa al-jinas fi suroti ghafir wa yunus

‫ا ﻄ ﺎق وا ﺎس ﻰ ﻮر ﻰ ﻮ‬

‫وﻏﺎ ﺮ‬

‫ﺚ‬
‫ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت اﻹ ﻼ ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫ا ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ ﻼ ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬

‫ﺼﻮل ﻰ ا ّﺪر ﺔ ا ﺎ‬

‫ﺔ اﻷو ﻰ )‪(S.S.I‬‬

‫اﻹ ﺪاد ‪:‬‬
‫أ ﺪ أآﺒﺮ اﷲ‬
‫ر ا ﺪ‪106060002106 :‬‬
‫إ ﺮاف‬

‫ﺼﺮ ﺳﺎ ﻢ ا ﺎﺟ‬


‫ﺮ‬

‫آ ﺔ ا ﺪراﺳﺎت اﻹﺳﻼ ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫ﺟﺎ ﺔ ﺷﺮ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ اﻹﺳﻼ ﺔ ا ﺤﻜﻮ ﺔ ﺟﺎآﺮﺗﺎ‬
‫‪1431‬هـ‪2010/‬م‬

AT-THIBAQ WA AL-JINAS
FI SUROTAI YUNUS WA GHAFIR
Skripsi
Diajukan untuk Memenuhi Persyaratan Memperoleh
Gelar Sarjana Studi Islam (S.S.I)

Oleh:
Ahmad Akbarullah
NIM: 106060002106

FAKULTAS DIRASAT ISLAMIYAH
UNIVERSITAS ISLAM NEGERI SYARIF HIDAYATULLAH

JAKARTA
1431 H/2010 M

AT-THIBAQ WA AL-JINAS
FI SUROTAI YUNUS WA GHAFIR
Skripsi
Diajukan untuk Memenuhi Persyaratan Memperoleh
Gelar Sarjana Studi Islam (S.S.I)
Oleh:
Ahmad Akbarullah
NIM: 106060002106

Pembimbing :

Hasan Basri Salim, Lc, MA

FAKULTAS DIRASAT ISLAMIYAH
UNIVERSITAS ISLAM NEGERI SYARIF HIDAYATULLAH
JAKARTA
1431 H/2010 M


‫ﺗﻘﺮ ﺮ ﺠ ﺔ ا ﺎﻗ ﺔ وا ﺤﻜﻢ‬
‫ﺎ ﺔ هﺬا ا ﺚ ا ﺬى‬
‫آ ﺔ ا ﺪرا ـﺎت اﻹ ﻼ ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪،‬‬

‫ﺼﻮل‬

‫ﻰ ا ﺒﺤﺚ‬

‫ﺪم ﻪ ا ﻄﺎ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫أ ﺪ أآ ﺮ اﷲ إ ﻰ‬
‫هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ ﻼ ﺔ‬


‫ﺔ اﻷو ﻰ ) ‪( S.S.I‬‬

‫آ ﺔ‬

‫ا ﺪرا ﺎت اﻹ ﻼ ﺔ وا ﺮ ﺔ و ﻮا ﻪ ‪:‬‬
‫" ا ﻄﺒﺎق وا ﺠ ﺎس‬
‫ﺪﺮ‬
‫ا ﺎم‬

‫ﺪ ﺪّا‪ ،‬وذ ﻚ ﻰ ‪24‬‬

‫ﺳﻮرﺗ‬

‫ﺮ ‪ 2010‬م ا ﻮا‬

‫ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ ‪ ،‬ا ﻰ ﻜﻮن‬

‫‪ .1‬اﻷ ﺎذ ا ﺪآ ﻮر أ ﻮ د‬
‫ﺪ ا ﻜ ﺔ ‪ /‬رﺋ‬


‫ا‬

‫ﺎﺎ‬
‫ﺔ‬

‫) ‪(..........................‬‬

‫ﺼﺮى ﺎ ا ﺎ‬
‫ﺔ‪/‬‬

‫ﺮ ) ‪( .........................‬‬

‫ﺮﺎ‬

‫‪ .4‬اﻷ ﺎذ ا ﺪآ ﻮر أ ﺪ درد ﺮي‬
‫ﻀﻮ ا‬

‫) ‪( ........................‬‬


‫ﺔ‪ /‬ﺎ ﺎ‬

‫‪ .5‬اﻷ ﺎذ إ ﺎم ﻮ ﻮآﻮ ا ﺎ‬
‫ﻀﻮ ا‬

‫‪:‬‬

‫ﺪ ا ﻜ ﺔ ‪ /‬ﻜﺮ ﺮا‬

‫‪ .3‬اﻷ ﺎذ‬
‫ﻀﻮ ا‬

‫‪ 15‬ﻮال ‪ 1431‬هـ ‪.‬‬

‫) ‪( .........................‬‬

‫‪ .2‬اﻷ ﺎذ ا ﺪآ ﻮر ﺜ ﺎن ﻬﺎب‬
‫ﺎﺋ‬

‫ﻮ‬


‫وﻏﺎ ﺮ "‬

‫ﺔ‪ /‬ﺎ ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫) ‪( ........................‬‬

‫اﺮ‬
‫اﷲ ا ﺮ‬
‫ﺷﻜﺮ وﺗﻘﺪ ﺮ‬
‫ﺼﱢ‬

‫ﻪ ّ ا ﺼﺎ ﺎت‪ ،‬و ﻮ ﻪ و ﻮ ﻪ‬
‫ا ﺪ ﷲ‬
‫ﺎﻪ‬
‫اﻷ ﺎل‪ ،‬و ﺪ ﺪ وإر ﺎد‬
‫ا ﺮء ﺎآ ﻪ‬
‫ﻜﺮ ﺰ ﺪ‬

‫ﺜﺮات ا ﺎة وا ﺰ ت‪ ،‬و ﺈ ﻬﺎ ﻪ ﺪ‬
‫ا ﺆ‬
‫ا ﺮات وا ﺮآﺎت‪.‬‬
‫ﱠﺪ ﺈذن ر ﻪ ﻮا ﺪ‬
‫ﻰ‬
‫ﻼ ًة و ﻼ ًﺎ داﺋ أآ‬
‫ﺪود ﻀﻮا و ﻜ ﺎهﺮات‪ ،‬ﺪ ﺎ‬
‫ا ﺮع ا ﱢ ﺮات‪ ،‬و‬
‫ﺮ ا ﺮ وأ ﻀ‬
‫ﺪ ر ﻮل اﷲ ﻰ اﷲ ﻪ و‬
‫وﻮ ﺎ‬
‫ا ﻮ ﺎت‪.‬‬
‫آ ﺎ ﺔ هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ ا ﺔ‬
‫أ ّﺎ ﺪ‪ ...‬ﻮن اﷲ ﺪ‬
‫ﺔ‬
‫ﺮأة ا‬
‫ﻮان " ﻮا ا ﺎس ا ﺮ‬
‫ا ﻮا ﺔ‬
‫ﺔ ﻰ ﺁراء‬
‫)درا ﺔ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ ا ﺪ اﻷ ﺎ (" ا ﺬى‬
‫ﺎر ﺔ ا ﺬاه‬
‫ا ﺎ ﺜﺔ ا ﻰ آ ﺔ ا ﺮ ﺔ وا ﺎ ﻮن‬
‫ﺪ‬
‫وا ﻮا ا ﺎص ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ ﻼ ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎآﺮ ﺎ ﻜ ﺔ ا ﺮوط ﺼﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ )ا ﺎ (‬
‫ا ﺎ ﺔ اﻷو ﻰ‪.‬‬
‫و ﺎ ﺔ ذ ﻚ‪ ،‬ﺎ ﻮا أن أ ﱢﺮ أ ﻰ ﺁ ﺎت ا ﻜﺮي‬
‫ﺪوا أ ﺪ ﻬ ا ﻀﺎء‬
‫و ﺪ ﺮي ﺎﻹ ﺮام ﻬﺎؤ ء ا ﺬ‬
‫ﺎ ﺬآﺮ‪:‬‬
‫ﺎ ﺎ ﺪات إ ﺎح وإ ﺎم آ ﺎ ﺔ هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ‪ ،‬وأ‬
‫ﺔ و ﻜﻮ‬
‫ﺮ ﺔ‬
‫ﺪ ر ﺎ‬
‫‪ .1‬ﻮا ﺪي ا ﻮ ا ﺬ‬
‫إ ﻰ أن و‬
‫إ ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﻮ ﺮه ﺎ ﺼﺎر درا‬
‫ﻰ اﷲ أن ﻮا ﻬ ﺎ ﺎ ﺼ ّﺔ‬
‫إ ﻰ ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺔ‪،‬‬

‫إ ﻮ‬
‫ا ﺪّار ‪ .‬وأ ﻜﺮ ا ﻀًﺎ‬
‫وا ﺎ ﺔ وا ﱠﻼ ﺔ‬
‫ﺎ‬
‫ﻰ اﷲ أن ﻜﻮ ﺎ‬
‫ﻰ آ ا ﺪ ﺎﺋﻬ ‪،‬‬
‫ا ﻮ‬
‫ﺎر وا ﺪ ﺎ و ﺮّة أ ﻮن ﻬ ‪-‬ا ﻬ ﱠ ﺁ ‪.-‬‬
‫او دا ﺎ‬
‫ﻮ ﺎ ا ﺎﻮ‬
‫ﺪ أ‬
‫‪ .2‬ا ﻀ ﺔ اﻷ ﺎذ ا ﺪآ ﻮر‬
‫ﺪ آ ﺔ ا ﺮ ﺔ وا ﺎ ﻮن ﺎ ﺔ ﺮ‬
‫ﺮ‪،‬‬
‫ا ﺎ‬

‫‪.3‬‬

‫‪.4‬‬


‫‪.5‬‬

‫‪.6‬‬

‫‪.7‬‬

‫‪.8‬‬

‫ﺮ‪ ،‬رﺋ‬
‫ﻀ ﺔ اﻷ ﺎذ ا ﺪآ ﻮر ﻜﺮي ﺁ ا ﺎ‬
‫ﺪ‬
‫ا ﺎص وآﺎ ﻪ ا ﺎ‬
‫ﺎر ﺔ ا ﺬاه وا ﻮا‬
‫ﺮ‪.‬‬
‫ﻮ ﻰا ﺎ‬
‫ﺮ ﻮ‬
‫ﻀ ﺔ اﻷ ﺎذة ا ﺪآ ﻮرة أ ﺎ ﺮهﺎن ا ﺪ‬
‫ﻀ ﻬﺎ ﺎﻹ ﺮاف و ﻮ ﻪ اﻹر ﺎدات ﻰ آ ﺎ ﺔ هﺬ‬
‫ّ‬
‫ﻰ‬
‫ﻬﺎ ﻼ ﺎ ﺎ‬
‫ﻰ اﷲ أن‬
‫ا ﺮ ﺎ ﺔ ا ﺔ‪،‬‬
‫و ﺎ ﻬﺎ ﺎرآﺔ‪.‬‬
‫ﻜ ﺔ ا ﺮ ﺔ وا ﺎ ﻮن‪ ،‬ا ﺬ‬
‫أ ﺎ ﺬ وا ﺪ ّر‬
‫ا ﻮم‬
‫ﻰ أﻏ ﺮف ﻬ آﺜ ﺮًا‬
‫ﻬ ﻀ‬
‫ا ﺎج ﺪ‬
‫وا ﺎرف‪ ،‬ﺼﻮ ﺎ ﻬ اﻷ ﺎذ ا‬
‫ّﺎس ا ﺎ ﺮ‪ ،‬ﻮأ‬
‫ز ‪ ،‬دآ ﻮر أ ﺪ ﻮدر‬
‫ا ﻬ‬
‫هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ أم ﻏ ﺮهﺎ‪.‬‬
‫اآﺎن ذ ﻚ‬
‫‪ ،‬أ ﺪم ﺎ ﺔ ﻀ ﺔ اﻷ ﺎذ‬
‫وا ﺪ ﺮ ا‬
‫وا ﻜﺮ ا‬
‫ﺎ ﻪ وأ ﺪ ﺎء‬
‫ﺮ‪ ،‬ﻰ آ‬
‫ا ﺰو ﻮر ﺮ ا ﺎ‬
‫اﷲ ﻪ وار ﺎ و ﺰاء‬
‫ﺎرج ﺎ ﺔ ‪ -‬ر‬
‫ﺮ ا ﺰاء‪.‬‬
‫ﻜ ﺔاﻜ ﺔا ﺮ ﺔ‬
‫رﺋ ﺎ ﻜ ﺔ ا ﺮآﺰ ﺔ ﺎ ﺔ‪ ،‬ورﺋ‬
‫ﻜ ﺔ ا ﻜ ﺔ ا ﺪرا ﺎت اﻹ ﻼ ﺔ و‬
‫وا ﺎ ﻮن‪ ،‬ورﺋ‬
‫ا ﺎ ﺔ ﺎ ﻜ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ‬
‫ﻇ ﻬﺎ‪ ،‬و‬
‫ﻮّ‬
‫اﻹ ﻼ ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪ ،‬و ﺎ ﺔ ﻜ ﺔ ﻬﺪ ا ﻮم‬
‫ﺪ‬
‫إ ﺪو ﺎ ﺎ ﺔ اﻹ ﺎم‬
‫اﻹ ﻼ ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫ﺮص ا ﻄﻼع‬
‫ﻮد اﻹ ﻼ ﺔ )‪ (LIPIA‬ا ﺬ ﺪ ا ﺎ ﻮا‬
‫ا ﻜ ا ّ ﺔ ﻮ ﻮع ا ﺮ ﺎ ﺔ‪.‬‬
‫أن أآﺮﱢر أ ﻰ ﺁ ﺎت ا ﻜﺮي‬
‫ﻮ‬
‫وأ ﺮًا‪،‬‬
‫ﻬ ا ﻮا ّد‬
‫ز ﻼﺋ اﻷ ﺰاء ا ﻮ ا ﺬ ﺪ ﺎ ﺪو‬
‫ﻜ أن أذآﺮه‬
‫ﺰ ًﺎ و ﺮ ًﺎ ا ﺬ‬
‫ا ﺪرا ﺔ‪ ،‬و ﺮا‬
‫ّﺔ إ ﻬﺎء‬
‫ﺎ ﺪ‬
‫وا ﺪًا ﻮا ﺪًا‪ .‬و ﺼﻮ ﺎ ﻜ ّ‬

‫ب‬

‫ًﺎ ﺰ ﻼ ا ﻜﺮ‬
‫هﺬ ‪ ،‬ﺄ ﺪم ﻬ‬
‫آ‬
‫و أن أ‬
‫إ ﺎز هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ‪،‬‬
‫واﻹ ﺎن ﻰ إه ﺎ ﻬ ا ﻜﺮ ﺔ‬
‫ا ﺎر‬
‫ا‬
‫ﺎد ا ﺼﺎ‬
‫ﻬ‬
‫ﻰ اﷲ أن‬
‫ا ﺎآﺮ ا ﺼﺎ ﺮ ا ﺎﺋﺰ ا ﺰاهﺪ ا ﺎ ا ﻮآ‬
‫ا ﺎ‬
‫ا ﺪ ﺮ أن ﻮا ﺎ ﺎ ﻪ‬
‫ا ﺎظ ﻜ ﺎ ﻪ ا ﺰ ﺰ‪ .‬وأ ﺄل اﷲ ا‬
‫ا ﻮﻰ‬
‫ﺎ و ا ﻮآ‬
‫و ﺮ ﺎ و ﺎ ﻪ ﺮ اﻷ ﺔ‪ ،‬هﻮ‬
‫و ا ﺼ ﺮ‪.‬‬
‫ّﺔ‬

‫‪ 6‬ذو ا‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‪1430،‬ه ‪23‬‬
‫‪2009‬‬
‫ا ﺎ ﺜﺔ‬
‫ﺮاز ا ّﺎر‬

‫ﺤ ﻮ ﺎت ا ﺒﺤﺚ‬
‫ﻜﺮ و ﺪ ﺮ ‪ ........................................................‬أ‬
‫ﻮ ﺎت ا ﺚ ‪ .....................................................‬د‬
‫ا ﺒﺎب اﻷول‬
‫ﻘﺪ ﺔ‬
‫أ‪-‬‬

‫ﺔ ا ﺚ ‪1 ..................................................‬‬

‫هـ‬

‫ب‪-‬‬

‫ﺪﺪا‬

‫ﺎﺋ و ﺼ‬

‫ﻜﻼت ‪................................‬‬

‫ا‬

‫‪6‬‬
‫ج‪ -‬أهﺪاف‬
‫د‪-‬‬

‫ا ﺚ ‪7 .............................................‬‬

‫ﻬ ا ﺚ و ﺮ ﺔ ا ﻜ ﺎ ﺔ ‪....................................‬‬

‫‪7‬‬
‫ه‪-‬‬

‫ﻄﺔ ا ﺚ ‪9 ...................................................‬‬
‫ا ﺒﺎب ا ﺜﺎ‬
‫ﺗﺮﺟ ﺔ ﺤ ﺪ ﺎ ﺮ ا ﺪ‬
‫ﻮﺪ‬

‫أ‪-‬‬

‫ﺎ ﺮ‬

‫ّﺪ‬

‫اﻷ ﺒـﺎ‬
‫اﻷ ﺎ‬

‫ا ّﺪ‬

‫و ﺄﻪ‬

‫‪11 ...........................‬‬
‫ب‪ -‬درا ﺔ‬

‫ﺪ ﺎ ﺮاﺪ‬

‫اﻷ ﺎ‬

‫‪................................‬‬

‫‪11‬‬
‫ج‪-‬‬

‫أ ﺎل‬

‫ﺎ ﺮ‬

‫ﺪ‬

‫اﻷ ﺎ‬

‫اﺪ‬

‫وا ﺎزا ﻪ‬

‫‪13 ........................‬‬
‫د‪-‬‬

‫أ ﻄﺔ‬

‫ﺪ‬

‫ﺎ ﺮ‬

‫اﺪ‬

‫اﻷ ﺎ‬

‫ا ﺪ ﻮة‬

‫‪14 .........................‬‬
‫و‪ -‬ﺆ ﺎت‬

‫ﺪ ﺎ ﺮ اﺪ‬

‫اﻷ ﺎ‬

‫‪20‬‬

‫د‬

‫‪..............................‬‬

‫ا ﺒﺎب ا ﺜﺎ ﺚ‬
‫ﻈﺮة ﺎ ﺔ‬
‫أ‪-‬‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺒﺎس ا ﺮ‬

‫ا ﺎس ‪23 ................................................‬‬

‫ب‪ -‬أه ﺔ ا ﺎس و ﺎ ﺔ اﻹ ﺎن إ ﻪ ‪...............................‬‬
‫‪24‬‬
‫ج‪ -‬أ ﻜﺎم ا ﺎس ‪26 .................................................‬‬
‫د‪ -‬وﻇ ﺔ ا ﺎس ‪28 .................................................‬‬
‫ه‪ -‬أ ﻮاع ا ﺎس ‪41 .................................................‬‬

‫ا ﺒﺎب ا ﺮا‬
‫دراﺳﺔ ﺗﺤ‬

‫ﺔ‬

‫ﻰ ﺁراء ﺤ ﺪ ﺎ ﺮ ا ﺪ‬

‫ﺿﻮا ﻂ ا ﺒﺎس ا ﺮ‬
‫أ‪-‬‬

‫ﻮا‬

‫ا ﺎس ا ﺮ‬

‫ﺮأة ا‬

‫اﻷ ﺒـﺎ‬
‫ﺔ‬

‫ﺮأة ‪..................................‬‬

‫‪48‬‬
‫ب‪ -‬ﺁراء‬

‫ﺪ‬

‫ﺎ ﺮ اﺪ‬

‫اﻷ ﺎ‬

‫ﻮا‬

‫‪49 .......................‬‬
‫ج‪ -‬إ ﻼف ا ﻬﺎء و ﺎ ﺔ اﻷد ﻬ ‪..............................‬‬
‫‪62‬‬

‫ﻮ‬

‫د‪-‬‬

‫ﺎ ﺮ اﺪ‬

‫ﺪ‬

‫اﻷا ﺎ‬

‫ﺮ اﻮ ﻪ‬

‫‪69 ....................‬‬
‫ا ﺒﺎب ا ﺨﺎ‬
‫ﺧﺎﺗ ﺔ‬
‫أ‪-‬‬
‫ب‪ -‬ا‬

‫ﺎﺋ ا ﺚ ‪71 .................................................‬‬
‫ﺮا ﺎت ‪72 ...................................................‬‬

‫ا ﺼﺎدر وا ﺮاﺟ‬

‫‪..................................................‬‬

‫‪74‬‬

‫و‬

‫ا ّﺮ‬

‫اﷲ ا ّﺮ‬

‫ﺷﻜﺮ وﺗﻘﺪ ﺮ‬
‫ا‬
‫ﺎآ‬

‫ﺪ ﷲ ا ﺬي‬
‫ﻪ‬

‫ﻪ ّ ا ﺼﺎ ﺎت‪ ،‬و ﻮ ﻪ و ﻮ ﻪ‬

‫اﻷ ﺎل‪ ،‬و‬

‫ا ﺎة وا ﺰ ت‪ ،‬و ﺈ ﻬﺎ ﻪ‬
‫وأ‬
‫أ‬

‫ﻰ وأ‬

‫ﺪ ﺪ وإر ﺎد‬
‫ﺪ‬

‫ﻰ‬

‫ﺎﻪ‬

‫ﺼ ا ﺮء‬
‫ﱢ‬

‫ا ﺆ‬

‫ﺜﺮات‬

‫ﻜﺮ ﺰ ﺪ ا ﺮات وا ﺮآﺎت‪.‬‬
‫ﺪﺎ‬

‫ﺪ ا ﺮ و ﻰ ا ﻪ وأ‬

‫ﺪ‬

‫ﺎﻪ‬

‫‪ ،‬أ ﺎ ﺪ‪.‬‬
‫ﻼ ﻮ‬

‫أن أ ﺪم ﻜﺮي إ ﻰ آ‬

‫ﺎ ﻮ ﻬﺎت ا ﺜ ﺔ‪ ،‬وا ﺼﺎﺋ ا‬

‫ﺔ‬

‫أر ﺪ‬

‫إ ﻬﺎء هﺬا ا ﺚ‪ ،‬و‬

‫‪ .1‬ﻀ ﺔ اﻷ ﺎذ ا ﺪآ ﻮر أ ﻮ ا ﺪ‬
‫اﻹ ﻼ ﺔ وا ﺮ ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫و‬

‫ﺔ وا ﺬ‬

‫ﺎ ﺎ‪،‬‬
‫ﺮ‬

‫ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‪ ،‬و ﻮا ﻪ ا ﺬ‬
‫ﺪ زودو‬

‫و ﺎ ﺪ ‪ ،‬وو ﻬ‬
‫هﺆ ء‪:‬‬

‫ﺪ آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت‬
‫هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ ﻼ ﺔ‬

‫ﺎ ﻮا ﺮ‬

‫ﺮا ا ﺰاد‪.‬‬

‫د ﺔ و‬

‫ﺔ‬

‫ب‬

‫‪ .2‬ﻀ ﺔ اﻷ ﺎذ‬
‫ﺮاف‬

‫ﺎ ‪ ،‬ا ﺬي ﺪ أ ﺮغ أو ﺎ ﻪ‬

‫ﺼﺮى‬

‫آ ﺎ ﺔ هﺬا‬

‫ﻰ ا ﺚ و ﺎم ﺎ ﻮ ﻬﺎت ا ﺜ ﺔ‬

‫ا ﺚ‪.‬‬
‫اﻷ ﺎ ﺬة‬

‫‪.3‬‬

‫ﻬﻮده وزودو‬
‫‪ .4‬وا ﺪي ا‬

‫آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت اﻹ ﻼ ﺔ ا ﺬ‬
‫ﺎ ﻮم ا ﺎ ﺔ‪،‬‬

‫ﻮ ﺎن ا ﺬ‬

‫ا ﺎج ز‬

‫ﺪر ﺎ‬

‫ﺎ ‪ ،‬وأ ّ‬

‫ﺰاه اﷲ‬
‫ﺮ ﺔ‬

‫ﻮ ﺎ‬

‫ا‬

‫ا ﻮا‬

‫ا‬

‫وأ ﻮا‬

‫ﻮﺔ‬

‫ﻄ ﻬ ا ﺮآﺔ‬

‫ﺎأ ﺮ‬

‫ﺮ ا ﺰاء‪.‬‬
‫ﺔ‪ ،‬أ‬

‫اﷲ‬

‫ﺪ ا ﱠﻼم‪،‬‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫أن ﻮا ﻬ ﺎ ﺎ ﺼ ّﺔ وا ﺎ ﺔ وا ﱠﻼ ﺔ‬
‫ﻮ ﻮن أ ﺪ‬

‫ا ﺪّار ‪ .‬وآﺬ ﻚ‬

‫ّﺰ ا ﱢﺪ ‪ ،‬وأ ﺪ‬
‫‪،‬و‬

‫ﺬ ﻮا‬

‫ﺪان‪،‬‬

‫ﻮ‬

‫ﻮ ﺔ‪ ،‬و ّ اﷲ أن‬

‫ﺎﻬ ‪.‬‬

‫أ ﺪ ﺎﺋﻰ اﻷزآ ﺎء‪ ،‬أ ﺪ زآﻰ ﻮآ ‪ ،‬و ﺎرث ﻮر‬

‫‪.5‬‬

‫ﻜ ‪ ،‬وأ ﺮ اﷲ‪ ،‬و‬
‫ﻮ‬

‫‪،‬‬

‫ﺪ ر ﻀﺎ ‪ ،‬و ﺮ‬

‫ﺮ ﺪي‪ ،‬وأ ّ زهﺮاء ا ﻮل‪ ،‬و‬

‫آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت اﻹ ﻼ ﺔ ا ﺮ ﺔ‬

‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫هﺎدي‬

‫ﺮا‬

‫أ ﺪ ﺎﺋ‬
‫هﺪا ﺔ اﷲ‬

‫‪ .6‬و ﻀ ﺔ اﻷ ﺎذ ا‬
‫ﺎ ‪ ،‬واﻷ ﺎذ‬
‫و ﻄﺮ ﺎ ﺮ‬

‫ﺬﺮ ا‬
‫ﺪ ا ّﺎح‬

‫ﺎ‪ ،‬ا ﺬ‬

‫ﺎوى‪ ،‬واﻷ ﺎذ إ ﺎن‬

‫ا ﺎج زرآ ﻰ ﻮز ﻰ‪،‬‬

‫ﺪ ﻮن اﷲ‬

‫ﻮ‬

‫و‬

‫ﻹ ﻬﺎء هﺬا ا ﺚ‪.‬‬
‫ﺰاه اﷲ‬

‫ﺮ ا ﺰاء‪ ،‬واﷲ‬

‫ﻀ أ ﺮا‬

‫‪.‬‬

‫ا ﺎ ﺚ‬

‫أ ﺪ أآ ﺮ اﷲ‬

‫أ ﻀﺎ‬

‫د‬

‫ﺤ ﻮ ﺎت ا ﺒﺤﺚ‬
‫ﻜﺮ و ﺪ ﺮ ‪ .......................................................‬أ‬
‫ﻮ ﺎت ا ﺚ ‪ ...................................................‬د‬
‫ا ﺒﺎب اﻷول‬
‫ﻘﺪ ﺔ‬
‫أ‪-‬‬
‫ب‪-‬‬

‫ﺔ ا ﺚ ‪1 ...................................................‬‬
‫ﺪﺪا‬

‫ﺎﺋ و‬

‫ﺎﻏﺔ ا‬

‫ﻜﻼت ‪5 ..............................‬‬

‫ج‪ -‬أهﺪاف و ﻮاﺋﺪ ا ﺚ ‪5 ..........................................‬‬
‫د‪-‬‬

‫ﻬ ا ﺚ ‪6 ..................................................‬‬

‫ه‪-‬‬

‫ﻄﻮات ا ﺚ ‪7 ................................................‬‬
‫ا ﺒﺎب ا ﺜﺎ‬
‫ﺗﺮ‬

‫‪.1‬‬

‫ﺮ‬

‫ا ﻄﺒﺎق وا ﺠ ﺎس وأ ﻮا ﻪ وأ ﺜ ﻪ‬

‫ا ﻄ ﺎق ‪8 ................................................‬‬

‫‪ .2‬أ ﻮاع ا ﻄ ﺎق ‪11 ..................................................‬‬
‫‪.3‬‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺎس ‪13 ................................................‬‬

‫‪ .4‬أ ﻮاع ا ﺎس ‪17 .................................................‬‬
‫ا ﺒﺎب ا ﺜﺎ ﺚ‬

‫ﺨ ﺼﺮ‬

‫أ‪-‬‬

‫ﻮرة ﻮ‬

‫ﺳﻮرة ﻮ‬

‫وﻏﺎ ﺮ‬

‫‪26 ..................................................‬‬

‫ب‪-‬‬

‫ﺰو ﻬﺎ ‪26 .................................................‬‬

‫ت‪-‬‬

‫ﻬﺎ ‪27 ......................................................‬‬

‫ث‪ -‬ﺎ‬

‫ﻬﺎ ﺎ ﻬﺎ ‪28 ............................................‬‬

‫ج‪-‬‬

‫ﻼ ﻬﺎ ‪29 ....................................................‬‬

‫ح‪ -‬ﻮرة ﻏﺎ ﺮ ‪31 ...................................................‬‬
‫ﺰو ﻬﺎ ‪33 ..................................................‬‬

‫خ‪-‬‬
‫د‪-‬‬

‫ﻬﺎ ‪33 .......................................................‬‬

‫ذ‪ -‬ﺎ‬

‫ﻬﺎ ﺎ ﻬﺎ ‪34 ..............................................‬‬

‫ر‪-‬‬

‫ﻼ ﻬﺎ ‪35 ....................................................‬‬
‫ا ﺒﺎب ا ﺮا‬
‫أﺳ ﻮب ا ﻄﺒﺎق وا ﺠ ﺎس‬

‫ﺳﻮرﺗ‬

‫ﻮ‬

‫وﻏﺎ ﺮ‬

‫‪ .1‬ا ﻄ ﺎق‬

‫ﻮرة ﻮ‬

‫‪ .2‬ا ﻄ ﺎق‬

‫ﻮرة ﻏﺎ ﺮ ‪39 .........................................‬‬

‫‪ .3‬ا ﺎس‬

‫ﻮرة ﻮ‬

‫‪ .4‬ا ﺎس‬

‫ﻮرة ﻏﺎ ﺮ ‪40 ........................................‬‬

‫‪37 ........................................‬‬

‫‪40 ........................................‬‬

‫و‬

‫ا ﺒﺎب ا ﺨﺎ‬
‫ا ﺨﺎﺗ ﺔ‬
‫أ‪ -‬ﺎﺋ ا ﺚ ‪54 ..................................................‬‬
‫ب‪ -‬ا ﻮ‬

‫ﺎت واﻹ ﺮا ﺎت ‪56 .......................................‬‬

‫ج‪ -‬ا ﺮا‬

‫وا ﺼﺎدر ‪58 ...........................................‬‬

‫ا ﺒﺎب اﻷول‬
‫ا ﻘﺪ ﺔ‬
‫أ‪ -.‬ﺧ ﺔ ا ﺒﺤﺚ‬
‫ا ﺮان ا ﻜﺮ هﻮ آﻼم اﷲ‬
‫اﻷ ﺎء وا ﺮ‬
‫ا‬

‫ﺪ‬

‫ﻮل إ ﺎ ﺎ ﻮا ﺮ ا‬
‫ﻮرة ا ﺎس‪.‬‬

‫وا‬

‫ﺮ‬

‫ﺪ ﻼو ﻪ‪ ،‬ا ﺪوء‬

‫ﻮرة ا ﺎ ﺔ وا‬

‫اﻷرض ﻪ ﺁ ﺎت‬

‫ﻮر اﷲ‬

‫ﻮم‬

‫ﺎت ود ﺋ وا‬

‫ﺎد ﺔ و ﻮا‬
‫ﺚ ﻮ ﻰ اﷲ‬

‫ﻈﻪ آ ﺎ ﻮل اﷲ ﺎ ﻰ ﻰ آ ﺎ ﻪ ا ﺰ ﺰ }"إ ﱠﺎ‬

‫وا ﺮان ا ﻜﺮ ا ﻀﺎ‬
‫ﺎل ا ﻮم ا‬

‫ﺎ ﺔ‪ ،‬و‬

‫ﻮظ‬

‫ﺔ‬

‫راﺋ ﺔ وﺁداب‬

‫ﱠﺰ ﺎ ا ﺬﱢآﺮ وإ ﱠﺎ ﻪ ﺎ ﻈﻮن"{‪.‬‬

‫ا‬

‫ﻪ و‬

‫ا ﻜ ﻮب ﻰ ا ﺼﺎ‬

‫‪1‬‬

‫وا ﺮﺁن ا ﻜﺮ‬
‫وإ ﺎر‬

‫ﺎﻪ و ﺎﻰ ا‬

‫ﺰ ا ﺰل‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫ﻰ ﺎ‬

‫‪2‬‬

‫ﻜ‬

‫ﺮ ﻈﺮا إ ﻰ أ ﺎﻇﻪ‬

‫ﺪ ﻰ ا ﺼﺎ ﻮ ﻰ‪ ،‬ا ﺒ ﺎن ﻰ‬

‫‪1‬‬
‫‪2‬ا ﺮﺁن ا ﻜﺮ ‪ :‬ﻮرة ‪ :‬ا‬

‫ﻏﺮ‬

‫ﺔ ﻪ ﺜ ا ﻼﻏﺔ وا ﻮ وا ﺼﺮف وﻏ ﺮ ذ ﻚ‪،‬‬

‫و ﺪون ا ﻈﺮ إ ﻰ ا ه ﺎم ﺮآ ﻪ وأ ﺎ ﻪ‪ ،‬ﻷن ا ﺎ‬
‫ﺮ‪9:‬‬

‫ا ﺮ‬

‫ﻮم ا ﻘﺮان‪ ،‬ط ‪ ) 25‬ﺮوت ‪ :‬ﺆ‬

‫ﺔ ا ﺮ ﺎ ﺔ‪ 1993 ،‬م (‪ ،‬ص‪.102 .‬‬

‫ﺮوا ا ﺮان‬

‫و‬

‫ا‬

‫ﻰ ﻮرة ا‬
‫ﻰ‬

‫ﻮم أن ا ﺮان ا ﻜﺮ ا ﺰل ﺎ ﺔ ا ﺮ ﺔ آ ﺎ ﺎل اﷲ ﺎ ﻰ‬
‫ﺮاء ‪"} :‬وإ ﱠﻪ‬

‫ﻚ ﻜﻮن‬

‫ا ﻜ ﺎت ا‬
‫ا‬

‫ﺰ‬

‫ا ﺬر ‪،‬‬
‫ﺮ ﻬﺎ ا ﺮب‬

‫با ﺎ‬
‫ر ﱢ‬
‫ﺎن ﺮ‬

‫‪،‬‬

‫‪ ،‬ﺰل ﻪ ا ﺮوح ا ﺄ‬
‫"{‪ 4 .‬وا ﺔ ا ﺮ ﺔ ه‬
‫إ ﺎ‬

‫أ ﺮا ﻬ و ﺪ و‬

‫ﺮ‬

‫و ﻈﻬﺎ ﺎ ا ﺮان ا ﻜﺮ واﻷ ﺎد ﺚ ا ﺮ ﺔ و ﺎ روا ا ﺜ ﺎت‬
‫ﺜﻮر ا ﺮب و ﻈﻮ ﻬﺎ‪ 5 .‬وأن ﺼﺎدر ا‬
‫ﺎح ا ﻮم ا ﺪ ﺔ ا‬

‫ذ ﻚ‪ ،‬و‬
‫وﺬﻚ‬
‫ﻬﻼ‬

‫ﻀ‬

‫ﻜﻮن ا ﺮﺁن د ﻮرا‬
‫ﻰا‬
‫ﺎس إذا‬

‫أن‬

‫ﻼم ﻜ ﻮ ﺔ ﺎ ﺔ ا ﺮ ﺔ وهﻰ‬

‫ا ﻮ وا ﺼﺮف و‬

‫ا ﻼﻏﺔ وﻏ ﺮ‬

‫ﻬﻮ و‬

‫ﻮا ﺮ ﻪ‬

‫ﺎس اذا‬

‫و ﺪ ﺮ ا ﺮﺁن ﻬ ﺁ ﺎ ﻪ و‬

‫ﻬ ﻮا ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‪ ،‬ﻷن ﻰ‬

‫ذ ﻚ أ ﺮا‬

‫ﺮﺔ ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‬

‫‪Quraish shihab : Membumikan Al-Qur’an, ( cet. VI, mizan, bandung, 1994 ) hlm. 75.‬‬
‫‪4‬ا ﺮﺁن ا ﻜﺮ ‪ :‬ﻮرة ‪ :‬ا ﺮاء ‪192-195 :26‬‬
‫‪5‬ا ﻼ ﺔ ﺼﻄ ﻰ ﻼ ‪ ،‬ﺟﺎ ا ﺪروس ا ﺮ ﺔ‪ ،‬ط ‪ ،21‬ج ‪ ) 1‬ﺮوت ‪ :‬ا ﻜ ﺔ‪1987 ،‬م (‪ ،‬ص‪.70 .‬‬

‫‪3‬‬

‫ا ﻼﻏﺔ‬
‫و‬

‫ا ﺔ ه ا ﻮ ﻮل وا‬

‫إ ﻪ‪ ،‬و‬

‫ا ﻼﻏﺔ‬

‫ا ﺮآ‬

‫ا‬

‫ا ﺪ ﺔ‪ ،‬إذا ا ﻬﻰ إ ﻬﺎ و‬

‫وﺪا‬

‫ﻰ‬

‫ﻮم ا ﻼﻏﺔ إ ﻰ ﻼ ﺔ ا ﺎم ‪ :‬وهﻮ‬

‫ا ﺎن وا ﺎ‬

‫ا ﺎن و ﺔ إ ﻰ ﺄد ﺔ‬

‫ا ﺎ ﺜﻮن‬

‫ﺪة‬

‫ﻜﻼم وا ﻜ‬

‫ء‬

‫ﻬﺎ ‪ .‬وأ ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻰ ﺄ ﺎ‬

‫وا ﺪ ‪ .‬و‬

‫ﺎﻪ و ﺎ‬

‫ﻀﻰ ا ﺎل‪،‬‬
‫ﻪ‬

‫ا ﻄ ﺎق هﻮ ا‬

‫و ﺎﺋﻪ‬

‫ا ﺮاﺋ ‪ .‬و‬

‫ﺎت ﻈ ﺔ آ ﺜ ا ﺎس‪ ،‬و ﻰ‬

‫ا ﺮ ﻮا ﺬ ﻮ ﻬ‬

‫‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ﻪ و ﺎز وآ ﺎ ﺔ‪ ،‬ودرا ﺔ‬

‫ﻰ ﺄد ﺔ ا ﻜﻼم ﻄﺎ ﺎ‬
‫ﺎ‬

‫ﻬﺎء‪ ،‬ﺜ "‬

‫ﻄﻼح ﻬ و‬

‫ﻰ‬
‫ا‬

‫ﻼن" ﺮاد ‪ -‬إذا‬

‫ﺎت‬

‫ا ﺪ‬

‫ا ﺎ‬
‫ﺮض ﻼﻏ‬
‫هﻮ‬

‫ﻮ ﺔ آ ﺜ ا ﻄ ﺎق‪.‬‬

‫ﻬ‬
‫ﻰ‬

‫‪7‬‬

‫ا ﻰء و ّﺪ ﻰ ا ﻜﻼم‪ ،‬ﺜ ‪"} :‬وﺁ ﺮون‬
‫ﻄﻮا‬

‫ًﺎ‬

‫ﺎ ًﺎ وﺁ ﺮ‬

‫ﱢ ًﺎ‬

‫ﻰ ا ﱠﻪ أن ﻮب‬

‫‪6‬أ ﺪ ا ﻬﺎ‬
‫‪ ،‬ﺟﻮاهﺮ ا ﺒﻼﻏﺔ ﻰ ا ﺎ ﻰ وا ﺒ ﺎن وا ﺒﺪ ‪ ،‬ط ‪ ) 2‬ﺮوت ﺎن ‪ :‬دار ا ﻜﺮ ‪1994‬م (‪ ،‬ص‪28. .‬‬
‫‪ 7‬ﻰ ا ﺎرم و ﺼﻄ ﻰ أ ‪ ،‬ا ﺒﻼﻏﺔ ا ﻮاﺿﺤﺔ‪ ) .‬ا ﺎهﺮة‪ ،‬دار ا ﺎرف‪ ،( 1951 ،‬ص‪.263 .‬‬

‫ا ﻼﻏﺔ ﻬﺎ أه ﺔ‬
‫ﺮﺪ‬
‫وا‬

‫ﺮﺔأ ﺎ‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ وآﺬ ﻚ‬

‫ﺮﺪ‬

‫ﺮ ا ﺮان ا ﻜﺮ ‪ ،‬ﻷ ﻪ ﺆدي إ ﻰ ا‬

‫ا ﻜﻼم‬

‫ﻰ ا ﺮاد‬

‫ﺔ‪.‬‬
‫هﻮ ﻜ ﺔ أ ﻀﺎ إ ا ﺔ ‪ ،40،96،95،94‬ﺰ‬

‫و ﻮرة ﻮ‬
‫ﻮرة اﻹ ﺮاء و‬
‫آﺜ ﺮة‬

‫ﻮرة هﻮد‪ ،‬و ﺪد ﺁ ﻬﺎ‬

‫ﺎﺋﺔ‪،‬‬

‫‪10‬‬

‫ﺪ‬

‫هﺬ ا ﻮرة‬

‫ﺎ ﺮ ا ﻼﻏﻰ ﻬﺎ ا ﻄ ﺎق وا ﺎس‪.‬‬
‫ﻮرة ﻏﺎ ﺮ ه‬

‫و ﺎ ﻮن‪ ،‬ﺰ‬

‫ﻜﺔ إ‬

‫ﺁ ﻰ ‪،57،56‬‬

‫ﺪ ﺎن وﺁ ﻬﺎ‬

‫وأ ﻀﺎ‬

‫هﺬ ا ﻮرة آﺜ ﺮة‬

‫ﺪ ﻮرة ا ﺰ ﺮ‪،‬‬

‫‪11‬‬

‫ﺎ ﺮ ا ﻼﻏﻰ ﻬﺎ ا ﻄ ﺎق وا ﺎس‪ ،‬ﺬ ﻚ أ ﺎر ﻮرة ﻏﺎ ﺮ و ﻮرة‬
‫ﻮ‬

‫‪ ،‬وﻷن ﻬ ﺎ ا‬

‫ﺎت ا ﺪ ﺔ‬

‫ﺼﻮص ﻰ ا ﻄ ﺎق وا ﺎس‪.‬‬

‫‪ 8‬ا ﺮﺁن ا ﻜﺮ ‪ :‬ﻮرة ‪ :‬ا ﻮ ﺔ‪102 :‬‬
‫‪ 9‬ا ﺮﺁن ا ﻜﺮ ‪ :‬ﻮرة ‪ :‬ا ﻮ ﺔ‪111 :‬‬
‫ﺮ ا ﺮاﻏ ‪ ،‬ط‪،2‬ج‪) 10‬دار ا ﻜﺮ‪1963 ،‬م(‪ ،‬ص‪.58 .‬‬
‫‪10‬أ ﺪ ﺼﻄ ﻰ ا ﺮاﻏ ‪ ،‬ا‬
‫ﺮ ا ﺮاﻏ ‪ ،‬ط‪ ،4‬ج‪) 23‬دار ا ﻜﺮ‪1973 ،‬م(‪ ،‬ص‪.41 .‬‬
‫‪11‬أ ﺪ ﺼﻄ ﻰ ا ﺮاﻏ ‪ ،‬ا‬

‫ب‪ -.‬ﺗﺤﺪ ﺪ ا ﺒﺤﺚ‬
‫أر ﺪ أن أ ﺪد ا ﺚ ﻮل ﻮرة ﻏﺎ ﺮ و ﻮ‬
‫وا ﺎس آ ﺎ‬

‫ا ﺎن‬

‫ﺎن ﺎ ﻄ ﺎق‬

‫‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺎ هﻮ ا ﻄ ﺎق وا ﺎس ؟‬
‫‪ .2‬ﺎ هﻮ ﻮرة ﻮ‬
‫‪ .3‬آ‬

‫وﻏﺎ ﺮ ؟‬

‫ﻜﻮن ا ﻄ ﺎق وا ﺎس‬

‫ﻮ‬

‫ﻮر‬

‫وﻏﺎ ﺮ ؟‬

‫ج‪ -.‬أهﺪاف و ﻮاﺋﺪ ا ﺒﺤﺚ‬

‫أ ﺎ أهﺪاف آ ﺎ ﺔ هﺬا ا ﺚ ﻬ ‪:‬‬
‫ﻮرة ﻏﺎ ﺮ و ﻮ‬

‫‪ .1‬ا ﺮ‬

‫ّ‬

‫وﺎ‬
‫ّ‬

‫ﻬﺎ‬
‫ﻬﺎ‬

‫‪ .2‬ا ﺮ‬

‫ﺎ ﻄ ﺎق وا ﺎس و ﺎ‬

‫‪ .3‬ا ﺮ‬

‫ﺎ ﻄ ﺎق وا ﺎس ﻰ ﻮرة ﻏﺎ ﺮ و ﻮ‬

‫وﺎ‬

‫ّ‬

‫ﻬﺎ‬

‫وأ ﺎ ﻮاﺋﺪ‬
‫‪.1‬‬

‫آ ﺎ ﺔ هﺬا ا ﺚ ‪:‬‬

‫ﺎ ﺪة‬

‫‪ .2‬ﺰ ﺎدة ﻬ ا‬

‫ن‬
‫ﻬ ا ﺮﺁن و ﺬآ ﺮ أ ّ‬

‫ا ﺮﺁن ﻮ ﺎ آﺜ ﺮة ﺪّا‪.‬‬

‫ﺎ ﺔ ﻄﻼب وا ﻄﺎ ﺎت‬

‫ا ﻼﻏﺔ‪.‬‬

‫اﻷ ﺮار ا ﻼﻏﺔ‬

‫‪.3‬‬

‫ا ﺮﺁن ا ﻜﺮ‬

‫ا ﺎت ا‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﻬﺎ ا ﻄ ﺎق وا ﺎس‪.‬‬
‫د‪ -.‬ﻬﺞ ا ﺒﺤﺚ‬
‫وأ‬
‫و‬

‫ا ﺚ ا ﻬ‬

‫ﺪم‬

‫ا ﻬ ا ﺎﺋ‬
‫ﺎء ا‬

‫أ ﻮال ا‬
‫وأ‬
‫ﺮ‬

‫ﻮء‬

‫أ ﺬ ﻬﺎ‬
‫ﻰ د‬

‫ﺪ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ‬

‫اﻮ‬

‫اﻜ‬
‫آ ﺎ ﺔ ر ﺎﺋ‬

‫ﺎآﺮ ﺎ‬

‫‪ ،‬وا ﺮاد‬

‫ﻜﻼت ا ﺚ ﺪ‬

‫اﻮ‬
‫ا‬

‫هﻮ‬

‫ﻮ ﺎت و ﺮد‬

‫ا ﻼﻏ ﺔ و ا ﺎ ﺮ‪.‬‬
‫ا ﺎ‬

‫أ ﺪر ﻪ ا ﺎ ﺔ‬

‫ﺔ ا‬

‫ﻮان ‪:‬‬

‫‪“ Pedoman Penulisan Skripsi, Tesis, dan desertasi UIN syarif‬‬
‫”‪Hidayatullah Jakarta‬‬

‫هـ‪ -.‬ﺧﻄﻮات ا ﺒﺤﺚ‬
‫و‬
‫ا ﺎب اﻷول ‪:‬‬

‫هﺬا ا ﺚ ﻰ‬
‫ﺎرة‬

‫ﺔ ا ﻮاب ‪:‬‬

‫ﺪ ﺔ‪ ،‬وهﻰ‬

‫ﻮى‬

‫ﻰ‬

‫ﻜ ﻪ‪ ،‬وأهﺪا ﻪ‪ ،‬و ﻬ ﻪ‪ ،‬و ﻄﻮا ﻪ‪.‬‬

‫ﺔ ا ﺚ و ﺪﺪ‬

‫ا ﺎب ا ﺜﺎ ﻰ ‪ :‬ا ﻄ ﺎق وا ﺎس و ﺎ‬

‫ّ‬

‫ﻬ ﺎ‪ ،‬وهﻮ‬

‫ﻰ ﺮ ﻬﺎ‬

‫ﻮى‬

‫وا ﻮا ﻬ ﺎ‪.‬‬
‫ا ﺎب ا ﺜﺎ ﺚ ‪:‬‬

‫ﻮرة ﻮ‬

‫ﺼﺮ‬

‫وﻏﺎ ﺮ‪ ،‬و ﻰ آ‬

‫أ ﺎب ﺰو ﻬﺎ‪،‬‬
‫إ‬

‫ﻬﺎ‪ ،‬و ﺎ ﺔ‬

‫ﻮى‬
‫ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫ﻬﺎ‪ ،‬و ﺎ‬

‫ﻪ ا ﻮرة‪.‬‬

‫ا ﺎب ا ﺮا ‪ :‬ا ﻄ ﺎق وا ﺎس ﻰ ﻮر ﻰ ﻮ‬

‫وﻏﺎ ﺮ و ﺎ‬

‫ا ﻮب ا ﻄ ﺎق وا ﺎس ﻬ ﺎ وا‬

‫ﻬﺎ‬
‫ﺎل ا ﻼﻏ‬

‫ﻬ ﺎ‪.‬‬
‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫‪ :‬ا ﺎ ﺔ‪ ،‬وهﻰ‬
‫و ﻬﺎ‬

‫ﻰ ﺎﺋ ا ﺚ‪ ،‬وا‬

‫ﻮ ﺎت ا ﺮا ‪.‬‬

‫ﺮا ﺎت‪،‬‬

‫ا ﻄ ﺎق وا ﺎس ﻰ ﻮر‬

‫ﻮ‬

‫وﻏﺎ ﺮ‬

‫ﺚ‬
‫ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا ﺪرا ﺎت اﻹ ﻼ ﺔ وا ﺮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ ﻼ ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬

‫ﺼﻮل ﻰ ا ّﺪر ﺔ ا ﺎ‬

‫ﺔ اﻷو ﻰ )‪(S.S.I‬‬

‫اﻹ ﺪاد ‪:‬‬
‫أ ﺪ أآ ﺮ اﷲ‬
‫ر ا ﺪ‪106060002106 :‬‬
‫آ ﺔ ا ﺪراﺳﺎت اﻹﺳﻼ ﺔ وا ﺮ ﺔ‬

‫ﺟﺎ ﺔ ﺷﺮ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ اﻹﺳﻼ ﺔ ا ﺤﻜﻮ ﺔ ﺟﺎآﺮﺗﺎ‬
‫‪1431‬هـ‪2010/‬م‬

‫‪8‬‬

‫ا ﺒﺎب ا ﺜﺎ ﻰ‬
‫ا ﻄﺒﺎق وا ﺠ ﺎس وأ ﻮا ﻪ وأ ﺜ ﻪ‬

‫ﺗﺮ‬
‫أ(‪ .‬ا ﻄﺒﺎق‬
‫‪ .1‬ﺗ ﺮ‬

‫ا ﻄﺒﺎق‬
‫ﺬر آ ﺔ "ا ﻄ ﺎق"‬

‫ﻄﺎ ‪ ،‬ﺎل‪ :‬هﺬا‬
‫و ﺎل ا ﺰ‬

‫ﺎق ذاك أى ﺎ ﻪ و ﻮا ﻪ‪.‬‬
‫ﺮي‪ :‬ﺎ‬

‫و ﻪ ﻄﺎ ﺔ ا‬

‫ا‬

‫ﺪ‪ :‬ﺎر ﺔ ﻄﻮ ‪.‬‬

‫ا ﻄ ﺎق‬
‫ﺎ‬

‫ﺎض " ﺎ "‬

‫و ﺪ‬

‫ﻬﺎ‬

‫‪:‬‬

‫ﻰ هﺬو وا ﺪ‪.‬‬

‫ا ﻀﺎد أو اﻹ ﺎب وا‬

‫وا ﻜﺔ أو ﺎ أ ﻪ ذ ﻚ‪ ،‬و ﻮاء آﺎن ذ ﻚ ا‬

‫ا ﻜﻼم‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ ،‬وا ﻄﻼ ﺎ‪ :‬ا‬

‫ﻮاء أآﺎن ذ ﻚ ا ﺎ‬

‫وذآﺮ‬

‫ﻰ وا‬

‫‪2‬‬

‫ﺔ‪ :‬ا‬

‫ﺎ‬

‫أي‬

‫ا ﻼﻏﺔ ا ﻮا‬

‫ﻰ‬

‫ﺎ أو‬

‫ﺔ أن ا ﻄ ﺎق هﻮ ا‬

‫‪4‬‬

‫‪1‬ﻮ‬
‫ﻮف‪ ،‬ا ﺠﺪ ا ﺔ واﻷ ﻼم‪ ،‬ط‪ ) 17‬ﺮوت‪ :‬دار ا ﺮف‪ ،(1978 ،‬ص‪.46 .‬‬
‫ﻮد‬
‫‪2‬أ ﻮ ا ﺎ‬
‫ﺮو أ ﺪ ا ﺰ ﺮي‪ ،‬أﺳﺎس ا ﺒﻼﻏﺔ‪ ) ،‬ﺮوت‪ :‬دار ا ﻜﺮ‪ ،(1994 ،‬ص‪.384 .‬‬
‫‪3‬أ ﺪ ﺼﻄ ﻰ ا ﺮاﻏ ‪ ،‬ﻮم ا ﺒﻼﻏﺔ‪ ) ،‬ﺮوت‪ :‬دار ا ﻜ ا ﺔ‪ ،‬دت(‪ ،‬ص‪.320 .‬‬
‫‪ 4‬ﻰ ﺎر و ﺼﻄ ﻰ ا ‪ ،‬ا ﺒﻼﻏﺔ ا ﻮاﺿﺤﺔ‪ ،‬ط‪ ) 1‬ﺎآﺮ ﺎ‪ :‬رو ﺔ ﺮ ﺎ‪1427 ،‬هـ‪ 2007/‬ـ(‪ ،‬ص‪.299 .‬‬

‫‪8‬‬

‫أو ا ﺪم‬
‫ﺎز ﺎ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ا‬

‫‪9‬‬

‫ﺪ ا ﺮازي هﻮ ا‬

‫وا ﻄ ﺎق‬
‫ﺮا ﺔ ا ﺎ‬
‫ﻜ‬

‫ﻰ‬

‫ﻀ اﻹ‬

‫أ ﱠﺮ ا ﻮل و‬

‫ﺎ ﱠﻬﺎر"{‪.‬‬

‫ﺮ‬

‫ﺎ ﺮوف"{‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪7‬‬
‫‪8‬‬
‫‪9‬‬

‫‪،‬‬

‫ﱠ ا ﺈ ﺎن ا ﻀﺮ د ﺎ ﺎ‬

‫ﻪ أو‬

‫" ﺎ ﺪًا" و " ﺎﺋ ًﺎ"‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ﺎ ﻰ‪"} :‬و ﻬ ﱠ‬

‫‪ ،‬آﻮﻪ‬

‫ا‬

‫و ﺎ ﻬﺎ‬

‫ﻰ ﺎ ﻄﺎ ﺔ وا ﻀﺎد و ﺎ ﻄ‬

‫ﺮ ا ﺪ ا ﺮازي‪ ،‬ﻬﺎ ﺔ اﻹ ﺠﺎز‬

‫ﻮرة ا ﺮ ﺪ‪10 :‬‬
‫ﻮرة ا ﻜﻬ ‪18 :‬‬
‫ﻮرة ﻮ ‪12 :‬‬
‫ﻮرة ا ﺮة‪228 :‬‬

‫ﻬ أ ﺎﻇًﺎ وه‬

‫ﺜ‬

‫اﱠﺬي‬

‫ﻬﱠ‬

‫‪9‬‬

‫ﻜﻮن ﺎ‬

‫‪5‬‬

‫ﺎﱠ‬

‫ﻮ آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪"} :‬و‬

‫‪ ،‬آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪"} :‬وإذا‬

‫ﺎ ﺪًا أو ﺎﺋ ًﺎ"{‪،‬‬

‫و‬

‫هﻮ‬

‫و ﺎرب‬

‫‪7‬‬

‫أو‬

‫أو‬

‫ﻬﺮ ﻪ و‬

‫‪ 5.‬آ ﻮ ﻪ‬

‫ﺎ ﻰ‪ "} :‬ﻮاء‬

‫‪6‬‬

‫وه ﺎ ﻜﻮ ﺎن إ‬
‫ر ﻮد"{‪.‬‬

‫اﻰ ا‬

‫ا ﻀﺎد‬

‫ﻰ ا ﻜﻼم‬

‫ﺎ ﺰ ﺪ ا ﻜﻼم‬

‫و ﺎ ﻜﺎ ﺆ و ﺎ ﻄﺎ‬

‫درا ﺔ اﻹ ﺠﺎز‪ ،‬ط‪ ) 1‬ﺮوت‪ ،‬دار ا‬

‫‪9‬‬

‫ا ﻼ‬

‫‪ ،(1985 ،‬ص‪.285 .‬‬

‫ﺎ و ﺮا ﺔ‪.‬‬
‫وهﻮ أن‬

‫‪10‬‬

‫ذآﺮ ا‬
‫ا‬

‫أ‬

‫و‬

‫اﻷ‬

‫"ا ﻄ ﺎق" )وهﻮ ﺼﻄ‬

‫ﺰ(‪ ،‬و "ا ﻜﺎ ﺆ" )وهﻮ ﺼﻄ‬
‫ﺔ وا‬

‫ﺮق ﻬ ﺎ ﺎ‬

‫ﺪا ﻪ(‬

‫ﺎز ﺈذا آﺎ‬

‫ا‬

‫إ ﺎر وا ﺪ‪ ،‬ﻏ ﺮ أ ﻪ‬

‫اﻷ ﺎظ ا ﻀﺎدة‬

‫ﺎ‬

‫ﺔ‬

‫ﻬﻮ "ا ﻄ ﺎق"‪.‬‬
‫وإن آﺎ‬
‫ﺔ وا‬

‫ا ﺮدات‬

‫ﺮ‬

‫ﻀ ﺎ ﺔ ﺎ ﻬﺪى"{‪،‬‬
‫ا ﺮوا ا ﱠ‬
‫آﺎن‬

‫ًﺎ ﺄ‬

‫ا ﻈ ﺎت‬
‫و‬
‫أ‪-‬‬
‫ب‪-‬‬
‫‪10‬أ‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬

‫ﺔ ا‬

‫ﺎزا ﻬﻮ "ا ﻜﺎ ﺆ"‬

‫ﺎ و‬

‫و‬

‫‪12‬‬

‫ﻰ هﺬا‬

‫ﺪا‬

‫أ‬

‫‪11‬‬

‫آﻮﻪ‬

‫ﺎ ﻰ‪"} :‬أو ﻚ اﱠﺬ‬

‫ﻮاهﺪ ا ﻜﺎ ﺆ آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ }"أو‬

‫ﺎ ﻪ ﻮرًا‬

‫ﺎرج ﻬﺎ"{‪.‬‬

‫ﺎ‬

‫ﺎز ﺎ أو آﺎن أ ﺪه ﺎ‬

‫ﻪ‬

‫ﺜﻪ‬

‫ا ﱠﺎس آ‬

‫‪13‬‬

‫ﻼ ﺔ‪:‬‬

‫اﻷ‬

‫ﺎق‪ :‬اذا آﺎ‬

‫اﻷ ﺎظ ا ﻀﺎدة‬

‫ﺔ‬

‫ﺎﺋ ﻬﺎ‬

‫ﻜﺎ ﺆ‪ :‬اذا آﺎ‬

‫اﻷ ﺎظ ا ﻀﺎدة‬

‫ﺔا‬

‫ﺎ‬

‫ﺎز ﺎ‬

‫ﺪ هﺎ‬
‫‪ ،‬ﺟﻮاهﺮ ا ﺒﻼﻏﺔ‪ ،‬ط‪ ) 12‬ﺮوت‪ ،‬دار ا ﻜﺮ‪ ،(1960 ،‬ص‪.366 .‬‬
‫ﺪ ا ﻈ إ ﺮاه ا ﻄﻰ‪ ،‬ﺧﺼﺎﺋﺺ ا ﺒ ﺮ ا ﻘﺮأ وﺳ ﺎﺗﻪ ا ﺒﻼﻏﺔ‪ ،‬ط‪ ،1‬ج‪) 2‬ا ﺎهﺮة‪ ،‬ﻜ ﺔ وه ﺔ‪ ،(1992 ،‬ص‪.412 .‬‬
‫ﻮرة ا ﺮة‪16 :‬‬
‫ﻮرة اﻷ ﺎم‪122 :‬‬

‫‪10‬‬

‫‪11‬‬

‫ﺎق و ﻜﺎ ﺆ‪ :‬اذا آﺎن ا ﺪ ا ﻈ‬

‫ج‪ -‬و ﺮآ‬
‫ﺔ وا‬

‫ﺎزا‪.‬‬

‫ﺮ‬

‫ا ﻀﺪ‬

‫‪14‬‬

‫‪ .2‬أ ﻮاع ا ﻄﺒﺎق‬
‫ﺮ ﺎن‪:‬‬

‫ا ﻄ ﺎق‬

‫ﺪ أ ﺪ ا ﻬﺎ‬

‫أ‪.‬‬

‫ا ﻄ ﺎق اﻹ ﺎب وهﻮ ﺎ‬

‫ﻪ ا ﻀﺪان إ ﺎ ﺎ‬

‫و ﺎ‪ .‬آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪"} :‬وإن ﻚ آﺎذ ًﺎ‬
‫ﺎد ًﺎ ﺼ ﻜ‬
‫ب‪.‬‬

‫اﱠﺬي ﺪآ "{‬
‫وهﻮ‬

‫ا ﻄ ﺎق ا‬

‫ﺎا‬

‫و ﺎ‪ 16 .‬آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪"} :‬و ﻬ‬
‫ﺎ ﺆ‬
‫ورأى‬
‫ﺮ ﻪاﻰ‬

‫‪14‬أ‬
‫‪1‬‬
‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫‪1‬‬
‫‪7‬‬

‫‪15‬‬

‫ﻪ ا ﻀﺪان إ ﺎ ﺎ‬
‫ﺆ‬

‫ﻪو ﻬ‬

‫‪17‬‬

‫ﺪ ا ﺎح‬

‫أن ا ﻄ ﺎق ﻪ‬

‫ﻮر و‬

‫ﻪ ﺎ‬

‫ﺎر‬

‫‪:‬‬

‫أو ‪:‬‬
‫أو ﺮ‬

‫ﻪ"{‬

‫ﻪ آﺬ ﻪ وإن ﻚ‬

‫او‬
‫‪ ،‬دراﺳﺎت‬

‫ﺪ‬
‫ﺪ‬
‫ﻮرة ﻏﺎ ﺮ‪28 :‬‬
‫ا ﺎر و ﺼﻄ ﻰ أ‬
‫ﻮرة ﻮ ‪40 :‬‬

‫وهﻮ ﺎآﺎن ﺮ ﺎ ﺎﻷ ﺎظ ا‬

‫ﺔ‪ ،‬ا‬

‫أو‬

‫‪ .‬وأ ﺎ ﺮ ﺎ ا ﺎن‪ ،‬آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪"} :‬و ﺎ‬
‫ﻮم ا ﺒﺪ ‪ ،‬ط‪) 1‬ا ﺎهﺮة‪ ،‬ﻄ ﺔ اﻷ ﺎ ﺔ‪ ،(1986 ،‬ص‪.13 .‬‬
‫‪ ،‬ا ﺒﻼﻏﺔ ا ﻮاﺿﺤﺔ‪ ،‬ص‪.299 .‬‬

‫‪11‬‬

‫ﻮي‬

‫‪12‬‬

‫وا ﺜﺎ ﺎ‪ :‬ا‬
‫ا‬

‫ﺎز‬

‫‪22‬‬

‫ﻪ‬

‫ﺎزي‪ ،‬هﻮ ﺎآﺎن ﺮ ﺎ ﻏ ﺮ‬

‫آﻮﻪ‬
‫ا ﱠﺎس آ‬

‫ﺎ ﻰ‪"} :‬أو‬
‫ﺜﻪ‬

‫آﺎن‬

‫ًﺎ ﺄ‬

‫ا ﻈ ﺎت"{‪.‬‬

‫أي‬
‫ﺎ و‬

‫‪23‬‬

‫"ا ﻈ ﺎت"‪.‬‬

‫ب(‪ .‬ا ﺠ ﺎس‬
‫‪1‬‬

‫‪8‬‬
‫‪9‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪1‬‬

‫ﻮرة ﺎ ﺮ‪19-22 :‬‬
‫ﻮرة ﻮ ‪108 :‬‬
‫ﻮرة ا ﺮة‪228 :‬‬
‫ﻮرة ﻏﺎ ﺮ‪11 :‬‬
‫‪ ،‬ا ﺒﺪ‬
‫ﺪ ا ﺎح‬
‫ﻮرة اﻷ ﺎم‪122 :‬‬

‫ﺿﻮء أﺳﺎ ﺐ ا ﻘﺮﺁن‪) ،‬ا ﺎهﺮة‪ :‬دار ا ﺎرف‪ ،(1979 ،‬ط‪ ،1‬ص‪.24 .‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻼن‬
‫ﺎ ﻪ ﻮرًا‬
‫" ﻮرًا" و‬

‫‪13‬‬

‫ا ﺠ ﺎس‬

‫‪ .1‬ﺗ ﺮ‬

‫ا ﺎس‬
‫و‬
‫ا‬

‫ﺔ ﺼﺪر ﺎ‬
‫ﺔ وا‬

‫ﻰ أ ﻀﺎ ا‬

‫‪ :‬ﺎآ ﻪ وا ﺪ‬

‫ﺎ ﺔ وا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻪ‬

‫‪.‬‬

‫ﻷن آ ﻬﺎ أ ﺎظ‬

‫‪24‬‬

‫ﺔ‬

‫‪.‬‬
‫ﺎرات ا ﻼﻏ‬

‫وﺪا‬
‫ا ﺎس هﻮ أن‬
‫إ ﺮاه أ‬
‫أآﺜﺮهﺎ‬

‫ا ﻄ‬

‫ﺎ ﻪ ا ﻈﺎن‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺎس اﻹ ﻄﻼ ﻰ‪.‬‬

‫و‬

‫و ﺎل‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ﻰ أن ا ﺎس هﻮ إ ﺎق ا ﻜ‬
‫ا ﻼﻬ ﺎ‬

‫ا‬

‫أو‬

‫ﻀﻬﺎ أو‬

‫ا ﺮ‬

‫أو ا ﺮآﺎت‪ ،‬أو‬

‫ﻰ‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫وا ﺎس ﻮ ﺎن‪،‬‬

‫ﺎ‬

‫آ ا ﺮوف او‬

‫وهﻮ اﻹ ﺎن‬

‫ا ﺼﻮرة‪ ،‬أو ز ﺎدة‬
‫ﺮادف‬

‫ﻰ‪.‬‬

‫ﺎ‬

‫أ ﺪه ﺎ‪ ،‬أو‬
‫ﺎ‬

‫‪25‬‬

‫ا ﺮوف‬
‫ﺎ‬

‫ﺎ ﻼ ﺁ ﺮ ﻈ ﺎ‪.‬‬

‫ﺎس ﺎم هﻮ ﺎ ا‬

‫ﻪ ا ﻈﺎن‬

‫‪27‬‬

‫أ ﻮر‬

‫أر ﺔ ‪ :‬ﻮع ا ﺮوف و ﻜ ﻬﺎ و ﺪدهﺎ و ﺮ ﻬﺎ‪ .‬و ﺎس ﻏ ﺮ ﺎم هﻮ ﺎ‬
‫ا‬

‫ﻪ ا ﻈﺎن‬

‫وا ﺪ‬

‫اﻷ ﻮر اﻷر ﺔ ا‬

‫ﺪ ﺔ‪.‬‬

‫‪ 24‬ﻮ‬
‫ﻮف‪ ،‬ا ﺠﺪ ﻰ ا ﺔ واﻷ ﻼم ) ﺮوت‪ ،‬دار ا ﺮف‪1987 ،‬م(‪ ،‬ص‪.105 .‬‬
‫‪ 25‬ﺪى وه ﻪ‪ ،‬ﺠﻢ ﺼﻄ ﺤﺎت ا ﺮ ﺔ ﻰ ا ﺔ واﻷدب ) ﺮوت‪ ،‬ﻜ ﺔ ﺎن‪1984 ،‬م(‪ ،‬ص‪.138 .‬‬
‫‪26‬إ ﺮاه أ ‪ ،‬ا ﺠﻢ ا ﻮﺳ ﻂ‪ ،‬ط‪ ) 1‬ﺮوت‪ ،‬دار ا ‪1968 ،‬م(‪ ،‬ص‪.14 .‬‬
‫‪ 27‬ﻰ ا ﺪى‪ ،‬ا ﺠ ﺎس‪) ،‬ا ﺎهﺮة‪ ،‬دار ا ﻜﺮ ا ﺮ ﻰ‪1954 ،‬م(‪ ،‬ص‪.10 .‬‬

‫‪13‬‬

‫‪14‬‬

‫وأ ﻮب ا ﺎس ﻜ‬
‫ﻮف‬
‫و‬
‫ا‬

‫ﻮ ‪ ،‬و ﺼ ﻰ إ ﻪ‪ ،‬و ﺮ‬

‫ﻪ أن ﻜﻮن ا‬
‫ﺮك"‪.‬‬

‫ا ﻜﻼم‬

‫وا ﺪا وا‬

‫ﺮب‬

‫وهﻮ‬

‫ا ﺪ‬

‫ا ﻈ ﺔ‪ .‬وهﻮ ﻮع‬
‫ﺎرة وا‬

‫‪ .‬وا ﻄﺎ ﺔ ورد إ‬

‫وا ﺬه ا ﻜﻼ ‪.‬‬

‫ا‬

‫ﻰو‬
‫ﻮل "إ ﻚ‬

‫هﻮ ا ﺬي‬

‫ا‬

‫أ ﺎم ا‬
‫ﺔ ا ﻰ‬

‫ﺎت‬

‫ا ﺼﺪارة‬
‫ﻰ ﺎ‬

‫ﺎز ا ﻜﻼم‬

‫ﺪ ﻬﺎ‬

‫‪29‬‬

‫و ﺎل ه ﺰة ا ﺪ ﺮواش‬

‫‪8‬‬
‫‪9‬‬

‫ﻰ‬

‫ﻰ‬

‫ﺎ‪ ،‬و ﻰ هﺬا ﺈ ﻪ هﻮ "ا‬

‫أ ﻮاع ا ﺪ‬

‫اﻹ‬

‫‪2‬‬

‫ﺎ‬

‫دو ﻪ‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫وا ﺎس‬

‫‪2‬‬

‫ﺎ و ﻬﺎء و‬
‫ﺮ ﻪ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﻰ أن ا ﺎس ا‬

‫ﺪ ﻪ ا ﺎم و‬
‫ﺪ‬

‫ﺎ‬

‫ا ﻜ‬
‫ﻮ و‬

‫ﻪ وا ﺪ ﻮ و ﺎق‬

‫ﻮع ا ﺎ ﺮ‬
‫ﺎ‬

‫ﻮ‪،‬و ﻰ‬

‫ﺰة ا ﺪ ﺮواش زﻏ ﻮل‪ ،‬اﻷ ﻮان ا ﺒﺪ ﺔ‪ ،‬ط‪) 2‬ا ﺎهﺮة‪ ،‬دار ا ﻄ ﺎ ﺔ ا‬
‫ﻰ ا ﺪى‪ ،‬ا ﺠ ﺎس‪ ،‬ص‪.13 .‬‬

‫‪14‬‬

‫ﺎز هﻮ ا ﺬى ﻄ ﻪ‬

‫ﺎ‪،‬‬

‫ﻏﺮ ﻜ‬

‫ﻰ ﻜﻮن ا‬

‫ﺪ‬

‫ﻮد ﺔ‪1987 ،‬م‪ ،( 1407/‬ص‪.140.‬‬

‫ﻰ‬

‫ﻪ ﺪ ‪،‬و‬

‫‪15‬‬

‫و ﺎل ا ﻮ‬
‫ا ﻜ ﺔ ا ﻮا ﺪة‬
‫إ‬

‫ﻰ‬

‫‪ :‬ﺮد اﻹ ﺮاك‬
‫ﺎن آﺜ ﺮة‪ ،‬و ﺮد‬

‫ﺎز ا ﻜﻼم ا ﺮ ﺔ‪ ،‬و ﺮد‬
‫ﺪ ﺔ وا ﺎ ﺪ‬

‫ﺎ‬

‫هﺬ ا ﺼ ﺎ ﺔ‪.‬‬

‫ا‬

‫ﺎ ﺪ ﻈ ﺔ‬

‫واﻷزدواج‬
‫ه ﺎ ذآﺮهﺎ‪ .‬و ﻪ‬
‫ر‬

‫ﻪ ﺪ‬

‫ﻮي‬

‫ﻰ ﺮ ﺎ ﺮ ﺎ ﻀﺎف إ ﻰ‬

‫هﺬ ا ﺰا ﺎ‪ ،‬و ﺬ ﻚ أن ا ﺎس ا ﺪ ﺜ ﺮ إ‬

‫وا ﺎ‬
‫ﻰ اﻷ‬

‫وأ ﺎ ا‬

‫ﺪﻪ‬

‫‪31‬‬

‫ﺪة‪ :‬ﺎ ﺔ ا ﺎ‬
‫ا‬

‫ﺼﺎر‬

‫ا‬

‫ﺼ ﺎء ﺎ ﺔ‪ ،‬ﺪرآﻬﺎ‬

‫هﺬا إ ﻰ أن ا ﺎس‬
‫ﺎ ﺪم‬

‫أ‬
‫أ‬

‫ا‬

‫ﺎل‬

‫ا ﺼﻮرة و ﺎ ﺔ ا ﺮس ا ﻮ‬
‫رآ ﻪ ﻈﺎ و‬

‫ﻰوﺎ ﺔ ﺎ‬

‫‪.‬‬

‫ﺎل ا ﺎس‬

‫إ ﻰ ﻼ ﺔ أ ﺎب ‪:‬‬

‫‪ 30‬ﺰة ا ﺪ ﺮواش زﻏ ﻮل‪ ،‬اﻷ ﻮان ا ﺒﺪ ﺔ‪ ،‬ط‪ ،2‬ص‪.141 .‬‬
‫‪31‬ا ﻮ ﻰ‪ ،‬ﺷﺮح ﻘﻮد ا ﺠﺎن )ا ﺎهﺮة‪ ،‬دار ا ﻜﺮى‪1984 ،‬م(‪ ،‬ص‪.151 .‬‬

‫‪15‬‬

‫ﻮاح‬

‫ﺎ ﺎ‬

‫‪ ،‬وﺎ ﺔ‬

‫ﻮ ﻪ آ رآ‬

‫‪16‬‬

‫أو ‪ :‬ﺎ‬

‫اﻷ ﺎظ‬

‫ﻪ أن ا ﻮا‬

‫ا ﺼﻮرة آ ﻬﺎ أو ﻀﻬﺎ‪ ،‬و ﺎ‬

‫ﻚ‬

‫ا ﺰى وا ﻬﺪام‪ ،‬وا ﺮان اﻷ ﺎ وا ﻈﺎﺋﺮ‬

‫ﻀﻬﺎ‬

‫‪ ،‬وﻄ‬

‫إ ﻪ‬

‫إ ﻪ ا ﻮس ﺎ ﻄﺮة وا ﺄ‬
‫ا ﺬوق و ﻜ ‪ ،‬ﻷ ﻪ ﻈﺎم وا‬
‫ا ﺮاﺋﺰ‬

‫ﺎم واﺋ ﻼف‪ ،‬وه أ ﺎء ﺮآﻮز‬

‫ﻬﺎ ﻰ ا ﻮس‬

‫ﺎ ﺎ ‪ :‬ا ﺎوب ا ﻮ‬

‫ﺎ ﺜﺎ ‪ :‬هﺬا ﻼ‬
‫وا ﺪاع اﻷ ﻜﺎر‪.‬‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺎ ﺔ وهﺪوءا و ﺮار‪.‬‬
‫ا ﺼﺎدر‬

‫أو ﺎ ﺼﺎ‪ ،‬ﻄﺮب اﻷذن و ﻮ‬

‫ﻪ و‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫ا ﻜ ﺎت ﺎ ﻼ آﺎ ﻼ‬

‫و ﻬﺰ أو ﺎر ا ﻮب‪.‬‬
‫ﺄ إ ﻪ ا‬

‫ا ﺬي‬

‫ﻼف اﻷذهﺎن‬

‫‪32‬‬

‫‪ .2‬أ ﻮاع ا ﺠ ﺎس وأ ﺜ ﻪ‬
‫آ ﺎ ذآﺮت‬
‫ا ﻄ وا ﻼ ﻬ ﺎ‬
‫ﺎﺔ‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫ﻰ ا ﺪى‪،‬‬

‫إﻰ ﻮ‬

‫ا ﺚ ا ﺎ ﻰ أن ا ﺎس هﻮ‬
‫ا‬

‫ﺎﻪ ا ﻈ‬

‫ﻰ‪ .‬وا ﺎس أ ﻮا ﻪ آﺜ ﺮة‪ ،‬و ﻜ ﻪ ﺼﻮرة‬

‫‪ :‬ﺎم وﻏ ﺮ ﺎم‪.‬‬

‫ا ﺠ ﺎس‪ ،‬ص‪.29 .‬‬

‫‪16‬‬

‫‪17‬‬

‫و ﺎل ا ﺪ أ ﺪ ا ﻬﺎ‬
‫و‬

‫إﻰ ﻮ‬

‫ا ﺎس‬

‫ﻈ‬

‫‪:‬‬

‫ﻮي‪.‬‬

‫‪ .1‬أ ﻮاع ا ﺠ ﺎس ا ﻈ‬
‫أ( ا ﺠ ﺎس ا ﺎم وا ﺠ ﺎس ﻏ ﺮ ا ﺎم‬
‫اﻷول‪ :‬ا ﺎس ا ﺎم هﻮ ﺎ ا‬

‫ﻪ ا ﻈﺎن ا‬

‫أر ﺔ أ ﺎء ‪ :‬ﻮع ا ﺮوف و ﺪدهﺎ وه ﺎ ﻬﺎ ا ﺎ‬
‫وا ﻜ ﺎت‪ ،‬و ﺮ ﻬﺎ‬

‫إ ﻼف ا‬

‫‪ -1‬ا ﺎم ا ﺎ‬
‫ا‬

‫ﻰ‪.‬‬

‫أو ا‬

‫ﺔ أو ﺮ ﺔ‪.‬‬

‫ﺎ ‪ .‬هﻮ ﺎ ا‬

‫‪34‬‬

‫و ﺎ ﺎ ﺔ ا ﺜﺎ ﺔ ا ﺪة‬

‫و‬

‫‪ ،‬وا‬

‫‪33‬أ ﺪ ا ﻬﺎ ﻰ‪ ،‬ﺟﻮاهﺮ ا ﺒﻼﻏﺔ‬

‫‪34‬‬

‫ﻮرة ا ﺮوم‪55 :‬‬

‫ا‬

‫ا ﺮآﺎت‬

‫ﺔ‬

‫هﺬا ا ﻮع ا ﻰ‬
‫رآ ﺎ‬

‫ﻮ‪"} :‬و ﻮم ﻮم ا ﱠﺎ ﺔ‬

‫ﺎ ﺜﻮا ﻏ ﺮ ﺎ ﺔ"{‪،‬‬

‫‪ -2‬ا ﺎم ا‬

‫‪33‬‬

‫و‬

‫ﺎ ﺎن‬

‫‪:‬‬

‫اﻹ‬

‫ﺔ أو‬

‫ا‬

‫ﺮ ﻮن‬

‫ﺎ ﺮاد ﺎ ﺎ ﺔ اﻷو ﻰ ﻮم ا ﺎ ﺔ‪،‬‬
‫ا ﺰ ﺎن‪.‬‬

‫ﻮ ﻰ هﻮ أن ﻜﻮن رآ ﺎ‬
‫و ﺮف‪ ،‬و‬

‫ﻮ‬

‫و ﺮف‪ .‬ﺜﺎل‬

‫آﺎ‬
‫ا‬

‫ﺎ ﻰ وا ﺒ ﺎن و ا ﺒﺪ ) ﺮوت‪ ،‬دار ا ﻜﺮ‪1994 ،‬م‪ ،( 1414/‬ص‪.344 .‬‬

‫‪17‬‬

‫وا‬

‫‪،‬‬

‫‪18‬‬

‫آﺮم ا ﱠﺰ ﺎن ﺈ ﱠﻪ‬

‫" ﺎ ﺎت‬

‫ﺎ ﺪى‬
‫ﺎ اﻷول‬

‫ا ﻀﺎرع‪ ،‬و‬

‫وا ﺜﺎ ﻰ‪ :‬ا ﺎس ﻏ ﺮ ا ﺎم هﻮ ﺎ ا‬
‫أو اآﺜﺮ‬

‫اﻷر ﺔ ا ﺎ ﺔ‪ .‬و‬

‫أ‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺜﺎ ﻰ ا‬

‫ﻜﻮن ﺄآﺜﺮ‬

‫ﺪ اﷲ "‬
‫ا ﺪوح‪.‬‬
‫ﻪ ا ﻈﺎن‬

‫وا ﺪ‬

‫ﺮف‪ ،‬وا ﻼ ﻬ ﺎ‪:‬‬

‫ﻜﻮن إ ﺎ ﺰ ﺎدة ﺮف‪.‬‬
‫‪ .1‬أن ﻜﻮن ا ﺮف ا ﺰاﺋﺪ‬
‫آﻮﻪ‬
‫ا‬

‫ﺎ ﻰ ‪"} :‬وا ﱠ‬

‫ﺎق"{‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫ا ﱠﺎق ﺎ ﱠﺎق‪ ،‬إ ﻰ رﱢﻚ ﻮ ﺬ‬

‫"ا ﱠﺎق" و "ا‬

‫"م"‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫أول أ ﺪه ﺎ‬

‫ﻮرة ا ﺎ ﺔ‪29-30 :‬‬

‫‪18‬‬

‫ﻰ ﺮدو ﺎ‪،‬‬

‫ﺎق"‪ ،‬ﺰ ﺎدة ﺮف‬

‫‪19‬‬

‫‪ .2‬أن ﻜﻮن‬
‫آ‬

‫اﻮ‬

‫ﺮ ﻮن‬

‫أن ﻜﻮن‬

‫ﻰ ﻜ ﺎ‪،‬آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪"} :‬ذ ﻜ‬

‫ا ﺄرض‬

‫ﺁ ﺮ‬

‫" ﺪون‬

‫ﺮا‬

‫ﱢو ﺎآ‬

‫ﻰ ﻄﺮ ﺎ‪ ،‬آ ﻮل أ‬

‫ﺮ ﻮن"{‬

‫ﺎم‪:‬‬

‫ﺎ‬
‫‪36‬‬

‫‪37‬‬

‫أ ﺪ ﻮاص ﻮا‬
‫ﺼﻮل ﺄ ﺎف ﻮاض ﻮا‬

‫"‬

‫ب( ا ﺠ ﺎس ا ﻄ ﻖ‬
‫ا ﺎس ا ﻄ‬
‫ﻬﺎا‬

‫ﺪون أن‬

‫هﻮ ﻮا‬

‫ﺎق‪ ،‬آ ﻮ ﻪ‬

‫رآ ﺔ‬

‫ﻰ اﷲ‬

‫ا ﺮوف و ﺮ ﻬﺎ‬

‫ﻪو‬

‫)أ‬

‫ﻬﺎ اﷲ‬

‫(‬

‫)وﻏﺎ ﺎر( ﻏ ﺮ اﷲ ﻬﺎ‪) ،‬و ﺼ ﺔ( ﺼ اﷲ ور ﻮ ﻪ‪.‬‬
‫ﺈن‬
‫ا‬

‫ﻬﺎ ا‬

‫ﺎق‬

‫ﻰ وز ﺎدة و ﺎ ﺮه و ﻮهﻬ "{‬

‫‪38‬‬

‫ﻮ ﻮﻪ‬
‫‪:‬‬

‫ﺎ ﻰ‪ "} :‬ﱠﺬ‬

‫أ‬

‫ﻰ ﺟ ﺎس ا ﺷ ﻘﺎق‪.‬‬

‫ت( ا ﺠ ﺎس ا ﺬ و ا ﺠ ﺎس ا ﻄﺮف‬
‫‪ 36‬ﻮرة ﻏﺎ ﺮ‪75 :‬‬
‫ﺎم‪ :‬هﻮ‬
‫‪37‬أ‬
‫ا ﻮظ‪ ،‬و ﻮ ﺎ ﻮ‬
‫‪ 38‬ﻮرة ﻮ ‪26 :‬‬

‫أوس ا ﻄﺎﺋﻰ ا ﺎ ﺮ ا‬
‫ﺔ ‪231‬هـ‪.‬‬

‫ﻬﻮر‪ ،‬آﺎن و ﺪ ﺼﺮ‬

‫‪19‬‬

‫ا ﻮص وراء ا ﺎ ﻰ و ﺼﺎ ﺔ ا‬

‫ﺮ وآﺜﺮة‬

‫ﻮا‬

‫‪20‬‬

‫ﺎﻷول‪ :‬أن‬

‫ا‬

‫ا ﺰ ﺎدة‬

‫ﺮو‬

‫ﻪ ﺎ ﺬ ‪ ،‬آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪"} :‬وا ﻈﺮ إ ﻰ إ ﻬﻚ "{‪.‬‬
‫وا ﺜﺎ ﻰ‪ :‬ﻜﻮن ا‬
‫ﺎ ﺎس ا ﻄﺮف‪ .‬آ ﻮل ا‬
‫"وآ‬

‫وإن ا ﻼ ﺎ‬

‫ا ﺼﺮ‬

‫ﻜﻮن‬

‫ﻰ ﻚ ا ﻮارف وارف"‬

‫ﺎرع و ا ﺠ ﺎس ا ﻼ ﻖ‬
‫ﺮط أن ﻜﻮن ﺄآﺜﺮ‬

‫ﻮع ا ﺮوف و‬
‫و‬

‫ﻰ هﺬا ا ﻮع‬

‫ﺎن‪:‬‬
‫ﺎرع هﻮ ﻜﻮن ﺎ ﻼف رآ ﻪ‬

‫ﺮ ﺎ‪ .‬وهﻮ ﻼ ﺔ أ ﺎم‪ :‬إ ﺎ أن ﻜﻮن‬
‫اﻮ‬

‫أو ﻪ و‬

‫ﺪ ا ﺎهﺮ‪:‬‬

‫ﺪ ا ﺎﻪ و ﺪ ا ﺎ‬

‫ﺎ ﺠ ﺎس ا‬
‫ﺎ ﺪا‬

‫‪39‬‬

‫ﻰ ﻮارف‬
‫ﻪإ ﱠ‬

‫ث( ا ﺠ ﺎس ا‬

‫‪ 40 ،‬وهﻮ‬

‫ﻰا‬

‫ﻼف ﺰ ﺎدة ﺮ‬

‫ﺎﺋ‬

‫ﺮوف وا ﺪ وأ‬

‫واﻷ ﻬﺮ‬

‫‪ ،‬وإ ﺎ أن ﻜﻮن ﻰ ا‬

‫‪ 39‬ﻮرة ﻪ‪97 :‬‬
‫‪40‬ا ﻮ ﻰ‪ ،‬ﺷﺮح ﻘﻮد ا ﺠﺎن‪ ،‬ص‪.146 .‬‬

‫‪20‬‬

‫ﺮ ا ﻜ ﺔ‪ .‬ﺜ‬

‫ﺮ‬

‫‪،‬‬

‫أول ا ﻜ ﺔ‪ ،‬وإ ﺎ أن‬
‫اﻷول‬

‫ﻮ‪:‬‬

‫‪21‬‬

‫وا ﺠ ﺎس ا ﻼ ﻖ هﻮ أن ﻜﻮن ﻏ ﺮ‬
‫أ ﻀﺎ ﻼ ﺔ أ ﺎم ‪ :‬إ ﺎ أن ﻜﻮن‬
‫وإ ﺎ أن ﻜﻮن ﻰ ا‬
‫ﻜ ﱢ ه ﺰة ﺰة"{‪،‬‬
‫ﱢا ﺮ‬
‫اﻷ‬

‫أوّل ا ﻜ ﺔ‪ ،‬وإ ﺎ أن ﻜﻮن‬

‫ﺮ ا ﻜ ﺔ‪ .‬و ﺜ‬
‫‪42‬‬

‫وأ ﺎ‬

‫ﺎر ﻰ ا‬

‫ﺪ ﺪ"{ ‪ ، 43‬وأ ﺎ‬

‫أو ا ﻮف أذا ﻮا ﻪ"{‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫‪،‬‬

‫اﻮ‬

‫أول ا ﻜ ﺔ آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪"} :‬و‬

‫اﻮ‬
‫ا‬

‫ﺮج‪ ،‬وهﻮ‬

‫ﻰ ذﻚ‬

‫ﻬ ﺪ‪ ،‬وإ ﱠﻪ‬

‫ﻮ }"إ ﱠﻪ‬

‫ﺮ آ ﻮ ﻪ ﺎ ﻰ‪"} :‬وإذا‬

‫ءه أﺮ‬

‫ج( ا ﺠ ﺎس ا ﻈ‬

‫)رآ ﺔ(‬

‫ا‬

‫ا ﺎس ا ﻈ‬

‫هﻮ ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﺮ ﻄﺎ‪ ،‬إ ﺎ ا‬

‫ﻼف‬

‫ا ﻜ ﺎ ﺔ ) ﺎ ﻮن وا ﻮ ( آ ﻮ ﻪ‪:‬‬

‫"أ ﺬب‬
‫‪41‬‬
‫‪42‬‬
‫‪43‬‬
‫‪44‬‬

‫اﷲ ﻄ ًﺎ و ًـﺎ‬

‫ﻮرة ﻏﺎ ﺮ‪75 :‬‬
‫ﻮرة ا ﻬ ﺰة‪1 :‬‬
‫ﻮرة ا ﺪ ‪7-8 :‬‬
‫ﻮرة ا ﺎء‪83 :‬‬

‫‪21‬‬

‫رآ ﺎ‬

‫ﻈﺎ‪ ،‬وا‬

‫أ ﺪ‬

‫‪22‬‬

‫إن‬
‫وإ ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﻜ أ‬

‫"‪.‬‬

‫ا ﻜ ﺎ ﺔ ) ﺎ ﻀﺎد وا ﻈﺎء – أو ا ﻬﺎء وا ﺎء(‪ ،‬ﻮ ﻪ‬

‫ﺎ ﻰ‪"} :‬و ﻮ ﻮ ﺬ ﺎ ﺮة إ ﻰ ر ﻬﺎ ﺎﻇﺮة"{‪ 45،‬وآ ﻮ ﻪ ‪:‬‬
‫" ﺎ‬

‫ﻬ‬

‫ن‬
‫ﺪن ﺪ ﺜًﺎ إ ّ‬

‫ﺎدة ا ﺪات"‪.‬‬

‫ﻮ ﱠآ‬

‫ح( ا ﺠ ﺎس ا ﺤﺮف وا ﺠ ﺎس ا ﺼﺤ‬
‫ﺎﻷول‪ :‬إن آﺎن ا ﻼف‬
‫اﷲ‬
‫"{‪.‬‬

‫ﺎ ﻰ‪"} :‬و ﺪ أر ﺎ ﻬ‬

‫ا ﺮآﺎت‬

‫ﺬر ‪ ،‬ﺎ ﻈﺮ آ‬

‫ﺮ ﺎ آ ﻮل‬

‫آﺎن ﺎ ﺔ ا ﺬر‬

‫‪46‬‬

‫وا ﺜﺎ ﻰ‪ :‬إن آﺎن‬

‫ﺼ ﺎ‪ ،‬آ ﻮ ﻪ‬

‫ا ﻄ‬

‫}"و ﻮ ﻮ ﺬ ﺎ ﺮة‪ ،‬إ ﻰ ر ﱢﻬﺎ ﺎﻇﺮة"{‪.‬‬
‫خ( ا ﺠ ﺎس ﺮآﺐ و ا ﺠ ﺎس ا‬
‫ا ﺎس ا ﺮآ ‪ :‬ﺎ ا‬

‫‪