SIKAP MAHASISWA TERHADAP DlSlPLlN DAN KESELAMATAN KERJA Dl WORKSHOP TATA BOGA FPTK IKlP PADANG

LAPORAN PENELITIAN

SIKAP MAHASISWA TERHADAP DlSlPLlN DAN KESELAMATAN
KERJA Dl WORKSHOP TATA BOGA
FPTK IKlP PADANG

1

-

Dra. Ruaida

(Ketun Tim Peneliti)

Penelltian Ini diblayai dengan dana :
Proyek Operas1 dan Perawatan Fasllltas lKlP Padang
Tahun Anggaran 199ZY1993
:
Surat PerJanjlanKerja Nomor :175/PT37.H9/N.2.2/1992
Tanggnl 1 Jull1992


INSTITUT mGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN PADANG
1993

A B S T R A K
S i k a p Mahassiswa Terhadap D i s i p l i n Dan Keselamatan Kerj a d i Workshop T a t a Boga FPTK IKIP Padang.
P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k mengetahui s e j a -

-

uh mana mahassiswa d a p a t mematuhi t a t a t e r t i b dan d i
s i p l i n k e r j a d i Workshop T a t a Boga PKK FPTK IKIP Pa
dang. S e l a i n i t u juga u n t u k d a p a t mengetahui s e j a u h

m-a

na mahasiswa b i s a menghindari k e c e l a k a a n dan menjaga
k e s e l a m a t a n k e r j a , dan memilih c a r a k e r j a ;.yang . . b e n a r
dan s i k a p k e r j a yang b a i k selama praktikum.

-


T i p e p e n e l i t i a n yang digunakan a d a l a h ex- p o s t
facto, artinya

dats.

d i p e r o l e h sesudah p e r i s t i w a

berlangsung. Data dikumpulkan d a r i mahasiswa SI

Tatq

Boga Jurusan PKX FrTK IKIP Padang m e l a l u i d a f t a r p e r t a n y a a n b e r b e n t u k a n g k e t . Angket i n i menggunakan

mo-

d e l s k 2 l a L i k e r t dengan lima a l t e r n a t i f jawaban.
Metoda yang digunakan a d a l a h T o t a l Samplinq
yang berjumlah sebanyak


55 o r a n g d a r i mahasiswa T a t a

-

Bdga yang mengambil mata k u l i a h p r a k t e h . . , y n n g d i l a. k s a
nnkan d i workshop T a t a Boga pada s e m e s t e r J u l i
sember

-

De

1992.
V a r i a b c l yang d i t e t a p k p n dalam p e n e l i t i a n i n i

a d a l n h s i k a p k e r j a , d i s i p l i n k e r j n , dan k e s e l a m a t a n
k e r j a . S e b a g a i v a r i a b e l bebas a d s l a h d i s i p l i n k e r j a
d s n keselamatan k e r j a , seclangkan s i k a p k e r j a a d a l a h

sebagai vsriabel t e r i k a t ,


Untuk mengetahui i n s t r u m e n n y a v a l i d d a n r e l i a b e 1 d i l a k u k a n p e n g u j i a n dan b a n t u a n p a r a a h l i
t e r k a i t , Setelah diukur tingkst validitasnya

Yang
dengan

r u n u s k o r e l a s i o n a l ditemukan s e b e s a r 0 , 5 4 5 sampai 0 , 5

14, ' H a s i l p e n g u j i a n r e l i a b i l i t a s d i p e r o l e h 0 ,Lr-52 s s m p a i 0,698, Sedangkan d a r i t a b e l a d a l a h 0 , 3 8 1 , P e n g u j-i
a n t i n g k a t r e l i a b i l i t a s i n i menggunakan rumus Spearman
Brown t i p e b e l a h dua.

-

Untuk t e h n i k a n a l i s a d a t a d i g u n a k a n k a i d a h s t a
t i s t i k s e d e r h a n a d.zlam b e n t u k r a t a - r a t a ,

s t a n d z r d e v-i


a s i dzn p r o s e n t a s e jumlah y s n g diungknpkan, SedangBan
u n t u k angka k o r e l a s i d i g u n ~ k a nr u m s k o r e l a s i Produck
Moment, k a r e n a d a t a yang d i o l a h a d a l a h d a t a i n t e r v a l ,
S e t e l a h d i a n a l i s i s t e r n y a t a s e t i a p v a r i a b e l memiliki
penguasaan n a t e r i yang memadai y a i t u angka r a t a 4 r a t a yang d i p e r o l e h masih d i a t a s r a t a - r a t a

k e l a s . Ting

k a t k o r e l a s i yang d i p e r o l e h d a r i k e t i g a v n r i a b e l

po-

s i t i f dan s i g n i f i k a n y a i t u 0 , 2 6 7 s ~ n p a 0
i , 4 5 1 . Sedang
kan pad? t a b e l u n t u k N =

55 a d a l a h 0,266, b e r a r t i p e r

t s n y a a n p s n e l i t i a n s u d a h t e r j a w a b . Data nominal menun
jukkan mshasiswa p a d a umumnya b c r n s : l l d n r i S M A , dan

hanyn ?I
y?n$
$ b e r a s a l d a r i SM:tX.

H:?l i n i b e r a r t i r e s

ponden scbclumny:~ belurn b ~ r p c n g a l ~ i n adn? l . ? m

bidnnc

prakbikurn,
I\'csimpul.?n yan.g daya t d i a m b i l d - l r i p e n e l i t i i n n

i n i ad313h s i k n p mnhasiswa t e r h a d a p d i s i p l i n k c r j s d n n

keselamatan k e r j a cukup b a i k dan p o s i t i f s e r t a s i g n i f i k a n untuk kepercayaan 95$. S a r a n yang d a p a t d i a j u

-

kan y a i t u supaya h a s i l penernuan i n i d a p a t d i p e r t a h a n kan selama s e t i a p praktikum, s e h i n g g a s i k a p mahasiswa

t e r s e b u t d a p z t herkembacg.. dan minimal b 5 r t a h 8 n dslam
d i r i p r i b s d i mahasiswa i t u s e n d i r i , s e k a l i g u s t e r c a

-

p a i t u j u a n p e n d i d i k a n y a i t u membangun msnusia s e u t u h r

nya.

P e n e l i t i a n merupakan s a l a h s a t u k a r y a i l r n i a h
p e r g u r u l n t i n g g i . Karya i l m i a h i n i
o l e h d a s e n IKIP Padang d a l a n r a n g k a

harus

di

dilaksanakan

meningkatkan mutu,


b a i k s e b a g a i d o s e n maupun s e b a g a i p e n e l i t i .

-

Oleh k a r e n a i t u , P u s a t P e n e l i t i a n I X I P Padang b e
r u s a h a mendorong d o s e n / p e n e l i t i u n t u k melakukan p e n e l i -

-

.-

t i a n s e b a g a i b a g i a n d a r i k e g i a t a n akademiknya,

Dengan

-

d e m i k i a n mutu d o s e n / p e n e l i t i d a n h a s i l p e n e l i t i a n n y a d a
pat ditingkatkan.


Akhirnya s a y a merasa g e m b i r a bahwa p e n e l i t i a n in i t e l a h d a p s t d i s e l e s a i k a n o l e h p e n e l i t i dengsn

mela-

l u i p r o s e s p e m e r i k s a a n d a r i T I N P e n i l a i U s u l d a p Lcpora n P e n e l i t i a n P u s l i t IKIP Padang,

Padang, J a n u s r i 193?1

3

1

2 I::
T,r:1py
.J
\!:,CvS
:\
:Trj
'..,'T


:

:..

;L )J

Xajian T e o r i t i s

1. SiEC3.2

.................

..........................

......................

2. n i s i p l i n
: I C c s e l a m t a n Kerja


.

'I

.

n.

..............

............
......
1, 9 e f i : i i : ~ ; iQ;jL:~:~:;ior:~l..........
... Instr~.!::~;.n ? i : t ~ ? l i t i ? r . ..........
.Tc!ni:.; I?:?? Suz:l)r\ rs Dt--.l:r~
I~I!'

':2
43

!~3
11-

5

0
U)

.
9

9
9
9

.
.

9

1-4
t-;

C'

7
F.1
3 E J J

.rl

C

2:

a1

C

a!

k

3

m

JJ t-l

-!J

Ll

t::

rj

m

d
J2

l-s

a
L3
.rl

UI

-rl

4
(I:

Zr:

-t
9

In

P-!

c:

m

.
2 . S ~ i n p e lP z n s l i t i a n

T a b e l 1 " o p u l a s i Plahasiswa Program S 1 T a t n boga J u r u a
- L X 3'-WX IKIP Padang
T

Tzbel

T

T

.......................... 41
x e n u r u t kelompok ............. 42

Tabel 4

. Indek

~ a 5 e l5

. ZistriSasi

TnSsl

. Z i s t r i b u s i Trekuscsi

...............

46

F r e u e n s i s k o r v a r i e b e l Sikap '.ce~>a..

53

Korsl?.si S u t i r S i k a ? l c e r j a

skor va~ia5elD i s i 2 1 i n

'

... 55

GamSar

.
................ 1Z
2 . S i s t in P e n g ~ l o l a a nl:!orkshop ............ 37
3 . E o d ~ lF e n e l i t i s n ......................
38

Garnbzr

4

Gambar
Ganb2r

Gambar

Ganbar

1 Diagram 4 - 1 F r P o s i s i Silcap

. Graf i k

. 54
5. G r a f i k D i s t r i b u s i V a r i 3 S e l D i s i p l i n
lcerja T::ahasiswz ........................ 55
..
6 . G r z f i k D i s t r i b u s i VarLabel L I L e s e l a ~ s t z n
k e r j a P!shasiswa ........................ 57
D i s t r i h u s i V a r i a b e l S i k a p IcerJa.

A . ~ y - p -R4 B35.9K.\EG PL1.S AL.\R
D z w s s n i n i p z s e r i n t a h Iniion?sia S e s e r t a r a 1 q a t se-

dang g i a t - g i a t n y a m?$aks~.nakan ?enS?ngunzn,

Pe5aksansan

p s ~ b z n g u n s ai n i adalah ci2lw-a r a n s k a m e n g i s i k e n e r d e l s a n

-

s e r t s rne.r.rujudkan n a s y a r a k a t a d i l ban m e h u r b o i l ; -:i bL,
d.an5 mental naupun s p i r i t u s l yang b e r d n s a r k a n P a n c = s i l a .

PanSzngilnan yang d i s s l e n s g a r a k a n b a n ~ s s ' I n d o n e s i s
a d e l z h penSsnsun?n m a n u s i ~I n d o n e s i s seutuhnya ysng-rns

-

l i p u t i s e n u a s e g i kehidup.zn t e r n s s u k pendicliksn. ':elelui
p e n z i d i k e n n a n u s i z d?.?at z e n p e r o l e h pengetahusn dzn k e t e r s n p i l a n s z r t ? nerubzh sikspnyz. 3 e n ~ s ndemikinn d a p z t 2i
kntakan b:3hwq pendi?Xczn narup3kan s a l a h s s t u f a k t o r un
t u k d n p a t neningkatkan tzr:?f k e s e s e h t e r a ~ nBi?.n?.

-

Untuk

~ e ? c & ? a it u j u s n t e r s e b u t , pen,Tidikan dap2.t berlangsung s e
u n u r h i d u p dan d a p a t d i l a k s z n a k a n di l i n g , h n g a n s e k o l a h ,
k,oluarga dzn masyarskat, K ~ e n - 2itu p u l a penclidikan ads'..l a h tanggung jawsb b,orssrna a n t a r a k e l u a r g e , masyarakat 6.an
pmerintah,
B ~ r d a s a r k a nh 3 l di a t s s p e a e r i n t a h rnengadsksn usah? p e m h a h a r u ~ npendi2iknn y l n g sud'nh n u l a i - d i c e n ~ n g k a ns e
j a k P e l i t a I1 tahun 1969, S z l a h s a t u d c r i penbaharuan i t u

a 2 a l a h peningk3tan mutu p e n 2 i 2 i k 3 n . u n t u k m e n g e j a r - k e t i n g g a l m d i b i d a n g i l n u p ~ n g e t a h u a ndan t e k n o l o g i yang mut

-

lak d i p e r l u k a n u n t u k mempercepat penbangunan. Dalam h a 1
i n i sistim p e n d i d i k s n p e r l u d i s e s u a i k a n dengan kebutuhan
pembangunan s e g a l a b i d a n g yeng memerlukan j e n i s - j e n i s ke-

.

z h l i a n d2.n k a t e r s i n p i l a n s e r t e dapat s e k 2 l i z u s meninskstl.:I-=
^..n

g r o S . u k i ; i f i t a s mutu 3an e f i s i e n s l k e r j s . Untu?c n e m

-

judkanny?. pe1.dcssnr-annya ditu.a.ngkan d.?.lan GSIT s e S a g a i s a
l 2 h s g t u d a r i t i t i k program pen3Fli!:an

y s i t u berup?. g e

-

n i n g k s t s n p ~ n d i 3 i L e n t e h n i k d a n k e j u r u s n p2Zz s s n ~ 3t i n g k a t u n t u k d s p a t menghzsilkan a n g s o t ? aasyarczkst yang ne

-

'

IKIP P z d s n ~s e b a g e i s a l a h s a t u 1emSeg.x p s n 2 i d i k a n
yang

SLTP,

n?.upun P t r g u r u s b T i n g g i d a r i b e r b a ~ a i6 . i s i p l i n i l n u t e l a h
n e l s k s a n s k a n penbsharuan i t u s a l z h s a t u n y a a d a l a h t e r h z

-

p a p e n a t a r a n , s e m i n a r , l o k a k a r y a b a i k r e g i o n s 1 nsupur nss i o n s l , D i s a r n ~ i n gi t u juga r e v i s i k u r i ? a l u m , s i n o p s i s d3n
s i l a b u s . Usaba i n i d i h a r a p k a n mempunyai dnmpsk t e r h a d a p
p e n i n g k a t a n kemampunn m ~ h a s i s t r a , b a i k d a r i s e g i pengetahua n , k e t e r a m p i l a n naupun s i k a p n y a ,
D3larn buku pedoman IKIP Padang J u r u s n n PKK nempunyai
2 b5dang s t u d i y a i t u T a t a Boga d a n T a t a Busana b e r d e s a r k a n
S K R e k t o r IKIP Padang No : 08/C.IIIJP.T

j7/1985, yaiig ciihii-

rapkan n e m i l i k i b e r b a g a i konpe t e n s i . Khususnya unta

bidang

s t u d i T a t a Boga d i h z ~ r a p k a nmahasiswa mengussai b e r b a g a i kom
p e t e n s i k e t e r a n p i l z n y a i t u n e r e n c a n a k a n menu, mengolah, ne-

n a t a dan menysjikan mskanan yang s u d a h d i o l a h n y a menurut
s t a n d a r waktu dan h a s i l , Mata h l i a h pbaktek yang menun. ;.
t u t tujusn d i a t a s

adalah :

1. Boga Dasar,
2, FIengolah Menata Pkkanan I n d o n e s i a .

-3 . Mengolah Meneta Makznan K o n t i n e n t a l ,
4. I~Iengolah% n a t a Nakanan O r i e n t a l .

5. Pengolahan Kue dzn Minuman,
5. Gizi Ianjutan

7. P a s t r y .
8. P e n g e l o l a s n Usaha Boga,

9. P z n e l i t i s n Soga - ~ 3 k z hd i s i g l i n k e r j ? b e r k a i t a n e r a t d e n ~ ~k ens s l a -

-

z z t a ~k e r j a ? ,

3 , Apaksh c a z a k e r j a d a n s i k ? ~ )l c e r j a dzipat n e m s e r t i n g -

g i k e s e l a m s t a n k e r j a ? . . .'
4.

-

I

Apakah ice t e l i t i s n dzl:?s inengogerasikan a l a t dap?. t

t e r h i n d a . r c l a r i :cncel.zkaan k e r j a ? .
I) "TUJU.2N F~?ET,ITIIZN

S e c a r a u2un p c n e l i t i a n i n i b e r t u j u e n sebag.?i bcrikut :
1. Un tuk r;l,tng..\t n h u i s?J-?uh nan:l rnahnsiswa clapat mema-

kuhi t a t a t e r t i b d a n d i s i n l i n kerjc? d i \:lorkshop.
3 . Untulc r n ? n ~ ?tahui s e j s u h mans rnahasisb!a m e n g h i n d z r i

keoele.kr,mv
.
kerJ?. dan mensags keselan,?.tan k 3 r j a
,

3. Untuk menge t a . h u i .sesauh

mahasiswa d a p a t rse~ii-

lib c::ra:. k e r 3 a yang t e p a t dan s i k a p k e r J a yang ba-

i k dalam p r a k t ika21.

E, A S U Y S I
Berdnsarkan u r a i a n pern?salF2h?n ;Tans d i j e l a s k s n d i
a t a s dapai; d i k e r a m zs~rmsisei=3gqi beril.rut :

. I , N s h ~ s i s !yang
~ ~ ~nematuhi t n t a t c r t i b d s n d i s i p l i n lmrj a akan b e r h a s i l d.alam praictilcuin.
,

2. Mshasiswa yang d a p t i n e 3 i l i h c a r a k e r j a dan sika? key:a

yzng t e p s t akan t e r h i n d a r d a r i k e c e l q k a a n k e r j a ,

3. Mah~sis1,-?ayang d e p a t memperh~tilcanc a r a oenzkaien a l a t
akan m e n i n g k a t k ~ nk e t a h a n a n d s n lceselan?.tan . k e r j a .

F. PTRTANY!-AN

FEI\ZLITI-AN

3zri a s u n s i d i a t a s d a p a t d i a j u k a c beb.?rspa p e r t a n y a a n y a i t u :.
1, Apalcah t a t a t e r t i b dan d i s l p l i n k e r j a 2 a p . t mening

-

k a t k a n , k 2 s e l a r n z t a ~k e r j a ,

2, Apqkeh mchasiswa b e r s i k ~ pp o s j ' . i f t e r h : ~ d a pd i s i p l i n
dan k e s e l 2 m s t a n k e r j a .

3. Apskah d i s i ~ l i n ,s i l m p kezjs d-?n keselzinatan k e r j a
nsninglcatkan k e b e r h n s i l a n pr.zktikcm.

G , KXGUlTt~-4R 1 DAMPsK .~I\ETJTIAN
?enelii;i.?r, i n i mempunpi bzSer7ns tuJu.n^n sesu.2.i dengan 2injquannya y a i t u :

9
1. Pix2inqn j u r u s a n u n t u k merenovasi worlcehcp T e t a
Saga s c ~ i n g g a~ 3 n j a d i~:..rorkshopyang n e n e n u h i p e r -

sy2r.3t;2n pengelola,zn y a n g d a p a t , m e ~ i n g k a t k a ns i k a p

2. F e n g s l c l n bln-l~shop dalam n e n i n e a t k a n p e l a y a a n , t a -

t3 t z r t i b d a n d i s i s l i n untuk n e n g h i n d a r i kecelalcasn k e r j a .

3 , Staf

pengajnr T a t a Bog3 clzlan nenbirnblng p?r!L-uli

-

ahan s e h i n g g a t e r c a p a i k e s e l s m a t a n h r j a yang mak-

si n n 1

.

.

.

4. Sumbsngan p i k i r a n b a g i k h a s s n a h ilmu pengetahuzn

d s n bah.i.n d a s a r b n g i p e n e l i t i a n - p e n e l i t i a n s e l a n jutnya.

F. D3FINISI 1.STIL:I.H
4gar t i d a k t e r jacti kesimpang s i u r n n a t au. t a n g g a ~

a n y a n s berbeda rnakz b e r i k u t i n i aksn d i j e l a s k a n beberapa i s t i l ? . h yyan.c berhuiungan dengnn jl~.c?~u.lp e n s l i t i l n s e h n

m i berikut :

c

1. Si!c2p

-

Y2ng dimaksud densan s i k a p dalam ? e n ? l i t i a n i n i a d a

l z h lcecenderungan mahasiswa b e r e a k s i terhad,?.p s u s t u

obyek t e r t e n t u s e s u a i dengan pengalaman dan k o n d i s i
1ingkun.sannya.

2. M.?hzs i s m
Mahasiswa adzlzh m2hasFswa J u r u s a n P e n d i d i k a n Kese-

10

~ s h k e r a a nK s l u s r g a b i d a n g s t u d F Tata B0g.3 p . n B b e n
a ~

.ikutiper!ruliq..han p r a k t e k d a n t e r d . s f t 3 . r pad.
ter Juli

-

semes-

D e s e ~ ' o ? r1992.

3. D i s i p l i n
Kes3cli.qan rnahasiss-ra un t u k . memn t n h i ket e r t i b s n 3::'n
p e r z t u r a n d a l a a workshop T a t a Soga ag.?.r n a h a s i s ~ i a
d s g a t rnelakssnz!inn

p r a k t ikum d e a s a n b a i k ,

4.. I(t.se:aratsr_

Senna - t i n d a k a n - y a n g d i l a k s a n a k a n . u n t u k m e n j a g a . . k s
selamztan dan rnenghindmi t e r j a d i n y a k e c e l a k a ~ n
d s l a n p e l a k s z n a a n p r z k t Fkum d i workshop Tst a Boga,

tents.ng sik?.p, 2 i s i p l i n d a n k e s e l ? m s t s n k e r j a

-~ s t i l z hsikap s e l a l u d i g u n s k a n s e c a r a
menggambarkzn. .b s g a i n s n s r e a k s i a t a u t i n d a l z n s e s e o r a n g
g a n g didaserkan atas p z n d i r i a n , keyakinzn &tau pendapstn y 2 s e s u a i d ~ n g a nobyek. A t x u d e n g a n k a t a l z i n s i k a p s e n a n t i a s a t e p a t d i k a t a k a n s e b a g a i k e s e d i a a n b e r e a k s i un:

t u k s u a t u h s l , s u a t u obyek, h a 1 i n i dlkemukakcin , o l e h '
G e ~ u n g a n( 1980:149 )

. S e d a n g k a n ~ a!.at..J198.3
r
;9.

~ r

) men..-

d e f i n i s i k z n , .sika'p. dr,lam bulcunya : An t r a d i t i o n a l l e e r n e d
p r e d i s p o s i t i o n t o behAve i n a c o n s i s t z n t way tov:ard

agiv

e n c l a s s or' o ~ j e c t s2 i l r u k i p d a r i S n z l i s h and E n g l i s h (

1958:50 ).
J z d i s i k ? . ~:an bah!.ia s i k a p adnl.ah k e s d s e n d a l a n ciiri z s n u s i a
yacg n ~ n g g 5 r a k k a nu n t u k j s r t i n d s k ,

ng?.n p e r s s a a n - p e r a s a e n

z e n y e r t a i nanusiz

. de

t s r t z n t u dslsm msnanggapi obyek,

Kenudian menurut; W i t h e r i n g t o n ( 1983:137 ) meng2.t s k a n b?hv;z s i k 2 p d a p a t b i a r t i k ~ ns e b o g s i s u z t u kecendeI

11

12
rungan ind.ividu untulc b e r f i k i r a t a u bsrtins'rrah l 2 k u yang
khas mznurut a t u r z n - s t u r s n t e r t l n t u , d z l m a r t i l a i n un-

-

t u k ~ e n g e v a l u a s isuntr. oSyek a t a u sirnbol d.a_ri obyek da

lnm c,?ra t s r t e n t u , S e l s n d u t n y a Flinkel ( 1924 : jO ) juga
mernberikan b a t a s a n bahwa yang c'.im?ksud dengan sikiip adal a h kecenderungan dalam d i r i subyek untuk rnsnerins a t a u
menolak obyek b e r d z s a r k a n p e n i l 2 i a n t e r h a d a p o b y ~ ki t u
s e b a g l i s e s u a t u yang b e r h a r g a ( b a i k a t a u t i d a k b a i k ).
Pendapat i n i juga didukung o l e h PTurkanca dan Surnartono

*

( 1986 : 275 ) s e p a k a t m e n d e f i n i s i k a n s i k a p s e b a g z i su-

a t u p r e d . i s p Q s i s i a t a u kecenderungan untuk rnelakukan s u a
t u respon dengan c a r a - c a r a t e r t e n t u t e r h a d a p d u n i a s e k-i
tarnya,

bailc berupa i n d i v i d u - i n d i v i d u maugun obyek t e -r

tentu.
D a r i pendagat baberaba a h l i d i a t a s d a p a t disim-

pulkan bahwa pada umumnya s i k a p a d a l a h merupskan kecenderungan ( ~ r e d i s p o s i s ia t a u tendency ). Dzlan h a 1 i n i
n s m p k bahwa s i k s p belum merupskzn t i n d a k z n s t a b t i n g

-

kah l a k u ynnz terbuka. Dzng8n d e x i k i a n d ? p ? t d i b e r i k q n
b a t a s a n b?h!:m s i k q p qd3-Lqh kec enderungen i n Z i v i d u un tulx
b e r t i n d s k a t a u m r e s p o n s e s u z t u obyek, b a i k yang ber'oen
buk banda, i d e a t a u konsep, dan p e r i s t b w a b e r d a s s r k s n
k e y a k i n m a t a u p e n i l a i a n n y a , Dalan h s l i n i t e n t u n y z s i kap akan d i k a i t k a n dengan s i h p pada p e n e l i t i a n i n i y a i t u pada d i s i p l i n dan keselamatan k e r j a d i workshop,
Lebih l a n j u t Marr'at ~ e n j e l a s k a nbahl:;a s i k a ? meru-

pakan S e s a t u ? n kognisi yang mempunysi valensi dsn akhir
nya. 'oerintezrasi ke dalam pol? yang lebih luss. Hal ini
dap?.$ dilihst dalan diagrzc berilrdt ini :

D/
Dorongan

.

Gzrnbar '1 : Diagrarr. Alir Posisi Sikap
m

Dik;e'ip

dnri Newcomb ( 1978 : 69 )

Di~gramCi atas menggsmberkan perkembangan selek-

si dan regenerasi tingkah laku individu yang berpsngkal
pads dorongan dan akhirnyz nencapzi puncak pads nilai

-

nil.3i. Nilai inilah yang menunjukkan konsistensi organ2
:

s a s i tingkah lsku individu. Jadi d:?n.s.?n de~ikiansikap

nempunyai arzh y a n s merupakan salzh satu dari karakteris
~ i ksiksp. S a l ini sesuli seperti.apa yaqg dikonulcalcan

L

o l e h Sax ( 1980 ) yang.dikutip oleh Saifuddin AZk~ar ( 1988 :

9

) nengatakan bahwa karakteristik siknp a n t 8 ~ ala-

in meliputi : arah, intensitas,'keluas2n, konsistensi

clan s p o n t a n i t a s . Dengan deaiki.2-n y ~ n gdimsksud denzzn
a r s h pad2 s i h p a r t i n p a s i k a p akzn mznun julckan apakah
s e s e o r a n g n e n y e t u j u i z t 2 u ticlak n e n y 5 t u j u i , apzkqh mln
clukuag a t a u t i d s k nen?,ukung t e r h q d s p s u ? t u obysk. I n t e n
sit9s a t s u k e k u s t a n s i k a p pad?. s z t i ? p orn.ng belum t e n t u

sama. 'Du-2 Orzng ssmn-saoz. nenpunyai s i k a p p o s i t i f t e r hadap s e s u a t u , r u n g k i n t i d z k sama i n t e n s i t z s n y a dslam
a r t i yang s a t u p o s i t i f akan t e t a p i yang l a i n l e b i h po-

s i t i f l a g i d a r i pada yang pertsma.
K a r a k t e r i s t i k b e r i k u t n y a a d a l a h Beluasan s i k a p .
P e n g e r t i a n k e l u a s a n s i k p menunjukkan kepada l u a s t i

-

daknya cakupan a s p e k obyek s i k a p yang d i s e t u j u i a t a u ti
dak c l i s e t u j u i o l e h seseorang. S e l a n j u t n y a . a d a l a h K o n s i ~
t e n s i s i k a p d i t u n j u k k a n o l e h k e s e s u a i a n a n t s r a p e r n y a t aan s i k z p yang dikenukak2.n o l e h suSPek dengan responnya
t e r h s d n p obyek s i k s g . Dan y2ng t e r a k h i r a d a l a h s p o n t a n-i
t a s n y s y a i t u s e j?.uh nans kesiap,?n subyek untuk nenyataksn s i k . 2 ~s' e c a r a s p o n t a n t s n p a p e r l u desakan a t s u telcsr,
an.
Menurut M a r t a t ( 1982 : 13 ) s i k s p s e s e o r z n g r z -

. ' l e t i f k o n s t a n dan agbk s u s s h b e r u b a h , k a l a u t e r j ? d i pey
u b s h ~ i ndalam s i k n p b e r w t i adanya tckenan a t a u r a n g s a n s
an yang k u s t s e h i n g g a mampu menarik p e r h a t i a n organisme.
D i a w a l i d a r i k e t e r t a r i k s n i t u l a h orgsnisme rnencari a r t i
s t i m u l u s untulc s e l a n j u t n y a riieneriina a t u menolak rsngsanq
a n yang d3t3ng m e l n l u i p r o s e s t e r t e n t u . S a h h s a t u p r o

-

s e s Sang zampp nerub3hnya z d . n l a 3 r n e l a l u i p r o s e s b e l a j a r
d a n pend i d ilcan.
Serd.?.s3rk.n

--

.,:&.?.

t e o r i - t e o . r i p e r u b s h a n s i k s ~d i a tss

S i l 2 d i t - i n j ~ uct.?.~ic?.spek y.?.ng znmyengaruhinys d,?.-

-

u.-e:cteril?.l d9-c i n t 3 r n 3 l . Ne
pzk dijed?,k.?in a t ? s 32rll.79ruh

n u r u f ; !:layzn Koya

-

1995 : 25 ) y a n g Itlkemuk%ksn o l e h Sla-

set R i a d i 6,ahwa pengaruh i n t e r n s ? bersumber d q r i p i k i r -

a n d s n s s . n g s t b r ? s s r pzng-?ruhnya t e r h s d s p pembentukan dan
perub.?.h~ns i k a p , sedangkan f z k t o r e x t e r n a l m e l a l u i i n t e r a k s i dengan l i n g k u n g a n juga t u r u t mempengaruhi perubah

-

a n dan p2mbentukan s i k a p .
P r e d i s p o s i s i u n t & S z r s i k a p menerima a t a u menolek
t e r h a d a p obyek t e r t e n t u mencnkup konponen k o g n i s i , a f ek-

s i dan konponen kecenderungan u n t u k b e r t i n c l a k ( k o n a s i ).
Ronponen-komponen t e r s e b u t t i d a k b e r d i r i s e n d i r i , mela

-

9

i n k a n s a l i n g b e r i n t e r a k s i s e c a r a komprehensif a t a u t e r

-

i n t e g r s s i . A r t i g y a d a l a n merespon s u a t u obyek k e t i g a kom
ponzn t e r s e b u t mcnpunyai Deranan m s i n g - n a s i n g p n a men~ ~ o a p o n ekno g n i s i b e r i s i p e r s e p s i , kepercayaan y?ng

TT

, n a n t i n y a nk.?n n;enjav:sb p e r t a n y a a n t e n t a n g s p a yang d i p i k i r h n a t a u d i p e r s e p s i k n n d a r i obyek s i k a p . Xomponen a f e k

s i akan,;nsnjawab p e r t a n y a a n t e n t s n g a p a yang d i r ~ s a k a n.r
( suka a t a u t i d a k suka ). Komponen i n i merupakan kompo

-.

nen p e r a s a a n y a n g menyangkut e m o s i o n a l subyek s e s e o r a n g '
t e r h a d a p s e s u q t u obyek sik2-p . Sedangkan konponen k o n a s i

men j a m b t e n t s n g bagsin?nc? kesed.iaal-l a t a u kesiap3.n i n d i v i d u untuk
s i L ~ . p g m i s a l n y a s e s e o r a. n g yeng b e r s i k a p menolak
.. .

,

..-

..

+ .

tentu

t i n g k a h l a k u yang d i t a m p i l k a n n y a a k a n berbeda dengan
t i n g k a h l a k u mereka y a n g s e t u j u .

-

Orang yang menolak s e

s u a t u b i a s a n y a b e r b i c a r a s i n i s , sedangkan mereka

yang

s e t u j u b i a s a n y a akan b e r s i k a p o p t i r n i s dan s e n a n g s e k a l i .
J a d i s i k a p d i d a s a r k a n p a d a konsep e v a l u a s i b e r k e n a a n de_
ngan obyek t e r t e n t u a k a n menggugah m o t i f u n t u k b e r t i n g kah l a k u . S i k a p d a p a t digambarkan dalam b e r b a g a i k u a l i -

-

t a s d a n i n t e n s i t a s y a n g . b e r b e d a y a n g b e r g e r a k d a r i ku

t u b p o s i t i f k e a r a h k u t u b n e g a t i f d a n b e g i t u p u l a sebal i k n y a . S i k a p d a p a t p u l a digambarkan d a r i h a s i l ' b e l ajar
dan h a s i l perkembangan s e s u a i d e n g a n k o n d i s i y a n g t e l a h
d i l a l u i n y a . ..Sikap m e m i l i k i B a s a r a n t e r t e n t u y a n g

-

kon

k r i t maupun dalam b e n t u k a b s t r a k . S i k a p yang m e m i l i k i
k a r a k t e r i s t i k gang s a n a pada umumnya cenderung u n t u k
membentuk kelompok t e r t e n t u ,

a n b e r t i n e a k seseor.?.ng t e r h s d s p s u q t u ob;:?k

tidak ter-

l e ~ a sd a r i pili,iran Car? p e r a s s a n n y s q -E',:7~:1: .-:yang- dFpi!cFr

komponen s i k a p i t u s e n d i r i . D a l s m , n e n e r i n a s t i m u l u s ,
Bomponen-komponen

s i k a p h a r u s b e r i n t e r a k s i s e c a r a se-

l a r a s d a n k o n s i s t e n , A p a b i l a komponen-ko~ponen i t u t i
d.a4 t i d s k . s e l a . r a s dengsn tindalcan yang pada a k b i r n y a

a k a n d a p a t n e n g a k i b c t k a n t e r j a d i n y a k e t i d a k seimbzng
.

.

-

*

an. Ke t i d a k s e i m b a n g a n i n i meny:babkan

-

t e r j a d i n y a pe

rubahan sikap.
U n t u k m e l a k u k a n p e r u b a h a n s i k a p s e s e o r a n g dap a t d i l a k u k a n d e n g a n b s r b a g a i m a c a m car?. y a i t u :

a , Plemberikan m o t i v a s i y a n g t i n g g i t e r h a d a p

orzng

lain.
b.

N2nunjukkan h r e d i b i 1 i t z . s y a n g t i n g g i t e r b s d z p
oTsng l a i n ,

c . Memberilcan k e p s r c a y a a n y a n g p z n u h .
d. M e m S e r i B ~ ~sni m p a t i y a n g dslam.

e . PIelakukan g s b u n ~ s nc?engan k e l o n p o k y a n g b Fhzrzpksn
f

.

. r;lemberikan

rss?. t e k u t b n g i y a n g mzlskukan p e r o S a 2

sn,

-. .
5. R e n i a b u l k a n r a s a a g r e s i f i t a s t e r s e n c n l .

h. D i b e r i k a n p ? n g , ? r a h a n oleh i 2 . n ~r n e n p c r c a y a i n y s .

i. T~lengnd~Xsn
p e r s u a s i b 3 c i yang d2?.? t 3 i p e n ~ ? . r u h i .
y. I~lr?laku:ian propag:tnda y.?ng tf;erus m(2nerus.
J a d i den;.;?.n ~~?nze;un.-i!cc?n
sepului-! n?c?in c a r 2 di-

a t:1s m-llc:. ?.?ngenai d i s i g l i n ada d u s pendapat, y l k n i ~ e n d a ~
p a t t r a d i s i o n s l dan pendapat modlrn. 1.1enurut ~ e n d z p s t
t r a d i s i o n a l d i s i p l i n i t u a d a l a h usaha mengatur kelaku

-

a n anak d i d i k yang d a t a n g d z r i p i h a k guru dengan neng

-

gunakan b e r b a g a i mscam usaha dan tindaksn. D i s i p l i n i t u
..

..

d i a t u ~o l e h kekuasaan di l u & , d i r i anak a t a u disebub
juga o t o k r a s i s i s t e m ,
D i s i p l i n yzng d i d s s a r k a n o l 2 h k s s a d a r a n ysng

tin^

g i a d a l a h c i i s i p l i n yang d s p a t t s 3 r n lama.- g i s i p l i n razg
d i l ~ k u k a nt i d a k dengsn k e s e d z r a n zkan n e x b u a t an?.k ter

-

. teka.n d a r i k o n d i s i d i s i p l l n i t u sendFrF.

D i s i p l i n supsya b i s a

baik a p a b i l a

d i t a t a dengan b a i k a t a u d i b e r i k a n a t u r a n main s e s u a i dengan kemampuan rnahssiswa yang akan menatuhinya. D i s i p l i n
b i s a tega4 a p a b i l a d i s i p l i n i t u d i a u l s i o l e h guru yang
akan memSerikan panutan, S s l a i n d a r i i t u d i s i p l i n juga
h a r u s d i b a r e n g i den-gsn ancanan dan hukum2.p yang wajar,

.-. - ..: ~:-~::2.:~~7?,

,-



1

I?in

?::2tz,

33:sqc

' g ~ . r ; s 5 ic~~:1usn

sell

bzik b-a1=?r!L:arcr?_s pr.,::snan

6sr2 l u z ~c e l a i n k a n

'r2 i n s y s f a n

lab k e s a t u h l n l a h i r i a h , ju>:anlzh p k s a a n , dan buksn k e t g

atzn k l p a d a o t c z i t a s untuk n e x a k u h i t2t~.t e r t i b dzn p e r aS u k a n l a h k 3 7 a t u 5 z z o t o a z t i s , u n t u k z e l a k s a n s t i a n Sang bail:.

D i s i p l i n z d ~ l a hr a s a t a n g g u n g ja::~ab d a r i pihak ~ u r i d

S e ~ d a s s r k a nk e ~ a t a n g a nrasa sosi,?l.
E.1 d i a t a s didu3r;ung jugs o l e h t e o r i Carl Rogers
( Akta V : 63 ) neng,?.tskan bahws Zaktor ysng emzt 3 e r 2 e
n.-.ruh
--G.-.-

-

~ 2 5 ~ : :i-znesz~".c'--3.n
3-.d i s i- ~ l i nadilzb
.
,r,?nci~t.?.l;.a.p
ik-

1 F z s o s i o e z o s i o n n l d s l n r ! su.i.s=.ni j e l ? . J . ? r , P.?nSz;st

P,og.?rs -a

..

clis~sual.c?,nd z n ~ q njuml?.h

s i s x a d a c j 2 n i s k e g i . ~ ? ? n . Luns ru.?.ng:in y a n g dnpzt d i g5rzunaka-n sebns.?i ?e?.oz-.n

52 ML3 u n t ~ d c tirlp
(

u n t u k worksho? T a t a 5oga 2.

~ i ~ \ . i " .di?-:utip
,

d ~ r iYernina S i r e g a r dl-:;:

1333 : 5 ), Ul;ur?n I-i dip"ro1eh dcr?g~.r!nsr;.,p-?rbnti?cnn

ukur2.n !;ujl,th s i s m

72:;.

b c r u a u r o n t-sr?!'111

1,': t a h u n , si:;-.~ jcp:? ?',-ia t ? u c!ur!uk
ul.:ur.an

ja,

kursi, ni-.gri

SXI;):~~

clcn;?n

pnda vraktu bc?lej.?r

a k n u tcxp::k

,

?er?yim~?.an3n
y?r?g

I r ~ i nc!,qn jnrnlc a n t a r s s a t u z e j ? k e r j a d:..r?can mej.? k 2 r j a
lainnya,

.?j-?

6.F:

;-apz

2-::::ct; :.-*h
77

q

e.5

3t,?s2;7a.

P:2T:?;?.r~.t.T.z

. . a.fLa7_,:h : kuzt , r z t a tan?? pec3.h-nee .?h
j-nzgc.?l

~ l u st a p i t iC:\l.: I:lr: :LZ dan mudah d i b e r
. .
s i h k a n . SaxSupgan suc:,ul; laxt-a1 aer,gnn tembolc seharusn:?s

2 ~ ~ 1~8~bi111"9Tl?l~ii:,
2
cl
h

- e l ? ~ z ? ~ u unku;:
ng

~ernuC3hkanp ? a b e ~ s i h a n . h n t a i s e b s i k n g n

ni~ing:::?ngnrzh ??da ssnbungnn a i r ( d r a i n c g e ) , q a r

agal.:

l z ~ t a bi e S 2 s d a r i 3ir pang t e r g e n ? n g don t e t a p kering.

,c. D i n d i n g
~ i n r i i ~se5.?.ikng?.
g
- ter5ua.b dari b?hen .gang tahan 12-

-

~

na, r R t a clan mudali d i 5 2 r s i l ~ k s n . 1:larna yang bs.il-: adalzh

..

m r n a t l r z n g sunaya d a p a t menciptakan s u a s a n a y a n g l e 3 i h

cercer1sn.g

a!-. 1s.ngit -1angi t
1 . 3 . n g i t - l z nu ~ ti seb7 i l r n y a rata dan t a n p a hiesan 7 o . n ~

-

~eny1-1litk,?.ndnlzn z e z b e ~ s i h s n n y a . Y . 3 3 ~hzrus ?i
. . _~
_ _._
~ r h ~ t i
k?.n cx6.?b

as

d.??i-

i1 F

b e r ~ i 4 k . ~ nt l,~ a a t ;~

p y ; _ y k~~ lr c~x b
~ ~ . b ? ,C:?.n
n

be -

dzbu,

e. Pinku. 3.3n jendqlo

F i n t u dan j e n d . 5 1 ~s - . d ~ p ? tnur?:?rj.n
:.r:.c?.t
.

n e n e n p e l d--.agr,n

psda d i n d i c g . St2bzl>:ny?. rliterz?X?.n ..;isten s e t u ?,r,2h

un t u k :cnshindc?.rk?.n d . ? r i t u b r u k n n
f. V e n t i l 3 s i

R u a n ~ z r ?:;or1:sbop

xembutu.h>:r.3 v e n t b l a s i yacz cu';;p

sxpeya ru?.ng?.n a e l z l u annn clan ny,?.z.?n. Ru?,ngan yang pa-

n a s , t e r t u t u - p dsn Iembzb d a 2 a t mFngganggu .sv,:.asana k e r -

ja.
6 . Ca32.y"

P e ~ e r a n g ~ 2 -g?.ng
n
2 i a t u r deag?.n b a i k nerupakan fakL

L.OP

gsng nempengaruhi h a s i l k e r j a . Xslau penerangan s e -

c a r a a l a n i a h t i d a k nencukupi mgka d iusahalcsn pennabshan
penerangzn b u a t a n . Da.lan h a 1 i n i yzng c l i p e r h e t i k a n adal z h pemasansnn larnpu-lanpu t i d a k nenimbulkan bayangan d i
s u s t u ternpat, dan t i d a k p u l a nenyilauksn.'
h. Sumber a i r dan buangan a i r k o t o r

Sumber a i r b e r s i h ' h a r u s ada dalam rusngan work

-

.

shop supaya jangzn t e r j a d i g e r a k a n b o l a k b a l i k dalam
nengambil a i r ke tempst l a i n , d a n juga mencegah l a n t a i
b s s a h a k i b a t adanya a i r yang t u n ~ a hd.i l s n t a i yang dap a t mengakibatkan kecelakza;

s e p e r t i t e r p e l e s e t . Buang

a n a i r k o t o r h a r u s l a n c a r , s,ehingga t i d a k meninbulkan
bau yang t i d a k . e n s k yang d a p t menimbulkan pengzruh pzd a c a r a k e r j a yang t i 6 a k b a i k
h. Palizian k e r j a

12ma b,?Berja/praktek b i : workshop s e p e r t i n?lindungri ba-

cele

dan d a r i panzis yang k e l u a r d a r i oven, konpor dzn s e b a
g s i n y a , P e r a n g k a t p2knian k e r j s t 2 r d i r i d a r i t o p i ,

mek, s c r b a t dan pan l a p , S y a r a t - s y a r a t untuk p a k a i a n Ker
ja

yaitu :
1). b e r s i g a t rnelindungi.

4).

Ringzn d i p z k n i .

5). T e r b u s t

d=l.ri b?.