PENGARUH MEKANISME CORPORATE GOVERNANCE (5)

PENGARUH MEKANISME CORPORATE
GOVERNANCE DAN KARAKTERISTIK
PERUSAHAAN TERHADAP KINERJA
LINGKUNGAN
(Studi Empiris pada Perusahaan yang Memiliki Peringkat pada
PROPER dan Terdaftar dalam BEI pada Tahun 2010 dan 2011)

SKRIPSI
Diajukan sebagai salah satu syarat
untuk menyelesaikan Program Sarjana (S1)
pada Program Sarjana Fakultas Ekonomika dan Bisnis
Universitas Diponegoro

Disusun oleh :
NINA YESIKA
NIM. C2C008096

FAKULTAS EKONOMIKA DAN BISNIS
UNIVERSITAS DIPONEGORO
SEMARANG
2013


PERSETUJUAN SKRIPSI

Nama Penyusun

:

Nina Yesika

Nomor Induk Mahasiswa

:

C2C008096

Fakultas / Jurusan

:

Ekonomika dan Bisnis/ Akuntansi


Judul Skripsi

:

PENGARUH MEKANISME CORPORATE
GOVERNANCE DAN KARAKTERISTIK
PERUSAHAAN TERHADAP
KINERJA LINGKUNGAN

Dosen Pembimbing

:

Anis Chariri, S.E.,M.Com.,P.hD.,Akt

Semarang, 14 Februari 2013
Dosen Pembimbing,

(Anis Chariri,SE.,M.Com.,P.hD.,Akt)

NIP. 196708091992031001

ii

PENGESAHAN KELULUSAN UJIAN

Nama Mahasiswa

:

Nina Yesika

Nomor Induk Mahasiswa

:

C2C008096

Fakultas / Jurusan


:

Ekonomika dan Bisnis/ Akuntansi

Judul Skripsi

:

PENGARUH MEKANISME CORPORATE
GOVERNANCE DAN KARAKTERISTIK
PERUSAHAAN TERHADAP
KINERJA LINGKUNGAN

Telah dinyatakan lulus ujian pada tanggal 20 Februari 2013
Tim Penguji

1. Anis Chariri, S.E.,M.Com.,P.hD.,Akt

(……………………….)


2. Dr. H. Agus Purwanto, M.Si,Akt

(……………………….)

3. Dul Muid, S.E., M.Si.,Akt

(……………………….)

iii

YATAAN ORISINALITAS SKRIPSI
n tr
 tnn
 
s y,   s  m r , mnytn
judul PENGARUH MEKANISME

 s rps
nn


CORPORATE
GOVERNANCE DAN KARAKTERISTIK PERUSAHAAN TERHADAP
KINERJA LINGKUNGAN (Studi pada Perusahaan yang Memiliki Peringkat pada
PROPER dan Terdaftar dalam BEI pada Tahun 2010 dan 2011) adalah hasil karya
saya sendiri. Dengan ini saya menyatakan dengan sesungguhnya bahwa dalam skripsi
ini tidak terdapat keseluruhan atau sebagaian tulisan orang lain yang saya ambil
dengan cara menyalin arau meniru dalam bentuk rangkaian kalimat atau simbol yang
menunjukkan gagasan atau pendapat atau pemikiran dari penulis lain, yang saya akui
seolah-olah sebagai tulisan saya sendiri, dan/atau tidak terdapat bagian atau
keseluruhan tulisan yang saya salin, tiru, atau yang saya ambil dari tulisan orang lain
tanpa memberikan pengakuan penulis aslinya.
Apabila saya melakukan tindakan yang bertentangan dengan hal tersebut
diatas, baik disengaja maupun tidak, dengan ini saya menyatakan menarik skripsi
yang saya ajukan sebagai hasil tuilisan saya sendiri ini. Bila kemungkinan terbukti
bahwa saya melakukan tindakan menyalin atau meniru tulisan orang lain seolah-olah
hasil pemikiran saya sendiri, berarti gelar dan ijasah yang telah diberikan oleh
universitas batal saya terima.
Semarang, 14 Februari 2013
Yang membuat pernyataan


(Nina Yesika)
NIM. C2C008096

iv

ABSTRACT
This research aims to determine the impact of corporate governance
mechanism and corporate characteristics to environmental performance The proxy
of corporate governance mechanism is size of board commisioner, proportion
independence of board commisioner, and audit committee meeting. The proxy of
corporate characteristic is profitability, leverage, and variety industri.
Environmental performance is measured by PROPER rating that issued by
Environmental Ministry.
Research design is quantitative method to determine the relationship between
variables by testing hypothesis. The sample elected method is purposive sampling
which companies listed in Indonesia Stock Exchange and PROPER in 2010 and
2011. The 23 corporate annual reports were analized as samples. The examined
technique hypohesis is mutiple regression by using SPSS program.
The result of research is proportion independence of board commisioner and
variety of industry had positive significant influence otherwise size of board

commisioner had negative significant influence on environmental performance.
Profitability, leverage and audit committee meeting had no significant influence on
environmental performance. The result was not appropriate with legitimacy theory
that state profitability and leverage had a negative significant influence on
environmental performance.
Keyword :

environmental performance, corporate governance, profitability,
leverage, variety of industry, PROPER.




  !"#" ""$ %&"# '&!"( %$)% *+!'+!
&+,!* - $!$!)$ '!")( !(-' $!# &$"&. /$)%
*+!'+! &+,!* 0& -&"$ -( "$"! -1 $+%)!)2 '!+'+!)
$+%)!) -'-2 - #"%( '!%" $+% "-. 3!$!)$ '!")(
0& -&"$ -( '!+4 )2 ,!& - #) -")!. 3!# &$"&
- -& '&&"$ '!&$ 5675 0& -! $ +( 3%!
8&$"& 9-"'.

:) ' 0& -&"$ -& %+- $"4 0& %&"#
(" "& ! ,!  %" '&"# ('+)). /+- '%( )%'
%&&"$ ;?@AB ?CD;E@FG '- '!")( 0& !-4! -% 5675
- H7I '- (" JKLK - JKLL. M"%( )%' -% '  -( JN
'!")(. O$$ '&"# ('+)) -$"$ -& %&&"$ ))
!&!) !&- -& %&&"$ '!+&!% PPP.
9) ' 0& -'!+( (1 '!+'+!) $+%)!) -'- -
#) -")! !'&!"( '+)4 )-&$ "$"! -1 $+%)!) !'&!"(
&4 !(-' $!# &$"&. !+4 )2 ,!& - #"%( '!%"
$+% "- -$ !'&!"( !(-' $!# &$"&. 9) '  -$
)# -& +! &%) 0& %0$ '!+4 ) - ,!&
!'&!"( &4 !(-' $!# &$"&.
3 $"* Q $!# &$"&2 *+!'+! &+,!*2 '!+4 )2 ,!&2
#) -")!2 5675

vi

RAST UVWXAWSTY
Z[\] ^_[`[a bcd[e]^ bfd\fg`fd `cbfhf i[jfd kfdl mfjf n[f^f _fdl
^cdfdg]f^f oce]obfj`fd afjofgp_f ^cj]dllf bcdce]g]fd hfd bcd[e]^fd ^`a]b^] ]d]

hfbfg h]^cec^f]`fd [dg[` ococd[j] ^fefj ^fg[ ^_fafg [dg[` ocd_cec^f]`fd Zaqlafo
rfa\fdf bfhf sf`[egf^ t`qdqo]`f hfd u]^d]^ vd]wca^]gf^ x]bqdclqaq rcofafdly
Zcd[e]^ ocd_fhfa] zfj{f bcd[e]^fd ^`a]b^] ]d] hfbfg gca^cec^f]`fd `facdf
fhfd_f |fob[a gfdlfd hfa] zcazflf] b]jf`y }ecj `facdf ]g[~ bcd[e]^ ocdl[|fb`fd
gca]of`f^]j fgf^ zfdg[fd hfd h[`[dlfd _fdl zcl]g[ zc^fa hfa
y ufbf` Zaq€y y mqjfofh pf^]a~ myr]y~ ‚`gy~Zjyx ^cef`[ xc`fd sf`[egf^
t`qdqo] vd]wca^]gf^ x]bqdclqaqy
ƒy ufbf` ‚d]^ „jfa]a]~ ryty~my„qoy~‚`gy~Zjyx ^cef`[ xq^cd Zcoz]oz]dl fgf^
{f`g[~ fafjfd~ hfd ^co[f z]oz]dlfd `cbfhf bcd[e]^ ^cefof bcd[e]^fd
^`a]b^] ]d]y ica]of `f^]j fgf^ ]eo[ _fdl gcefj h]zca]`fd `cbfhf bcd[e]^y
…y ufbf` Z[\] fagq~ ryty~myr]y~ ‚`gy~ Zjyx ^cef`[ xq^cd †fe]
‡y rco[f hq^cd _fdl gcefj ocozca]`fd ]eo[ bcdlcgfj[fd ^cefof bcd[e]^
ocd[dg[g ]eo[ h] sf`[egf^ t`qdqo]`f hfd u]^d]^ vd]wca^]gf^ x]bqdclqaqy

5. Seluruh kerabat, teman, pihak-pihak yang sudah membantu namun tidak
bisa penulis sebutkan satu per satu. Terima kasih atas bantuan dan doanya.

Semarang, 14 Februari 2013
Penulis


vii

MOTTO DAN PERSEMBAHAN
Setiap perkara dapat kutanggung di dalam Dia yang
memberikan kekuatan kepadaku (filipi 4:13)
Serahkanlah segala perbuatanmu kepada Tuhan, maka
terlaksanalah segala rencanamu (amsal 16:3)
Ora et Labora

Skripsi ini ku persembahkan kepada:



 ˆ‰Š‰ ‹‰Œ ‰Ž‰‰ ‘’ ‹“ ”’•–‰— ˜™”’” š•“”’”
š™‹’‰ ›•‰Œ– ’‰‘’ œ•ž“Œ ™Ÿ“•“Œ– ‹‰Œ ‰•“‰Œ‰  ‰•“–‰Œ¡
‰’‹‰•‰‘’ œ¢”‰ N‰‰¢“Œ‰ — ‹£ ¤“‹›Œ‰ — ‹‹£ ¤’•‰ M‰£›• ‹‰Œ ¥™Œ“ ‘‰¡ ”™•‰
š™Š›Œ‰‘‰Œ‘’ œ˜›•™¢“› ¦‰Ž‰Œ“™¢  ‹‰Œ §™¢“c“‰ ¨•™‰ ¡
 ‰Ž‰‰ ™•‰“‘‘’


viii

©Aª«¬­ ®¯®
°±²±³±´
°µLA¶A· ¸¹º¹L.................................................................................................. »
°µLA¶A· ¼½¾¿½À¹¸¹µ· ...................................................................................»»
°µLA¶A· ¼½·Á½¿A°µ·................................................................................. »»»
¼½¾·ÂµÀµµ· þÄGÄ·µLÄÀµ¿ ¿K¾Ä¼¿Ä ......................................................... »v
AÅ¿À¾ACÀ ...............................................................................................................v
AÅ¿À¾AK ............................................................................................................... Æ»
KAÀµ ¼½·Áµ·ÀA¾ ............................................................................................ Æ»»
¼½¾¿½¶ÅA°µ· .................................................................................................. Æ»»»
DAÇÀµ¾ ÀµÅ½L................................................................................................... x»»
DAÇÀµ¾ GA¶ÅA¾ ............................................................................................. x»»»
DAÇÀµ¾ LA¶¼Ä¾A· ........................................................................................... »xv
ÅAÅ Ä ¼½·ºµ°¹L¹µ·
1.1 L±t±rÅȲ±É±´Ê ................................................................................................... 1
1.2 ¾Ë³±us´ ¶±±s ²±Ì
.............................................................................................. 9
1.3 ÀËÍ˱´ ¼È´È²»»t±´ ............................................................................................... 10
1.4 ¶±´Î±±t¼È´È²»»t±´ ............................................................................................. 11
1.5 ¿»stȳ±»tɱ ¼È´Ë²»±s ´ ........................................................................................ 12
ÅAÅ ÄÄ ÀÄ·¸A¹µ· ¼¹¿ÀµÏµ
2.1 L±´Ð±±s ´ ÀÈ»or ................................................................................................. 13
2.1.1 ÀÈ»or LÈÊ»»t³±»s
..................................................................................... 13
2.1.2 ÀÈ»orAÊÈ´Ñy .......................................................................................... 15
2.2 K»´Èrͱ L»´ÊÉ˴ʱ´ ........................................................................................... 1Ò
2.3 ¼È´»²±»±´ Ï»´ÈÍr± L»´ÊÉ˴ʱ´ ¶È´ÊÊË´±É±´ ¼¾Ã¼½¾ ................................... 1Ó
2.4 Co
............................................. 19
±portÈ GovÈ´r ±´ÑÈ ÔÀ±±t KȲղ± ¼È±usr ̱±´Ö
2.4.1 DÈλ´»»s Co
.............................................................. 19
±portÈ GovÈ´r ±´ÑÈ
2.4.2 As±sCo
................................................................... 21
±portÈ GÕÆÈ´r ±´ÑÈ
2.4.3 ¶Èɱ´»³
s È Co
........................................................ 22
±portÈ GÕÆÈ´r ±´ÑÈ
ix

2.4.3.1 D×ØÙÚ ÛÜÝÞÙs Þrs ........................................................................
2.4.3.2 KÜÝÞsÙÞrsßÚà×á×Úà×Ú ................................................................
2.4.3.3 AâãÞäÞtÙs KÜÝÞt× AåàÞt ..............................................................
2.4.4 æÞst×Ý çÚ× èÞ×ràÙÚ èØoèÞ×r
...............................................................
2.4.5 KÙrÙâã×ÞrÞstâ ê×usÙr ë
ÙÙÚ ........................................................................
2.4.5.1 êrÜìÞtÙíÞîÞtÙs ...............................................................................
2.4.5.2 L×v×rÙï× ....................................................................................
2.4.5.3 ð×ÚÞsßÚàåñÞtr ...............................................................................
2.5 ê×Ú×îÞÞtÙÚ è×àr Ùëåîu ..........................................................................................
2.ò K×Ùr ÚïâÙ ê×ÝÞâÞÙr Ú è×oÞrÞts
.............................................................................
2.é ê×år ÝÙusÚ óÞpot×Þss
.........................................................................................
2.éôõ ê×ÚïÙår ë öâå÷ÙÚ ø×wÙÚ KÜÝÞÙs Þrst×ër ÙàÙpKÞÚ×ùrÙ LÞÚïâåÚïÙÚ
......
2.éôú ê×ÚïÙår ë êÞsopr KÜÝÞsÙÞrsßÚà×á×Úà×Ú ã×ër ÙàÙpKÞÚ×ùrÙ LÞÚïâåÚïÙÚ
................................................................................................................
2.éôû ê×ÚïÙår ë AâãÞäÞtÙs KÜÝÞt× AåàÞt ×t ër ÙàÙp KÞÚ×ùrÙ LÞÚïâåÚïÙÚ ........
2.éôü ê×ÚïÙår ë êÜr ìÞtÙíÞîÞÙt s t×ër ÙàÙp KÞÚ×ùrÙ LÞÚïâåÚïÙÚ ...........................
2.éôý ê×ÚïÙår ë L×v×rÙï× t×ër ÙàÙp KÞÚ×ùrÙ LÞÚïâåÚïÙÚ .................................
2.éôò ê×ÚïÙår ë ð×ÚÞsßÚàåñÞtr t×ër ÙàÙp KÞÚ×ùrÙ LÞÚïâåÚïÙÚ ..........................

23
24
25

29
29
30
32


38
38
39
40
40
41
43

þAþ ßßß ÿ èçø ê  LßèßA
3.1 4 ÙÞrÙí×î ê×Ú×îÞÞtÙÚ àÙÚ D×ìÞÚÞÞs ÙÞrÙí×î ê×Ú×îÞÞtÙÚ ....................................... 44
3.1.1 ÙÞrÙí×î D×á×Úà×Ú .................................................................................... 44
3.1.2 ÙÞrÙí×î ßÚà×á×Úà×Ú .................................................................................. 45
3.1.2.1 öâå÷ÙÚ ø×ØÙÚ ÛÜÝÞsÙÞrs ............................................................. 45
..................................................... 45
3.1.2.2 êÞsopr KÜÝÞÙs ÞrsßÚà×á×Úà×Ú
3.1.2.3 AâãÞäÞtÙsKÜÝÞt× AåàÞt .................................................................. 4ò
3.1.2.4 êrÜìÞtÙíÞîÞtÙs ................................................................................... 4ò
3.1.2.5 L×v×rÙï× ....................................................................................... 4ò
3.1.2.ò ð×ÚÞs ßÚàåñÞtr .................................................................................. 4é
3.2 êÜáåîÙÞs àÙÚ æÙÝá×î ........................................................................................... 4é
3.3 ð×ÚÞsàÙÚ æåÝí×rDÙtÙ ......................................................................................... 48
3.4 ÿ×tÜà× AÚÙîÞÞss ................................................................................................... 48
3.4.1 ætÙÞtÞstâ ø×âs ÷ÞÞptì
.................................................................................... 48
3.4.2 öùÞ AsåÝÞs KîÙÞsâ ..................................................................................... 49
3.4.2.1 öùÞ Ü÷ÝÙîÞtÙs ............................................................................... 49
3.4.2.2 öùÞ ÿåîÞtâÜîÜÚÞ×ÞrtÙs ..................................................................... 50
3.4.2.3 öùÞ ó××t osâr ×àÙÞstÙs
...................................................................... 51
3.4.2.4 öùÞ AutÜâÜ÷×îÙÞs ............................................................................. 52
3.4.3 AÚÙîÞÞss×ïr×Þs
þ×rïÙÚàÙ ........................................................................ 53
3.4.4 öùÞ óÞpot×Þss
.............................................................................................. 54
3.4.4.1 öùÞ KÜ×ìÞÞs×Ú ø×t×Ý
r ÞÚÙÞs 2 ..................................................... 54
3.4.4.2 öùÞ æÞïÚÞìÞâÙÚñÞ æÞÝåîÙt Ú  t×st .................................................. 55
x

3.4.4.3 

   sr t t st

...................................................... 5

A  A
A
4.1 Dt   t .................................................................................................... 5
4.2 A  ssDt ...................................................................................................... 5
4.2.1
t t st s ! pt
..................................................................................... 5
4.2.2  As"# s K s ..................................................................................... $
4.2.2.1  %!# t s ............................................................................... &
4.2.2.2  " t%%  rt s ..................................................................... '
4.2.2.3  t osr ( st s
...................................................................... )
4.2.2.4  Au
%t %! s ............................................................................. 
4.2.3  s   pot ss
..................................................................................... 
4.2.3.1  s  K%
s t #
r  s *
2 ........................................... 
4.2.3.2  s 

 
#"t + t st ......................................... 8
4.2.3.3  s 

   sr tt st
............................................. 9
4.2.4  "   pot ss
................................................................................... 0
4.2.4.1  "   pot sstr# 
1 ................................................. 1
4.2.4.2  "   pot ssK(" 
2 ................................................... 1
3 ................................................... ,
4.2.4.3  "   pot ssK t  
4.2.4.4  "   pot ssK#-t
4 ............................................... ,
4.2.4.5  "   pot ssK # 
5 .................................................. 2
4.2.4.  "   pot ssK # 
. ................................................. 2
4.2.5  /prt s  s
........................................................................................ '
4.2.5.1  "r 0 1"#0 D2 K%# s rst 0r (pK r L " 
....................................................................................................... )
4.2.5.2  "r 0  sopr K%# s rs  (p ( t 0r (p K r
L "  .................................................................................... 3
4.2.5.3  "r 0 A/ 4 t s K%# t A"( tt 0r (pK r L " 
. 
4.2.5.4  "r 0 %r
t 5  t st 0r (pK r L " 
.................. 
4.2.5.5  "r 0 Lvr  t 0r (pK r L " 
........................ 
4.2.5.  "r 0 1 s (" tr t0r (pK r L " 
................ 

A  6
5.1 K s#-" ......................................................................................................... 7
5.2 #-  s ............................................................................................................ 81
5.3 Kt r5ts
...................................................................................................... 82
5.4
r .................................................................................................................. 83
DA+6* 
68 ............................................................................................... 84
LA*A .............................................................................................................. 88

xi

DA9:;< :;BE=

>?@AB 2.1

CDEFADE? GHIGJH .........................................................................19

>?@AB 2.2

HEKLM?N?K GAKABEFE?K >ADO?PQBu ..................................................33

>?@AB 4.1

GADRBAP?K S?TUAB GAKABEFE?K .......................................................5V

>?@AB 4.2

SF?FENFEM WANMDEUFEf .......................................................................5X

>?@AB 4.3

WENFDE@QNE YDAMQAKNE ZMQD?K WA[?K CRTEN?DEN ..........................5X

>?@AB 4.4

WENFDE@QNE YDAMQAKNE GDRURDNE CRTEN?DEN \KOAUAKOAK .................58

>?@AB 4.5

WENFDE@QNE YDAMQAKNE AMFE]EF?N CRTEFA AQOEF .............................59

>?@AB 4.V

WENFDE@QNE YDAMQAKNE ^AKEN \KOQNFDE ..............................................59

>?@AB 4.X

WENFDE@QNE YDAMQAKNE CEKAD_? `EKLMQKL?K S?TUAB ...................... Va

>?@AB 4.8

IKA S?TUBA CRBTRLRDRvSTEDKR] >ANF ..................................... V2

>?@AB 4.9

H?NEB Z_E bQBFEMRBRKEADEF?N .......................................................... V3

>?@AB 4.10

H?NEB Z_E HAFADRNMAO?NFENEF?N OAKL?K Z_E cBA_NAD ........................ V5

>?@AB 4.11

>?@AB WQD@EK d?FNRK................................................................... VV

>?@AB 4.12

>?@AB HQK >ANF ............................................................................. VX

>?@AB 4.13

>?@AB Z_E CRAfENEAK WAFADTEK?NE eH 2f ......................................... Vg

>?@AB 4.14

>?@AB Z_E SETQBF?K Y FANF ............................................................. Vh

>?@AB 4.15

>?@AB Z_E HALDANE G?NDNE?B e> FANFf ............................................... Vh

>?@AB 4.1V

>?@AB HEKLM?N?K iEURFANEN .......................................................... X0

xii

DAFTAR GAMBAR

jklmkn opq

rsntustn vwxky z{l|}kn|} ~kkl €yw |wn r‚}swl ppppppppppppppppppoƒ

jklmkn opo

rsntustn vwxky u{l|}kn|} ~ky vwxky v|nwu}| ~kkl „…† „‡ˆ‰
Š‹ŒˆŽ ‚ky v|k~{}| {w‘ ’y~{yw}|k pppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppo“

jklmkn op”

zwnkyuk •wl|u|nky w{n|s|}pppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppp ”–

jklmkn —pq

jnk˜|u ™|}s{nkl š{nlk|sk} pppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppp›q

jklmkn —po

jnk˜|u š{nlk •{s š{nlk|sk} ppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppp›q

jklmkn —p”

jnk˜|u rœksswn{s ™wswn{}uw~k}s|}|sk}ppppppppppppppppppppppppppppppppppppppppp›—

jklmkn —p—

jnk˜|u rœksswn{s ™wswn{}uw~k}s|}|sk} ~wyky ž| jwž}wn ppppppppp›Ÿ

xiii

AR¢£M¤¥A

 A¡T

§¨©ª«¬¨­ ®

¯¨°±¨¬ ²³¬´µ¨¶¨¨­ ·¨©ª³¸¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹ º»

§¨©ª«¬¨­ ¼

¯¨±¨ ·¨©ª³¸ ²³­³¸«±«¨­¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹ º®

§¨©ª«¬¨­ ½

¾¨µ«¸ ¿´ª´± ·²··¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹¹ º½

xiv

ÀÁÀ I
HULUN
P ÃÄÁÁ
Â

atarelakang
ÅÆÅ L Ç

ÈÉÊËËunË jÉÌÉÍ ÎÏusrÉÐÉÉnÏmÑr ÎÉkÉnÏkonspÎÏusrÉÐÉÉnÉynË ÏmÒmÒlÒk
tÉÊËËunË jÉwÉÍ Ït rÐÉÓÉp

ÏkonsumÊÔ ÕÉÉryÌÉÊÔ ÎÏÏmËÉËnÔ

ÍÉÉnykÎÉÊÓÉËnÉnÏmnËÏÊÉÒ tÉnËËunË ÉjwÉÍ
klÉÒsk ÏolÐ

ÙÒrÏÓÚÉn

ÓÉn kom
ÑÊÒtÉs

ÎÏrusÉÐÉÉÊÖ

ÉyËn ÓÒÒkutp

ØÉlÉÐ sÉÉtunyÔ p

ÉÊÓÉnËÉn

ÓÉlÉmÛÜÍÍÒns ÓÉn ÝÏoultr Þßààáâ

tÉÊËËunË ÉjÌÉÍ ÒsoÉl m
ÉÊÉÏjÏmnÉÓÉlÉÐ Ïmm
ÉkÒsm
ÉÕl ÉnlÉÍÉ

ÍÉÐÌÉ

Ö ãÉl ÒÊÒ ÓÒ ÕÉÏr ÊÉ kÉn

tÉÊËËunË jÉwÉÍ utÉm
Ém
ÉÊÉÏjrÉÓÉlÉÐ ÏmnjÉlÉnÕÉnÍÒÊs ÒsÏs sÑÉÒ

Ït Ír ÏÉs rpÏÏmËÉnË sÉÐÉm

Ö ×ÓÉ

ÓÏÊËÉnkÏÎÏÒntÊËÉn

Ö

ØÏlÉÒnÒtÑÔ ÎÉÊÓÉnËÉnsÒoÉlÏÒkonmÏmnÉytÉkÉn

tÉÊËËËun jÉÌÉÍ ÎÏusrÉÐÉÉn

ÒtÓÉkÐÉÉny ÏmÉmÒksm
ÉlÕÉnlÉÍÉ Ït tÉÎÒ ju
ËÉ untkÏmÒlÊÓÑÊËÒ ÓÉnÏmÊÒÊËÕÉtÕÉn
ÕÏÏs jÉÐäÏrÉÉn ÒsoÉl
ÓÉlÉmÏmlÉÕÑÕÉnÕÏËÒÉ

Ést ÕÏÐÜåÓÏr Ö æålm
Én Þçèéáâ
tÉnÒsoÉl ÎÏusrÉÐÉÉÊÖ

ÏmÉnytÉÕÉn

ëÏÉtr m
ÉÔ

ÉÓÉ ÓÑÉ ÎÏÎsr ÏÒktê

ÏmÍmÉnËunÒm
ÉËÏ ÓÒÉÉntÉr

pk
Ést ÕÏÐÜåÓÏÔr ÏmnokËy kÏuntÑÊËÉn ÓÉn ÕÏpÏìr ÉÉyÉn ÓÉÒr ÍÏÉr ËÉmÕÏlom
sÉt ÕÏÐÜåÓÏÖr

íÏÓÑÉÔ ÕÏËÒÉtÉn ÒsoÉl ÏmÍmÉÌÉ ÓÉÎmÉk ÒposÒtê Ït rÐÉÓÉp Ïr ÉputÒs

ÎÏÉusr ÐÉÉnÓÉnÏmÍmÏÒrÕÉnm
ÉÊêÉÉtÏÒkonmÓÉÒr ÎÏr
rÕs Én
îåÕÒÊËtonÞçèèïâ Ïmum

ÎÏÉusr ÐÉÉnÓÉlÉmÕÉÒÉt Ény
ÓÉn m
ÉsÉyrÉÕÉt Þ

Îs ÏÒktê stÉr Ït ËÒÖs
ÒtËÉ êÉktor

ÓÏnËÉnÒlÊËkunËÉnÓÉnm
ÉÒnusÉ
people)Ô

ÊÒlÉÒ ÏÒkonm ÓÉn ÕÏuntËÉn

1

utÉm
É

(triple bottom line)

ÜÎÏÉr Òs

ÉyÒtuêÉktorm
ÉÒnusÉ
(profit) sÏtrÉ

êÉktor

2

lðñòkunòón

(planetôõ

÷mñüðóptýón

ö÷ðtòó øóktorðñð ù÷ròóntuò sótusóm
ó lóðn

÷kù÷lrónjónutþ÷usróÿóóñõ

úón ù÷trujûónuntk

÷nòón óúónóy

tipple bottom line ómýó

tóñòòunò jóóù soðól ÷pusór ÿóónðtúókÿóóny úðÿóúóþýónpóúó

ñðlóð þ÷usór ÿó

single bottom óyðtu

ón óynò úð÷r ø÷l ðksýón úóðr ýñúðsð ý÷ûóñòón

óós lóÿ ðosólúónlðñòkûñòón
m

÷t tóþð jûòó

÷mól ûl ð

óñððr ôõ

ñúónò
ñúónò ÷÷sr orón

÷rùótós
õ  óÿûñ  ósól

 ÷mónytóýón

õõùóÿó tónòòunò ójwóù ðsoól úón lðñòýûñòón ÷mupróýón kom
ð÷tmn
þ÷÷sr orónuntkù÷þr ÷rón÷s ótr úóól mþ÷m
ùóònûñón÷konm
ð ù÷ýr ÷lónjónut
òûñó ÷mñðònkóýt ónýûólðtósý÷ÿðúûþónúónðlñòkuñòónóynò ù÷m
rónøóót ùóðk
ùóòð þ÷÷sr orón s
÷ñúðrð ûkomñðtós ÷s ÷t þmót ómup
nm
óósyróýót þóúó
uóm
nyõ
ö÷÷s lûurÿón ót ònòunò jóóù ÷t
þ÷óusr ÿóón úón úûñðó
development.

÷sr ùû

úðþóñúóñò ÷s ùóòóð

ùðñs ðs ÷s üóór umúólóm÷mwu
ûúýó
j n

ðkontrùûð
sustainability

ól ðñð s ÷ððrñò ú÷nòónù÷ýr ÷m
ùóñònóy k

÷óusr kónlðñòkuñòónóyòn

÷t jróúð óýðùót óktððtós þ÷óusr ÿóóñ m
ðós ólny polusð ûúóór  ót ñóÿ óðr úónlðm
ùóÿ
ðñúûtðrõ

ýûñónsð lðònòkunón ù÷røokus þóúó ómós lóÿ soðól úón lðñòýûñòón

þ÷óusr ÿóón

óynò

÷mn÷yúðóýón ðñøm
oróðs lðñòýûñòón untk ÷m

lð ñòkunòón

õ ÷pnòukrón ýðñ÷jró ðñð ù÷úr óós ýr ón óktððtós

lðñòkunòón óynò

úðól kûýón þ÷usróÿóón úóól m÷s ûlurÿ ÷osprs ùðñs ðs ú÷ñòón

÷mñòðú÷ntðøðýóðs ð÷t m


ð÷t mðlñòýûñòón

nòukr ýðñ÷jró


óktððtós ÷konsr ósð

ðñúðónósóðr  ô.

÷m
pl÷mntósð óókuntðns lðñòkunòónúólóm÷s ùûó

ÿ þ÷óusr ÿóóónúóþót úðlðÿót

úóðr corporate sosial responsibility úón sustainability report. ólómþ÷÷spr ktðø t
÷l òððtm
ósð

 òorón ðós ðs óýónù÷usróÿó ÷mùm÷ñóýr ónúón÷mónyýðñýón

ùóÿó óþó óynò úðlókuón÷olÿ þ÷usróÿóón÷t ól ÿ ÷s ûs óð

÷orð
m
óósyór kót

ú÷ñòónn m
oró úónkont

rók

3

sol 

!""!#$ %usr &n 'nn

unk*(n
m

kuntt s

')'(npusr &n'n

(jr lnkunn

yn )k

kn

+m
ors 'n m
ut lkunn yn l)& )k
(jr lnkun

yn l)& ),-uk

.(&m&

'n/ust !""0#$
1jr lkunn m
,r *(n *s k *ntn untk '*&r t(n (r
pusr &n'tunt'k&ny )r+okus*'

 (,untn

tt* ,j m
m
*r&t(n

(usr (n yn 't)m,2(n tr&'p l,kn 'm t3r *ny ,tujn
*usr &$

4'n 54' 67$8" 9&, !"": tnt %sr7r n9)r ts

*s l:8

 9nun ;w) SR4  "jr l $(& $n (n !'&%& $(n !"n$n
%"%"r p *ktoryn$ "mm
#" $&r ' ( "jr ln$k& $ 4
T!pun *ktor

U*ktor y $ !$& kn !l m#" "ltn   %"!r s(r n

#" "ltn"t !r '&Au!l'
"j s  !&Ptr. m

(r"ktrstk#"usr 'n

"l ="r $" "s tr

" $n$t ("%ny(n "j s n!&Ptr %"'r &%& $n ln$sun$ !n

%"!r m
#k "t 'r !p ln$kun$ 4 C"l n
"m $ ="st$s

ytu)pr*t%lt.s

#"n$r&'

t&. #" "ltn   j&$ %
"m( "sm

l $kun$ 4 C"#"tr y$n "t l ' !"jl (s n!t.s %'?

@por"t $"ovr n@"

"truj&n untk
"t 'r !p ( "jr

sl' s tu

&tujn#" "r pn

9

VWWX YWZ[WZ\]^ VW_^Z`\`Y^
lkbajrh lkbfkunfhbm nchpun

m
abcdeonf galhkhs bhhnthnffunf
m
alhbksm
a

oporhta fovabr hnoa

kkomshkrps geksopr kom
khs krskbcagabcanchn

hktkqkht s

sacr hshkrhn lhthr jalhkhbf ckhths m
hkh t
abfujk chn
m

amnfhbhlkkss

lhhr aktkrstkkgaushr uhhn

gabfhrr u

taur hchp

gahusr uhhnhynf tacr htthr chlhm
xknfkunfhnykcrg zv{|v}{~

jhihj ksohl chn
sapaktr ukrhncawhn
kom
kta hrckmt

okus chkr gabalkkthn kbk
m
alhbksm
a

lkbajhr lkbfkubfhn

hchlhu

ohporta fdqanrhboa

chn

m vabalktkhnkbk m
abffrbhkhn

varknflht wknahjr vahusr uhhnchlhmvabfalhohn
chn shsur

}takcndbaskh z

s}~ phch thurn

€‚ chn

€‚‚m

1.2 Rumusan aM
salah
sacr hshkrhn ganalktkhn tacr hurƒu hynf cklhkuhn olau

„ajmkkrbf z€…~p

{hik chn †ro uƒkus z€‚~p vhur‡h z€ˆ~ ckat rmlhn jhuih pdr tkthjkklths
jagr anfhrr u ghch ganfubflhphnthnffunf jhihj
abarmlhnjhuih
m

sokhlgaushr uhhbm

{hbt hshkr z€‚‚~

ukrhncawhnkom
khs krps oprsk cawhnkom
kshkrskbcagabcan

ju
hum
l rhght kom
kta hrckt

tkchk jagr anfhrr u ksfbktklhn at ur hchp pabfunflhphn

‰Š‰]\‹`\Œ‹‹]Ž Z^[WZ]
vabalkkthn tacr hurƒu lajhhnykhn m
ajmhuhs gabfunflhphn lkbajhr

lkbfkunfhbm |ƒau sajhj krt p gabakltkhnkbk cklhkrlhnjajr ach canfhnsajahlum
nym
vabalkkthnkbk lajku jatrokusghch lkbajrh klbflrbfhnhynf taor am
rknchlhmgarkbflht
v{|v}{ ckurjrbflhncabfhnlhr

hktarkkstkgarhusuhhnchnm
akhbksm
a

YWZ[WZ\]^

10

‘’“”•–•—“˜ ™š›r œsœr œnœl œt ržšœl kœnŸ › œœt ¡s œmœ ¢š£š l tœn £  › œm¤ks› untk
šmœnj¥œž ¢šœtr œnyœn› žœ¥œ¦  £  §
¨˜ ©¢œœ¦ œukr n›šwœn kom
œs  rs žš¢r šnŸœ¤r ¦ tš¦r œ›œp £šœjr  lnŸkunŸœn
¢šœusr ¦œœ£ª
«˜ ©¢œœ¦ por

 sr kom
 œs  rs  £›š¢š£›šn žš¢r š£Ÿœ¤r ¦ št ¦r œ›œp  šnœjr

 l£ŸkunŸœn¢šœusr ¦œœ£ª
¬˜ ©¢œœ¦ œ kt­ œt s

 kom
št œ¤› t žš¢r šnŸœ¤r ¦ št r¦œ›œp  £šjrœ  l£ŸkunŸœn

¢šœusr ¦œœ£ª
®˜ ©¢œœ¦ ¢¯o° œt ž  lœt sžšr¢š£Ÿœ¤r ¦ ±š¦r œ›œp nšjrœ  l£ŸkunŸœn
²˜ ©¢œœ¦ ³“’“”–“ žš¢r šnŸœr¤¦ ±š¦r œ›œ

pšœusr ¦œœnª

p £šjrœ  l£ŸkunŸœnšpœusr ¦œœn

ª

´˜ ©¢œœ¦ µš£ s £›¤¶ tr žš¢r š£Ÿœ¤r ¦ ±š¦r œ›œp nšjrœ  l£ŸkunŸœnšpœusr ¦œœn
·¸¹

T
ujuan Penelitian
º¤µ¤œn› œl ku

œnn
œny ¢š£š l tœn £  œ›œœl ¦

¨˜ »š£Ÿœ£œ l ss

›œn šmm
žš rœn ž¤±  š¢m  rs p

š£Ÿœ¤r ¦ œukr n ›šœwn

 kom
œs  rsšt r¦œ›œp £šœjr  l£ŸkunŸœnpšœusr ¦œœ£˜
«˜ »š£Ÿœ£œ l ss ›œnšmm
žš rœnž¤±  š¢m  rs
 £›š¢š£›šnšt r¦œ›œp
¬˜ »š£Ÿœ£œ l ss
œ¤› tšt r¦œ›œp 
®˜ »š£Ÿœ£œ l ss

œs  rs
pšnŸœ¤r ¦ op rs  kom

 šnœjr  l£ŸkunŸœn¢šœusr ¦œœ£˜

›œnm
šm
žš rœnž¤±  š¢m  rs ¢š£Ÿœ¤r ¦

œ kt­ œt s

 kom
št

£šœjr  l£ŸkunŸœnpšœusr ¦œœn
›œn šmm
žš rœn ž¤±  š¢m  rs

št r¦œ›œp £šœjr  lŸnŸkunœnpšœusr ¦œœ£˜

¢š£Ÿœ¤r ¦ ¼pr° œt ž  lœt s

11

½¾ ¿ÀÁÂÃÁÃÄlÄss

ÅÃnÀmm
ÆÀÄrÇÃnÆÈÇÉÄ ÀÊmÄÄrs

ÊÀnÂÃÈr Ë Àt Ër ÃÅÃp

Àl ÌÀÃr ÂÀ

ÇÄÁÀjrà ÄlÁÂkunÂÃnÊÀusrÃËÃÃÁ¾
; ¿ÀÁÂÃÁÃÄlÄss

ÅÃn Àmm
ÆÀÄrÇÃn ÆÈÇÉÄ ÀÊmÄÄrs

ÊÀÁÂÃÈr Ë ÀjÁÄs ÄÁÅÈÎÄtr

ÊÀÃusr ËÃÃnÀt Ër ÃÅÃpÇÄÁÀjrà ÄlÁÂkunÂÃnÀpusÃr ËÃÃÁ¾

1.4 Ïanfaat Penelitian
ÆÃË ÓÃwÃsÃn ÅÄÆÄÅÃÁÂ
о ÑÃÄr ÃÊs Àk Àt ÄorÄtÒs ÊÀÁÀÄlÄtÃn ÄÁÄ ÅÃÊÃt ÀmÁÃm
ÃkuntÃÄns ÇËÈÎÃusny ÀmÁÂÀÁÃÄ

ÇÄÁÀjÃr ÄlnÂkunÂÃÁÒ

ÔÕÕÖ

×ÕØÙÕØÚÛÜ

ÔÕÝÜØÞÚÞ×Ü ÅÃnÇÃrÃÀktÄrÄstkÊÀusrÃËÃÃnÅÃnÅÄËÃÃr ÊÇÃnÃkÃnÃÅà pÀÁÀÄlÄtÃn
ÀmÁÂÀÁÃÄ ÇÄÁÀÃjr ÄlnÂkunÂÃnÃyn Àl ÆÄË ÇßàÀplks¾
ÃkÃÄ lÃporÃn
á¾ ÑÃÄr ÃÊs Àk ÃprÄktsÒ ÊÀÁÀÄlÄtÃn ÄÁÄ ÅÃÊÃt ÆÀrÂÈÁÃ ÆÃÂÄ ÊÀm
ÇÀÈÃnÂÃÁÒ ÃyÄtuâ
þ ãÀÆÃÂÃÄ ÆÃËÃnÊÀÄtrÆmÃÁÂÃnÅÃlÃmÀmÁÂÃm
ÆÄl

ÇÀputsÃnÄÁÌÀstÃÄs

ÊÃÅÃ Às ÆÈÃË ÊÀusrÃËÃÃnÅÃnÀmÄm
ÄlË ÊÀÃusr ËÃÃnÃyn ÀmÊmÀËr ÃÄtÇÃn
Ãt ÁÂÂun jÃÓÃÆ ÊÀÃusr ËÃÃnÅÃlÃmÇÀÀl stÃÄrÃnÄlÁÂkunÂÃÁ¾
ƾ ¿ÃÁÃÀjÀmn pÀÃusr ËÃÃn

Às m
ÃÇÄn ÀmnÃyÅÃÄr pÀÄntÁÂÃny ÊÀÀl stÃÄrÃn

ÄlÁÂkunÂÃn sÀËÄÁÂÂà ÀmÁÀÃr pkÃn tÃnÂÂun jÃÓÃÆ Àpur
Àt Ër ÃÅÃpÄlnÂkunÂÃnÅÃlÃm

ÊÀlÃÃksÁÃÃn

sÃËÃÃn

ÔÕÕÖ ×ÕØÙÕØÚÛÜ ÔÕÝÜØÞÚÞ×Üä

12

åæç

S istematika Penulisan
èéstêm
ëtéìë íênuléës n îëlëmíêïêlétéën éïé êt ðr ëñé m
ênjëîé lém
ë ðëðò
óîëpunsésêt m
ëétìë íênuélsënéskrpsé éïé ëîëël ô õêðëñëé ðêérkutö

÷ó÷ ø

÷êérsé íêïîëôùúùën

ëyïñ ðêùr íë urëéën lëtër ðêlëìëñnû pêum
rsën

m
ësëlëôû üujùënîënìêñuïëëníênêéltéënês trë séêst m
ëétìë íênulésëïò
÷ó÷ øø

÷êérsé étnjëùën pustëìë ëyñn m
ênñurëéìën êt oér

ýtêoré ëyñn ðêìr ëétën

îêïñënpêïêlétéënéïé îënðêðêër pë íênêéltéëntêîr ëôùúùò ÷ëð éïé ju

ñë

m
ênjêlëìs ënìêrëñnìë íêm
éìéër nëynñ m
êlëïîëés ôépotêsésíêïêléétënîën
ôùðùïñënëëntrvëérëðêlíêïêlétéëïò
÷ó÷ øøø

÷êérsé êmþt îê íêïêéltéënëyñn êmñnëurékënêt ntëïñ ÿëérëðêl íêïêléétën
îënîê éïésé þíêrëésþïëlënyû pêïêntùënsëm
íêlû jêïés îënðsumêr îëtë

û

m
êtþîê íênñum
ëpl nîëtë sêëtr êmþt îê ëïëélsésëyïñ îéñùïëkëïò
÷ó÷ ø

÷êérsé têntënñ ôëésl îëníêðmëôësëïò

ëë
l mðëð

éïé îéëuréìëntêntënñ

îêsékréps þðêkíêïêlétéëïû ëïëlésésîëtë îëníêðmëôëës nëynñ îéîësëìr ën
ëët sôësélëïëlééssîëtëò
÷ó÷ 

÷êérsé ìêés

m
pulënîëré ôësél íêïêéltéënëynñ îéíêêolr ô îëér

sêðêëlum
nyò
íêïêléétënîënës rën

ëlëmðëð

pêðmëôësën

éïé jùñë îésêðùüìën êt ëntnñ ìêtêðr ëtësën

ýsërënuntkíêïêlétéënsêlëënjutny

ò

B
A

II

T
ELA
HAPUST
KAA



Landasan T
eori dan Penelitian T
erdahulu



T
eori Legitimasi
r
l itm
j
l
 n

io
ism

n

tr k io
n
o
k
s lo
r n
i
is
 nm
sy r  t



ns n 
ur
 n k nt
r  mji
sy r k tm
r n
i
is

l n
u
km


r
s
o
t
l  m

l n
r

t
n
o
k

r kio
s lny

p
r is or n
is is
 r

 n o

syr  t
 im
n
ji
 m


m
y r  t
k
m
s


(ltm)



m
tkr kio
n
o
s l  l m 
r iso
r n
i
si

 

m r
ti k s


  t

w
li  n
!

 "##"$ o

tip  ir ' ( li  n ) ir "##*$ m
u
nyt  n t
io
r l
itm
%&
&&
r !k


is
r n& t
 t
m


m  lis
 l m


s 
i lr k
uo
r n
i
is +

r k m

n
t  n,

r n l
it mis  l   l yn  
n
ti  i o
r n
i
is  t
n
-


yn t

 t
n

k n lo
 m
n
r
o
n
r  nn
o
n
il i
.m

st
r  p t
n
t
r
 m
n p
nti ny n lis
ilr k
u
r
ik

 /o
r n
o
i
is
n nm
p
r ti nlin k
n 
u

m
r l
itm
l


io
is l  is o

t r k io
n
o
k
s l yn t
jr 

il i io
s l  n
.n

t r
n

r
 n
n n



m
y r  t m
r
 n
r 
r is
s

 p



m
u
s
r
k
m
n
o

i 0

mis   t li t
 i

 tu yn i in
k n n

it

 nm

n
  n

sr  n irm
sy r k t!' ( li n) ir "##*$
 ir
u

!23*4$

tip
u
k

 l m' ( li  n ) ir !

.

1 
r n1
t
"##*$

m
m
ir n



j
l
n

n

m
t kio
n
o
s ls
 i
ik
tr,
u


 ik
m
1


itn
su io
s l ti k t
r
 li 
r
 n 
r 
r is 
m
sy r k t
m l lu
i k
tr k io
n
o
s
lk
sit m
pn im
ls
p



l  ik
p
u
l n u
ns n
tu
m
r  n
kr n
m
 

 




ti
  ,

56

78
I8

l :;o
t?p :y@A
u
9:is

r io
s:l E:p:t E=FC;ir :n kCG:E:
BCD::
m:sy:r k:tHl :s
:
itsr HB= :m@K::tCk
nLm
o
i io
s:l::t up
litk;CG:E: ;Clo
o
m
kBCBH:i
p
JF
wr:ynA E=m
o
p
ilk8
EC@A:nC

rCl Aitm
mCn
jl:B;:nF: