Asiling Suntingan Teks Serat Candramemet

71 Panunggilanipun kawruh sangkalan, inggih sangkalan ingkang rupi aksara. Kawruh wau sadangunipun tansah jenak anggenipun mempen wonten ing sanggar pamelengan, sapunika kawedalaken sarta katerangaken kanggening damelipun. dening: Kridhaksara ing Surakarta le DRUK UITGEVERIJ EN BOEKHANDEL STOOMDRUKKERIJ “DE BLIKSEM” SOLO 1928 [3] Purwaka Wiyosipun serat-serat basa Jawi bab kasusastran sapanunggilanipun ingkang sampun kula waos rumiyin dumugi ing samangke punika, kula dereng nrenjuhi ingkang nyariosaken bab kawruh ingkang winastan: candramemet. Dalah serat-serat pawartos tembung Jawi ing sasumerep kula, inggih dereng nate wonten para sarjana mardi basa ingkang giyaraken kawruh wau. Punapa darunanipun dene candramemet, teka jenak anggenipun mempen wonten ing sanggar pamelengan. Saweg ing pandugi kula piyambak, mbokmanawi sabab dening candramemet wau golonganing kawruh kina, ingkang dereng saged sumebar kasrambah kangge ing akathah, dados wonten emperipun bilih kathah ingkang dereng sumerep, dangu- dangu temahan lajeng dhapur ketalib. Sarehning candramemet punika pancen kawruh jawi deles, bilih boten dipunopeni eman-eman. Mila murih boten kelajeng-lajeng anggenipun ketalib, ingkang wekasanipun badhe saged sirna tanpa lari, ing mangke kawontenanipun bab candramemet wau, badhe kula giyaraken ing serat punika, wigatosipun supados sageda katingal, ing [4] kang lajeng sumebar kasumerepan ing akathah, wusana saged wangsul gesang, tetep anglenggahi anggenipun jinejer kawruh, ingkang kangge ing akathah. Ing tanjung anom, Surakarta, warsa dal: 1855: tinengeran candra sangkala: migati aksara murtining candra. [5] Gelaraning candramemet. Ginemipun Mardibasa kaliyan Kridhalukita. Kridhalukita: “Kulanuwun, nalika pinuju wonten ing pajagongan kula mireng reraosanipun tamu kaliyan panunggilanipun lenggah wonten ing sandhingipun. Dene wosipun ing reraosan ngrembag bab kasusastran Jawi ing karaton dalem nagari Surakarta. Tatanan anyar ingkang tumindak kangge ing samangke punika, kados ingkang sampun kadhawuhaken kawrat ing serat Dhawuh Kekancingan Nagari ing salebetipun tahun Dal: 1855 inggih punika ingkang lajeng karan kasusastran: Sriwadari. Kalasamanten tamu ingkang miwiti raosan wau mratelakaken bilih seneng sanget dhateng kasusastran tatanan anyar amargi kangge nyambut damel nindakaken padamelan nagari tumrap ing kantor-kantor s s n n k n d k k p n M c s t p J t b K s t g k M sapanunggil su [6] danipun Tum ngangge kas ngangge kas kirang tume namung danguning r kaliyan tam kawontenan punika kula nerangaken Mardibasa candrameme sandhangan tumeka das pigunane m Jawa kang k taun kang n baboning san Kridhalukit saking pang taun. Manaw gelaranipun kawruh kasu Mardibasa , , aksa , aks , aksar , aksar , aksara , aksa , aksara anipun pada n gondhelanin munten ta mu susastran Sr susastran tat embel, denin kalpa aosan lajeng mu ingkang ipun candra a nyuwun s bab kawruh : “Saka pan et iku rering bakune cac kaya dene a mung dianggo kelumrah pak nganggo bas ndi sastra”. ta : “Lah da andika samp wi marengak candramem usastran jawi : “Mungguh , , ara: wa, utaw sara: dha, uta ra: ha, utawa ra: ra, utawa a: ca, utawa ara: ya, utaw a: nya, utaw amelan ingka ng : na lan s la layananip riwadari, aw tanan anyar ng ewahipu aprana= g ngrembag g sami raos amemet wau seserepan in candramem ngandikane s gkesaning an ah sepuluh a angka Jawa o [7] gawe sa koleh ringke a candra san alah, cumep peyan punika ken ing man met wau, sup i”. h candramem , , wa sandhang awa sandhan a sandhanga a sandhangan sandhangan wa sandhang wa sandhanga ang brendan sapanunggila pun raosan m wit tumrap u wau, rumao un sesigeg n lan sap bab candram san wau r u boten sage ng panjenen met wau”. swargi Kyai ngka sangkal aksara rinek kang wis k angkalan tau es sarta maw ngkala. Sak plong manah a, bilih cand ngke kula ny pados mewa met mau kah , gan taling tar ngan suku du an wignyan d n layar duma cakra duma an taling dum an pengkal d gan pikantuk anipun. mratelakaken ukara seseka osipun piyam na murda = panunggilani memet. Sareh ragi keperin ed tetela pa ngan sampe i Rangga Ka lan taun, wu ka tinetepake kelumrah. De un, minangk wa rasa meme awit ing ng h kula sayek dramemet pu yuwun seser ahana sesere hanane mang , , Te rung dumadi umadi angka dumadi angk adi angka pa adi angka lim madi angka dumadi angk k saged ranc n bilih kirang aran bilih pa mbak angga = ipun. Wusa hning paling ng, dados amireng kul eyan, mugi arangrang ka ujud aksara s e dadi angka ene candram ka liru padh et kaya dene arep candra ktosipun saw unika bangsa repan terang epan kula in gkene : erange: i angka siji= a loro=2. ka telu=3. a [8] pat=4. ma=5. enem=6. a pitu=7. 72 cag, dening g condhong anyeratipun adhahi raos dados ana dangu- ggihan kula katerangan a. Ingkang kaparenga ang diarani sinaroja ing a wiwit siji memet mau hane angka e sangkalan amemet iku weg mireng a sangkalan gipun pisan ng babagan , , =1. t w a b i d s s u B J A E J e n S i d A u , aksara , aksara , aksara Anan taun kang w wis kelumra aksara |pasa banjur ekan iku panulise dicakra, wuj sandhangan sandhangan upama nyan Be 1856 Jimakir 185 Alip 1859 Ehe 1860 Jimawal 186 Sawe ewone uga k ngisore angk Sangkalan g ing Karaden dalem ingka Aksara sang utawa ngare a: nga, utaw : tha, utawa a: ja, utawa ne netrap- wilangane an ah, dene atu angan| ning e |sirah| kat e mangkene ujude cecak dadi a cakra dadi ngkalani taun 6 panulise : 58 panulise : 9 panulise : 0 panulise : 61 panulise : enehing puja katulis wujud ka kapisan gagrag mang nayon jero ang Sinuhun gkalan mau d pan, panulis yaiku aksar a sandhanga sandhangan sandhangan -trapan 2 pan ngka wis ew usane katulis candramem tulis sandhan e: di pamacan angka wolu, angka lima n: angga ana k d ang [10] ka l |ewon| dasa gkono iku ka Kadhaton D n Kangjeng dumunung te se digawe br ra an cecak dum n wulu 1 du pepet duma nganggone m on, iku ewo s sandhanga met, manggon ngan, upam icecak, ing ne . pasangan a, ganep pat Wa Je Da Be ma kang ngangg ugu, atusane ane lan ekan ang wis takw Dalem Kara Susuhunan embok, sadh renjul pulase sinaroja pas madi angka w umadi angka adi das=0. mangkene: u one katulis w an, tumuli da n ana sangi ane nyangka ngisor sin Terange: dadi ang tang angka awu 1857 p 1862 panu al 1863 pan 1864 pan angkono sapi go gagrag se e uga tinulis ne padha tin weruhi, dhek aton Suraka Pakubuwan huwuring dh e ireng, eling sangan wolu=8. a sanga=9. upama gawe wujud angka asane |tengg isore angka alani ta [9] un aroja pasan dadi gka lima, dadi: 1855. panulise : ulise : nulise : nulise : iturute. eje tatanane, wujud angk nulis rupa sa k biyen sangk arta. Nalika na kang kap hempel kori gku tulisane = 73 e sangkalan a lugu kang gak| katulis lugu mau, n Dal:1855, ngan angka siji, Sabanjure , lire yaiku ka lugu ana andhangan. kalan regol jumeneng ping sanga. kang njaba mangkene: d a a k k r g a m s d s k t c p P s s a b c g b m n K g n b dipengkal, d angka 1670. ana kang ng kang wis tak Ana katulis angk rinaketake a ge [11] mbung amunggana mangkene sambungan dumadine sangkalan i kampung Ca Sareh tetelane pad cawuh utaw pujangga k Pamurihe bi sangkalan ta sandhangan aksara candr burine, banj candrameme gawe sangk burine mangkono, nyurasa ora Kridhalukit gampil pam nyuwun kap bangunan w dhuwuring Panunggala anggo sangk kpratelakake sawarna m ka lugu, nang aksara kang lan saper sirah bisa m gembung a iku kang ta arikan. hning kahan dha kurang wa nyamar k kang amban isa nggamp aun, ewone l rumaket ing ramemet wu jur ekane i et kang dadi kalan taun D dica iya pancen n dadak angga ta : “Nun maosipun sah paringana u au supados k san ane gapura in kalan candra e mau. maneh ngang ging mung k g dadi ang rangan mbu nuli sina muni karepe angka akweruhi d nane candra andhamang kena diarani ngun tatanan angake sadh lestari ngang g angka kan ungkulan |du iya lestari k i dasan mau Dal : 1855, i akra, dadi nyata banjur agas dawa”. inggih, kas ha enggal sa upami malih kula sageda ndhangan p ng wewengk amemet nang ggo tatanan ajukuk sirah ka dasan, n uri, sumam aroja ing sand panemu e angka mang dhek biyen, amemet telu gake sadhen i kememete ne candram hengaha kan ggo angka lu ng dadi ewo udu pasanga katulis sand u. Babare ba iku panulise kena winac r katon wija inggihan pa aged mangr h, panunggil saya lajeng pepet, unine kon sajronin ging kang tak mangkene he bae lan atu nanging pa mbung ing dhangan, da uku iku karep sinaro gkene regol ing ung warna k ngah kang n en. Mulane memet ginaw ng nyumuru ugu sarta atu on mau. Das an| panulise d dhangan rin anguna [12] n m e ca ang temenan ancen nyata retosaken. M lanipun bab gonah”. ng Kadhaton kelingi cetha yaiku angk usane rupa s nulise mun angka kap adi kahanani pe oja sandhan Martadipur kaya ing ng nupiksa, den banjur ana we pasaja upi yaiku up usane iya les sane diowah dijejer suma naketake ing mau mangke dicecak, , lah bare n, wah gamp a yektos laj Manawi kap baraning can 74 dadi iku Dalem iya a iya mung kane ewon sandhangan ng kajukuk pisan kang ing wujude dipengkal, gan cecak, , ran lawas, garep mau, ning katon sawijining tur cetha. pama nulis stari tinulis hi nganggo ambung ing g aksarane ene, upama banjur ing eng tinulis pang gonne eng dados areng kula ndramemet M w B W J A E J J J D B W J A E J Mardibasa wis takprate Be 1 Wawu 1 Jimakir 18 Alip 18 Ehe 1 Jimawal 18 Jimawal 18 Je 187 Dal 187 Be 18 Wawu 18 Jimakir 18 Alip 18 Ehe 187 Jimawal 18 : “Iya prayo lakake ing n 856 panulis 857 panulis 858 panulis 859 panulis 860 panulis 61 panulise 69 panulise 70 panulise : 71 panulise 72 panulise 73 panulise 874 panulise 875 panulise 76 panulise 77 panulise oga, saiki ka ngarep mau, se : se : e : se : se : e : e : : e : e : e : e : : e : aturutake pis yaiku upam Je [13] Be Wa Jim Ali Eh Je Da Be Wa Jim Ali Eh Jim san sangkala a nyangkala 1862 ] Dal 1863 1864 awu 1865 makir 1866 ip 1867 e 1868 1878 al 1879 1880 awu 1881 makir 1882 ip 1883 e 1884 mawal 1885 an taun cand ani taun : panulise : 3 panulise : 4 panulise : panulise : panulise : panulise : panulise : panulise : panulise : panulise : 1 panulise : 2 panulise : 3 panulise : panulise : panulise : 75 dhake kang J D B W J A E J m [ d k M d w m a d K s p s r w u d Je 18 Dal 188 Be 188 Wawu 188 Jimakir 189 Alip 189 Ehe 189 Jimawal 18 mangkono la [15] Kridhalu dhamang sa kelimrah kan Mardibasa durung pati winadi utaw medharake k akeh, dadi dhapur ketal Kridhalukit seserepan k pawiyatan J sumerep uta Nuw reka-reka re winastan ku ukara. Sapu dereng sage 86 panulise 87 panulise: 88 panulise : 89 panulise 90 panulise 91 panulise 92 panulise 93 panulise an sabanjure ukita :“Nun ayektos. Ku ngge ing aka :”Manawa akeh kang p wa piningit. P kawruh kang wekasane b lib, tandhane ta :”Nun ing kawruh wau Jawi, kula p awi mangreto wun sanes in emen marsu uciwa deren unika kula k ed kasembad e : : : : : : e : e. Wis saman inggih samp ul{a} 3 nun athah, kados saka panem padha mangr Para sarjana g makolehki bisa banjur e durung sum ggih pancen . Para barak pitakeni bab os. ngkang kula udi kasusast ng wonten b kapengin sag dan, dening Je Da Be Wa Jim Ali Eh na bae layak pun sedheng candramem dene candra muku dhewe, reti, awit kaw kang dhisik- supaya bisa ketalib kay mebar warata makaten, ku kan kula til b candrame a aturaken s tran tuwin begjanipun s geda ngrakit dereng ang 1894 al 1895 1896 p awu 189 makir ip 1899 p e 1900 k wis cukup k gan, saha ing met wau tek asangkala, p , layak wose wruh Jawa i -dhisik arang a asumebar s adene candr a”. ula piyamba las kanca k emet wangsu sampun kap kalukitan Ja sa [16] ged ang t ukara maw gsal sesuluh panulise : panulise : panulise : 7 panulise : panulise : panulise : panulise : kanggo pepi g mangke ku ka dados bo punika punap e kagawa sa iku racak-rac g-arang kang sumrambah k ramemet ma ak saweg pun kula sinau w ulanipun sa para lami an awi, nangin gsal bathi b wi wangsala utawi piwu 76 ritan”. ula sampun oten saged paa”. aka pancen cake padha g kapareng kanggo ing au rak iya nika angsal wonten ing ami dereng nggen kula ng kenging baut ngiket an, nanging ulang, mila 77 kula nyuwun mugi kaparingana barkah seserepan bab pratikelipun ngrakit ukara mawi wangsalan”. Mardibasa: “Kang mangkana iya prayoga, nanging saiki ayo padha bubaran ngaso dhisik, seje dina bae dirembug maneh”. Kridhalukita: ”Nun inggih, nuwun”. Mardibasa: ”Iya, andum salamet”. titi Taksih wonten sambetipun, nama serat: Wendha Pangripta jilid : 1 mratelakaken pathokanipun: 1: ngiket ukara mawi wangsalan. 2: damel serat iber – iber utawi kintunan. 3: nganggit anggit nganggo ukara gancaran. kawedalaken dening: Kridhaukara ing Surakarta

5. Aparat Kritik Serat Candramemet

Tabel 22: Aparat Kritik No. Teks saderengipun dipun-sunting Suntingan Katrangan 1. Ulu wulu Kaca 8 larik kaping 10 saking nginggil 2. netraptrapan trap-trapan kaca 8 larik kaping 14 saking nginggil 3. Kulu kula Kaca 15 larik kaping 2 saking nginggil. Sasampunipun damel suntingan, garapaning panaliten filologi salajengipun inggih menika, damel aparat kritik. Aparat kritik ing panaliten menika ngrembag b n t 2 3 bab ewah-ew nyuda aksar tabel ing ngi 1 “ , ak Tembun pangang 138. Te kang tuk ngarepak ingkang 2 “Anane Tembun ne – an teges. Da 3 “Kul{a} ngakatha Tembun 1939:234 turun, sa menawi “nuwun” wahaning na ra utawi tem inggil kaand ksara: tha, ut g ulu men ggenipun ka embung wul kul ing awa ke salat. M trep inggih m netrap-tra g netraptrap menika bot ados sunting 3 nun candr ah, kados de g kulu meni 4, dene tem anak sedulur kapasangak ” Poerwad askah ingkan mbung. Ewa dharaken ing tawa sandha nika kirang angge nyebu lu menika a ak, 2 sandh Mliginipun menika ingk apan 2 panga pan menika t ten wonten. gan teks kase ramemet wau ne candrasan ika tegesipu mbung kula r Poerwada ken kaliyan darminta, 1 ng awujud na adene pangr g ngandhap m angan wul g trep, awi ut sandanga ateges 1 ra hangan ing dipungaytak kang kaping anggone man egesipun bo Prefiks ne- erat trap-trap u teka dados ngkala, puni un “katut diu menika ate arminta, 193 tembung nu 939:348. P ambahi aksa rembagipun menika. lu 1 dumadi a it tembung an wulu P ambuting ke aksara djaw ken kaliyan II. ngkene:” oten cetha, aw + trap-trap pan. s boten sage ika punapa.” ulu ora kejar eges 1 aku 39:233. Tem un, amargi Pramila ing ara utawi tem aparat kr angka sanga= ulu meni oerwadarmi ewan utawa wa, 3 raup n konteks-ip wit sajatosip p menika bo ed kelimrah k ” rag” Poerw u saha 2 d mbung kulu nun menika gkang lang 78 mbung saha ritik saking =9.” ika kirang inta, 1939: manungsa lan wisuh pun, teges pun konfiks oten ngemu kangge ing wadarminta, darah, trah, boten trep a tegesipun gkung trep