Asiling Suntingan Teks Serat Candramemet
71 Panunggilanipun kawruh sangkalan, inggih sangkalan ingkang rupi aksara.
Kawruh wau sadangunipun tansah jenak anggenipun mempen wonten ing sanggar pamelengan, sapunika kawedalaken sarta katerangaken kanggening damelipun.
dening: Kridhaksara ing Surakarta
le DRUK UITGEVERIJ EN BOEKHANDEL
STOOMDRUKKERIJ “DE BLIKSEM” SOLO 1928
[3]
Purwaka Wiyosipun serat-serat basa Jawi bab kasusastran sapanunggilanipun
ingkang sampun kula waos rumiyin dumugi ing samangke punika, kula dereng nrenjuhi ingkang nyariosaken bab kawruh ingkang winastan: candramemet. Dalah
serat-serat pawartos tembung Jawi ing sasumerep kula, inggih dereng nate wonten para sarjana mardi basa ingkang giyaraken kawruh wau. Punapa darunanipun dene
candramemet, teka jenak anggenipun mempen wonten ing sanggar pamelengan. Saweg ing pandugi kula piyambak, mbokmanawi sabab dening candramemet wau
golonganing kawruh kina, ingkang dereng saged sumebar kasrambah kangge ing akathah, dados wonten emperipun bilih kathah ingkang dereng sumerep, dangu-
dangu temahan lajeng dhapur ketalib.
Sarehning candramemet punika pancen kawruh jawi deles, bilih boten dipunopeni eman-eman. Mila murih boten kelajeng-lajeng anggenipun ketalib,
ingkang wekasanipun badhe saged sirna tanpa lari, ing mangke kawontenanipun bab candramemet wau, badhe kula giyaraken ing serat punika, wigatosipun
supados sageda katingal, ing
[4]
kang lajeng sumebar kasumerepan ing akathah, wusana saged wangsul gesang, tetep anglenggahi anggenipun jinejer kawruh,
ingkang kangge ing akathah. Ing tanjung anom, Surakarta, warsa dal: 1855: tinengeran candra sangkala:
migati aksara murtining candra.
[5]
Gelaraning candramemet.
Ginemipun Mardibasa kaliyan Kridhalukita. Kridhalukita: “Kulanuwun, nalika pinuju wonten ing pajagongan kula mireng
reraosanipun tamu kaliyan panunggilanipun lenggah wonten ing sandhingipun. Dene wosipun ing reraosan ngrembag bab kasusastran Jawi ing karaton dalem
nagari Surakarta. Tatanan anyar ingkang tumindak kangge ing samangke punika, kados ingkang sampun kadhawuhaken kawrat ing serat Dhawuh Kekancingan
Nagari ing salebetipun tahun Dal: 1855 inggih punika ingkang lajeng karan kasusastran: Sriwadari. Kalasamanten tamu ingkang miwiti raosan wau
mratelakaken bilih seneng sanget dhateng kasusastran tatanan anyar amargi kangge nyambut damel nindakaken padamelan nagari tumrap ing kantor-kantor
s s
n n
k n
d k
k p
n M
c s
t p
J t
b K
s t
g k
M
sapanunggil su
[6]
danipun Tum
ngangge kas ngangge kas
kirang tume namung
danguning r kaliyan tam
kawontenan punika kula
nerangaken Mardibasa
candrameme sandhangan
tumeka das pigunane m
Jawa kang k taun kang n
baboning san Kridhalukit
saking pang taun. Manaw
gelaranipun kawruh kasu
Mardibasa
, , aksa
, aks , aksar
, aksar , aksara
, aksa , aksara
anipun pada n gondhelanin
munten ta mu susastran Sr
susastran tat embel, denin
kalpa aosan lajeng
mu ingkang ipun candra
a nyuwun s bab kawruh
: “Saka pan
et iku rering bakune cac
kaya dene a mung dianggo
kelumrah pak nganggo bas
ndi sastra”. ta : “Lah da
andika samp
wi marengak candramem
usastran jawi : “Mungguh
, , ara: wa, utaw
sara: dha, uta ra: ha, utawa
ra: ra, utawa a: ca, utawa
ara: ya, utaw a: nya, utaw
amelan ingka ng : na lan s
la layananip riwadari, aw
tanan anyar ng ewahipu
aprana= g ngrembag
g sami raos amemet wau
seserepan in candramem
ngandikane s gkesaning an
ah sepuluh a angka Jawa
o
[7]
gawe sa koleh ringke
a candra san alah, cumep
peyan punika ken ing man
met wau, sup i”.
h candramem , ,
wa sandhang awa sandhan
a sandhanga a sandhangan
sandhangan wa sandhang
wa sandhanga ang brendan
sapanunggila pun raosan m
wit tumrap u wau, rumao
un sesigeg n lan sap
bab candram san wau r
u boten sage ng panjenen
met wau”. swargi Kyai
ngka sangkal aksara rinek
kang wis k angkalan tau
es sarta maw ngkala. Sak
plong manah a, bilih cand
ngke kula ny pados mewa
met mau kah ,
gan taling tar ngan suku du
an wignyan d n layar duma
cakra duma an taling dum
an pengkal d gan pikantuk
anipun. mratelakaken
ukara seseka osipun piyam
na murda = panunggilani
memet. Sareh ragi keperin
ed tetela pa ngan sampe
i Rangga Ka lan taun, wu
ka tinetepake kelumrah. De
un, minangk wa rasa meme
awit ing ng h kula sayek
dramemet pu yuwun seser
ahana sesere hanane mang
, , Te
rung dumadi umadi angka
dumadi angk adi angka pa
adi angka lim madi angka
dumadi angk k saged ranc
n bilih kirang aran bilih pa
mbak angga =
ipun. Wusa hning paling
ng, dados amireng kul
eyan, mugi
arangrang ka ujud aksara s
e dadi angka ene candram
ka liru padh et kaya dene
arep candra ktosipun saw
unika bangsa repan terang
epan kula in gkene :
erange: i angka siji=
a loro=2. ka telu=3.
a
[8]
pat=4. ma=5.
enem=6. a pitu=7.
72 cag, dening
g condhong anyeratipun
adhahi raos
dados ana dangu-
ggihan kula katerangan
a. Ingkang kaparenga
ang diarani sinaroja ing
a wiwit siji memet mau
hane angka e sangkalan
amemet iku weg mireng
a sangkalan gipun pisan
ng babagan
, ,
=1.
t w
a b
i d
s s
u
B J
A
E
J e
n S
i d
A u
, aksara , aksara
, aksara Anan
taun kang w wis kelumra
aksara |pasa banjur ekan
iku panulise dicakra, wuj
sandhangan sandhangan
upama nyan
Be 1856 Jimakir 185
Alip 1859
Ehe 1860
Jimawal 186 Sawe
ewone uga k ngisore angk
Sangkalan g ing Karaden
dalem ingka Aksara sang
utawa ngare a: nga, utaw
: tha, utawa a: ja, utawa
ne netrap-
wilangane an ah, dene atu
angan| ning e |sirah| kat
e mangkene ujude
cecak dadi a cakra dadi
ngkalani taun 6 panulise :
58 panulise :
9 panulise :
0 panulise :
61 panulise : enehing puja
katulis wujud ka kapisan
gagrag mang nayon jero
ang Sinuhun gkalan mau d
pan, panulis yaiku aksar
a sandhanga sandhangan
sandhangan
-trapan
2
pan ngka wis ew
usane katulis candramem
tulis sandhan e:
di pamacan
angka wolu, angka lima
n:
angga ana k d ang
[10]
ka l |ewon| dasa
gkono iku ka Kadhaton D
n Kangjeng dumunung te
se digawe br ra
an cecak dum
n wulu
1
du pepet duma
nganggone m on, iku ewo
s sandhanga met, manggon
ngan, upam icecak, ing
ne . pasangan
a, ganep pat
Wa Je
Da
Be ma
kang ngangg ugu, atusane
ane lan ekan ang wis takw
Dalem Kara Susuhunan
embok, sadh renjul pulase
sinaroja pas madi angka w
umadi angka adi das=0.
mangkene: u one katulis w
an, tumuli da n ana sangi
ane nyangka ngisor sin
Terange: dadi ang
tang angka
awu 1857 p 1862 panu
al 1863 pan
1864 pan angkono sapi
go gagrag se e uga tinulis
ne padha tin weruhi, dhek
aton Suraka Pakubuwan
huwuring dh e ireng, eling
sangan wolu=8.
a sanga=9. upama gawe
wujud angka asane |tengg
isore angka alani ta
[9]
un aroja pasan
dadi gka lima,
dadi: 1855.
panulise : ulise :
nulise :
nulise : iturute.
eje tatanane, wujud angk
nulis rupa sa k biyen sangk
arta. Nalika na kang kap
hempel kori gku tulisane
= 73
e sangkalan a lugu kang
gak| katulis lugu mau,
n Dal:1855, ngan
angka siji, Sabanjure
, lire yaiku ka lugu ana
andhangan. kalan regol
jumeneng ping sanga.
kang njaba mangkene:
d a
a k
k r
g
a m
s d
s k
t c
p P
s s
a b
c
g b
m n
K g
n b
dipengkal, d angka 1670.
ana kang ng kang wis tak
Ana katulis angk
rinaketake a ge
[11]
mbung amunggana
mangkene sambungan
dumadine sangkalan i
kampung Ca
Sareh tetelane pad
cawuh utaw pujangga k
Pamurihe bi sangkalan ta
sandhangan aksara candr
burine, banj candrameme
gawe sangk burine
mangkono, nyurasa ora
Kridhalukit gampil pam
nyuwun kap bangunan w
dhuwuring Panunggala
anggo sangk kpratelakake
sawarna m ka lugu, nang
aksara kang lan saper
sirah bisa m
gembung a
iku kang ta arikan.
hning kahan dha kurang
wa nyamar k kang amban
isa nggamp aun, ewone l
rumaket ing ramemet wu
jur ekane i et kang dadi
kalan taun D dica
iya pancen n dadak angga
ta : “Nun
maosipun sah paringana u
au supados k san
ane gapura in kalan candra
e mau. maneh ngang
ging mung k g dadi ang
rangan mbu
nuli sina muni
karepe angka
akweruhi d nane candra
andhamang kena diarani
ngun tatanan angake sadh
lestari ngang g angka kan
ungkulan |du iya lestari k
i dasan mau
Dal : 1855, i akra, dadi
nyata banjur agas dawa”.
inggih, kas ha enggal sa
upami malih kula sageda
ndhangan p ng wewengk
amemet nang ggo tatanan
ajukuk sirah ka dasan, n
uri, sumam aroja ing sand
panemu e angka
mang dhek biyen,
amemet telu gake sadhen
i kememete ne candram
hengaha kan ggo angka lu
ng dadi ewo udu pasanga
katulis sand u. Babare ba
iku panulise kena winac
r katon wija inggihan pa
aged mangr h, panunggil
saya lajeng pepet, unine
kon sajronin ging kang tak
mangkene he bae lan atu
nanging pa mbung ing
dhangan, da uku iku karep
sinaro gkene
regol ing ung warna k
ngah kang n en. Mulane
memet ginaw ng nyumuru
ugu sarta atu on mau. Das
an| panulise d dhangan rin
anguna
[12]
n m e
ca ang temenan
ancen nyata retosaken. M
lanipun bab gonah”.
ng Kadhaton kelingi cetha
yaiku angk usane rupa s
nulise mun angka kap
adi kahanani pe
oja sandhan Martadipur
kaya ing ng nupiksa, den
banjur ana we pasaja
upi yaiku up usane iya les
sane diowah dijejer suma
naketake ing mau mangke
dicecak, , lah bare
n, wah gamp a yektos laj
Manawi kap baraning can
74
dadi iku Dalem iya
a iya mung kane ewon
sandhangan ng kajukuk
pisan kang
ing wujude dipengkal,
gan cecak, ,
ran lawas, garep mau,
ning katon sawijining
tur cetha. pama nulis
stari tinulis hi nganggo
ambung ing g aksarane
ene, upama banjur ing
eng tinulis pang gonne
eng dados areng kula
ndramemet
M w
B W
J A
E J
J J
D B
W J
A E
J
Mardibasa wis takprate
Be 1 Wawu 1
Jimakir 18 Alip 18
Ehe 1 Jimawal 18
Jimawal 18 Je 187
Dal 187 Be 18
Wawu 18 Jimakir 18
Alip 18 Ehe 187
Jimawal 18 : “Iya prayo
lakake ing n 856 panulis
857 panulis 858 panulis
859 panulis 860 panulis
61 panulise
69 panulise 70 panulise :
71 panulise 72 panulise
73 panulise 874 panulise
875 panulise 76 panulise
77 panulise oga, saiki ka
ngarep mau, se :
se : e :
se : se :
e :
e :
: e :
e : e :
e : :
e : aturutake pis
yaiku upam
Je
[13]
Be Wa
Jim Ali
Eh Je
Da
Be Wa
Jim Ali
Eh Jim
san sangkala a nyangkala
1862
]
Dal 1863 1864
awu 1865 makir 1866
ip 1867 e 1868
1878 al 1879
1880 awu 1881
makir 1882 ip 1883
e 1884 mawal 1885
an taun cand ani taun :
panulise : 3 panulise :
4 panulise : panulise :
panulise : panulise :
panulise : panulise :
panulise :
panulise : 1 panulise :
2 panulise : 3 panulise :
panulise : panulise :
75 dhake kang
J D
B W
J A
E
J m
[
d k
M d
w m
a d
K s
p s
r w
u d
Je 18 Dal 188
Be 188 Wawu 188
Jimakir 189 Alip 189
Ehe 189
Jimawal 18 mangkono la
[15]
Kridhalu
dhamang sa kelimrah kan
Mardibasa durung pati
winadi utaw medharake k
akeh, dadi dhapur ketal
Kridhalukit seserepan k
pawiyatan J sumerep uta
Nuw reka-reka re
winastan ku ukara. Sapu
dereng sage 86 panulise
87 panulise: 88 panulise :
89 panulise 90 panulise
91 panulise 92 panulise
93 panulise an sabanjure
ukita :“Nun ayektos. Ku
ngge ing aka :”Manawa
akeh kang p wa piningit. P
kawruh kang wekasane b
lib, tandhane
ta :”Nun ing
kawruh wau Jawi, kula p
awi mangreto wun sanes in
emen marsu uciwa deren
unika kula k ed kasembad
e :
: :
: :
:
e : e. Wis saman
inggih samp
ul{a}
3
nun athah, kados
saka panem padha mangr
Para sarjana g makolehki
bisa banjur e durung sum
ggih pancen . Para barak
pitakeni bab os.
ngkang kula udi kasusast
ng wonten b kapengin sag
dan, dening Je
Da Be
Wa Jim
Ali Eh
na bae layak pun sedheng
candramem dene candra
muku dhewe, reti, awit kaw
kang dhisik- supaya bisa
ketalib kay mebar warata
makaten, ku kan kula til
b candrame
a aturaken s tran tuwin
begjanipun s geda ngrakit
dereng ang 1894
al 1895 1896 p
awu 189 makir
ip 1899 p e 1900
k wis cukup k gan, saha ing
met wau tek asangkala, p
, layak wose wruh Jawa i
-dhisik arang a asumebar s
adene candr a”.
ula piyamba las kanca k
emet wangsu sampun kap
kalukitan Ja sa
[16]
ged ang t ukara maw
gsal sesuluh panulise :
panulise : panulise :
7 panulise : panulise :
panulise : panulise :
kanggo pepi g mangke ku
ka dados bo punika punap
e kagawa sa iku racak-rac
g-arang kang sumrambah k
ramemet ma ak saweg pun
kula sinau w ulanipun sa
para lami an awi, nangin
gsal bathi b wi wangsala
utawi piwu 76
ritan”. ula sampun
oten saged paa”.
aka pancen cake padha
g kapareng kanggo ing
au rak iya nika angsal
wonten ing ami dereng
nggen kula ng kenging
baut ngiket an, nanging
ulang, mila
77 kula nyuwun mugi kaparingana barkah seserepan bab pratikelipun ngrakit ukara
mawi wangsalan”.
Mardibasa: “Kang mangkana iya prayoga, nanging saiki ayo padha bubaran ngaso dhisik, seje dina bae dirembug maneh”.
Kridhalukita: ”Nun inggih, nuwun”. Mardibasa: ”Iya, andum salamet”.
titi Taksih wonten sambetipun, nama serat:
Wendha Pangripta jilid : 1
mratelakaken pathokanipun: 1: ngiket ukara mawi wangsalan.
2: damel serat iber – iber utawi kintunan. 3: nganggit anggit nganggo ukara gancaran.
kawedalaken dening: Kridhaukara ing Surakarta