Hadis Kedua “Jawaban jin atas ayat fa biayyi âlâ’i Rabbikumâ tukadzdzibân”

51

B. Hadis Kedua “Jawaban jin atas ayat fa biayyi âlâ’i Rabbikumâ tukadzdzibân”

1. Teks hadis dan Kegiatan Takhrij Hadis

Dalam Tafsir al-Mishbah mufassir mengambil matan hadis tertulis sebagai berikut: “Nabi saw. menegur sahabat-sahabatnya yang terdiam saja ketiaka dibacakan ayat ini fabiayyi âlâ’i Rabbikumâ tukadzdzibân kepada mereka. Beliau memuji jin yang menyambut setiap seruan dengan berkata: tidak satu pun dari nikmat-Mu – wahai Tuhan kami – yang kami ingkari, maka segala puji bagi-Mu”. 64 Teks hadis di atas, sesuai dengan matan hadis yang terdapat dalam kitab Sunan al-Tirmidzî, matan hadis tersebut berbunyi: ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر َجَﺮَﺧ - ﷲا ﻰﻠﺻ ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ - َلﺎَﻘَﻓ اﻮُﺘَﻜَﺴَﻓ ِﻦَﻤْﺣﱠﺮﻟا َةَرﻮُﺳ ْﻢِﮭْﯿَﻠَﻋ َأَﺮَﻘَﻓ ِﮫِﺑﺎَﺤْﺻَأ ﻰَﻠَﻋ ْﻮَﻗ ﻰَﻠَﻋ ُﺖْﯿَﺗَأ ﺎَﻤﱠﻠُﻛ ُﺖْﻨُﻛ ْﻢُﻜْﻨِﻣ اًدوُدْﺮَﻣ َﻦَﺴْﺣَأ اﻮُﻧﺎَﻜَﻓ ﱢﻦِﺠْﻟا َﺔَﻠْﯿَﻟ ﱢﻦِﺠْﻟا ﻰَﻠَﻋ ﺎَﮭُﺗْأَﺮَﻗ ْﺪَﻘَﻟ ِﮫِﻟ ِءَﻻآ ﱢىَﺄِﺒَﻓ ﱢﺬَﻜُﺗ ﺎَﻤُﻜﱢﺑَر ِنﺎَﺑ ُﺪْﻤَﺤْﻟا َﻚَﻠَﻓ ُبﱢﺬَﻜُﻧ ﺎَﻨﱠﺑَر َﻚِﻤَﻌِﻧ ْﻦِﻣ ٍءْﻰَﺸِﺑ َﻻ اﻮُﻟﺎَﻗ « 65 Matan hadis di atas bila ditempuh dengan metode takhrij yang digunakan, maka kata-kata yang dapat ditelusuri dalam kitab al- Mu’jam al-Mufahras adalah kata “ ﺖﻜﺳ”, dan dalam kitab Mausua’ah Atrâf adalah: “ اﻮُﺘَﻜَﺴَﻓ ِﻦَﻤْﺣﱠﺮﻟا َةَرﻮُﺳ ِﮫِﺑﺎَﺤْﺻَأ ﻰَﻠَﻋ َأَﺮَﻘَﻓ ” Adapun kata yang diperoleh dalam kitab al-Mu’jam al-Mufahrâs adalah sebagai berikut: 66 ﺖﻜﺳ اﻮﺘﻜﺴﻓ ﻦﻤﺣﺮﻟا ةرﻮﺳ أﺮﻗ 64 M. Quraish Shihab, Tafsir al-Misbah, h. 503. 65 Matan hadis ini merupakan matan hadis yang ditemukan dalam kitab sunan al- Tirmidzi. 66 A.J. Wensinck, dan J.P.Mensing. Mu‘jam al-Mufahras li Alfâz al-Hadîts al-Nabawî, Leiden: E.J Briil, 1967, Jilid. 2, h. 489. 52 ةرﻮﺳ ﺮﯿﺴﻔﺗ : ۵۵ - ﭟ Dari informasi di atas, diketahui hadis tersebut terdapat di dalam Sunan al-Tirmidzî, dan hanya memiliki satu jalur periwayatan. Oleh karena itu, penelitian sanad hadis terfokus pada riwayat yang ada di dalam kitab Sunan al-Tirmidzî disamping mengikuti keterangan yang terdapat dalam kitab Tafsir al-Mishbah . Bunyi hadisnya adalah: ِﻦْﺑ ِﺮْﯿَھُز ْﻦَﻋ ٍﻢِﻠْﺴُﻣ ُﻦْﺑ ُﺪﯿِﻟَﻮْﻟا ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﱡىِﺪْﻌﱠﺴﻟا ٍﻢِﻠْﺴُﻣ ﻮُﺑَأ ٍﺪِﻗاَو ُﻦْﺑ ِﻦَﻤْﺣﱠﺮﻟا ُﺪْﺒَﻋ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ْﻦَﻋ ٍﺪﱠﻤَﺤُﻣ ِﻦْﺑ ِﺪﱠﻤَﺤُﻣ ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر َجَﺮَﺧ َلﺎَﻗ ﮫﻨﻋ ﷲا ﻰﺿر ٍﺮِﺑﺎَﺟ ْﻦَﻋ ِرِﺪَﻜْﻨُﻤْﻟا - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - ﻰَﻠَﻋ َلﺎَﻘَﻓ اﻮُﺘَﻜَﺴَﻓ ﺎَھِﺮِﺧآ ﻰَﻟِإ ﺎَﮭِﻟﱠوَأ ْﻦِﻣ ِﻦَﻤْﺣﱠﺮﻟا َةَرﻮُﺳ ْﻢِﮭْﯿَﻠَﻋ َأَﺮَﻘَﻓ ِﮫِﺑﺎَﺤْﺻَأ » َﺔَﻠْﯿَﻟ ﱢﻦِﺠْﻟا ﻰَﻠَﻋ ﺎَﮭُﺗْأَﺮَﻗ ْﺪَﻘَﻟ َﻜَﻓ ﱢﻦِﺠْﻟا ِﮫِﻟْﻮَﻗ ﻰَﻠَﻋ ُﺖْﯿَﺗَأ ﺎَﻤﱠﻠُﻛ ُﺖْﻨُﻛ ْﻢُﻜْﻨِﻣ اًدوُدْﺮَﻣ َﻦَﺴْﺣَأ اﻮُﻧﺎ ِنﺎَﺑﱢﺬَﻜُﺗ ﺎَﻤُﻜﱢﺑَر ِءَﻻآ ﱢىَﺄِﺒَﻓ َﻻ اﻮُﻟﺎَﻗ ُﺪْﻤَﺤْﻟا َﻚَﻠَﻓ ُبﱢﺬَﻜُﻧ ﺎَﻨﱠﺑَر َﻚِﻤَﻌِﻧ ْﻦِﻣ ٍءْﻰَﺸِﺑ « . 67

2. Kegiatan I’tibar

Skema gambar pada halaman berikutnya: 67 Riwayat al-Tirmidzî hannya terdapat satu jalur, sebagaimana yang terdapat dalam kitab aslinya. lihat, Muhammad bin ‘Îsâ bin Sûrah bin Mûsâ bin al-Dahhâk Abû ‘Îsâ al-Tirmidzî, Sunan al-Tirmidzî, jilid 5, hadis no. 3302, Beirut: Dar al-Fikr, t.t., h.190. 53 Setelah dilihat dalam skema dapat diambil natijah bahwa: Dari segi hubungan periwayatan, semua perawi yang diteliti bersambung. Dari 54 segi perlambangan, hadis yang diteliti hampir keseluruhan sanadnya mendapatkan hadis dengan cara bertemu dan mendengar langsung, dengan menggunakan lambang ﻦﻋ, ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ .

3. Kegiatan Penelitian Kualitas Periwayat serta Menyimpulkan hasil Penelitian Sanad

Al-Tirmidzî w. 279 H Nama lengkap: Muhammad bin ‘Îsâ bin Saurah bin Mûsâ bin ad- Duhâk Abû ‘Îsâ al-Tirmidzî ad-Darîr al-Hâfiz, Sâhib al-Jâmi’. Gurunya: Muhammad bin Basyâr, ‘Abd al-Rahmân bin Waqâd, Muhammad bin ‘Abd al-A’lâ, Qutaibah, dll. Muridnya: Abû Ja’far bin Muhammad bin Ahmad an-Nasafî, Makî bin Nûh al-Nasafî, Husein bin Yûsuf al-Farabrî, dll. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya : 1. Idrîs: Beliau adalah seorang ulama yang menuntut ilmu hadis, seorang pengarang kitab dan seorang sejarawan 68 . 2. Al-Hâkim Abû ‘Abdullâh: Saya mendengar ‘Umar bin ‘Akh berkata: Imam Bukhârî wafat dan tidak meninggalkan seorang ulama pengganti seperti Abû ‘Îsâ al-Tirmidzî dalam bidang ilmu, penghafal hadis, dan sering berdiskusi dengan para ulama. 3. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا 4. Ibnu Hajar mengecam Ibnu Hazm dan menilainya sebagai kesombongan Ibnu Hazm terhadap ulama terpercaya dan ternama. 69 68 Al-Asqalânî, Tahdzib at-Tahdzib, jilid. 9, h. 344 69 Al-Asqalanî, Tahdzib al-Tahdzib, jilid. 1, h. 387 55 5. Al-Hâfiz Abû ‘Abbâs Ja’far bin Muhammad al-Mustagfirî: Beliau wafat pada malam Selasa bulan Rajab tahun 279 H. 70 Terdapat pertemuan dengan gurunya ‘Abd al-Rahmân bin Waqâd, Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama disamping penilaian positif lainnya, dan Beliau juga menerima hadis dengan cara tahdîts ﺎﻨﺛﺪﺣ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. ‘Abd al-Rahmân bin Waqâd w. 247 H Nama lengkap: ‘Abd al-Rahmân bin al-Waqâd Muslim al- Baghdadî Abû Muslim al-Wâqidî al-‘Athârî. Gurunya: ‘Abd al-Mâlik bin Wâlid bin Ma’dân. Abî Muslim bin ‘Ubaidillâh bin Sa’îd, Faraz bin Fadlah, Muhammad bin Ismâ’îl bin Abî Fudaik, Muhammad bin Hasan al-Syaibanî. Muridnya: al-Tirmidzî, Ibrâhîm bin ‘Abdullâh bin Junaidî, Abû al- Azhâr Ahmad bin al-Azhâr al-Naisaburî, Ahmad bin Husein bin Ishâq al- Shufî al-Sagîr, Ahmad bin Muhammad al-Duba’Î, Abû Bakar bin ‘Abdullâh bin Abî Dâud, ‘Abbâs bin Muhammad al-Darûrî. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 2. Hâjab bin al-Arkîn berkata : bahwa ‘Abd al-Rahmân bin al-Wâqad wafat pada tahun 247 H. 71 Terdapat pertemuan dengan gurunya Walîd bin Muslim dan muridnya al-Tirmidzî, Para ulama menilainya positif ta’dil tingkat pertama, disamping penilaian positif lainnya, dan beliau juga menerima 70 Al-Mizî, Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ`i al-Rijâl, jilid. 25, h. 220 71 Al-Mizî, Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ`i al-Rijâl, jilid. 15, h. 413-414. Lihat juga, al- ‘Asqalanî, Tahdzîb al-Tahdzîb, jilid 5, h. 72 56 hadis dengan cara tahdîts ﺎﻨﺛﺪﺣ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Walîd bin Muslim w. 194 H Nama lengkap: Walîd bin Muslim al-Qurasyî Abû Abbâs al- Dimasqî Maulâ Banî ‘Ummayyah. Ada keterangan nama lain dari Walîd yakni Maulâ ‘Abbâs bin Muhammad bin ‘Alî bin ‘Abdullâh bin ‘Abbâs bin Abî Mutalib al-Hasyîmî. Gurunya: Mulaikah, Abî Rafi’ bin Ismâ’îl bin Râfi’ al-Madanî, Bakhtarî bin ‘Ubaid, ‘Abd al-Rahmân bin Tsâbit bin Tsubân, Malik bin Anas, Lais bin Tsâbit, Zuhair bin Muhammad, Zaed bin Waqâd, Walîd bin Muhammad al-Muwaqqarî, Abû Bakar bin ‘Abdullâh bin Abî Maryam. Muridnya: Ibrâhîm bin Ayûb al-Huranî, Ibrâhîm bin Mundzir al- Hizâmî, Ahmad bin Hanbal, ‘Alî bin al-Madânî, Ishâq bin Abî Ibrahîm Hujjâj bin al-Rayânî, Muhammad bin ‘Abdullâh al-Ramlî, Abû Ya’lâ Muhammad bin al-Salâh al-Tawwazî, Abd al-Rahmân bin Waqâd al- Wâqidî, Ya’kûb bin Ka’ab al-Halabî, Muhammad bin Yazîd al-Kûfî, Mûsâ bin Ya’kûb al-Nasibî. Yazîd bin Qubais. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Muhammad bin Sa’îd berkata: ﺚﯾﺪﺤﻟا ﺮﯿﺜﻛ ﺔﻘﺛ 2. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 3. Abû Hatîm: ﺔﻘﺛ. 4. Ahmad bin Hanbal dari ayahnya mengatakan bahwa tidak ada seorang pun dari orang Syam yang lebih berakal kecuali Walîd bin Muslim. 57 5. ‘Abdullâh bin ‘Alî berkata bahwa tidak ada seorang pun dari orang- orang Syam yang menyerupainya karena dia telah dipenuhi oleh hadis- hadis sahîh. Beliau lahir pada tahun 109 H. dan wafat pada tahun 194 H, pada usia 85 tahun. 72 Terdapat pertemuan dengan muridnya ‘Abd al-Rahmân bin Waqâd al-Wâqidî, Para ulama menilainya positif ta’dil tingkat pertama, disamping penilaian positif lainya, Beliau juga menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Zuhair bin Muhammad w. 162 H Nama lengkap: Zuhair bin Muhammad al-Tamîmî al-Anbârî Abû Mundir Khurasân al-Marwazî al-Kharaqî . Gurunya: Abbân bin Abî ‘Ayyâs, Ismâ’îl bin Wardân, Asîd bin Abî Asîd al-Marrâd, Ja’far bin Muhammad al-Sadîk, Humaid al-Tâwîl, Muhammad al-Munkadir, Mûsâ bin Wardân, Mûsâ bin Zubair Mansûr bin ‘Abd al-Rahmân al-Hajabî, Abû Hâzm Salâmah bin Dinâr. Muridnya: Bisrî bin Mansûr al-Salamî, ‘Abd al-Malik bin Muhammad al-San’ânî, Yahyâ bin Hârits al-Syairazî, Suaid bin ‘Abd al- Azîz, Abû Khudaifah Mûsâ bin Mas’ûd bin Mûsâ al-Hindî. Penilaian para ulama hadis terhadap dirinya: 1. Hanbal bin Ishâq dari Ahmad bin Hanbal : ﺔﻘﺛ 2. Muhammad al-Bagdadî : ﺔﻘﺛ ﺢﻟ ﺎﺻ 3. ‘Utsmân bin Sa’îd al-Dârimî : ﺔﻘﺛ 4. Abu Bakar bin al-Marudî dari Ahmad bin Hanbal: سﺄﺑ ﮫﺑ ﺲﯿﻟ 72 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ`i al-Rijâl, jilid 31, h. 86-99. Lihat juga, al- ‘Asqalanî, Tahdzîb al-Tahdzîb, jilid. 3, h. 302 58 5. Ibrâhîm bin Ya’kûb al-Juzjani dari Ahmad: Mustaqim al-Hadîts. 6. Abû Bakar dari Yahyâ bin Ma’în: ﺢﻟ ﺎﺻ , سﺄﺑ ﮫﺑ ﺲﯿﻟ 73 Terdapat pertemuan dengan gurunya Muhammad al-Munkadir, ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, dan beliau juga menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Muhammad al-Munkadir w. 130131 H Nama lengkap: Muhammad al-Munkadir bin ‘Abdullâh bin al- Zuhair bin ‘Amr bin al-Hârits bin Harisah bin Sa’îd bin Taimî bin Murrah al-Qarasyî al-Taimî Abû ‘Abdullâh, Abû Bakar al-Madanî. Gurunya: Ibrahîm bin ‘Abdullâh bin Husein, Anas bin Malik, Jâbir bin ‘Abdullâh, Humrân Maulâ ‘Utsmân Sa’îd al-Musîb, ‘Abdullâh bin Hunainî ‘Abdullâh bin ‘Umar bin al-Khâtib, ‘Urwah bin Zubair Muhammad bin Ka’âb al-Quradzî, Mas’ûd bin al-Hâkam al-Zaraqî. Muridnya: Ibnu Akhîhi Ibrahîm bin Bakar al-Munkadir Asamah bin Zaed al-Laits, ‘Îsmâil bin Rafi’ al Madanî, ‘Îsmâil bin Muslim al- Makkî, Hasan bin ‘Atiyah, Rauh bin al-Qasim, Zuhair bin Muhammad al-Tamîmî al-Anbârî, Sa’ad bin Ibrahîm, Sa’îd bin Salâmah bin Abî al- Husâm. Abû Hazm Salâmah bin Dinâr, al-Mundir, anaknya al-Munkadir bin Muhammad bin al-Munkadir, Mûsâ bin ‘Uqbah, Abû ‘Awânah al- Waddâh bin ‘Abdullâh, Yûnus bin ‘Ubaid. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. ‘Abdullâh bin Zubair al-Humaidî: ﻆﻓﺎﺣ 73 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ`i al-Rijâl, jilid. 9, h. 414. 59 2. Ishâq bin Mansûr dari Yahyâ bin Mu’în: ﺔﻘﺛ 3. Abû Hâtim: ﺔﻘﺛ 4. Al-Wâqidî, Muhammad bin Sa’îd dan yang lainnya: Beliau wafat pada tahun130 H. 5. Al-Bukhârî dari Hârûn bin Muhammad al-Farawî: Beliau wafat pada tahun 131 H. 74 Terdapat pertemuan dengan muridnya Zuhair bin Muhammad dan gurunya Jâbir bin ‘Abdullâh. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, disamping penilaian positif lainnya, Beliau juga menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Jâbir bin ‘Abdullâh w. 68 H Nama lengkap: Jâbir bin ‘Abdullâh bin ‘Umar bin Harâm bin Sa’labah bin Ka’ab bin Ganâm bin Ka’ab bin Salâmah. Gurunya: Rasulullah saw, selain mendapatkan hadis langsung dari Rasulullâh saw, beliau juga mendapatkan hadis dari para sahahat yang lainnya seperti Abu Bakar, Khalîd bin Wâlid, ‘Alî bin Abî Talib, ‘Umar bin Khattâb, Mu’ad bin Jabbâr, Abî Sa’îd al-Hudrî. Muridnya adalah: Ibrâhîm bin ‘Abdulllâh al-Qardzî, Ibrâhîm bin ‘Abd ar-Rahmân bin ‘Abdullâh al-Makhzumi, Haris bin Râfi’, Muhammad bin Munkadir, Abû Bakar bin al-Munkadir, Wahâb bin Kaisan, Yahyâ bin Kaitsîr. Pandangan ulama hadis tentang dirinya: 74 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ`i al-Rijâl, jilid. 9, h. 414. 60 1. Abû Muhammad al-Madanî: Beliau seorang Sahabat Nabi saw. 2. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 3. Mus‘ab bin ‘Abdullâh al-Zubairî: Beliau salah seorang yang bertaqwa, dan seorang syahid pada perang Badr. 4. Jâbir meninggal dunia pada tahun 68 H. di Madinah 75 . Terdapat pertemuan dengan muridnya Muhammad bin Munkadir dan gurunya Rasulullah saw. Para ulama menilai positif ta’diltingkat pertama, disamping penilaian positif lainnya, Beliau menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Menurut kesepapkatan jumhur ulama para sahabat Nabi semuanya ’adil, maka periwayatannya tidak diragukan lagi. Penalitian sanad hadis riwayat al-Tirmidzî melalui ‘Abd al- Rahmân bin Waqâd, hingga Jâbir bin ‘Abdullâh, dapat disumpulkan bahwa seluruh periwayat dalam keadaan bersambung antara guru dengan murid, kecuali antara Walîd bin Muslim dengan Zuhair bin Muhammad. Komentar-komentar para kritikus hadis menyatakan bahwa semua periwayat bersifat ‘adil dan dabit, namun Abî ‘Îsâ menyatakan bahwa hadis riwayat al-Tirmidzî ini bersifat hadis gharib karena hadis ini hannya memiliki satu jalur. Ahmad bin Hanbal mengatakan bahwa Zuhair bin Muhammad di jalur ini adalah Zuhair yang menetap di Syam bukan Zuhair yang menetap di Irak. Sepertinya ada keterbalikan nama antara Zuhair bin Muhammad al-Manâkîr dengan Zuhair bin Muhammad al-Tamîmî. Muhammad bin Ismâ’îl al-Bukhârî berkata bahwa ahli Syam 75 Al-Mizî, Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ`i al-Rijâl, jilid. 4, h. 443-454. Lihat juga al- ‘Asqalanî, Tahdzîb al-Tahdzîb, jilid 2, h. 37 61 meriwayatkan dari Zuhair bin Muhammad al-Manâkîr, sedangkan ahli Irak meriwayatkan hadis dari ulama hadis sekitar Irak. Hasan al-Banâ mengomentari tentang kedudukan sanad hadis ini dengan penilaian Hasan Gharîb . 76 dari keterangan diatas penulis sependapat dengan Hasan al- Banâ yang menilai sanad hadis ini dengan kualitas Hasan Gharîb. C. Hadis Ketiga: “Aku tinggalkan pada kamu sekalian ats-Tsaqalain yaitu Kitâbullâh dan Keluargaku”

4. Teks Hadis dan Kegiatan Takhrij Hadis

Dalam Tafsir al-Mishbah mufassir mengambil matan hadis tertulis sebagai berikut: Nabi saw. bersabda : “Sesungguhnya aku tinggalkan buat kamu ats-Tsaqlain yakni Kitab Allah dan keluargaku” 77 . Jika ditranslit ke dalam bahasa arab maka hadis tersebut berbunyi: َ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإ ﻰِﺘْﯿَﺑ َﻞْھَأَو ِﮫﱠﻠﻟا ِبﺎَﺘِﻜِﺑ ِﻦْﯿَﻠَﻘﱠﺜﻟا ُﻢُﻜﯿِﻓ Matan hadis di atas bila ditempuh dengan metode yang digunakan , maka kata-kata yang dapat ditelusuri dalam kitab al-Mu’jam al-Mufahrâs adalah kata “ كﺮﺗ” dan kata ”ﻞﻘﺛ” dan dalam kitab Mausua’ah Atrâf adalah: ﻦﯿﻠﻘﺜﻟا ﻢﻜﯿﻓ كرﺎﺗ ﻲﻧإ Adapun kata yang diperoleh dalam kitab al-Mu’jam al-Mufahrâs dengan kata “ كﺮﺗ 78 ” dan kata ” ﻞﻘﺛ 79 ” adalah sebagai berikut: كﺮﺗ 76 Muhammad bin ‘Îsâ bin Sûrah bin Mûsâ bin al-Dahhâk Abû ‘Îsâ al-Tirmidzî, Sunan al- Tirmidzî, jilid 5, hadis no. 3302, Beirut: Dar al-Fikr, t.t., h. 190 77 M. Quraish Shihab, Tafsir al-Misbah, h. 508 78 A.J. Wensinck, dan J.P.Mensing. Mu‘jam al-Mufahrâs li Alfâz al-Hadîts al-Nabawî, Jilid 1, h.270. 79 A.J. Wensinck, dan J.P.Mensing. Mu‘jam al-Mufahrâs li Alfâz al-Hadîts al-Nabawî, Jilid 1, h.294. 62 ﻦﯿﻠﻘﺜﻟا ﻢﻜﯿﻓ كرﺎﺗ ﻲﻧإ ١٧ۭ١٤ : ٣ ﻢﺣ – ﻞﻘﺛ ﻦﯿﻠﻘﺛ ﻢﻜﯿﻓ كرﺎﺗ ﺎﻧأو ١ ناﺮﻘﻟا لءﺎﻀﻓ ﻰﻣد - ٣٦,٣٧ ﺔﺑﺎﺤﺼﻟا لءﺎﻀﻓ م - - ﻢﺣ ٣ : ١٤ , ١٧ . ٤٣٧١ , ٣٦٧ Keterangan dalam kitab Mausua’ah Atrâf adalah: 80 ﻦﯿﻠﻘﺜﻟا ﻢﻜﯿﻓ كرﺎﺗ ﻲﻧإ ١٧٨٤ م - - ﻢﺣ ٤ : ٣٦٧ يﺪﻌﺑ اﻮﻠﻀﺗ ﻦﻟ ﮫﺑ ﻢﺘﻜﺴﻤﺗ نإ ﺎﻣ ﻢﻜﯿﻓ كرﺎﺗ ﻲﻧإ ت ٣٧٨٨ - ٦١٤٤ - ةﺎﻜﺸﻣ ٦٠:٢ - رﻮﺜﻨﻣ ١٥٠: ﺎﻔﺷ ٢ - ﻢﻛﺬﺧا نا ﺎﻣ ﻢﻜﯿﻓ كرﺎﺗ ﻲﻧإ ﮫﺑ ﻢﺘﻜﺴﻤﺗ يﺪﻌﺑ اﻮﻠﻀﺗ ﻦﻟ - ت : ٧٨٨ - ﺎﻔﺷ : ٢:٢٥٠ ٦٠:٢ – رﻮﺜﻨﻣ - ﺰﻨﻛ ٧٨٣ ﻰﺗﺮﺘﻋو ﷲا بﺎﺘﻛ ﺎھﺪﺣا ﻦﯿﻠﻘﺜﻟا ﻢﻜﯿﻓ كرﺎﺗ ﻲﻧإ - ﻲﻣ ٢:٣٤٢ 80 Abû Hâjir Muhammad al-Sa‘îd Basyûnî Zaghlûl, Mausû’ah Atrâf al-Hadîts, cet. pertama, jilid 3, Beirut: Dar al-Fikr, 1989, 643 63 - ﻖھ ٢ : ١٤٨ , ٧ : ٣٠ , ١٠ : ١١٤ - ﺔﻤﯾﺰﺧ : ٢٣٥٨ Dari infomasi ini, dapat di ketahui bahwa hadis tersebut terdapat dalam kitab: Sahîh Muslim, Sunan al-Tirmidzî, Sunan al-Dârimî, Musnad Ahmad bin Hambal, Al-Sunan al-Kubrâ li Baihaqî, Sahîh Ibn Khuzaimah, Kanzul ‘Umâl, Dâr al- Mantsûr li al-Suyûti, Syifâ li Qâdî ‘Îyâd, dimana masing-masing dari kitab tersebut memiliki satu jalur periwayatan kecuali Muslim, Ahmad, dan al-Baihaqî, Dalam penelitian sanad ini penulis hannya menelilti jalur yang diterangkan di dalam kitab Tafsir al-Mishbah, yakni: Sahîh Muslim, Sunan al-Tirmidzî, Musnad Ahmad bin Hanbal, dan al-Baihaqî, dari keempat mukharij tersebut, penulis hanya meneliti salah satu jalur dari tiap-tiap mukharijnya, hal ini saya lakukan karena keterbatasan waktu yang saya miliki. Adapun jalur-jalur yang akan saya teliti adalah: riwayat Muslim melalui jalur Muhammad bin Bakar al- Rayânî, riwayat al-Tirmidzî melalui jalur ‘Alî bin al-Mundir, riwayat Ahmad melalui jalur Aswad bin ‘Âmar, dan terakhir riwayat al-Baihaqi melaui jalur Muhammad bin ‘Abdullâh al-Hâfiz. Teks-teks hasidnya sebagai berikut: Riwayat Mulim Teks hadis riwayat Muslim: 81 - ْﺑ ُﻞﯿِﻋﺎَﻤْﺳِإ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ٌﺮْﯿَھُز َلﺎَﻗ َﺔﱠﯿَﻠُﻋ ِﻦْﺑا ِﻦَﻋ ﺎًﻌﯿِﻤَﺟ ٍﺪَﻠْﺨَﻣ ُﻦْﺑ ُعﺎَﺠُﺷَو ٍبْﺮَﺣ ُﻦْﺑ ُﺮْﯿَھُز ﻰِﻨَﺛﱠﺪﺣ ُﻦ َﺣ ﻮُﺑَأ ﻰِﻨَﺛﱠﺪَﺣ َﻢﯿِھاَﺮْﺑِإ ٍﻢِﻠْﺴُﻣ ُﻦْﺑ ُﺮَﻤُﻋَو َةَﺮْﺒَﺳ ُﻦْﺑ ُﻦْﯿَﺼُﺣَو ﺎَﻧَأ ُﺖْﻘَﻠَﻄْﻧا َلﺎَﻗ َنﺎﱠﯿَﺣ ُﻦْﺑ ُﺪﯾِﺰَﯾ ﻰِﻨَﺛﱠﺪَﺣ َنﺎﱠﯿ 81 Riwayat Muslim terdapat dua jalur periwayatan, sebagaimana yang terdapat di dalam kitab aslinya lihat. Al-Nawâwî, Abû Zakâriyâ Yahyâ bin Syarâf, Sahîh Muslim bi Syarhi al-Imâm al-Nawâwî, Beirut: Dar al-Fikr, 1981, Juz 15, h. 179-181. 64 َﺖْﯾَأَر اًﺮﯿِﺜَﻛ اًﺮْﯿَﺧ ُﺪْﯾَز ﺎَﯾ َﺖﯿِﻘَﻟ ْﺪَﻘَﻟ ٌﻦْﯿَﺼُﺣ ُﮫَﻟ َلﺎَﻗ ِﮫْﯿَﻟِإ ﺎَﻨْﺴَﻠَﺟ ﺎﱠﻤَﻠَﻓ َﻢَﻗْرَأ ِﻦْﺑ ِﺪْﯾَز ﻰَﻟِإ ِﮫﱠﻠﻟا َلﻮُﺳَر - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - اًﺮﯿِﺜَﻛ اًﺮْﯿَﺧ ُﺪْﯾَز ﺎَﯾ َﺖﯿِﻘَﻟ ْﺪَﻘَﻟ ُﮫَﻔْﻠَﺧ َﺖْﯿﱠﻠَﺻَو ُﮫَﻌَﻣ َتْوَﺰَﻏَو ُﮫَﺜﯾِﺪَﺣ َﺖْﻌِﻤَﺳَو ِﮫﱠﻠﻟا ِلﻮُﺳَر ْﻦِﻣ َﺖْﻌِﻤَﺳ ﺎَﻣ ُﺪْﯾَز ﺎَﯾ ﺎَﻨْﺛﱢﺪَﺣ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - - َلﺎَﻗ - ْتَﺮِﺒَﻛ ْﺪَﻘَﻟ ِﮫﱠﻠﻟاَو ﻰِﺧَأ َﻦْﺑا ﺎَﯾ ﱢﻨِﺳ ِﮫﱠﻠﻟا ِلﻮُﺳَر ْﻦِﻣ ﻰِﻋَأ ُﺖْﻨُﻛ ىِﺬﱠﻟا َﺾْﻌَﺑ ُﺖﯿِﺴَﻧَو ىِﺪْﮭَﻋ َمُﺪَﻗَو ﻰ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - ﺎَﻤَﻓ ِﮫﯿِﻧﻮُﻔﱢﻠَﻜُﺗ َﻼَﻓ َﻻ ﺎَﻣَو اﻮُﻠَﺒْﻗﺎَﻓ ْﻢُﻜُﺘْﺛﱠﺪَﺣ . ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر َمﺎَﻗ َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - ﺎًﺒﯿِﻄَﺧ ﺎَﻨﯿِﻓ ﺎًﻣْﻮَﯾ ْﺪُﯾ ٍءﺎَﻤِﺑ َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ َﺮﱠﻛَذَو َﻆَﻋَوَو ِﮫْﯿَﻠَﻋ ﻰَﻨْﺛَأَو َﮫﱠﻠﻟا َﺪِﻤَﺤَﻓ ِﺔَﻨﯾِﺪَﻤْﻟاَو َﺔﱠﻜَﻣ َﻦْﯿَﺑ ﺎﻤُﺧ ﻰَﻋ » ﺎَﮭﱡﯾَأ َﻻَأ ُﺪْﻌَﺑ ﺎﱠﻣَأ َأ ِﻦْﯿَﻠَﻘَﺛ ْﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﺎَﻧَأَو َﺐﯿِﺟُﺄَﻓ ﻰﱢﺑَر ُلﻮُﺳَر َﻰِﺗْﺄَﯾ ْنَأ ُﻚِﺷﻮُﯾ ٌﺮَﺸَﺑ ﺎَﻧَأ ﺎَﻤﱠﻧِﺈَﻓ ُسﺎﱠﻨﻟا ِﮫﯿِﻓ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ﺎَﻤُﮭُﻟﱠو ِﮫِﺑ اﻮُﻜِﺴْﻤَﺘْﺳاَو ِﮫﱠﻠﻟا ِبﺎَﺘِﻜِﺑ اوُﺬُﺨَﻓ ُرﻮﱡﻨﻟاَو ىَﺪُﮭْﻟا « . َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ ِﮫﯿِﻓ َﺐﱠﻏَرَو ِﮫﱠﻠﻟا ِبﺎَﺘِﻛ ﻰَﻠَﻋ ﱠﺚَﺤَﻓ » َﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ َﮫﱠﻠﻟا ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ﻰِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ َﮫﱠﻠﻟا ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ﻰِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأَو ﻰِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ َﮫﱠﻠﻟا ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ﻰِﺘْﯿ « . َلﺎَﻘَﻓ ِﮫِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ْﻦِﻣ ُهُؤﺎَﺴِﻧ َلﺎَﻗ ِﮫِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ْﻦِﻣ ُهُؤﺎَﺴِﻧ َﺲْﯿَﻟَأ ُﺪْﯾَز ﺎَﯾ ِﮫِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ْﻦَﻣَو ٌﻦْﯿَﺼُﺣ ُﮫَﻟ ْﻦِﻜَﻟَو 82 ُﻞْھَأ ُهَﺪْﻌَﺑ َﺔَﻗَﺪﱠﺼﻟا َمِﺮُﺣ ْﻦَﻣ ِﮫِﺘْﯿَﺑ . ٍسﺎﱠﺒَﻋ ُلآَو ٍﺮَﻔْﻌَﺟ ُلآَو ٍﻞﯿِﻘَﻋ ُلآَو ﱟﻰِﻠَﻋ ُلآ ْﻢُھ َلﺎَﻗ ْﻢُھ ْﻦَﻣَو َلﺎَﻗ . َلﺎَﻗ ْﻢَﻌَﻧ َلﺎَﻗ َﺔَﻗَﺪﱠﺼﻟا َمِﺮُﺣ ِءَﻻُﺆَھ ﱡﻞُﻛ . - ﻞْﯿﻀُﻓ ﻦﺑا ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﺔَﺒﯿَﺷ ﻲِﺑا ﻦْﺑ ﺮﻜَﺑ ﻮُﺑَا ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ح ﺎَﻤُھَﻼُﻛ ﺮْﯾِﺮَﺟ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَا ﻢﯿِھاَﺮْﺑِا ﻦﺑ قﺎَﺤْﺳِا ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ يَﺪُﮭﻟا ِﮫِِﯿِﻓ ﷲا ُبﺎَﺘِﻛ ﺮْﯾِﺮَﺟ ﺚْﯾِﺪَﺣ ﻲِﻓ َداَز َو ﻞﯿِﺋﺎَﻤْﺳِا ﺚْﯾِﺪَﺣ ُﻮﺤَﻧ دﺎَﻨْﺳِﻻا اَﺬَﮭِﺑ نﺎَﯿَﺣ ﻲِﺑَا ْﻦَﻋ يَﺪُﮭﻟا ﻲَﻠَﻋ َنﺎَﻛ ِﮫِﺑ َﺬَﺧَا َو ِﮫِِﺑ َﻚَﺴْﻤَﺘْﺳِا ﻦَﻣ رﻮُﻨﻟاَو ﻞَﺿ ُهَﺎَﻄﺧَأ ْﻦَﻣَو . - ُنﺎﱠﺴَﺣ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ِنﺎﱠﯾﱠﺮﻟا ِﻦْﺑ ِرﺎﱠﻜَﺑ ُﻦْﺑ ُﺪﱠﻤَﺤُﻣ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ - َﻢﯿِھاَﺮْﺑِإ َﻦْﺑا ﻰِﻨْﻌَﯾ - ٍﺪﯿِﻌَﺳ ْﻦَﻋ - ٍقوُﺮْﺴَﻣ ُﻦْﺑا َﻮُھَو – َﻟ ﺎَﻨْﻠُﻘَﻓ ِﮫْﯿَﻠَﻋ ﺎَﻨْﻠَﺧَد َلﺎَﻗ َﻢَﻗْرَأ ِﻦْﺑ ِﺪْﯾَز ْﻦَﻋ َنﺎﱠﯿَﺣ ِﻦْﺑ َﺪﯾِﺰَﯾ ْﻦَﻋ اًﺮْﯿَﺧ َﺖْﯾَأَر ْﺪَﻘَﻟ ُﮫ . َلﻮُﺳَر َﺖْﺒَﺣﺎَﺻ ْﺪَﻘَﻟ ِﮫﱠﻠﻟا - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - ُﮫَﻔْﻠَﺧ َﺖْﯿﱠﻠَﺻَو . َلﺎَﻗ ُﮫﱠﻧَأ َﺮْﯿَﻏ َنﺎﱠﯿَﺣ ﻰِﺑَأ ِﺚﯾِﺪَﺣ ِﻮْﺤَﻨِﺑ َﺚﯾِﺪَﺤْﻟا َقﺎَﺳَو » َو ﱠﺰَﻋ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ﺎَﻤُھُﺪَﺣَأ ِﻦْﯿَﻠَﻘَﺛ ْﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإَو َﻻَأ ْﻦَﻣَو ىَﺪُﮭْﻟﺎىَﻠَﻋ َنﺎَﻛ ُﮫَﻌَﺒﱠﺗا ِﻦَﻣ ِﮫﱠﻠﻟا ُﻞْﺒَﺣ َﻮُھ ﱠﻞَﺟ ٍﺔَﻟَﻼَﺿ ﻰَﻠَﻋ َنﺎَﻛ ُﮫَﻛَﺮَﺗ « . َﻊَﻣ ُنﻮُﻜَﺗ َةَأْﺮَﻤْﻟا ﱠنِإ ِﮫﱠﻠﻟا ُﻢْﯾاَو َﻻ َلﺎَﻗ ُهُؤﺎَﺴِﻧ ِﮫِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ْﻦَﻣ ﺎَﻨْﻠُﻘَﻓ ِﮫﯿِﻓَو ﱢﻠَﻄُﯾ ﱠﻢُﺛ ِﺮْھﱠﺪﻟا َﻦِﻣ َﺮْﺼَﻌْﻟا ِﻞُﺟﱠﺮﻟا َﻦﯾِﺬﱠﻟا ُﮫُﺘَﺒَﺼَﻋَو ُﮫُﻠْﺻَأ ِﮫِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ﺎَﮭِﻣْﻮَﻗَو ﺎَﮭﯿِﺑَأ ﻰَﻟِإ ُﻊِﺟْﺮَﺘَﻓ ﺎَﮭُﻘ ُهَﺪْﻌَﺑ َﺔَﻗَﺪﱠﺼﻟا اﻮُﻣِﺮُﺣ . 82 Menurut Al-Qâdhî al-‘Iyâd berkata: kata ْﻦِﻜَﻟَو dalam hadis itu maksudnya adalah “sesungguhnya”, jadi para wanita keturunan Nabi termasuk ahlul bait, Lihat Al-Jâmi’al-Shahîh al- Musamma Shahîh Muslim karya Imam Abî Husain Muslim bin al-Hijâj bin Muslim al-Qusyairî Al-Naisâbûrî, 65 Riwayat al-Tirmidzî Teks hadis riwayat al-Tirmidzî: 83 ِرِﺬْﻨُﻤْﻟا ُﻦْﺑ ﱡﻰِﻠَﻋ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ - ﱞﻰِﻓﻮُﻛ - ُﻓ ُﻦْﺑ ُﺪﱠﻤَﺤُﻣ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﻰِﺑَأ ْﻦَﻋ َﺔﱠﯿِﻄَﻋ ْﻦَﻋ ُﺶَﻤْﻋَﻷا ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ َلﺎَﻗ ٍﻞْﯿَﻀ ُلﻮُﺳَر َلﺎَﻗ َﻻﺎَﻗ ﺎَﻤُﮭْﻨَﻋ ُﮫﱠﻠﻟا َﻰِﺿَر َﻢَﻗْرَأ ِﻦْﺑ ِﺪْﯾَز ْﻦَﻋ ٍﺖِﺑﺎَﺛ ﻰِﺑَأ ِﻦْﺑ ِﺐﯿِﺒَﺣ ْﻦَﻋ ُﺶَﻤْﻋَﻷاَو ٍﺪﯿِﻌَﺳ ِﮫﱠﻠﻟا - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - » ﱠﺴَﻤَﺗ ْنِإ ﺎَﻣ ْﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإ ِﺮَﺧﻵا َﻦِﻣ ُﻢَﻈْﻋَأ ﺎَﻤُھُﺪَﺣَأ ىِﺪْﻌَﺑ اﻮﱡﻠِﻀَﺗ ْﻦَﻟ ِﮫِﺑ ْﻢُﺘْﻜ اَدِﺮَﯾ ﻰﱠﺘَﺣ ﺎَﻗﱠﺮَﻔَﺘَﯾ ْﻦَﻟَو ﻰِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ﻰِﺗَﺮْﺘِﻋَو ِضْرَﻷا ﻰَﻟِإ ِءﺎَﻤﱠﺴﻟا َﻦِﻣ ٌدوُﺪْﻤَﻣ ٌﻞْﺒَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ﱠﻰَﻠَﻋ ﺎَﻤِﮭﯿِﻓ ﻰِﻧﻮُﻔُﻠْﺨَﺗ َﻒْﯿَﻛ اوُﺮُﻈْﻧﺎَﻓ َضْﻮَﺣْ « . Riwayat al-Dârimî Teks hadis riwayat al-Dârimî: 84 َلﺎَﻗ َﻢَﻗْرَأ ِﻦْﺑ ِﺪْﯾَز ْﻦَﻋ َنﺎﱠﯿَﺣ ِﻦْﺑ َﺪﯾِﺰَﯾ ْﻦَﻋ َنﺎﱠﯿَﺣ ﻮُﺑَأ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ٍنْﻮَﻋ ُﻦْﺑ ُﺮَﻔْﻌَﺟ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ : ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر َمﺎَﻗ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - ﻰَﻨْﺛَأَو َﮫﱠﻠﻟا َﺪِﻤَﺤَﻓ ًﺎﺒﯿِﻄَﺧ ًﺎﻣْﻮَﯾ َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ ِﮫْﯿَﻠَﻋ : » ٌﺮَﺸَﺑ ﺎَﻧَأ ﺎَﻤﱠﻧِإ ُسﺎﱠﻨﻟا ﺎَﮭﱡﯾَأ ﺎَﯾ ِﻓ ، ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ﺎَﻤُﮭُﻟﱠوَأ ِﻦْﯿَﻠَﻘﱠﺜﻟا ُﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإَو ، ُﮫَﺒﯿِﺟُﺄَﻓ ﻰﱢﺑَر ُلﻮُﺳَر ﻰِﻨَﯿِﺗْﺄَﯾ ْنَأ ُﻚِﺷﻮُﯾ ىَﺪُﮭْﻟا ِﮫﯿ ُﺧَو ِﮫﱠﻠﻟا ِبﺎَﺘِﻜِﺑ اﻮُﻜﱠﺴَﻤَﺘَﻓ ، ُرﻮﱡﻨﻟاَو ِﮫِﺑ اوُﺬ « . َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ ِﮫﯿِﻓ َﺐﱠﻏَرَو ِﮫْﯿَﻠَﻋ ﱠﺚَﺤَﻓ : » ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ﻰِﺘْﯿَﺑ َﻞْھَأَو ﻰِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ َﮫﱠﻠﻟا « . ٍتاﱠﺮَﻣ َثَﻼَﺛ . Riwayat Ahmad bin Hanbal Teks hadis riwayat Ahmad bin Hanbal: 85 a. Musnad Ahmad bin Hanbal, Jilid 3, h. 17 83 Riwayat Al-Tirmidzî hannya terdapat satu jalur, sebagaimana yang terdapat dalam kitab aslinya. Lihat, Abû Îsâ Muhammad bin Îsâ bin Saurat al-Tirmidzî, al-Tirmidzî Jâmi’u Sahîh Bairut: Dar al-Ma’rifah, 2002, h. 1438 84 Riwayat al-Dârimî hanya terdapat satu jalur, sebagaimana yang terdapat dalam kitab aslinya. lihat, ‘Abdullâh bin ‘Abd al-Rahmân bin al-Fadl bin Bahrâm Ibnu ‘Abd al-Samad al- Tamîmî al-Samarqandî al-Dârimî, Sunan al-Dârimî, jilid 2, Beirut: Dar al-Fikr, t.t., h. 43 85 Riwayat Ahmad Ibn Hanbal terdapat lima jalur periwayatan. Hal ini sesuai dengan teks hadis di dalam kitab aslinya. Lihat, Ahmad Ibn Hanbal, Abû ‘Abdillâh, “Musnad Ahmad bin Hanbal ”, Bairut: Maktabul Islami, 1985 66 ٌﺪﱠﻤَﺤُﻣ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ِﺮْﻀﱠﻨﻟا ﻮُﺑَأ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﻰِﺑَأ ﻰِﻨَﺛﱠﺪَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُﺪْﺒَﻋ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ - َﺔَﺤْﻠَﻃ َﻦْﺑا ﻰِﻨْﻌَﯾ - ْﻦَﻋ ِﺶَﻤْﻋَﻷا ِﻦَﻋ ﱢﻰِﺒﱠﻨﻟا ِﻦَﻋ ﱢىِرْﺪُﺨْﻟا ٍﺪﯿِﻌَﺳ ﻰِﺑَأ ْﻦَﻋ ﱢﻰِﻓْﻮَﻌْﻟا َﺔﱠﯿِﻄَﻋ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - َلﺎَﻗ » َأ ُﻚِﺷوُأ ﻰﱢﻧِإ ﻰَﻋْدُأ ْن ِﻣ ٌدوُﺪْﻤَﻣ ٌﻞْﺒَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ﻰِﺗَﺮْﺘِﻋَو ﱠﻞَﺟَو ﱠﺰَﻋ ِﮫﱠﻠﻟا َبﺎَﺘِﻛ ِﻦْﯿَﻠَﻘﱠﺜﻟا ُﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإَو َﺐﯿِﺟُﺄَﻓ ﻰَﻟِإ ِءﺎَﻤﱠﺴﻟا َﻦ َﺘْﻔَﯾ ْﻦَﻟ ﺎَﻤُﮭﱠﻧَأ ﻰِﻧَﺮَﺒْﺧَأ َﺮﯿِﺒَﺨْﻟا َﻒﯿِﻄﱠﻠﻟا ﱠنِإَو ﻰِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ﻰِﺗَﺮْﺘِﻋَو ِضْرَﻷا َضْﻮَﺤْﻟا ﱠﻰَﻠَﻋ اَدِﺮَﯾ ﻰﱠﺘَﺣ ﺎَﻗِﺮ ﺎَﻤِﮭﯿِﻓ ﻰِﻧﻮُﻔُﻠْﺨَﺗ َﻢِﺑ اوُﺮُﻈْﻧﺎَﻓ « . b. Musnad Ahmad bin Hambal, Jilid 3, h. 59 ْﻦَﻋ َنﺎَﻤْﯿَﻠُﺳ ﻰِﺑَأ ُﻦْﺑ ِﻚِﻠَﻤْﻟا ُﺪْﺒَﻋ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ٍﺮْﯿَﻤُﻧ ُﻦْﺑا ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﻰِﺑَأ ﻰِﻨَﺛﱠﺪَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُﺪْﺒَﻋ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ْﻦَﻋ ﱢﻰِﻓْﻮَﻌْﻟا َﺔﱠﯿِﻄَﻋ ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر َلﺎَﻗ َلﺎَﻗ ﱢىِرْﺪُﺨْﻟا ٍﺪﯿِﻌَﺳ ﻰِﺑَأ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - » ْﻢُﺗْﺬَﺧَأ ْنِإ ﺎَﻣ ْﻢُﻜﯿِﻓ ُﺖْﻛَﺮَﺗ ْﺪَﻗ ﻰﱢﻧِإ َﻣ ٌﻞْﺒَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ِﺮَﺧﻵا َﻦِﻣ ُﺮَﺒْﻛَأ ﺎَﻤُھُﺪَﺣَأ ِﻦْﯿَﻠَﻘﱠﺜﻟا ىِﺪْﻌَﺑ اﻮﱡﻠِﻀَﺗ ْﻦَﻟ ِﮫِﺑ ِضْرَﻷا ﻰَﻟِإ ِءﺎَﻤﱠﺴﻟا َﻦِﻣ ٌدوُﺪْﻤ َضْﻮَﺤْﻟا ﱠﻰَﻠَﻋ اَدِﺮَﯾ ﻰﱠﺘَﺣ ﺎَﻗِﺮَﺘْﻔَﯾ ْﻦَﻟ ﺎَﻤُﮭﱠﻧِإَو َﻻَأ ﻰِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ﻰِﺗَﺮْﺘِﻋَو « anbal, Jilid 3, h. 26 H mad bin h c. Musnad A َﺛﱠﺪَﺣ ٍﺮْﯿَﻤُﻧ ُﻦْﺑا ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﻰِﺑَأ ﻰِﻨَﺛﱠﺪَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُﺪْﺒَﻋ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ِﻚِﻠَﻤْﻟا ُﺪْﺒَﻋ ﺎَﻨ - َنﺎَﻤْﯿَﻠُﺳ ﻰِﺑَأ َﻦْﺑا ﻰِﻨْﻌَﯾ - َﺔﱠﯿِﻄَﻋ ْﻦَﻋ ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر َلﺎَﻗ َلﺎَﻗ ﱢىِرْﺪُﺨْﻟا ٍﺪﯿِﻌَﺳ ﻰِﺑَأ ْﻦَﻋ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - » ِﻦْﯿَﻠَﻘﱠﺜﻟا ُﻢُﻜﯿِﻓ ُﺖْﻛَﺮَﺗ ْﺪَﻗ ﻰﱢﻧِإ َو ﱠﺰَﻋ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ِﺮَﺧﻵا َﻦِﻣ ُﺮَﺒْﻛَأ ﺎَﻤُھُﺪَﺣَأ ﻰِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ﻰِﺗَﺮْﺘِﻋَو ِضْرَﻷا ﻰَﻟِإ ِءﺎَﻤﱠﺴﻟا َﻦِﻣ ٌدوُﺪْﻤَﻣ ٌﻞْﺒَﺣ ﱠﻞَﺟ َضْﻮَﺤْﻟا ﱠﻰَﻠَﻋ اَدِﺮَﯾ ﻰﱠﺘَﺣ ﺎَﻗِﺮَﺘْﻔَﯾ ْﻦَﻟ ﺎَﻤُﮭﱠﻧِإ َﻻَأ d. Musnad Ahmad bin Hanbal, Jilid 3, h. 14 ْﺑ ُدَﻮْﺳَأ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﻰِﺑَأ ﻰِﻨَﺛﱠﺪَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُﺪْﺒَﻋ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ َﻞﯿِﺋاَﺮْﺳِإ ﻮُﺑَأ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَأ ٍﺮِﻣﺎَﻋ ُﻦ - ﻰِﺑَأ َﻦْﺑ َﻞﯿِﻋﺎَﻤْﺳِإ ﻰِﻨْﻌَﯾ ﱠﻰِﺋَﻼُﻤْﻟا َقﺎَﺤْﺳِإ - ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر َلﺎَﻗ َلﺎَﻗ ٍﺪﯿِﻌَﺳ ﻰِﺑَأ ْﻦَﻋ َﺔﱠﯿِﻄَﻋ ْﻦَﻋ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - » ﻰﱢﻧِإ َﺧﻵا َﻦِﻣ ُﺮَﺒْﻛَأ ﺎَﻤُھُﺪَﺣَأ ِﻦْﯿَﻠَﻘﱠﺜﻟا ُﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰِﺗَﺮْﺘِﻋَو ِضْرَﻷا ﻰَﻟِإ ِءﺎَﻤﱠﺴﻟا َﻦِﻣ ٌدوُﺪْﻤَﻣ ٌﻞْﺒَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ِﺮ َضْﻮَﺤْﻟا ﱠﻰَﻠَﻋ اَدِﺮَﯾ ﻰﱠﺘَﺣ ﺎَﻗِﺮَﺘْﻔَﯾ ْﻦَﻟ ﺎَﻤُﮭﱠﻧِإَو ﻰِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ « . e. Musnad Ahmad bin Hanbal, Jilid 4, h. 367 َﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﻰِﺑَأ ﻰِﻨَﺛﱠﺪَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُﺪْﺒَﻋ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ُﻦْﺑ ُﺪﯾِﺰَﯾ ﻰِﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﱢﻰِﻤْﯿﱠﺘﻟا َنﺎﱠﯿَﺣ ﻰِﺑَأ ْﻦَﻋ َﻢﯿِھاَﺮْﺑِإ ُﻦْﺑ ُﻞﯿِﻋﺎَﻤْﺳِإ ﺎ َﻠَﻓ َﻢَﻗْرَأ ِﻦْﺑ ِﺪْﯾَز ﻰَﻟِإ ٍﻢِﻠْﺴُﻣ ُﻦْﺑ ُﺮَﻤُﻋَو َةَﺮْﺒَﺳ ُﻦْﺑ ُﻦْﯿَﺼُﺣَو ﺎَﻧَأ ُﺖْﻘَﻠَﻄْﻧا َلﺎَﻗ ﱡﻰِﻤْﯿﱠﺘﻟا َنﺎﱠﯿَﺣ ِﮫْﯿَﻟِإ ﺎَﻨْﺴَﻠَﺟ ﺎﱠﻤ 67 ْﯿَﺼُﺣ ُﮫَﻟ َلﺎَﻗ ِﮫﱠﻠﻟا َلﻮُﺳَر َﺖْﯾَأَر ًاﺮﯿِﺜَﻛ ًاﺮْﯿَﺧ ُﺪْﯾَز ﺎَﯾ َﺖﯿِﻘَﻟ ْﺪَﻘَﻟ ٌﻦ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - َﺖْﻌِﻤَﺳَو َﺖْﻌِﻤَﺳ ﺎَﻣ ُﺪْﯾَز ﺎَﯾ ﺎَﻨْﺛﱢﺪَﺣ ًاﺮﯿِﺜَﻛ ًاﺮْﯿَﺧ ُﺪْﯾَز ﺎَﯾ َﺖﯿِﻘَﻟ ْﺪَﻘَﻟ ُﮫَﻌَﻣ َﺖْﯿﱠﻠَﺻَو ُﮫَﻌَﻣ َتْوَﺰَﻏَو ُﮫَﺜﯾِﺪَﺣ ِلﻮُﺳَر ْﻦِﻣ ِﮫﱠﻠﻟا - ا ﻰﻠﺻ ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲ - . َﺾْﻌَﺑ ُﺖﯿِﺴَﻧَو ىِﺪْﮭَﻋ َمُﺪَﻗَو ﻰﱢﻨِﺳ ْتَﺮُﺒَﻛ ْﺪَﻘَﻟ ِﮫﱠﻠﻟاَو ﻰِﺧَأ َﻦْﺑا ﺎَﯾ َلﺎَﻘَﻓ ِﮫﱠﻠﻟا ِلﻮُﺳَر ْﻦِﻣ ﻰِﻋَأ ُﺖْﻨُﻛ ىِﺬﱠﻟا - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - ِﮫﯿِﻧﻮُﻔﱢﻠَﻜُﺗ َﻼَﻓ َﻻ ﺎَﻣَو ُهﻮُﻠَﺒْﻗﺎَﻓ ْﻢُﻜُﺘْﺛﱠﺪَﺣ ﺎَﻤَﻓ . َر َمﺎَﻗ َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - ِﺔَﻨﯾِﺪَﻤْﻟاَو َﺔﱠﻜَﻣ َﻦْﯿَﺑ ﺎﻤُﺧ ﻰَﻋْﺪُﯾ ٍءﺎَﻤِﺑ ﺎَﻨﯿِﻓ ًﺎﺒﯿِﻄَﺧ ًﺎﻣْﻮَﯾ َأ ﺎَﻤﱠﻧِإ ُسﺎﱠﻨﻟا ﺎَﮭﱡﯾَأ َﻻَأ ُﺪْﻌَﺑ ﺎﱠﻣَأ َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ َﺮﱠﻛَذَو َﻆَﻋَوَو ِﮫْﯿَﻠَﻋ ﻰَﻨْﺛَأَو ﻰَﻟﺎَﻌَﺗ َﮫﱠﻠﻟا َﺪِﻤَﺤَﻓ ُﻚِﺷﻮُﯾ ٌﺮَﺸَﺑ ﺎَﻧ ْنَأ َﺟَو ﱠﺰَﻋ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ﺎَﻤُﮭُﻟﱠوَأ ِﻦْﯿَﻠَﻘَﺛ ْﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإَو ُﺐﯿِﺟُﺄَﻓ ﱠﻞَﺟَو ﱠﺰَﻋ ﻰﱢﺑَر ُلﻮُﺳَر ﻰِﻨَﯿِﺗْﺄَﯾ ىَﺪُﮭْﻟا ِﮫﯿِﻓ ﱠﻞ ِﮫِﺑ اﻮُﻜِﺴْﻤَﺘْﺳاَو ﻰَﻟﺎَﻌَﺗ ِﮫﱠﻠﻟا ِبﺎَﺘِﻜِﺑ اوُﺬُﺨَﻓ ُرﻮﱡﻨﻟاَو - ﱠﻏَرَو ِﮫﱠﻠﻟا ِبﺎَﺘِﻛ ﻰَﻠَﻋ ﱠﺚَﺤَﻓ ِﮫﯿِﻓ َﺐ - َلﺎَﻗ - ُﻞْھَأَو َﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ َﮫﱠﻠﻟا ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ﻰِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ َﮫﱠﻠﻟا ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ﻰِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ َﮫﱠﻠﻟا ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ﻰِﺘْﯿَﺑ ﻰِﺘْﯿ « . ُﮫَﻟ َلﺎَﻘَﻓ ِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ْﻦِﻣ ُهُؤﺎَﺴِﻧ َﺲْﯿَﻟَأ ُﺪْﯾَز ﺎَﯾ ِﮫِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ْﻦَﻣَو ٌﻦْﯿَﺼُﺣ َﻞْھَأ ﱠﻦِﻜَﻟَو ِﮫِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ْﻦِﻣ ُهَءﺎَﺴِﻧ ﱠنِإ َلﺎَﻗ ِﮫ ُهَﺪْﻌَﺑ َﺔَﻗَﺪﱠﺼﻟا َمِﺮُﺣ ْﻦَﻣ ِﮫِﺘْﯿَﺑ . ٍسﺎﱠﺒَﻋ ُلآَو ٍﺮَﻔْﻌَﺟ ُلآَو ٍﻞﯿِﻘَﻋ ُلآَو ﱟﻰِﻠَﻋ ُلآ ْﻢُھ َلﺎَﻗ ْﻢُھ ْﻦَﻣَو َلﺎَﻗ . َلﺎَﻗ ْﻢَﻌَﻧ َلﺎَﻗ َﺔَﻗَﺪﱠﺼﻟا َمِﺮُﺣ ِءَﻻُﺆَھ ﱡﻞُﻛَأ . anbal, Jilid 4, h. 3 H mad bin h Musnad A f. ُﻤْﻟا ِﻦْﺑ َنﺎَﻤْﺜُﻋ ْﻦَﻋ ُﻞﯿِﺋاَﺮْﺳِإ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ٍﺮِﻣﺎَﻋ ُﻦْﺑ ُدَﻮْﺳَأ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﻰِﺑَأ ﻰِﻨَﺛﱠﺪَﺣ ِﮫﱠﻠﻟا ُﺪْﺒَﻋ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﱢﻰِﻠَﻋ ْﻦَﻋ ِةَﺮﯿِﻐ ِهِﺪْﻨِﻋ ْﻦِﻣ ٌجِرﺎَﺧ ْوَأ ِرﺎَﺘْﺨُﻤْﻟا ﻰَﻠَﻋ ٌﻞِﺧاَد ﻮُھَو َﻢَﻗْرَأ َﻦْﺑ َﺪْﯾَز ُﺖﯿِﻘَﻟ َلﺎَﻗ َﺔَﻌﯿِﺑَر ِﻦْﺑ َﺖْﻌِﻤَﺳَأ ُﮫَﻟ ُﺖْﻠُﻘَﻓ ِﮫﱠﻠﻟا َلﻮُﺳَر - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - ُلﻮُﻘَﯾ » ِﻦْﯿَﻠَﻘﱠﺜﻟا ُﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإ « . ْﻢَﻌَﻧ َلﺎَﻗ . Riwayat al-Baihaqî Teks hadis riwayat al-Baihaqi : 86 a. Sunan al-Kubrâ, Juz. 10, h. 114 - ُحﺎَﻨَﺟ ٍﺪﱠﻤَﺤُﻣ ﻮُﺑَأ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَأ ِﻦْﺑ ﱢﻰِﻠَﻋ ُﻦْﺑ ُﺪﱠﻤَﺤُﻣ ٍﺮَﻔْﻌَﺟ ﻮُﺑَأ ﺎَﻧَﺄَﺒْﻧَأ ِﺔَﻓﻮُﻜْﻟﺎِﺑ ﻰِﺿﺎَﻘْﻟا ٍحﺎَﻨَﺟ ِﻦْﺑ ِﺮﯾِﺬَﻧ ُﻦْﺑ َﻠْﻌَﯾَو ٍنْﻮَﻋ َﻦْﺑا ﻰِﻨْﻌَﯾ ٌﺮَﻔْﻌَﺟ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﱡىِﺮْھﱡﺰﻟا َقﺎَﺤْﺳِإ ُﻦْﺑ ُﻢﯿِھاَﺮْﺑِإ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ﱡﻰِﻧﺎَﺒْﯿﱠﺸﻟا ٍﻢْﯿَﺣُد َﻦْﺑا ﻰِﻨْﻌَﯾ ﻰ 86 Riwayat al-Baihaqî terdapat tiga jalur periwayatan. Hal ini sesuai dengan teks hadis di dalam kitab aslinya. Lihat al-Baihaqî, Abû Bakar Ahmad bin Husain bin ‘Alî, al-Sunan al-Kubrâ, Bairut: Dar al-Fikr, 1985 68 ٍﺪْﯿَﺒُﻋ َلﺎَﻗ ُﮫْﻨَﻋ ُﮫﱠﻠﻟا َﻰِﺿَر َﻢَﻗْرَأ َﻦْﺑ َﺪْﯾَز ُﺖْﻌِﻤَﺳ َلﺎَﻗ َنﺎﱠﯿَﺣ ِﻦْﺑ َﺪﯾِﺰَﯾ ْﻦَﻋ ﱢﻰِﻤْﯿﱠﺘﻟا َنﺎﱠﯿَﺣ ﻰِﺑَأ ْﻦَﻋ : َمﺎَﻗ ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر ٍمْﻮَﯾ َتاَذ ﺎَﻨﯿِﻓ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ ِﮫْﯿَﻠَﻋ ﻰَﻨْﺛَأَو َﮫﱠﻠﻟا َﺪِﻤَﺤَﻓ ﺎًﺒﯿِﻄَﺧ : » ﺎﱠﻣَأ ُﺪْﻌَﺑ ْﯿَﻠَﻘﱠﺜﻟا ُﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإَو ُﮫَﺒﯿِﺟُﺄَﻓ ﻰﱢﺑَر ُلﻮُﺳَر َﻰِﺗْﺄَﯾ ْنَأ ُﻚِﺷﻮُﯾ ٌﺮَﺸَﺑ ﺎَﻧَأ ﺎَﻤﱠﻧِإ ُسﺎﱠﻨﻟا ﺎَﮭﱡﯾَأ ُبﺎَﺘِﻛ ﺎَﻤُﮭُﻟﱠوَأ ِﻦ ِﮫِﺑ اوُﺬُﺧَو ِﮫﱠﻠﻟا ِبﺎَﺘِﻜِﺑ اﻮُﻜِﺴْﻤَﺘْﺳﺎَﻓ ُرﻮﱡﻨﻟاَو ىَﺪُﮭْﻟا ِﮫﯿِﻓ ِﮫﱠﻠﻟا « . ِﻛ ﻰَﻠَﻋ ﱠﺚَﺤَﻓ ﱠﻢُﺛ ِﮫﯿِﻓ َﺐﱠﻏَرَو ِﮫﱠﻠﻟا ِبﺎَﺘ َلﺎَﻗ : » ﻰِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ ﻰَﻟﺎَﻌَﺗ َﮫﱠﻠﻟا ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ﻰِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأَو « . ٍتاﱠﺮَﻣ َثَﻼَﺛ . ْﻦِﻣ ِﺢﯿِﺤﱠﺼﻟا ﻰِﻓ ٌﻢِﻠْﺴُﻣ ُﮫَﺟَﺮْﺧَأ ﱢﻰِﻤْﯿﱠﺘﻟا َنﺎﱠﯿَﺣ ﻰِﺑَأ ِﺚﯾِﺪَﺣ . b. Sunan al-Kubrâ, Juz 2, h. 148 - َﻧَﺮَﺒْﺧَأ ِﻞْﻀَﻔْﻟا ﻮُﺑَأ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَأ ُﻆِﻓﺎَﺤْﻟا ِﮫﱠﻠﻟا ِﺪْﺒَﻋ ُﻦْﺑ ُﺪﱠﻤَﺤُﻣ ﺎ : ُﻦْﺑ ُﺪﱠﻤَﺤُﻣ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ ُلْﺪَﻌْﻟا َبﻮُﻘْﻌَﯾ ُﻦْﺑ ُﻦَﺴَﺤْﻟا َنﺎﱠﯿَﺣ ﻮُﺑَأ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَأ ٍنْﻮَﻋ ُﻦْﺑ ُﺮَﻔْﻌَﺟ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَأ ُءاﱠﺮَﻔْﻟا ِبﺎﱠھَﻮْﻟا ِﺪْﺒَﻋ : َﺣ ِﻦْﺑ ِﺪﯿِﻌَﺳ ُﻦْﺑ ﻰَﯿْﺤَﯾ ِﮫﱢﻤَﻋ ْﻦَﻋ َنﺎﱠﯿ َلﺎَﻗ َنﺎﱠﯿَﺣ ِﻦْﺑ َﺪﯾِﺰَﯾ : َلﺎَﻘَﻓ َﻢَﻗْرَأ ِﻦْﺑ ِﺪْﯾَز ﻰَﻟِإ ُﺖْﻘَﻠَﻄْﻧا : ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر ﺎَﻨﯿِﻓ َمﺎَﻗ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - َﺮﱠﻛَذَو َﻆَﻋَوَو ِﮫْﯿَﻠَﻋ ﻰَﻨْﺛَأَو َﮫﱠﻠﻟا َﺪِﻤَﺣ ، ِﺔَﻨﯾِﺪَﻤْﻟاَو َﺔﱠﻜَﻣ َﻦْﯿَﺑ ﺎﻤُﺧ ﻰَﻋْﺪُﯾ ٍءﺎَﻤِﺑ َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ ، : » َﻻَأ ، ُﺪْﻌَﺑ ﺎﱠﻣَأ ﱠﺜﻟا ُﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإَو ، ُﺐﯿِﺟُﺄَﻓ ﻰﱢﺑَر ُلﻮُﺳَر ﻰِﻨَﯿِﺗْﺄَﯾ ْنَأ ُﻚِﺷﻮُﯾ ٌﺮَﺸَﺑ ﺎَﻧَأ ﺎَﻤﱠﻧِﺈَﻓ ، ُسﺎﱠﻨﻟا ﺎَﮭﱡﯾَأ ، ِﻦْﯿَﻠَﻘ ِبﺎَﺘِﻜِﺑ اﻮُﻜﱠﺴَﻤَﺘَﻓ ، ُرﻮﱡﻨﻟاَو ىَﺪُﮭْﻟا ِﮫﯿِﻓ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ﺎَﻤُﮭُﻟﱠوَأ ِﮫِﺑ اوُﺬُﺧَو ، ِﮫﱠﻠﻟا « . ِﮫﯿِﻓ َﺐﱠﻏَرَو ِﮫْﯿَﻠَﻋ ﱠﺚَﺤَﻓ َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ : » ﻰِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ َﮫﱠﻠﻟا ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ، ﻰِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأَو « . ٌﻦْﯿَﺼُﺣ َلﺎَﻗ : ْﺖَﺴْﯿَﻟَأ ِﮫِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ْﻦَﻣ ُﺪْﯾَز ﺎَﯾ َلﺎَﻗ ؟ِﮫِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ْﻦِﻣ ُهُؤﺎَﺴِﻧ : َﺴِﻧ ﱠنِإ ﻰَﻠَﺑ اﻮُﻣِﺮُﺣ ْﻦَﻣ ْﻢُھَﺮَﻛَذ َﻦﯾِﺬﱠﻟا ِﮫِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ْﻦِﻜَﻟَو ، ِﮫِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ْﻦِﻣ ُهَءﺎ ُهَﺪْﻌَﺑ َﺔَﻗَﺪﱠﺼﻟا . َلﺎَﻗ : َلﺎَﻗ ؟ْﻢُھ ْﻦَﻣَو : ِسﺎﱠﺒَﻌْﻟا ُلآَو ٍﺮَﻔْﻌَﺟ ُلآَو ٍﻞﯿِﻘَﻋ ُلآَو ﱟﻰِﻠَﻋ ُلآ . َلﺎَﻗ : ِءَﻻُﺆَھ ﱡﻞُﻛَو َلﺎَﻗ ؟َﺔَﻗَﺪﱠﺼﻟا اﻮُﻣِﺮُﺣ : ْﻢَﻌَﻧ . ِﻦْﺑ ِﺪﱠﻤَﺤُﻣَو َﺔﱠﯿَﻠُﻋ ِﻦْﺑا َﻞﯿِﻋﺎَﻤْﺳِإ ِﺚﯾِﺪَﺣ ْﻦِﻣ ِﺢﯿِﺤﱠﺼﻟا ﻰِﻓ ٌﻢِﻠْﺴُﻣ ُﮫَﺟَﺮْﺧَأ َنﺎﱠﯿَﺣ ﻰِﺑَأ ْﻦَﻋ ٍﺮﯾِﺮَﺟَو ٍﻞْﯿَﻀُﻓ . C. Sunan al-Kubrâ, Juz 7 h. 30 - ﺎﱠﯾِﺮَﻛَز ﻮُﺑَأ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَأ : ْﺤَﯾ ِﻦْﺑ ِﺪﱠﻤَﺤُﻣ ِﻦْﺑ َﻢﯿِھاَﺮْﺑِإ ُﻦْﺑ ﻰَﯿْﺤَﯾ ِﮫﱠﻠﻟا ِﺪْﺒَﻋ ﻮُﺑَأ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَأ ﻰَﯿ : َبﻮُﻘْﻌَﯾ ُﻦْﺑ ُﺪﱠﻤَﺤُﻣ ُﻦْﺑ ﻰَﯿْﺤَﯾ َﻮُھَو َنﺎﱠﯿَﺣ ﻮُﺑَأ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَأ ٍنْﻮَﻋ ُﻦْﺑ ُﺮَﻔْﻌَﺟ ﺎَﻧَﺮَﺒْﺧَأ ِبﺎﱠھَﻮْﻟا ِﺪْﺒَﻋ ُﻦْﺑ ُﺪﱠﻤَﺤُﻣ ﺎَﻨَﺛﱠﺪَﺣ َﺪﯾِﺰَﯾ ْﻦَﻋ ٍﺪﯿِﻌَﺳ َﻗْرَأ َﻦْﺑ َﺪْﯾَز َﺖْﻌِﻤَﺳ َلﺎَﻗ َنﺎﱠﯿَﺣ ِﻦْﺑ ُلﻮُﻘَﯾ ُﮫْﻨَﻋ ُﮫﱠﻠﻟا َﻰِﺿَر َﻢ : ِﮫﱠﻠﻟا ُلﻮُﺳَر ﺎَﻨﯿِﻓ َمﺎَﻗ - ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﻢﻠﺳو - َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ ِﮫْﯿَﻠَﻋ ﻰَﻨْﺛَأَو َﮫﱠﻠﻟا َﺪِﻤَﺤَﻓ ﺎًﺒﯿِﻄَﺧ ٍمْﻮَﯾ َتاَذ : » ْنَأ ُﻚِﺷﻮُﯾ ٌﺮَﺸَﺑ ﺎَﻧَأ ﺎَﻤﱠﻧِإ ُسﺎﱠﻨﻟا ﺎَﮭﱡﯾَأ ُﺪْﻌَﺑ ﺎﱠﻣَأ ُﺄَﻓ ﻰﱢﺑَر ُلﻮُﺳَر ﻰِﻨَﯿِﺗْﺄَﯾ اﻮُﻜﱠﺴَﻤَﺘَﻓ ُرﻮﱡﻨﻟاَو ىَﺪُﮭْﻟا ِﮫﯿِﻓ ِﮫﱠﻠﻟا ُبﺎَﺘِﻛ ﺎَﻤُﮭُﻟﱠوَأ ِﻦْﯿَﻠَﻘﱠﺜﻟا ُﻢُﻜﯿِﻓ ٌكِرﺎَﺗ ﻰﱢﻧِإَو ُﮫَﺒﯿِﺟ 69 ِﮫِﺑ اوُﺬُﺧَو ِﮫﱠﻠﻟا ِبﺎَﺘِﻜِﺑ « . َلﺎَﻗ ﱠﻢُﺛ ِﮫﯿِﻓ َﺐﱠﻏَرَو ِﮫْﯿَﻠَﻋ ﱠﺚَﺤَﻓ : » ِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ﻰِﻓ َﮫﱠﻠﻟا ُﻢُﻛُﺮﱢﻛَذُأ ﻰِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأَو ﻰ « . ٍﺪْﯾَﺰِﻟ ٌﻦْﯿَﺼُﺣ َلﺎَﻗ : َلﺎَﻗ ؟ِﮫِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ْﻦِﻣ ُهُؤﺎَﺴِﻧ ِﮫِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ ْﻦَﻣَو : ْﻦِﻜَﻟَو ِﮫِﺘْﯿَﺑ ِﻞْھَأ ْﻦِﻣ ُهَءﺎَﺴِﻧ ﱠنِإ ﻰَﻠَﺑ َلﺎَﻗ ُهَﺪْﻌَﺑ َﺔَﻗَﺪﱠﺼﻟا َمِﺮُﺣ ْﻦَﻣ ِﮫِﺘْﯿَﺑ ُﻞْھَأ : َلﺎَﻗ ؟ْﻢُھ ْﻦَﻣَو : ُلآَو ٍﻞﯿِﻘَﻋ ُلآَو ﱟﻰِﻠَﻋ ُلآ ٍسﺎﱠﺒَﻋ ُلآَو ٍﺮَﻔْﻌَﺟ َلﺎَﻗ : َلﺎَﻗ ُﺔَﻗَﺪﱠﺼﻟا ُﻢِﮭْﯿَﻠَﻋ ُمُﺮْﺤَﺗ ِءَﻻُﺆَھ ﱡﻞُﻛ : ْﻢَﻌَﻧ . َنﺎﱠﯿَﺣ ﻰِﺑَأ ِﺚﯾِﺪَﺣ ْﻦِﻣ ِﺢﯿِﺤﱠﺼﻟا ﻰِﻓ ٌﻢِﻠْﺴُﻣ ُﮫَﺟَﺮْﺧَأ . } ق { ِﺪْﺒَﻋ ِﺚﯾِﺪَﺣ ﻰِﻓ ُهُﺮُﻛْﺬَﻧ ﺎَﻣ ِﻞﯿِﻟَﺪِﺑ ٍﻢِﺷﺎَھ ﻰِﻨَﺑ ْﻦِﻣ ْﻢِﮭِﻣﺎَﻤْﻋَأ ﻮُﻨَﺑ اَﺬَﻜَھَو ِﻦْﺑ َﺔَﻌﯿِﺑَر ِﻦْﺑ ِﺐِﻠﱠﻄُﻤْﻟا َﻋ ِﺖِﺑﺎﱠﺜﻟا ِﺚﯾِﺪَﺤْﻟا ﻰِﻓ ﺎَﻨﯾﱢوُر ﺎَﻣ ِﻞﯿِﻟَﺪِﺑ ٍفﺎَﻨَﻣ ِﺪْﺒَﻋ ِﻦْﺑ ِﺐِﻠﱠﻄُﻤْﻟا ﻮُﻨَﺑ اَﺬَﻜَھَو ِﮫﯿِﺑَأ ْﻦَﻋ ِثِرﺎَﺤْﻟا ِﻦْﺑ ِﺮْﯿَﺒُﺟ ْﻦ ِﮫﱠﻠﻟا ِلﻮُﺳَر ْﻦَﻋ ٍﻢِﻌْﻄُﻣ - ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ - َلﺎَﻗ ُﮫﱠﻧَأ : » ُﻨَﺑ ﺎَﻤﱠﻧِإ ٌﺪِﺣاَو ٌءْﻰَﺷ ٍﻢِﺷﺎَھ ﻮُﻨَﺑَو ِﺐِﻠﱠﻄُﻤْﻟا ﻮ « . ﻰَﺑْﺮُﻘْﻟا ىِذ ِﻢْﮭَﺳ ْﻦِﻣ ْﻢُھﺎَﻄْﻋَأَو . Riwayat Ibnu Khuzaimah Teks hadis riwayat Ibnu Khuzaimah : 87 2357 - َﻮُھ َو ﻲِﻤﯿَﺘﻟا نﺎَﯿَﺣ ْﻲِﺑَأ ْﻦَﻋ ﻞﯿَِﻀُﻓ ْﻦِﺑ ﺪَﻤَﺤُﻣ َو ﺮْﯾِﺮَﺟ ﺎَﻨﺛَﺪَﺣ ﻰَﺳﻮُﻣ ْﻦِﺑ ْﻒُﺳﻮُﯾ ﺎﻨﺛﺪﺣ َلﺎَََﻗ نﺎَﯿَﺣ َﻦِﺑ ﺪْﯾِﺰَﯾ ْﻦَﻋ ـ بﺎﺑﺮﻟا ﻲِﻤﯿﺘَﻟا ﺪَﯿِﻌَﺳ ْﻦِﺑ ﻰَﯿْﺤَﯾ : وُﺮْﻤَﻋ َو َةَﺮﻤَﺳ ِﻦِﺑ ﻦْﯿَﺼُﺣ َو ﺎَﻧَأ ُﺖْﻘَﻠَﻄْﻧِا ﻰَﻟِإ ﻢِﻠْﺴُﻣ ْﻦِﺑ ﻦْﯿَﺼُﺣ ُﮫَﻟ لَﺎَﻘﻓ ِﮫْﯿَﻟِإ ﺎَﻨَﺴَﻠَﺠَﻓ ﻢَﻗْرَأ ْﻦِﺑ ﺪْﯾَز : و ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﷲا َلﻮُﺳَر ُﺖْﯾأَر ﺪْﯾَز ﺎَِﯾ َﺜﯾِﺪَﺣ ﺪْﯾَز ﺎَﯾ ﺎَﻨَﺛَﺪَﺣ اَﺮْﯿِﺜَﻛ اََﺮْﯿَﺧ ﺪﯾَز ﺎَﯾ ﺖﺒﺻأ ْﺪَﻘَﻟ ُﮫَﻌَﻣ توَﺰَﻏ و َﮫَﺜﯾِﺪَﺣ ﺖْﻌِﻤَﺳ َو ُﮫَﻔﻠَﺧ َﺖﯿَﻠَﺻو ﻢﻠﺳ ﺎ ا َلﻮُﺳرَ َﺖْﻌِﻤَﺳ َلﺎَﻗ ﮫَﻌَﻣ تﺪِﮭَﺷ ﺎَﻣ و ﻢﻠﺳ و ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﷲ : َو يِﺪْﮭَﻋ مﺪﻗ ْﺪَﻘَﻟ ﻲِﺧَأ ﻦُْﺑِا ﻰَﻠَﺑ ﻢﻜﺘﺛﺪَﺣ ﺎَﻤﻓ ﻢَﻠَﺳ و ِﮫﯿَﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﷲا لﻮﺳَر ﻦِﻣ ﻲﻋَأ ﺖﻨﻛ يِﺬﻟا ﺾْﻌَﺑ ﺖْﯿَﺴَﻧ و ﻲﻨِﺳ تﺮُﺒَﻛ 87 Riwayat Ibnu Khuzaimah hannya terdapat satu jalur, sebagaimana yang terdapat dalam kitab aslinya. lihat, Abû Bakar Muhammad bin Ishâq bin Khuzaimah as-Salamî an-Naisâbûrî. Sâhih Ibnu Khuzaimah, Beirut: al-Maktab al-Islamî, Juz 4, h. 63, hadis 2357., bab 348, dalil ahli Nabi haram menerima sedekah. hadis 2357 70 لًﺎﻗ ﻲﻧﻮَُﻔَﻠَﻜَﺗ َﻼَﻓ ُهﻮُﻤُﻜَﺛَﺪْﺣَأ ْﻢَﻟ ﺎَﻣ َوُ هﻮُﻠَﺒْﻗَﺎﻓ : َﻗ َلﺎ : ﺎَﻣْﻮَﯾ ﻢَﻠَﺳ َِِو ِﮫﯿَﻠَﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﷲا لﻮُﺳَر ﺎَﻨْﯿِﻓ َمﺎََﻗ لَﺎﻗ ُﻢﺛ َﺮَﻛذ و ﻆﻋو ًو ﮫﯿﻠﻋ ﻰﻨﺛأ و ﷲا ُﺪْﻤَﺤَﻓ ﻢﺧ ﻰﻋﺪﯾ ِءﺎَﻤِﺑ َﺎﺒﯿِﻄَﺧ : َﺎﻧَأ ﺎﻤﻧﺈﻓ سﺎَﻨﻟا ﺎَﮭﯾَأ ُﺪﻌَﺑ َﺎﻣَأ ِﻓ ُكِرﺎَﺗ ﻲِﻧِإ َو ﮫﺒﯿﺟﺄَﻓ ﻲِﺑَر لﻮُﺳَر ﻲِﻨَﯿِﺗﺄَﯾ ْنَأ ُﻚِﺷْﻮُﯾ ُﺮَﺸَﺑ َو ىَﺪُﮭﻟا ِﮫﯿِﻓ ﷲا ُبﺎَﺘِﻛ ﺎَﻤَُﮭُﻟَوَأ ِِﻦْﯿَﻠَﻘَﺜﻟا ْﻢُﻜﯿ ْھَأ َو ِﺔَﻟَﻼَﻀﻟا ﻰَﻠَﻋ َنﺎَﻛ َُهﺄﻄﺧأ َو ُﮫَﻛَﺮَﺗ َْﻦَﻣ َو ىَﺪُﮭﻟا ﻰَﻠَﻋ َنﺎَﻛ ِﮫِﺑ َﺬَﺧَأ َو ِﮫِﺑ َﻚَﺴَﻤَﺘَﺳِا ْﻦَﻣ رﻮُﻨﻟا ﻞ َﺼُﺣ َلﺎَﻗ ِتاَﺮَﻣ َثَﻼَﺛ ﻲِﺘْﯿَﺑ ﻞِھَأ ﻲِﻓ ﷲا ﻢُﻛﺮﻛذَأ ﻲِﺘْﯿَﺑ ﻦﯿ : ْﻦِﻣ ُهؤُﺎَﺴَﻧ ﺖَﺴْﯿَﻟَأ ؟ ﺪْﯾَز ﺎَﯾ ِﮫِﺘﯿﺑ ﻞَھَأ ْﻦَﻤَﻓ لَﺎَﻗ ؟ ِﮫﺘﯿﺑ ﻞْھَأ : َلﺎَﻗ ﺔََﻗَﺪَﺼﻟا َمَﺮَﺣ ﻦَﻣ ِﮫِﺘﯿﺑ ﻞھَأ َﻦِﻜَﻟ َو ﮫِﺘْﯿﺑ ﻞھَأ ْﻦِﻣ ُهُؤَﺎﺴَﻧ ﻰَﻠَﺑ : َلﺎَﻗ ؟ ْﻢُھ ْﻦَﻣ : لآ َو ﺮَﻔﻌَﺟ لآ َو ﻞﯿُﻘﻋ لآ َو ﻲِﻠَﻋ ُلآ سﺎَﺒَﻌﻟا ﻦﯿﺼُﺣ لَﺎﻗ : َلﺎَﻗ ؟ ِﺔَﻗَﺪَﺼﻟا ُمَﺮَﺣ ِءَﻻُﺆَھ ﻞُﻛ َو : ْﻢَﻌَﻧ Dalam penelitian sanad ini, penulis meneliti satu dari hadis-hadis yang mukharijnya dikemukakan dalam Tafsir al-Mishbah yakni Muslim melalui jalur Muhammad bin Bakar al-Rayani, al-Tirmidzî melalui jalur ‘Alî bin Mundir al-Kûfî, Ahmad bin hanbal malalui jalur Aswad bin ‘Âmmar, dan al-Baihaqî melalui jalur Abû ‘Abdillâh al-Hâfiz l. 321 H. hal ini dilakukan atas dasar pertimbangan penulis sendiri. 5. Kegiatan I’tibar Skema hadis ketiga terdiri dari riwayat Muslim, al-Tirmidzî, Ahmad bin Hanbal, al-Baihaqî, dan skema gabungan dari seluruh data jalur rawi baik yang diteliti maupun yang tidak diteliti. Skema hadis gabungannya adalah: lihat halaman selanjutnya: 71 SKEMA HADIS GABUNGAN 72 Muslim l. 204 –w. 261 H Nama lengkap: Muslim bin Hijjâj bin Muslim al-Qusyairî, Abî Husein al-Naisâbûrî al-Hâfiz Sâhib al-Sahîh. Gurunya: Ibrâhîm bin Khâlid al-Yasykurî, Ibrâhîm bin Dinâr al- Tamar, Ahmad bin Ja’far al-Ma’qarî, ‘Ismâ’îl bin Uwais, Hajib bin Walîd al-Manbijî, Husein bin ‘Ali al-Khallâl, Muhammad bin Bakar al- Rayânî. Muridnya: Al-Tirmidzî, Ibrâhîm bin Ishâq al-Sairîfî, Ibrâhîm bin Muhammad bin Hamzah, ‘Abd al-Rahmân bin Abû Hâtim al-Râzî, Abû Hâtim Makî bin ‘Abdân al-Tamîmî, Yahyâ bin Muhammad bin Sa’îd, ‘Alî bin Husein bin Jinaidî al-Râzî. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Abû Hâtim : قوﺪﺻ , ﺔﻘﺛ 2. Al-Hakim : ﺔﻘﺛ 3. Abû Quraisy Muhammad bin Juma’ah Khalif dari Bandarân bin Muhammad bin Basyâr: Ada empat orang yang paling hâfiz: Al- Bukhârî, Muslim, al-Dârimî, Abû Zar’ah. 4. Muhammad bin Ya’kûb Abâ ‘Abdullâh al-Hâfiz: Beliau lahir pada tahun 204 H. wafat pada hari minggu dan dikuburkan hari senin bulan Rajab tahun 261 H 88 . Terdapat pertemuan dengan gurunya Muhammad bin Bakar bin al-Rayyânî. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, disamping 88 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ`i al-Rijâl, jilid 27, h. 499-507 73 penilaian positif lainnya, Beliau juga menerima hadis dengan cara tahdîts ﺎﻨﺛﺪﺣ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Muhammad bin Bakar bin al-Rayyânî w. 138 H Nama lengkap: Muhammad bin Bakar bin al-Rayyânî al-Hasyimî Maulâhum Abû ‘Abdullâh al-Bagdadî al-Risafî. Gurunya: Asad bin ‘Amrû al-Bajilî al-Qâdî, Ismâ’îl bin Ja’far al- Madanî, Ismâ’îl bin Zakariyâ, Ismâ’îl bin ‘Ulaiyyah, al-Jârih bin mâlih al- Rausî, Jarîr bin ‘Abd al-Hamîd, Ja’far bin Sulaimân al-Dabi’Î, Hibbân bin ‘Alî al-‘Anazî, Hassan bin Ibrâhim al-Kirmânî, Râfi’ bin Sulaimân, Sa’îd bin ‘Abd ar-Rahmân al-Juma’î, Saddâr bin Mas’âb al-Hamdanî. Muridnya: Muslim, Abû Dâud, Ibnihi Ibrâhîm bin Muhammad bin Bakar bin al-Rayyânî, Ibrâhîm bin Hasyim al-Baghawî, Abû Bakar bin Abî Khitsaimah, Mûsâ bin Hârûn al-Hâfidz, Muhammad bin Ishâq al- Saganî, Muhammad bin Ishâq al-Syaqafî. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Ahamad bin Hambal dari ayahnya: سﺄﺑ ﮫﺑ ﺲﯿﻟ 2. ‘Utsmân bin Sa’îd: Beliau adalah guruku dan سﺄﺑ ﮫﺑ ﺲﯿﻟ 3. ‘Abda Khâliq bin Mansûr berkata dari Yahyâ bin Ma’în, Abû Hasan al-Dâruqutnî mengatakan bahwa: ﺔﻘﺛ 4. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 5. Sâlih bin Muhammad al-Baghdadî: قوﺪﺻ. 6. Bukhârî, al-Baghawî dan yang lainnya: Beliau wafat pada tahun 138 H. 89 89 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ`i al-Rijâl, jilid 16, h. 140 74 Terdapat pertemuan dengan gurunya Hassan bin Ibrâhim al- Kirmânî, dan muridnya Muslim. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, Beliau menerima hadis dengan cara tahdîts ﺎﻨﺛﺪﺣ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Hassân bin Ibrâhîm 86 - 186 H Nama lengkap: Hassân bin Ibrâhîm bin ‘Abdullâh al-Kirmânî Qâdî Kirmânî. Gurunya: Abbân bin Taghlîb, Sufyân bin Sa’id al-Tsaurî, Sa’îd bin Masrûk al-Tsaurî, Yûnûs bin Zaid al-‘Ayalî, Muhammad Fadl bin ‘Atiyah, ‘Abd al-Malik, Zuhrî bin Muhammad al-Anbarî, Mansûr bin Mas’ûd, Khâlid bin Hârits, Abû Azîz bin Abî Rawwâd. Muridnya: Azrâq bin ‘Alî, Ishâq bin Syahîn al-Wasitî, Basrî bin ‘Alî al-Kirmânî, Muhammad bin Abî Ya’kûb al-Kirmânî, Muhammad bin Nasir bin Sa’îd al-Kirmânî, Abû Ibrâhîm Ismâ’îl bin Ibrâhîm al- Tarjumanî, Muhammad bin Bakar bin al-Rayyânî, Muhammad bin ‘Isâ bin Tabbâ’î. Yahyâ bin ayûb al-Maqabirî. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Al-Dârimî, Ibrâhîm bin ‘Abdullâh bin Junaidî dari Yahyâ bin Ma’în, Abû Zarâh : سﺄﺑ ﮫﺑ ﺲﯿﻟ 2. Harrâb bin Ismâ’îl al-Kirmânî mendengar dari Ahamad bin Hanbal mengtsiqahkan Qâdî al-Kirmânî dengan ungkapannya bahwa “hadisnya Hassân bin Ibrâhîm: ﺔﻘﺛ 3. Al-Nasâ’î: يﻮﻘﻟﺎﺑ ﺲﯿﻟ perawi yang tidak Kuat. 75 4. Ahmad bin Hanbal mendengar keterangan gurunya dari ahli al- Kirmânî bahwa beliau lahir pada tahun 86 H. dan wafat pada tahun 186 H. 90 Terdapat pertemuan dengan gurunya Sa’îd bin Masruk dan muridnya Muhammad bin Bakar bin al-Rayyânî. Para ulama mnilai positif ta’dil tingkat ketiga, Beliau menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Sa’îd bin Masruk w. 128 H Nama lengkap: Sa’îd bin Masruk al-Tsaurî al-Kûfî. Gurunya: ’Ikrimah Maulâ Ibnu Abbâs, ‘Aun bin Rafi’, al- Mughirah bin Syabîl, Mandar al-Tsaurî, Yazîd bin Hibbân, Yûsuf bin Abî Bardah, Abî Mûsâ al-Asy’ârî, Abî Sâlih al-Hanafî. Muridnya: Isrâ’îl bin Yûnus, Ismâ’îl bin Salam al-‘Abdî, Jarrâh bin Mâlih al-Rausî, Hassân bin Ibrâhîm al-Kûfî, Hammâd bin Syaib al- Hammanî, Dâud bin ‘Isâ al-Kûfî, Ruba’î bin ‘Ulaiyyah, Zaidah bin Qadamah, Zubeir bin Mu’âwiyah, Ibnuhu Sufyân Tsaurî, Sulaimân al- ‘Amasy, Abû al-Ahwash Salâm bin Sulaimân, ‘Amr bin ‘Ubaid al- Tanafisî, Abû Hammâd al-Mufadal bin Sidqâh al-Hanafî. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya 1. Ishâq bin Mansûr dari Yahyâ bin Ma’în, Abû Hatîm, al-‘Ijlî dan al- Nasâ’î mengatakan bahwa : ﺔﻘﺛ 2. Abû Bakar bin ‘Asim mengatakan: Beliau wafat pada tahun 126 H. 90 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 6, h.8-12. Lihat juga Al-‘Asqalânî. Tahdzîb al-Tahdzîb , jilid 2, h. 214 76 3. Ahmad bin Hanbal: Beliau wafat pada tahun 128 H. seluruh ulama terutama Ulama Kutub al-‘Asyarah meriwayatkan hadis dari Sa’îd bin Masrûk. 91 Terdapat pertemuan dengan gurunya Yazîd bin Hayyân dan muridnya Hassân bin Ibrâhîm. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, Beliau menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Yazid bin Hayyân w. Nama lengkap : Yazîd bin Hayyân at-Taymî al-Kûfî Ummu Abî Hayyân at-Taimî. Gurunya: Zaed bin Arqâm, Syubrumah bin al-Tûfail, ‘Anbâs bin ‘Uqbah, Kudair al-Dabiyyî. Muridnya: Sa’id bin Masrûq, Sulaimân al-‘Amasy, Fitri bin Khulaifah, Abû Hayyân al-Taimî. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Al-Nasâ’î: ﺔﻘﺛ 2. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 92 Terdapat pertemuan dengan gurunya Zaed bin Arqâm dan muridnya Sa’id bin Masrûq. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, Beliau menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Zaed bin Arqâm w. 68 H 91 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 7, h. 249. Lihat juga Al-‘Asqalânî. Tahdzîb al-Tahdzîb , jilid 4, h.73 92 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 32, h. 113 77 Nama lengkap: Zaed bin Arqâm bin Zaed bin Qais bin al-Ni’man bin Malik bin al-Agarrâ bin Tsa’labah bin Ka’ab bin al-Khazraj bin Hârits bin Khazraj al-Ansarî al-Khazraj Abû ‘Amrû. Salah satu sahabat Nabi saw. Gurunya: Beliau selain meriwayatkan hadis dari Nabi saw, juga meriwayatkan hadis dari ‘Alî bin Abî Tâlib Muridnya: ‘Anas bin Malik, Habîb ibnu Yasâr al-Kindî, Abû ‘Amr bin Sa’id bin Iyâs as-Saybanî, Syuhaibah Maulâ Ummu Salamah, Habîb bin Abî Tsâbit, Abû ‘Abdullâh bin al-Basri Ibnu Sirîn, ‘Atiyah, Zaed bin Hibbân al-Taymî, Yazîd bin Hayyân, Abû Muslim al-Banjalî, Abû Waqas, Nufa’î Abû Dâud al-A’mâ. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Semua Sahabat Nabi saw. adalah ‘adil termasuk Zaed bin Arqâm, beliau bersama dengan Nabi saw. selama 17 tahun. 2. Khalifah bin Khayyazh, beliau meninggal di Kuffah tahun 66 H. dan menurut Hisyâm bin ‘Adi dan kebanyakan ulama berpendapat bahwa beliau wafat pada tahun 68 H. 93 Terdapat pertemuan dengan muridnya Yazîd bin Hayyân dan gurunya Nabi saw. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama. Beliau menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Dari hasil penelitian sanad, yaitu melalui jalur Muslim kemudian melalui Muhammad bin Bakar bin al-Rayyânî hingga Zaed bin Arqâm. 93 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 10, h. 9. Lihat juga Al-‘Asqalânî. Tahdzîb al-Tahdzîb , jilid. 3, h. 340 78 Dapat disimpulkan bahwa seluruh periwayat dalam keadaan bersambung antara guru dan murid. Komentar para kritikus hadis pun menyatakan bahwa semuanya bersifat ‘adil dan dabit. Oleh karena itu sanad hadis riwayat muslim ini berkualitas sahih. Dan ke-sahih-an sanad Muslim tersebut dapat mengangkat kualitas sanad-sanad dari mukharij lainnya, sehungga dapat dijadikan hujjah. Lihat skema sanad ini pada halaman berikutnya: 79 Al-Tirmidzî w. 279 H 80 Lihat pada pembahasan sebelumnya tentang al-Tirmidzî, halaman

47. Terdapat pertemuan dengan gurunya ‘Alî bin Mundir al-Kûfî. Beliau

menerima hadis dengan cara tahdîts ﺎﻨﺛﺪﺣ ‘Alî bin Mundir al-Kûfî w. 256 H Nama lengkap: ‘Alî bin Mundir bin Zaid bin al-Awdî al-Kûfî. Gurunya: Ahmad bin al-Mufadal al-Hafari, Ishâq bin Mansûr al- Salulî, ‘Utsmân bin Sa’îd al-Zayyât, Muhammad bin Fudail, Walîd bin Muslim, Muhammad bin ‘Alî bin Sâlih bin Yahyâ, Waki’ bin Jarah. Muridnya: Al-Nasâ’î, al-Tirmidzî, Muhammad bin Asrâm al- Bajalî, Abû Bakar ‘Abdullâh bin Abî Dâud. Pandangan ulama hadis tentang dirinya: 1. Abû Hâtim: ﺔﻘﺛ 2. Al-Nasâ’î : ﺔﻘﺛ 3. Ibnu Nu’mair: ﺔﻘﺛ 4. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 5. Abû Hâtim: Beliau wafat bulan Rabi’ul Awwâl tahun 256 H. 94 Terdapat pertemuan dengan muridnya al-Tirmidzi dan gurunya Muhammad bin Fudail. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, Beliau menerima hadis dengan cara tahdîts ﺎﻨﺛﺪﺣ . Muhammad bin Fudail w. 194 H Nama lengkap: Muhammad bin Fudail bin Gazwân bin Jarîr al- Dabbiyyî Maulâhum Abû ‘Abd al-Rahmân al-Kûfî. 94 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 21, h. 145-147. Lihat juga Al- ‘Asqalânî. Tahdzîb al-Tahdzîb, jilid 7, h. 377 81 Gurunya: Ismâ’îl bin Khâlid, Ismâ’îl bin Muslim al-Makî, Tsâbit bin Abî Sofyah Abî Hamr al-Tsamalî, Habîb bin Abî ‘Amrah Hasan bin ‘Ubaidillâh, Hasan bin ‘Amrû al-Faqimî, Salam bin Ibni Hafsah, Maulâ Ibn Abbâs, Ruqayyah bin Musqalah, Sulaimân al-A’masy, ‘Ashîm bin Kulaib, ‘Abdullâh bin Sa’îd bin Abî Hindî, Abd ar-Rahmân bin Ishâq al- Kûfî, Yahyâ bin Sa’id al-Tamimî. Muridnya: ‘Alî bin al-Mundir al-Târiq, Ibrâhîm bin Sa’îd al- Jauharî, Ahmad bin Hanbal, Salah bin Zanjlâh al-Razî, ‘Alâ bin Muhammad al-Thanafisî, Qutaubah bin Sa’îd, Muhammad bin Abân al- Balkhî, Hannâd bin al-Sarrî, Wasal bin ‘Abd al-A’lâ, Yûsuf bin Mûsâ. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Abû Hâtim: Beliau adalah guruku. 2. Al-Nasâ’î: سﺄﺑ ﮫﺑ ﺲﯿﻟ 3. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 4. Abû Zar’ah: قوﺪﺻ , min ahlil Ilmi. 5. ‘Utsmân bin Sa’îd al-Dârimî: ﺔﻘﺛ 6. Muhammad bin Sa’îd dan Abû Dâud: Beliau wafat pada tahun 194 H. 7. Al-Bukhârî, Muhammad bin Hajjâj al-Dabî, Ibnu Hibbân: Beliau wafat pada tahun 195 H. 8. Seluruh Ulama hadis terutama Ulama yang tergabung dalam Kutub al- ‘Asyarah menerima hadis melalui riwayatnya. 95 Terdapat pertemuan dengan muridnya ‘Alî bin al-Mundir dan gurunya Sulaimân al-A’masy. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat 95 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 17, h. 155-158 82 pertama, disamping penilaian positif lainnya, Beliau menerima hadis dengan cara tahdîts ﺎﻨﺛﺪﺣ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Sulaimân al-A‘masy w. 148 H Nama lengkap: Sulaimân bin Mihrân al-Imâm Syaikh al-Islâm, Syaikh al-Muaqrâ`în wa al-Muhadditsîn, Abû Muhammad al-Asadî al- Kâhilî. 96 Gurunya: Abân bin ‘Ayyâsy, Anas bin Mâlik, Abî Zabyân Husain bin Jundab al-Janbî, Habib bin Abî Tsâbit, Abî Sufyân Talhah bin Nâfi‘, ’Atiyah, ‘Ata` bin Abî Rabâh 97 . Muridnya: Asbât bin Muhammad al-Qurasyî, Muhammad bin Fudail, Isrâ`îl bin Yûnus, Sufyân al-Tsaurî, Syu‘bah al-Hajjâj, Fudail bin ‘Iyad, Yahyâ bin Sa‘îd al-Qattân. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Ibnu al-Madînî: Yang hafal ilmu pada umat Nabi Muhammad ada 6: ‘Amr bin Dînâr di Makah, al-Zuhrî di Madinah, Abû Ishâq al-Sab‘î dan al-‘Amasy di Kufah, Qatâdah dan Yahyâ bin Abî Katsîr di Basrah. 98 2. ‘Amr bin ‘Alî: Al-A‘masy sering dinamai al-Mushaf, karena kejujurannya. 96 Al-Dzahabî. Siyaru ‘Alâm al-Nubalâ, jilid 6, h. 226-227. 97 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 12, h. 77-80. Lihat juga Al-‘Asqalânî. Tahdzîb al-Tahdzîb , jilid 1, h.297 98 Al-‘Asqalânî. Taqrîb al-Taqrîb, jilid 3, h. 229. 83 3. Ibnu Ma‘în: ﺔﻘﺛ 4. Al-Nasâ`î: ﺖﺒﺛ ﺔﻘﺛ 5. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 6. Al-‘Asqalânî: ﺔﻘﺛ, ﻆﻓﺎﺣ dia mengetahui tentang qira`at bacaan al- Qur`ân, dan wara‘, akan tetapi mudallas, beliau Meninggal 148 H 99 Terdapat pertemuan dengan muridnya Muhammad bin Fudail dan gurunya Habîb bin Abî Tsâbit. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat kedua karena kemudalasannya, Beliau menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Habîb bin Abî Tsâbit w. 119 H Nama lengkap: Qâis bin Dinâr Qais bin Hindî, Hindî al-Asadî Abû Yahyâ al-Kûfî Maulâ Banî Asâd bin ‘Abd al-‘Izzî. Gurunya: Ibrâhîm bin Sa’îd bin Abî Aqâs, Anas bin Malik, Sa’labah bin Yazîd al-Himmanî, Hâkim bin Hazam, Abî Mûsâ al-Hadda’, ‘Alî bin Husein bin ‘Alî bin Abî Talib Zaed al-‘Abidîn, ‘Abdullâh bin Abbâs, Sa’îd bin Abd ar-Rahmân bin Abazî, Zaed bin Arqâm, Zaed bin Wahhâb, ‘Ikrimah Maulâ Ibn Abbâs, ‘Urwah bin Zubair, ‘Abdâh bin Abî Lubâbah. Muridnya: Abû Yûnus Hâtim bin Abî Saghîr, ‘Ubaid bin Abî ‘Umayyah, Wâlid bin ‘Umar bin ‘Ubaid al-Tanafisî, Sulaimân al-‘Amasy dan Sofwân Saurî. 99 Al-‘Asqalânî. Taqrîb al-Taqrîb, jilid 1, h. 229. 84 Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Abu Hâtim: قوﺪﺻ , ﺔﻘﺛ 2. Al-Nasâ’î: قوﺪﺻ ,ﺔﻘﺛ

3. Al-‘Ijlî:

ﻊﺑﺎﺗ , ﻲﻔﻜﻟا ﻲﻓ ﻲﺘﻔﻣ , ﺔﻘﺛ 4. Ibnu Hajar al-Asqalani: ﺔﻘﺛ , ﮫﯿﻘﻓ, namun Tadlîs. 5. Ibnu Hibbân: ﮫﯿﻘﻓ, ﺚﯾﺪﺤﻠﻟ ﺎﺘﺑﺎﺛ, namun Tadlîs. 100 6. Ahmad bin Sa’ad bin Abî Maryam dari Yahyâ bin Ma’în: ﺔﺠﺣ , ﺔﻘﺛ . 7. Hisyam bin ‘Adi: Beliau wafat pada tahun 122 H. 101 8. Ahmad bin Sulaimân mendengar dari Abâ Bakr bin ‘Iyâs: Beliau wafat pada bulan Ramadan tahun 119 H. 102 Terdapat pertemuan dengan muridnya Sulaimân al-‘Amasy dan gurunya Zaed bin Arqâm. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat kedua karena Beliau juga dikenal sebagai seorang tadlis. Dan Beliau juga menerima hadis dengan cara ‘an‘anan ﻦ ﻋ. Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. ‘Atiyah w. 111 H Nama lengkap: ‘Atiyah bin Sa’ad bin Junadah al-‘Aufî al-Jadalî al- Qaisî Abû al-Hasan al-Kûfî. Gurunya: Zaed bin Arqâm, ‘Abdullâh bin Abbâs, ‘Abdullâh bin ‘Umar bin Khattâb, ‘Abd al-Rahmân bin Jundab, Abî Sa’îd al-Khudrî. 100 Ibnu Hibbân. Al-Tsiqât, jilid 2., h. 282 101 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid. 5, h. 358 102 Abî ‘Abdullâh Ismâ‘îl bin Ibrâhîm al-Ja‘fî al-Bukhârî. Al-Târikh al-Kabîr, jilid 12, h. 314 . 85 Muridnya: Abân bin Taghlab al-Maqra’î, Idrîs bin Yazîd al-Audî, Ismâ’îl bin Abî Khâlid, Abû Sahhâf Dâud bin Abî ‘Aûf, Sulaimân al- A’masy, Malik bin Mighal. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Al-Bukhârî: Berkata kepadaku ‘Alî bin Yahyâ: Ibnu Sa’ad, ‘Atiyah, Abû Hârun dan Bisyrî bin Harrâb bagiku sama saja. 2. Husyaim juga berkata demikian. 3. Abbâs al-Darriyû dari Yahyâ bin Ma’în: ﺢﻟﺎﺻ 4. Ibnu Tahmân dari Yahyâ: ﻒﯿﻌﺿ tetapi aku menulis hadis darinya . 5. Abû Hâtim: ﻒﯿﻌﺿ 6. Al-Nasâ’î: ﻒﯿﻌﺿ 7. Abû Ahmad bin ‘Adi mengatakan: Riwayat ‘Atiyah dari Sa’id al- Khudrî dinilai ﺔﻘﺛ. jalur ini juga digunakan oleh seluruh ulama hadis. 8. Muhammad bin ‘Abdullâh al-Hadramî: Beliau wafat pata tahun 111 H. 103 Terdapat pertemuan dengan muridnya Sulaimân al-‘Amasy dan gurunya Abî Sa’îd al-Khudrî. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat ketiga. Beliau menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ. Zaed bin Arqâm w. 68 H Lihat pada pembahasan sebelumnya tentang Zaid bin Arqâm halaman 71. Bertemu dengan muridnya Habîb bin Abî Tsâbit dan gurunya Nabi Muhammad saw. Beliau menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ. 103 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 20, h. 145-149. 86 Abî Sa‘îd al-Khudrî w. 74 H Nama lengkap: Sa‘ad bin Mâlik bin Sinân bin ‘Ubaid bin Tsa‘labah bin ‘Ubaid al-Abjarî, Khudrah bin ‘Auf bin al-Hârits bin al- Khazraj al-Ansârî, Abû Sa‘îd al-Khudrî, Sahabat Nabi S.a.w. Gurunya: Nabi Muhammad saw, Jâbir bin ‘Abdullâh, Zaid bin Tsâbit, ‘Abdullah Ibn ‘Abbâs, ‘Utsmân bin ‘Affân, ‘Alî bin Abî Tâlib, ‘Umar bin al-Khattâb, Abî Bakr al-Sâdiq, ayahnya Mâlik bin Sinân, Abî Mûsâ al-‘Asy‘arî. Muridnya: Hasan al-Basrî, Jâbir bin ‘Abdullâh, Sa‘îd bin Jubair, Sa‘îd bin al-Musayyab, Sâlih bin Dînâr al-Tamâr, ‘Ata` bin Yasâr, Abû Nadrah al-‘Abdî, Abû Yahya al-Aslamî, Abû al-Mutsannâ al-Juhanî. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Abû Muhammad al-Madanî: Beliau seorang Sahabat yang banyak menerima hadis dari Rasulullah. 2. Hanzalah bin Abî Sofyân dari gurunya: Tidak ada seorang pun dari sahabat Nabi yang lebih ’alim dari pada beliau. 3. Yahyâ bin Bukair dan Ibnu Numair: Beliau wafat di Madinah pada tahun 74 H. 104 Terdapat pertemuan dengan muridnya ‘Atiyah dan gurunya Nabi Muhammad saw. Para ulama menilai positif ta’dil. Beliau menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Tidak ada keraguan lagi terhadapnya karena beliau adalah salah satu sahabat Nabi. 104 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 10, h. 229 87 Dari hasil penalitian sanad, yaitu jalur al-Tirmidzî melalui ‘Alî bin Mundir al-Kûfî hingga Zaed bin Arqâm dan Abî Sa‘îd al-Khudrî, dapat disimpulkan bahwa seluruh periwayat dalam keadaan bersambung antara guru dan murid. Komentar para kritikus hadis pun menyatakan bahwa semuanya bersifat ‘adil dan dabit. Oleh karena itu, sanad hadis ini sahih , dan ke-sahih-an sanad al-Tirmidzî ini dapat mewakili atau mengangkat sanad-sanad dari mukharij lainnya. Lihat skema sanad hadis riwayat al-Tirmidzî pada halaman berikutnya: 88 Ahmad bin Hanbal w. 241 H 89 Nama lengkap: Ahmad bin Muhammad bin Hanbal bin Hilâl bin Asad al- Syaibanî atau Abû ‘Abdullâh al-Murzawî al-Baghdadî .Gurunya: Ibrâhîm bin Khâlid al-San’anî, Ibrâhîm bin Sa’ad al- Zuhrî, Ismâ’îl bin ‘Ulyah, Aswad bin ‘Amar Syadan, Jâbir bin Nûh, Jarîr bin ‘Abd al-Hamid al-Razî, Ja’far bin ‘Aûn, Husein bin ‘Alî al-Ju’fî, ‘Abd al-Razak, Abû Nadar, Hasyim bin Qasyim, Abû Nu’aim al-Fadl bin Dukain. Muridnya: Al-Bukhârî, Muslim, Abû Dâud, Ibrâhîm bin Ishâq al- Harabî, Abû Qadamah ‘Ubaidillâh bin Sa’îd, Abû Bakar ‘Abdullâh bin Muhammad bin Abî Duniyâ. Pendapat ulama hadis terhadapnya: 1. Yahyâ bin Ma’în: Saya tidak pernah melihat orang sebaik Ahmad bin Hanbâl. 2. ‘Abd al-Razâq: Saya tidak pernah melihat orang se-faqih dan se-wara Ahmad. 3. Al-Madînî: Tidak ada diantara sahabat-sahabat kita yang lebih hafidz dari Ahmad. 4. Al-‘Ijlî: ﺖﺒﺛ ﺔﻘﺛ 5. Al-Syâfi‘î: Ketika saya keluar dari Baghdad, saya tidak menemukan orang yang paling Faqih, paling Zuhd, paling Wara‘, paling mengerti kecuali Ahmad bin Hanbal. 90 6. Al-‘Abâs al-‘Anbarî: ﺔﺠﺣ 7. Qutaibah: Ahmad adalah seorang imam mujtahid. 8. Ishâk bin Rahwah: Ahmad bin Hanbal adalah pemberi ﺔﺠﺣ dalam masalah ilahiyah dan hamba-hambaNya di dunia. 9. Al-Dzahabî: Cukuplah kita menunjuk Imam Ahmad sebagai pemuka ahli fikih, hadis, orang-orang yang ikhlas dan wara‘. Imam Ahmad bin Hanbal wafat di Bagdad tahun 241 H, dalam usia 77 tahun 105. Terdapat pertemuan dengan gurunya Aswad bin ‘Âmmar. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, disamping penilaian positif lainnya, Beliau menerima hadis dengan cara tahdîts ﻰﻨﺛﺪﺣ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Aswad bin ‘Âmmar Nama lengkap: Aswad bin ‘Âmmar Syâdân Abû ‘Abd al-Rahmân al-Samy. Gurunya: Sofyân bin Sa’îd, Hasan bin Salih bin Yahyâ, Ja’far bin Ziyâd al-Ahmar, ’Abdullâh bin al-Mubârak, Huraim bin Sopyân, Hisyam bin Hassan, Zuhair bin Mu’âwiyah. Muridnya: Ahmad bin Muhammad bin Hanbal, Ahmad bin Muhammad Ibrâhîm bin Mu’ayyâd, ‘Abbâs bin ‘Abd al-‘Azîm. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 105 Al-‘Asqalânî. Tahdzîb al-Tahdzîb, jilid 1, h. 98-100. 91 1. Muhammad bin Ahmad bin Hanbal: ﺔﻘﺛ 2. Al-Dârimî: ﺔﻘﺛ 3. Abû Khâtim al-Râzî: قوﺪﺻ 4. Hanbal bin Ishâq dari ayahnya: ﺔﻘﺛ 5. Yahyâ bin Ma’în: سﺄﺑ ﮫﺑ ﺲﯿﻟ 106 Terdapat pertemuan dengan muridnya Ahmad bin Hanbal dan gurunya Abû Isrâ’îl. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat kedua, Beliau menerima hadis dengan cara takhbir ﺎﻧﺮﺒﺧأ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Abû Isrâ’îl w. 169 H Nama lengkap: Ismâ’îl bin Khalifah al-Absyiyî Abû Isrâ’îl bin Abî Ishâq al-Mulaiyyî al-Kûfî, Maulâ Sa’ad bin Hudaifah, ’Abd al- Azîz. Gurunya: Ibrâhîm bin Hasan bin ‘Alî bin Abî Tâlib, Ismâ’îl bin Abî Khâlid, Hârits bin Hashirah, Hâkim bin ‘Utaibah, Mujâhid bin Rumî, Maimûn bin Mihrân, ’Atiyah bin Sa’îd al-Kûfî, ’Utsman bin al- Mughirrah, ‘Alî bin Badimah, Fudail bin ‘Amrû al-Fuqaimî. Muridnya: Ahmad bin ‘Abdullâh bin Yûnûs, Ismâîl bin Abbân al- Warrâq, Ismâ’îl bin Sahib al-Yasykûrî, Muhammad bin Sâbiq, Aswad bin ‘Âmmar, Abû Ahmad Muhammad bin ‘Abdullâh bin Zubair al-Zubairî, Mûsâ bin Ayân, Wâki’ bin Jarah, Yahyâ bin ’Abd al-Hamîd al-Himmanî. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 106 Al-‘Asqalânî. Tahdzîb al-Tahdzîb, jilid 1, h.297 92 1. Abû Bakar al-Asrâm dari Ahmad bin Hanbal mengatakan bahwa ia pernah menulis hadisnya. 2. Ishâq bin Mansûr dari Yahyâ bin Ma’în: ﺚﯾﺪﺤﻟا ﺢﻟﺎﺻ. 3. Mu’awiyah bin Salih dari Yahyâ: ﻒﯿﻌﺿ

4. ‘Amrû bin ‘Alî mengatakan bawha:

بﺬﻛ ﻞھﻻا ﻦﻣ ﺲﯿﻟ. 5. Abu Hâtim: ﺚﯾﺪﺤﻟا ﻦﺴﺣ, ئﺎﻓﻻا ﺪﯾﺪﺟ 107 . 6. Al-Nasâ’î: ﻒﯿﻌﺿ

7. Muhammad bin ‘Abdullâh al-Hadramî: Beliau wafat tahun 169 H.

Terdapat pertemuan dengan muridnya Aswad bin ‘Âmmar dan gurunya ‘Utsman bin al-Mughîrah. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat ketiga, Beliau menerima hadis dengan cara ’an ’anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. ‘Utsmân bin al-Mughîrah w. Nama lenngkap: ‘Utsmân bin al-Mughîrah al- Tsaqafî, Abû Mughirah al-Kûfî, Maulâ Abî ‘Aqil at-Tsaqîfî, ‘Utsmân bin Abî Zur’ah. Gurunya: Iyâs bin Ramlah al-Syammî, Zaed bin Wahbi al-Juhânî, Salim bin Abî Sa’îd, Sa’îd bin Zubeir, ‘Alî bin Rabî’ah bin Nadlah al- Walibî, Muhâjir al-Syammî. Muridnya: Ismâ’îl bin Yûnus, Aswad bin ‘Âmmar, Bakar bin Wail, Hasan bin ‘Umarah, Sofyân Tsaurî, Syarîk bin ‘Abdullâh, Sâlih bin Hayyî, Syu’bah bin Hijjâj. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 107 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 3, h. 77 93 1. Sâlih bin Ahmad bin Hanbal: ‘Utsmân bin al-Mughîrah adalah ‘Utsmân al-Tsaqîfî, adalah ‘Utsmân bin Abî Zur’ah, tidak ada seorang pun yang diriwayatkan darinya melalui jalur Syuraik. 2. Abû Hâtim: ﺔﻘﺛ. 3. Al-Nasâ’î: ﺔﻘﺛ. 4. Ibnu Hibbân : ﺔﻘﺛ. 5. Yahyâ bin Ma’în : ﺔﻘﺛ. 6. Telah meriwayatkan ahli hadis darinya kecuali Muslim. 108 Terdapat pertemuan dengan muridnya Abû Isrâ’îl dan gurunya ‘Alî bin Rabî’ah. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, Beliau menerima hadis dengan cara ’an ’anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. ‘Alî bin Rabî’ah Nama lengkap: ‘Alî bin Rabî’ah bin Nadlah al-Walibî al-Asadî, Banjalî, Abû Mugîrah al-Kûfî. Gurunya: ‘Utsman bin Hakim al-Fazari, ‘Utsman bin Kharijah bin Hisni bin Hudaifah bin Badar al-Fazarî, Salman al-Farisî, Sulaimân bin Samurah bin Jundub, ayahnya Samurah bin Jundub, ‘Abdullâh bin ‘Umar bin Khattâb, al-Mughirah bin Syu’bah, Zaed bin Arqâm, K. Muridnya: Ismâ’îl bin ‘Abd al-Mâlik bin Abî Sufaira’i, Badru bin Khalîl al-Asadî, Hâkim bin ‘Utaibah, Sa’îd bin ‘Ubaid al-Tâ’iyî, Sulaimân bin Khulâl, ‘Abd al-‘Azîz bin Rufa’I, ‘Utsmân bin al-Mugîrah, Mu’awiyah bin Abî Abbâs, dll. 108 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 19, h. 497-499. Lihat juga, Al- ‘Asqalânî. Tahdzîb al-Tahdzîb, jilid 7, h. 141 94 Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Abu Iskaq bin Mansûr dari Yahyâ bin Ma’în : ﺔﻘﺛ. 2. Al-Nasa’I : ﺔﻘﺛ. 3. Abu Hâtim : ﺢﻟﺎﺻ 109 4. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. Terdapat pertemuan dengan muridnya ‘Utsmân bin al-Mugîrah dan gurunya Zaed bin Arqâm. Para ulama menilai positif ta’dil. Beliau menerima hadis dengan cara ’an ’anah ﻦﻋ . Zaed bin Arqâm w. 68 H Lihat pada pembahasan sebelumnya tentang Zaid bin Arqâm halaman 71. Para ulama menilainya positif ta‘dîl, bertemu dengan muridnya Habîb bin Abî Tsâbit dan gurunya Nabi Muhammad saw. Beliau mendengar langsung hadis dari Nabi saw. Dari hasil penalitian sanad, yaitu melalui jalur Ahmad bin Hanbal kemudian melalui Aswad bin ‘Âmmar hingga Zaed bin Arqâm. Dapat disimpulkan bahwa seluruh periwayat dalam keadaan bersambung antara guru dan murid. Komentar para kritikus hadis pun menyatakan bahwa semuanya bersifat ‘adil dan dabit. Oleh karena itu sanad hadis ini sahih. Lihat skema hadis riwayat Ahmad bin Hanbal pada halaman berikutnya: 109 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 20, h. 431. 95 96 97 Al-Baihaqî Lihat pada pembahasan Al-Baihaqî pada hadis partama, halaman

29. Bertemu dengan gurunya Abû ‘Abdillâh al-Hâfiz. Beliau menerima

hadis dengan cara takhbir ﺎﻧﺮﺒﺧأ . Abû ‘Abdillâh al-Hâfiz l. 321 H Nama lengkap: Muhammad bin ‘Abdullâh bin Muhammad bin Hamdûwiyah bin Nu’aim bin al-Hâkim, al-Imâm al-Hâfiz, al-Nâqidu al- ‘Alâmah, Syaikh al-Muhadditsîn, Abû ’Abdillâh bin al-Bayyî‘ al-Dabbî al- Tahmânî al-Naisâbûrî, al-Syâfi‘î, yang mempunyai karangantulisan. 110 Beliau dilahirkan pada hari senin ketiga, pada bulan Rabî‘ al-Awal, pada tahun 321 H. di Naisaburi. Gurunya: ‘Abd al-Bâqî bin Qâni‘, Muhammad bin Mu`ammal al- Mâsarjisî, Muhammad bin Ya‘qûb al-Asam, Abî ‘Alî al-Husain bin ‘Alî al-Naisâbûrî al-Hâfiz. Muridnya: Muhammad bin Ahmad bin Ya‘qûb, Abû Dzar al- Harawî, Abû Ya‘lâ al-Khalîlî, Abû Bakr al-Baihaqî, Abû Sâlih al- Mu`adzin. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Abû Hâzim ‘Amr bin Ahmad al-‘Abdûyî al-Hâfiz: Saya mendengar al- Hâkim Abâ ‘Abdullâh Imâm ahli hadis di jamannya, beliau berkata: Saya minum air zamzam, dan memintaberdo‘a kepada Allah supaya diberi rizqi kebaikan dalam mengarangmenulis. 110 Al-Dzahabî. Siyaru A‘lâm al-Nubalâ`i, jilid 17, h. 162-163. 98 2. Al-‘Abdûyî: Saya mendengar Abâ ‘Abd al-Rahmân al-Sulamî berkata: “Saya bertanya kepada al-Dâruqutnî tentang siapa orang yang lebih hâfiz antara Ibn Mandah dan Ibn al-Bayyî‘ al-Hâkim ? Maka ia menjawab Ibn al-Bayyi‘ lebih hâfiz dari Ibn Mandah. 3. Ibn Tâhir: Saya bertanya kepada Sa‘ad bin ‘Alî al-Hâfiz, tentang empat orang ahli hadis yang unggul, kalian tahu? Beliau berkata: Siapa? Saya menjawab: Al-Dâruqutnî, ‘Abd al-Ghânî, Ibn Mandah, al-Hâkim. Beliau kemudian menjawab: Al-Dâruqutnî adalah orang yang paling mengerti dalam ‘ilal, ‘Abd al-Ghânî orang yag paling mengerti tentang nasab, Ibn Mandah orang yang paling mengerti dan banyak hadisnya, sedangkan al-Hâkim orang yang paling baik karyanya. 4. Al-Sam‘ânî: Beliau yang unggul dalam ilmu dan ma‘rifat, hafal, dan faham. Padanya ilmu-ilmu hadis, dan yang lainnya, bagus karangannya. 111 5. Al-Baghdâdî: ﺔﻘﺛ. 112 Terdapat pertemuan dengan muridnya Al-Baihaqî dan gurunya Abû Fadhl. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, disamping penilaian positif lainnya. Beliau menerima hadis dengan cara takhbir ﺎﻧﺮﺒﺧأ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Abû Fadhl w. 342 H Nama lengkap: Hasan bin Ya’qûb bin Yûsuf al-‘Adl, Abû Fadhl 111 Al-Sam‘ânî. Al-Ansâb, jilid 2, h. 370. 112 Abî Bakr Ahmad bin ‘Alî bin Tsâbit al-Khâtîb al-Baghdâdî. Târikh Madînah al- Salâm, Jilid 3, Beirût: Dâr al-Gharab al-Islâmî, 2001, h. 510. 99 Gurunya: Muhammad bin ’Abd al-Wahhâb, Abâ Hâtim al-Râzî, Ibrâhîm bin ’Abdullâh al-Qassâri, Abâ Yahyâ bin Abâ Musarrah, Yahyâ bin Abî Mutallib, dll. Muridnya: Abû ‘Ali al-Hâfiz, Abû Ishâq al-Muzakkî, Abû ’Abdullâh al-Hâkim, Ibnu Munadah, Yahyâ bin Ibrâhîm al-Muzakkî, dll. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: Al-Hâkim: Beliau memiliki sifat yang bagus, dia selalu menginfakkan hartanya untuk para ulama dan orang-orang salih. Dia selalu berdiam di masjid. Beliau wafat tahun 342 H. 113 Terdapat pertemuan dengan muridnya Abû ‘Ali al-Hâfiz dan gurunya Muhammad bin Abd al-Wahhâb. Para ulama menilai positif ta’dil. Beliau menerima hadis dengan cara tahdîts ﺎﻨﺛﺪﺣ . Muhammad bin Abd al-Wahhâb w. 272 H Nama lengkap: Muhammad bin ‘Abd al-Wahhâb bin Habîb bin Mihrân al-Abdî, Abû Ahmad al-Farrâi al-Naisâbûrî. Gurunya: Ibrâhîm bin Rustum, Ahmad bin Hanbal, Âdam bin Abî Iyâs, Ishâq bin Râhawiyah, Ja’far bin ‘Aun, Hafs bin ‘Abd al-Rahamân al-Balkhî, Khâlid bin Makhlad al-Qatlawânî. Muridnya: Al-Nasâ’î, Ibrâhîm bin Ja’far bin Walîd, Ahmad bin Sa’îd al-Dârimî, Ahmad bin Muhammad bin al-Hûsain, Hasan bin Ya’kûb al-‘Adl, Muhammad bin Ya’qûb al-Asam. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Al-Nasâ’î: ﺔﻘﺛ 113 Al-Dzahabî. Siyaru A‘lâm al-Nubalâ`i, jilid 15, h. 433 100 2. Muslim bin Hijjâj: قوﺪﺻ ﺔﻘﺛ 3. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 4. Hasan bin Ya’kûb al-‘Adl berkata bahwa: Saya menulis hadis darinya, Hasan bin Ya’kûb melanjutkan, beliau wafat pada tahun 272 H. 114 Terdapat pertemuan dengan muridnya Hasan bin Ya’kûb al-‘Adl dan gurunya Ja’far bin ‘Aun. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama. Beliau menerima hadis dengan cara takhbir ﺎﻧﺮﺒﺧأ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Ja’far bin ‘Aun w. 206 H Nama lengkap: Ja’far bin ‘Aun bin Ja’far bin ‘Amarû bin Hurais al-Qursyî al-Makhzumî Abû ‘Aun al-Kûfî. Gurunya: Ismâ’îl bin Abî Khâlid, Ibrâhîm bin Muslim al-Hajarî, ‘Abd al-Rahmân bin Ziyad bin An’um al-Afriqî, ‘Abd al-Rahmân bin ‘Abdullâh al-Mas’ûd, Yahyâ bin Sa’îd Abû Hayyân, Abû Hanifah al- Nu’main bin Tsâbit, Hasyim bin Sa’ad, Hasyim bin ‘Urwah dan ‘Abd al- Malik bin ‘Abd al-‘Azîz bin Juraiz, dll. Muridnya: Ahmad bin Hanbal, Ahmad bin Sulaiman al-Rûhâwî, Muhammad bin ‘Abd al-Wahhâb, Ishâq bin Mansûr al-Ramâdî, Muhammad bin Hisyâm al-Marrudzî, Hârûn bin ‘Abdullâh al-Hammâl, dll. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Ahmad bin Hanbal dari Ayahnya yang mengatakan bahwa: ﮫﺑ ﺲﯿﻟ سﺄﺑ , ﺢﻟﺎﺻ 114 Al-‘Asqalânî. Tahdzîb al-Tahdzîb, jilid 9, h. 284 101 2. Abû Hâtim: قوﺪﺻ 3. ‘Utsmân bin Sa’îd ad-Dârimî dari Yahyâ bin Ma’in: ﺔﻘﺛ 4. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا. 5. Al-Bukhari: Beliau wafat di Kuffah pada tahun 206 H. 115 Terdapat pertemuan dengan muridnya Muhammad bin ‘Abd al- Wahhâb dan gurunya Abû Hayyân. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, Beliau menerima hadis dengan cara takhbir ﺎﻧﺮﺒﺧأ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Abî Hayyân w. 145 H Nama lengkap: Yahyâ bin Sa’îd bin Hayyân, Abû Hayyân al- Taimî. Gurunya: ayahnya Sa’îd bin Hayyân at-Taimî, pamannya Yazîd bin Hayyân at-Taimî, Abî Zur’ah bin ‘Umar bin Jarîr, ‘Ikrimah Maulâ Ibni Abbâs, dll. Muridnya: Ibrâhîm bin ‘Uyaynah, Ismâ’îl bin ‘Ulyah, Sulaimân al- A’masy, Wuhaib bin Khâlid, Jarîr bin ‘Abd al-Hamîd, Ja’far bin ‘Aun, ‘Îsâ bin Yûnus, Sofyân Tsaurî, dll. Pandangan ulama hadis terhadap dirinya: 1. Muhammad bin ‘Imran al-Khanasî dari Muhammad bin Fudail: قوﺪﺻ 2. Muhammad bin ‘Abdullah al-‘Ijli: Sâhib al-Sunnah, ﺢﻟﺎﺻ, ﺔﻘﺛ 3. Abû Hatim: ﺢﻟﺎﺻ 4. Al-Tirmidzî: ﺔﻘﺛ 5. Ibnu Hibbân memasukkannya dalam kitab تﺎﻘﺜﻟا 115 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 5, h.73-73 102 6. Ibnu Hibbân menambahkan: Beliau wafat pada tahun 145 H. 116 Terdapat pertemuan dengan muridnya Ja’far bin ‘Aun dan gurunya Yazîd bin Hayyân. Para ulama menilai positif ta’dil tingkat pertama, Beliau menerima hadis dengan cara ’an ’anah ﻦﻋ . Oleh karena itu, periwayatannya dapat diterima. Yazîd bin Hayyân Lihat pada pembahasan Yazîd bin Hayyân sebelumnya halaman 69. Bertemu dengan muridnya Abu Hayyân dan gurunya Zaed bin Arqâm. menerima hadis dengan cara ‘an‘anah ﻦﻋ . Zaed bin Arqâm w. 68 H Lihat pada pembahasan Zaed bin Arqâm sebelumnya halaman 71. Para ulama menilainya positif ta‘dîl, bertemu dengan muridnya Yazîd bin Hayyân dan gurunya Nabi Muhammad saw. Beliau mendengar langsung hadis dari Nabi saw . Penalitian sanad hadis riwayat al-Baihaqî melalui Abû ‘Abdillâh al-Hâfiz hingga Zaed bin Arqâm dapat disimpulkan bahwa seluruh periwayat dalam keadaan bersambung antara guru dan murid. Komentar para kritikus hadis pun menyatakan bahwa semuanya bersifat ‘adil dan dabit . Oleh karena itu, sanad hadin ini sahih. Lihat skema sanad hadis riwayat al-Baihaqî pada halaman berikutnya: 116 Al-Mizî. Tahdzîb al-Kamâl fi Asmâ al-Rijâl, jilid 31, h. 323-325 103

D. Analisis Kualitas Matan Hadis Surah al-Rahmân