PENGURUSAN PENAWARANAIR DAN PENGURUSAN projek
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
25
PENGURUSAN PENAWARANAIR DAN PENGURUSAN PERMINTAAN AIR DI
MALAYSIA: PERNANAN KERAJAAN, ORGANISASI BUKAN KERAJAAN DAN
ORANG AWAM
PHANG WAI LENG1, CHAN NGAI WENG1 & LARIYAH MOHD SIDEK2
1
Universiti Sains Malaysia,
Pulau Pinang, MALAYSIA.
2
Universiti Tenaga Malaysia
Bangi, Selangor, MALAYSIA.
ABSTRAK
Salah satu isu air di Malaysia adalah terlalu bergantung kepada pengurusan penawaran air
untuk memenuhi permintaan air. Namun, permintaan air telah meningkat mendadak setiap
tahun sebab pembangunan negara dan pertambahan populasi sehingga penawaran air tidak
lagi cukup. Sistem pengurusan permintaan air telah mula disyorkan dan disebarkan untuk
digabungkan bersama pengurusan penawaran air demi kelestarian air. Objektif kertas kerja ini
adalah membincangkan pengurusan penawaran air dan pengurusan permintaan air, khasnya
daripada segi peranan kerajaan, organisasi bukan kerajaan dan orang awam. Pengurusan
penawaran air yang yang diurus oleh penawar air seperti kerajaan dan jabatan air kurang
efisien dimana hanya berfungsi memenuhi permintaan pengguna tanpa mengambil kira dan
mengawal penggunaan. Namun pengurusan permintaan air yang melibatkan pengguna sendiri
berkesan dimana pengguna sendiri mengawal penggunaan air lalu dapat mengurangkan
penggunaan dan menggunakan air dengan efisien. Pengurusan penawaran air terbukti tidak
dapat menguruskan air dengan berkesan dalam keadaan di mana sumber air yang semakin
berkurang manakala permintaan air pula semakin meningkat seperti di Malaysia. Maka
pengurusan permintaan air mula disyorkan kepada semua pengguna air di Malaysia demi
mengurangkan permintaan air serta mengawal amalan pembaziran air. Pengguna air
hendaklah sedar dan ambil berat tentang isu air. Zaman yang bergantung kepada pengurusan
penawaran air sudah lepas dan gabungan kedua-dua pengurusan permintaan air dan
pengurusan penawaran air barulah merupakan pengurusan air holistik yang efisien dan
lestari.
Kata Kunci: Pengurusan penawaran air, pengurusan permintaan air, penggunaan air domestik
PENDAHULUAN
Air sangat penting untuk semua kehidupan.Tiada makhluk hidup di bumi boleh hidup tanpa air.
Air merupakan satu prasyarat untuk kesihatan manusia dan kesejahteraan serta pemeliharaan
alam sekitar. Setiap tahun berjuta-juta orang, terutamanya kanak-kanak,meninggal dunia akibat
penyakit yang berkaitan dengan kekurangan bekalan air dan kebersihan air. Air meliputi 71%
Phang Wai Leng et al. / 221
daripada permukaan bumi, dan adalah penting untuk semua bentuk diketahui hidup. Di Bumi,
96.5% air adalah air laut, 1.7% air bawah tanah, 1.7% berbentuk glasier, dan 0.001% di udara
sebagai wap, awan (terbentuk daripada zarah air pepejal dan cecair digantung di udara) dan
hujan. Hanya 2.5% daripada air bumi adalah air tawar, dan 98.8% daripada air yang ada
merupakan ais dan air bawah tanah. Kurang daripada 0.3% daripada semua air tawar terdapat di
sungai-sungai, tasik, dan atmosfera (Gleick 1993 ). Air di bumi bergerak secara berterusan
melalui kitaran air iaitu: penyejatan dan transpirasi (sejatpeluhan), pemeluwapan, hujan dan air
larian, biasanya sampai ke laut. Penyejatan dan transpirasi menyumbang kepada hujan ke atas
tanah.
Air minuman yang selamat adalah penting kepada manusia dan hidupan lain walaupun ia
tidak memberikan kalori atau nutrien organik. Akses kepada air minuman yang selamat telah
meningkat sejak beberapa dekad yang lalu di hampir setiap bahagian dunia, tetapi kira-kira satu
bilion orang masih kekurangan akses kepada air bersih (United Nation 2008). Walau
bagaimanapun, beberapa pemerhati telah menganggarkan bahawa pada tahun 2025 lebih
separuh daripada penduduk dunia akan menghadapi masalah berasaskan air. Kulshreshtha
(1998) dalam satu laporan menunjukkan bahawa pada tahun 2030, di beberapa kawasan
membangun di dunia, permintaan air akan melebihi penawaran sebanyak 50%.
Seramai 1.6 bilion orang telah mendapat akses kepada sumber air yang selamat sejak
tahun 1990. Menurut United Nation (2008), Peratusan penduduk di negara-negara membangun
yang akses kepada air bersih dikatakan telah meningkat daripada 30% pada tahun 1970 kepada
71% pada tahun 1990, 79% pada tahun 2000 dan 84% pada tahun 2004. Trend ini dijangka
berterusan. Untuk mengurangkan separuh peratusan orang yang tidak mempunyai akses kepada
air pada tahun 2015, berterusan kepada air minuman yang selamat adalah salah satu Matlamat
Pembangunan Milenium. Matlamat ini dijangka dapat dicapai (Lomborg 2001).
Air bukan sumber yang terhad, tetapi diedarkan semula sebagai air bersih dala bentuk
hujan. Menurut Ehlers dan Krafft (2001), hanya kuantiti air yang agak kecil dalam rizab di
bumi merupakan sumber yang tidak boleh diperbaharui. Sebaliknya, pengagihan minuman dan
air pengairan adalah terhad, dan bukannya jumlah sebenar ia yang wujud di muka bumi. Negara
yang kurang sumber air mengimport air untuk kegunaan tempatan. Menrut Water Resource
Group (2009) air memainkan peranan yang penting dalam ekonomi dunia, kerana ia berfungsi
sebagai pelarut untuk pelbagai bahan kimia dan memudahkan penyejukan industri dan
pengangkutan. Kira-kira 70% daripada air segar digunakan oleh manusia pergi ke pertanian
(Baroni et al. 2007).
PENGURUSAN PENAWARAN AIR AIR DI MALAYSIA
Menurut Chan (2007), pengurusan sumber air di Malaysia tidaka akan menjadi lestari selagi
pihak berkuasa hanya memfokus kepada pengurusan penawaran air tanpa melibatkan
pengurusan permintaan air. Pengurusan sumber air adalah aktiviti perancangan, pembangunan,
mengedar dan menguruskan penggunaan optimum sumber-sumber air. Ia adalah satu setsubpengurusan kitaran air. Dalam dunia yang ideal, air sumber perancangan pengurusan
mempunyai kira semua permintaan yang bersaing untuk air dan bertujuan untuk
memperuntukkan air secara saksama untuk memenuhi semua penggunaan dan permintaan
(Grafton & Hussey 2011).
Menurut The World Bank Group, Malaysia telah memulakan penswastaan perkhidmatan
air dan sanitasi pada tahun 1990-an. Pada awal tahun 1990-an beberapa negeri di Malaysia
telah memulakan polisi penyertaan sektor swasta di dalam air dan sanitasi. Build-OperateTransfer (BOT) diberikan pada tahun 1992 oleh kerajaan negeri Johor untuk loji rawatan air
sebagai modal. Tawaran itu dimenangi oleh konsortium yang diketuai oleh syarikat
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
222 / Phang Wai Leng et al.
Kembangan Dinamik Malaysia dengan saham minoriti oleh firma Perancis Suez. Kontrak lain
diikuti pada tahun 1990 di Sabah, Pengan, Kuala Lumpur, Kendah, Kelantan dan Negeri
Sembilan. Pada tahun 2003 kerajaan persekutuan memutuskan untuk memulakan pembaharuan
sektor. Tujuannya adalah untuk menjadikan sektor air lebih berkesan, untuk mewujudkan
mekanisme pembiayaan yang berterusan dan untuk meningkatkan orientasi pelanggan
pemberian perkhidmatan (Lee 2010). Selain itu, peranan kerajaan persekutuan telah
diperkukuhkan dimana melalui pembaharuan kerajaan negeri. Satu langkah utama
pembaharuan itu merupakan pindaan perlembagaan yang diluluskan pada Januari 2005. Melalui
perkhidmatan air menjadi tanggungjawab bersama antara Syarikat dan Kerajaan Persekutuan.
Menurut Lee (2010), dua undang-undang utama yang termaktub pembaharuan telah diluluskan
pada tahun 2006. Suruhanjaya Perkhidmatan Air Negara (SPAN) ditubuh sebagai agensi kawal
selia kebangsaan bagi sektor air, memulakan kerja pada Januari 2008 apabila undang-undang
baru berkuat kuasa. Reformasi ini hanya terpakai untuk Semenanjung Malaysia.
Kerajaan juga telah mengisytiharkan bahawa tidak lebih konsesi perkhidmatan air akan
diberikan. Syarikat konsesi yang sedia ada yang memilih untuk kekal dengan perjanjian konsesi
mereka dibenarkan untuk beroperasi sehingga tamat konsesi mereka (PAAB 2007). Syarikatsyarikat air negeri kini memerlukan lesen operasi dan secara beransur-ansur dikorporatkan
(KeTTHA 2009). Dua undang-undang utama yang diluluskan pada tahun 2006 membentuk
rangka kerja undang-undang sektor air dan sanitasi di Semenanjung Malaysia. Air Negara
Perkhidmatan Akta Suruhanjaya menubuhkan Suruhanjaya Perkhidmatan Air Negara dikenali
dengan singkatan Melayu sebagai SPAN. Bertindak memisahkan fungsi dasar (kerajaan),
peraturan (SPAN), pemilikan aset (PAAB) dan penyediaan perkhidmatan (syarikat air negeri).
Undang-undang yang digubal selepas perundingan awam yang luas selama dua tahun. Sebagai
sebahagian daripada proses pembaharuan, untuk pertama kalinya dalam sejarah Malaysia rang
undang-undang draf telah disediakan untuk perbincangan awam sebelum ia dibentangkan di
Parlimen (Lee 2010). SPAN kini berfungsi mengeluarkan lesen untuk operator air, terutamanya
syarikat-syarikat air negeri. Lesen-lesen secara teori boleh dibatalkan jika petunjuk prestasi
utama tidak dipenuhi atau piawaian lain tidak dipatuhi. Piawaian yang ditetapkan dan dipantau
oleh SPAN. Manakala bekalan air Sabah dan Sarawak kekal sebagai tanggungjawab kerajaan
negeri dan kebersihan tanggungjawab kerajaan tempatan. Di Pulau Pinang keadaan air
dibekalkan oleh Perbadanan Bekalan Air Pulau Pinang Sdn Bhd (PBAPP), anak syarikat 100%
daripada PBA Holdings Bhd, sebuah syarikat yang tersenarai di bursa saham. Ia telah
digambarkan oleh NGO Malaysia sebagai sebuah kisah kejayaan penswastaan air.
Pada tahun 2009 purata tarif air domestik di adalah RM 0.65/m³. Terdapat 14 tarif air yang
berbeza di antara negeri. Tarif terendah dalam adalah dinegeri Pulau Pinang (RM0.31/m³),
manakala yang tertinggi adalah di Johor (RM0.98/m³). Purata tarif air perindustrian pada tahun
2009 adalah RM1.32/m³ (AS $ 0.37/m3). [19] tarif air domestik itu hanya sebahagian kecil
daripada tarif air domestik di negara jiran, Singapura (AS $ 1.62/m³) atau di Jakarta, Indonesia
(AS $ 0.77/m³) (KeTTHA 2009). Walau bagaimanapun kos operasi yang yanga rendah melalui
pelbagai subsidi.
Walaupun tarif yang rendah, beberapa negeri telah dikurangkan lagi tarif air. Berikutan
janji pilihan raya, bermula pada tahun 2008 Selangor negeri subsidi pengguna dengan RM132
juta / tahun sebagai hasil daripada memberi "air percuma" (pertama 20 m³) kepada kira-kira
1.5 juta isi rumah. NGO seperti Water Watch Penang mensyorkan supaya menghapuskan
subsidi air untuk menggalakkan pemuliharaan air. Pada tahun 2009, Kerajaan Negeri Pulau
Pinang subsidi pengguna domestik dengan RM43 juta. Kerajaan Negeri Pulau Pinang enggan
untuk mengkaji semula tarif air yang rendah, walaupun pada hakikatnya bahawa kajian pasaran
yang dijalankan oleh utiliti air negeri dan NGO Water Watch Penang menunjukkan bahawa
majoriti pengguna air bersedia untuk membayar " kenaikan tarif "munasabah selagi
perkhidmatan dikekalkan pada standard yang tinggi. Walaupun bekalan air di negeri Pulau
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
Phang Wai Leng et al. / 223
Pinang telah diswastakan, tarif adalah yang paling rendah di Malaysia kerana subsidi. Bil air
kediaman dalam perintah itu sebanyak RM2.5 sebulan (Chan 2010)
Menurut SPAN (2012) kadar penggunaan air domestik adalah 62.1% manakala
penggunaan air bukan domestik hanya 37.9%. Hal ini menunjukkan penggunaan air domestik
telah menggunakan lebih daripada separuh air. Sebab utama rakyat Malaysia menggunakan air
begitu banyak adalah disebabkan oleh air percuma (dalam kes Selangor) dan tarif air yang
rendah (di Pulau Pinang dan negeri-negeri lain). Purata penggunaan air negara Malaysia adalah
kira-kira 300 liter/kapita/hari (LCD). Ini adalah hampir dua kali ganda penanda aras PBB
disyorkan 165LCD. Singapura hanya menggunakan kira-kira 150LCD, India menggunakan
100LCD, dan purata Afrika hanya menggunakan kurang daripada 50LCD (Chan 2008b). Tarif
perdagangan /perindustrian juga sengaja disimpan sangat rendah di Malaysia untuk menarik
industri dan perniagaan asing. Tidak ramai yang sedar bahawa domestik, perdagangan
/perindustrian; pengguna air dan pertanian tidak membayar walaupun kos pengeluaran air yang
mereka mendapat. Pendek kata, kerajaan, sama ada persekutuan atau negeri, banyak subsidi
semua pengguna air.
WWF Malaysia menunjukkan sistem pengurusan air di Malaysia menggunakan dan
bergantung sepenuhnya kepada pendekatan pengurusan penawaran air untuk memenuhi
permintaan. Pendekatan ini adalah tidak mapan dalam jangka masa panjang kerana permintaan
air akhirnya akan mengatasipenawaran air. Semakin besar permintaan, air yang perlu
dibekalkan semakin meningkat termasu kempangan, loji rawatan air dan pengagihan air paip
perlu dibina.
Penswastaran telah menyebabkan sistem pengurusan air di Malaysia menggunakan dan
bergantung sepenuhnya kepada pendekatan pengurusan penawaran air untuk memenuhi
permintaan. Pendekatan ini adalah tidak mapan dalam jangka masa panjang kerana permintaan
air akhirnya akan mengatasi bekalan air. Semakin besar permintaan, air lebih perlu dibekalkan
supaya lebih struktur seperti empangan, loji rawatan air dan pengagihan air paip perlu dibina
(Ntengwe 2004). Jika pengguna air tidak menyedari masalah ini dan sektor air terus
menyediakan air tanpa tindakan lain, ini boleh menyebabkan Malaysia menghadapi masalah
kekurangan air yang serius pada masa depan. Bukti yang ketara ialah bahawa Negeri-Negeri
seperti Selangor, Pulau Pinang dan Melaka serta Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur dan
Putrajaya kini menghadapai masalah kekurangan air akibat tidak melibatatkan pengguna air
dalam pengurusan (Chan 2008a; Samy 2010).
PENGURUSAN PERMINTAAN AIR DI MALAYSIA
Pengurusan permintaan air (WDM) bermakna menggunakan air dengan paling efisiensi dengan
air yang sedia ada. Dalam bentuk yang agak lebih menjelaskan, WDM termasuklah apa-apa
tindakan yang mengurangkan jumlah air tawar yang kita gunakan, atau yang membolehkan
lebih bersih dalam perjalanan penggunaannya. Dalam kajian kertas Grover (2002) mengenal
pasti beberapa definisi lain pengurusan permintaan air iaitu apa-apa tindakan sosial yang
bermanfaat yang mengurangkan penggunaan sama ada dari permukaan atau air bawah tanah,
selaras dengan perlindungan atau peningkatan kualiti air. Deverill (2001) pula mengatakan
pengurusan permintaan air merupakan satu strategi yang praktikal yang meningkatkan
penggunaan saksama, cekap dan mampan air. Pengurusan permintaan air juga boleh dikataka
sebagai pembangunan dan pelaksanaan strategi yang bertujuan untuk mempengaruhi
permintaan, untuk mencapai penggunaan yang cekap dan mampan dengan sumber yang terhad
(Savenjie & Zaag 2002).
Water Watch Penang menggalakkan pengurusan permintaan air (WDM) sejak lalu untuk
memastikan bahawa sumber-sumber air tidak habis tetapi kekal mampan. WDM boleh
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
224 / Phang Wai Leng et al.
membawa kepada menyelamatkan projek-projek mega air untuk generasi akan datang. WDM
seperti kitar semula air dan teknik penjimatan menjadi strategi utama dalam menangani
kekurangan air dan masalah air yang lain di Malaysia (Chan 2008b). Dalam usaha untuk
menguruskan air dan sumber air yang bergantung dengan cara yang mampan, ia adalah penting
untuk membangunkan pengetahuan dan kemahiran yang perlu untuk melindungi kawasan
tadahan dan lembangan (Cherian 2009). Pengurusan permintaan air (WDM) adalah cabaran
untuk mengekalkan sumber-sumber air kita. Prinsip yang mendasari WDM adalah kecekapan
penggunaan air untuk mengekalkan aliran air yang penting dan untuk mengurangkan
pergantungan kepada projek-projek infrastruktur yang mahal.
Wong (2009) dalam kajian menangani masalah air di Selangor mengatakan bahawa
pengurusan permintaan air (WDM) adalah satu bahagian penting dalam cabaran untuk
mengekalkan sumber-sumber air kita. Prinsip yang mendasari WDM adalah 'kecekapan
penggunaan air untuk mengekalkan aliran air yang penting dan untuk mengurangkan
pergantungan kepada projek-projek infrastruktur yang mahal. 'Pengetahuan dan kemahiran
lembut' juga menggambarkan kepada ekonomi pengetahuan. Krisis air Selangor adalah satu
peluang untuk membangunkan dan mempamerkan kepakaran dalam berurusan dengan sumber
planet paling kritikal. Di samping itu, air adalah sumber yang ideal pertama semulajadi yang
orang ramai perlu belajar untuk mengambil berat tentang kedua-dua dari segi jumlah dimakan
dan melindungi sumber air tawar kita daripada aktiviti pencemaran. Wong (2009) dalam
kajiannya telah menunjukkan banyak bukti dan pengiraan dimana pengamalan WDM dapat
mengurangkan lebih 20% air domestik.
Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu mencadangkan bahawa jumlah keperluan air bagi
setiap individu ialah 165 liter sehari (Cherian 2009). Namun begitu, penggunaan air oleh rakyat
Malaysia mencatatkan sehingga 300 liter sehari, iaitu hampir dua kali ganda daripada yang
dicadangkan oleh PBB. Penggunaan air domestik Malaysia (LPD) semakin meningkat dimana
pada tahun 1970-an, penggunaan air domestik di Malaysia hanya kurang daripada 200 LPD dan
angka ini meningkat kepada 250 LPD pada tahun 1980-an. Kini, Malaysia terus mencatat
tahap penggunaan air pada purata 226 LPD di mana lebih daripada 61 Liter per kapita sehari
seperti yang disyorkan oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) bagi setiaap individu
165 LPD sahaja. Sehingga kini penggunaan air domestik telah menggunakan 62.1% bekalan air
di Malaysia.
Sumber air di Malaysia tidak berkurangan, tetapi disebabkan pencemaran sumber air,
pertumbuhan pendudukdan perubahan iklim, air yang boleh digunakan dengan selamat semakin
berkurangan (Chan 2008a). Sejak kemerdekaan, Malaysia telah mengalami pembangunan
ekonomi dan sosial yang pesat dan bersama-sama dengan pendidikan yang lebih baik, ini telah
meningkatkan harapan rakyat taraf hidup yang lebih baik dan membuat perubahan dalam
penggunaan air dan permintaan air (Lee 2005). Malaysia menyedari betapa pentingnya sumber
air dan peranannya dalam pembangunan negara. Walaupun sumber air yang banyak terdapat di
Malaysia, perubahan ruang dan masa telah diberikan masalah yang berlebihan dan kekurangan
pada masa-masa dan ruang. Oleh itu, pelbagai usaha telah diambil untuk memastikan bahawa
sumber air dapat dikekalkan pada masa akan datang (Chan 2002). Malaysia menerima hujan
purata 3000 mm setahun dan ini diterjemahkan ke 566 juta meter padu air permukaan mengalir
di lebih daripada 150 sistem sungai. Kerana hujan yang banyak, negara ini sering dibanjiri
dengan air yang berlebihan (Chan 1995). Oleh itu, terdapat salah tanggapan umum di kalangan
pembuat dasar bahawa kita mempunyai terlalu banyak air dan masalah itu tidak dengan
kemarau tetapi banjir. Terdapat juga persepsi umum bahawa asas sumber air di Malaysia adalah
"tidak habis" (Chan 2002). Sudah tentu, majoriti orang-orang yang bertanggungjawab
berpendapat bahawa Malaysia tidak mempunyai masalah kekurangan air Berdasarkan hujan
yang banyak, seseorang di Malaysia mempunyai akses kepada lebih daripada 20 kali ganda air
yang ada kepada seseorang di Yaman. Namun, kejahilan di kalangan pembuat dasar dengan
mengambil kira jumlah sumber air yang ada telah menyumbang kepada krisis air di banyak
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
Phang Wai Leng et al. / 225
tempat di negara ini. Selain itu, penggunaan air rakyat Malaysia per kapita perhari meningkat
kira-kira7.6 liter setahun. Peningkatan dalam penggunaan air tidak sepadan dengan peningkatan
dalam rizab air. Sejak tahun 2005, air Malaysia rizab per kapita perhari semakin merosot pada
kadar 5.8 liter setahun. Pada kadar ini, Malaysia akan menghadapi ketiadaan rizab air pada
tahun 2025. Chan (2012a, 2012b) telah membuktikan bahawa pendekatan pengurusan
permintaan berupaya membawa banyak faedah demi kelestarian sumber air di Malaysia.
KESIMPULAN
Penswastaran jabatan air telah menyebabkan pengurusan penawaran air semakin tidak efisien
dimana pihak swasta kebanyakkan hanya mementingkan keuntungan tanpa mengambil kira
kelestarian dan securiti air. Tambahan pula isu politik yang rumit dan subsidi yang banyak dari
kerajaan, masalah air hanya tambah teruk dan tidak ditangani dengan baik. Semakin banyak
logi air dibina atas pernambahan permintaan hanya demi memuaskan permintaan. Tarif yang
rendah tidak dikajikan semula mewujudkan pengguna yang bersikap membazir. Kesemua ini
menunjukkan kelemahan dalam pengurusan penawaran air dan jelas menunjukkan kaedah ini
tidak sesuai digunaka unutk mengurus air lagi. Penguat kuasa dan pembekal air haruslah
mengkaji semula dan membentukan pengurusan penawaran air yang lebih efisien dan lestari.
Malaysia amat bersyukur kerana terdapat pihak seperti NGO mula mensyorkan
pengurusan permintaan air dan banyak kajian telah terbukti pengurusan permintaan air berjaya
mengurangkan penggunaan air. Malangnya masih ramai pengguna air Malaysia tidak sedar dan
tidak amalkan pengrurusan permintaan air kerana kesedaran yang rendah dan dasar pembekal
air yang membekalkan air yang murah. Kebanyakkan pengguna masih menganggap Malaysia
masih ada banyak sumber air sehingga banjir tiap-tiap tahun namun mereka tidak sedar air yang
selamat digunakan adalah amat terhad. NGO dan pihak berkuasa hendaklah berkerja sama
mensyorkan pengurusan permintaan air kepada pengguna dan pastikan mereka mengamalkan
supaya mengurangkan penggunaan air yang tinggi.
PENGHARGAAN
Kertas kerja ini adalah hasil pembiayaan Skim Geran Penyelidikan Jangka Panjang (LRGS)
203/PKT/6720004
RUJUKAN
Baroni, L.; Cenci, L.; Tettamanti, M.; & Berati, M. 2007. Evaluating the environmental impact
of various dietary patterns combined with different food production systems. European
Journal of Clinical Nutrition, 61 (2): 279–286.
Chan, N. W. 2002. Pembangunan, pembandaran dan peningkatan bencana air di Malaysia: isu,
pengurusan dan cabaran. Siri Syarahan Umum Pelantikan Profesor, Pelantikan 2001/Bil. 1,
Penang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.
Chan, N. W. 1995. A Contextual analysis of flood hazard management in Peninsular Malaysia.
Flood Hazard Research Centre Publication, No. 267, Enfield (UK).
Chan, N. W. 2008b. Water Watch Penang: Using Water Demand Management (WDM) for
water sustainability via changing lifestyle and water use habits. Water Watch Penang.
http://www.zaragoza.es. [Diakses pada 5 Ogos 2013].
Chan, N. W. 2010. Water subsidies should also go. Water Watch Penang.
http://www.waterwatchpenang.org [Diakses pada 5 Ogos 2013].
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
226 / Phang Wai Leng et al.
Chan, N.W. 2007. Application of domestic water audit and other Water Demand Management
(WDM) Strategies. In. Malaysian EnvironmentalNGOs’ Integrated Water Resource
Management (IWRM) Training Module. Petaling Jaya: Malaysian Environmental NGOs,
Global Water Partnership and Malaysian Water Partnership, 25-44.
Chan, N.W. 2008a. Penawaran dan permintaan air di bandar – Isu-isu pengurusan air dan
cabaran dalam kelestarian air. Dlm. Jamaluddin Md. Jahi, Kadaruddin Aiyub, Kadir
Ariffin, Muhammad Rizal Razman, Azahan Awang, Abdul Samad Hadi, Abdul Hadi
Harman Shah & Laily Bin Din (Ed). Ekosistem Bandar Perindustrian. Bangi: Pusat
Pengajian Siswazah, Universiti Kebangsaan Malaysia, 93-111.
Chan, N.W. 2012a. Water saving devices. Standards Matter. 1, 28-31. ISSN 1985-5117-02.
Chan, N.W. 2012b. Smart partnerships in water efficiency management towards a green
economy with particular reference to Malaysia. IWRA (India) Journal (Half Yearly
Technical Journal of Indian Geographical Committee of IWRA),1(Issue 1), 4-13.
Print ISSN: 2277-1298. Online ISSN: 2277-1301.
Cherian, J. T. 2009. Water demand management in Selangor - why and how? Center for River
Basin Organization and Management, Solo Cenral Java, Indonesia.
Deverill, P. 2001. Sharing It Out – Introducing water demand strategies for small towns.
London and Loughborough. UK: Water and Environmental Health.
Ehlers, E. & Krafft, T. 2001. Integrated Management of Water Resources. Understanding the
Earth System: compartments, processes, and interactions. Springer.
Gleick, P.H. 1993. Water in crisis: A guide to the world's freshwater resources. Oxford: Oxford
University Press.
Grafton, Q. R. & Hussey, K. 2011. Water resources planning and management. New York:
Cambridge University Press.
Grover, B. 2002. Overview republic-private partnerships in the domestic water supply Sector.
Paper prepared for IDRC Forum in Amman, Jordan. http://www.waterwatchpenang.org
[Diakses 5 Ogos 2013].
KeTTHA. 2009. http://www.kettha.gov.my. [Diakses pada 5 Ogos 2013].
Kulshreshtha, S.N. 1998. A Global outlook for water resources to the year 2025. Water
Resources Management. 12 (3): 167–184.
Lee, C. 2005. Water Tariff and Development: The Case of Malaysia. Faculty of Economics
and Adminstration, University of Malaya.
Lee, K. Y. 2010. Reforming the water sector in Malaysia. National Water Services Commission
of Malaysia, 2010.
Lomborg, B. 2001. The skeptical environmentalist: Cambridge University Press.
Ntengwe, F. W. 2004. The impact of consumer awareness of water sector issues on willingness
to pay and cost recovery in Zambia. Physics and Chemistry of the Earth, 29(15-18), 13011308.
PAAB. 2007. Changes under the national water services industry restructuring initiatives,
Water Asset Management Company. http://www.paab.my. [Diakses pada 5 Ogos 2013].
Samy, F. 2010. DPM: Selangor heading for water crisis. The Star, 12 July.
Savenije, H. H. G., & van der Zaag, P. 2002. Water as an economic good and demand
management: Paradigms and pitfalls, Water International, 27(1), pages 98- 104.
SPAN. 2012. Water Consumption 2010-2011. http://www.span.gov.my. [Diakses pada 5 Ogos
2013].
United Nations. 2008. The Millennium Development Goals Report. http://mdgs.un.org.
[Diakses pada 5 Ogos 2013].
Wong, E. 2009. The Need for a Water Demand Management Plan for Selangor. Malaysian
Nature Society Selangor Branch.
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
25
PENGURUSAN PENAWARANAIR DAN PENGURUSAN PERMINTAAN AIR DI
MALAYSIA: PERNANAN KERAJAAN, ORGANISASI BUKAN KERAJAAN DAN
ORANG AWAM
PHANG WAI LENG1, CHAN NGAI WENG1 & LARIYAH MOHD SIDEK2
1
Universiti Sains Malaysia,
Pulau Pinang, MALAYSIA.
2
Universiti Tenaga Malaysia
Bangi, Selangor, MALAYSIA.
ABSTRAK
Salah satu isu air di Malaysia adalah terlalu bergantung kepada pengurusan penawaran air
untuk memenuhi permintaan air. Namun, permintaan air telah meningkat mendadak setiap
tahun sebab pembangunan negara dan pertambahan populasi sehingga penawaran air tidak
lagi cukup. Sistem pengurusan permintaan air telah mula disyorkan dan disebarkan untuk
digabungkan bersama pengurusan penawaran air demi kelestarian air. Objektif kertas kerja ini
adalah membincangkan pengurusan penawaran air dan pengurusan permintaan air, khasnya
daripada segi peranan kerajaan, organisasi bukan kerajaan dan orang awam. Pengurusan
penawaran air yang yang diurus oleh penawar air seperti kerajaan dan jabatan air kurang
efisien dimana hanya berfungsi memenuhi permintaan pengguna tanpa mengambil kira dan
mengawal penggunaan. Namun pengurusan permintaan air yang melibatkan pengguna sendiri
berkesan dimana pengguna sendiri mengawal penggunaan air lalu dapat mengurangkan
penggunaan dan menggunakan air dengan efisien. Pengurusan penawaran air terbukti tidak
dapat menguruskan air dengan berkesan dalam keadaan di mana sumber air yang semakin
berkurang manakala permintaan air pula semakin meningkat seperti di Malaysia. Maka
pengurusan permintaan air mula disyorkan kepada semua pengguna air di Malaysia demi
mengurangkan permintaan air serta mengawal amalan pembaziran air. Pengguna air
hendaklah sedar dan ambil berat tentang isu air. Zaman yang bergantung kepada pengurusan
penawaran air sudah lepas dan gabungan kedua-dua pengurusan permintaan air dan
pengurusan penawaran air barulah merupakan pengurusan air holistik yang efisien dan
lestari.
Kata Kunci: Pengurusan penawaran air, pengurusan permintaan air, penggunaan air domestik
PENDAHULUAN
Air sangat penting untuk semua kehidupan.Tiada makhluk hidup di bumi boleh hidup tanpa air.
Air merupakan satu prasyarat untuk kesihatan manusia dan kesejahteraan serta pemeliharaan
alam sekitar. Setiap tahun berjuta-juta orang, terutamanya kanak-kanak,meninggal dunia akibat
penyakit yang berkaitan dengan kekurangan bekalan air dan kebersihan air. Air meliputi 71%
Phang Wai Leng et al. / 221
daripada permukaan bumi, dan adalah penting untuk semua bentuk diketahui hidup. Di Bumi,
96.5% air adalah air laut, 1.7% air bawah tanah, 1.7% berbentuk glasier, dan 0.001% di udara
sebagai wap, awan (terbentuk daripada zarah air pepejal dan cecair digantung di udara) dan
hujan. Hanya 2.5% daripada air bumi adalah air tawar, dan 98.8% daripada air yang ada
merupakan ais dan air bawah tanah. Kurang daripada 0.3% daripada semua air tawar terdapat di
sungai-sungai, tasik, dan atmosfera (Gleick 1993 ). Air di bumi bergerak secara berterusan
melalui kitaran air iaitu: penyejatan dan transpirasi (sejatpeluhan), pemeluwapan, hujan dan air
larian, biasanya sampai ke laut. Penyejatan dan transpirasi menyumbang kepada hujan ke atas
tanah.
Air minuman yang selamat adalah penting kepada manusia dan hidupan lain walaupun ia
tidak memberikan kalori atau nutrien organik. Akses kepada air minuman yang selamat telah
meningkat sejak beberapa dekad yang lalu di hampir setiap bahagian dunia, tetapi kira-kira satu
bilion orang masih kekurangan akses kepada air bersih (United Nation 2008). Walau
bagaimanapun, beberapa pemerhati telah menganggarkan bahawa pada tahun 2025 lebih
separuh daripada penduduk dunia akan menghadapi masalah berasaskan air. Kulshreshtha
(1998) dalam satu laporan menunjukkan bahawa pada tahun 2030, di beberapa kawasan
membangun di dunia, permintaan air akan melebihi penawaran sebanyak 50%.
Seramai 1.6 bilion orang telah mendapat akses kepada sumber air yang selamat sejak
tahun 1990. Menurut United Nation (2008), Peratusan penduduk di negara-negara membangun
yang akses kepada air bersih dikatakan telah meningkat daripada 30% pada tahun 1970 kepada
71% pada tahun 1990, 79% pada tahun 2000 dan 84% pada tahun 2004. Trend ini dijangka
berterusan. Untuk mengurangkan separuh peratusan orang yang tidak mempunyai akses kepada
air pada tahun 2015, berterusan kepada air minuman yang selamat adalah salah satu Matlamat
Pembangunan Milenium. Matlamat ini dijangka dapat dicapai (Lomborg 2001).
Air bukan sumber yang terhad, tetapi diedarkan semula sebagai air bersih dala bentuk
hujan. Menurut Ehlers dan Krafft (2001), hanya kuantiti air yang agak kecil dalam rizab di
bumi merupakan sumber yang tidak boleh diperbaharui. Sebaliknya, pengagihan minuman dan
air pengairan adalah terhad, dan bukannya jumlah sebenar ia yang wujud di muka bumi. Negara
yang kurang sumber air mengimport air untuk kegunaan tempatan. Menrut Water Resource
Group (2009) air memainkan peranan yang penting dalam ekonomi dunia, kerana ia berfungsi
sebagai pelarut untuk pelbagai bahan kimia dan memudahkan penyejukan industri dan
pengangkutan. Kira-kira 70% daripada air segar digunakan oleh manusia pergi ke pertanian
(Baroni et al. 2007).
PENGURUSAN PENAWARAN AIR AIR DI MALAYSIA
Menurut Chan (2007), pengurusan sumber air di Malaysia tidaka akan menjadi lestari selagi
pihak berkuasa hanya memfokus kepada pengurusan penawaran air tanpa melibatkan
pengurusan permintaan air. Pengurusan sumber air adalah aktiviti perancangan, pembangunan,
mengedar dan menguruskan penggunaan optimum sumber-sumber air. Ia adalah satu setsubpengurusan kitaran air. Dalam dunia yang ideal, air sumber perancangan pengurusan
mempunyai kira semua permintaan yang bersaing untuk air dan bertujuan untuk
memperuntukkan air secara saksama untuk memenuhi semua penggunaan dan permintaan
(Grafton & Hussey 2011).
Menurut The World Bank Group, Malaysia telah memulakan penswastaan perkhidmatan
air dan sanitasi pada tahun 1990-an. Pada awal tahun 1990-an beberapa negeri di Malaysia
telah memulakan polisi penyertaan sektor swasta di dalam air dan sanitasi. Build-OperateTransfer (BOT) diberikan pada tahun 1992 oleh kerajaan negeri Johor untuk loji rawatan air
sebagai modal. Tawaran itu dimenangi oleh konsortium yang diketuai oleh syarikat
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
222 / Phang Wai Leng et al.
Kembangan Dinamik Malaysia dengan saham minoriti oleh firma Perancis Suez. Kontrak lain
diikuti pada tahun 1990 di Sabah, Pengan, Kuala Lumpur, Kendah, Kelantan dan Negeri
Sembilan. Pada tahun 2003 kerajaan persekutuan memutuskan untuk memulakan pembaharuan
sektor. Tujuannya adalah untuk menjadikan sektor air lebih berkesan, untuk mewujudkan
mekanisme pembiayaan yang berterusan dan untuk meningkatkan orientasi pelanggan
pemberian perkhidmatan (Lee 2010). Selain itu, peranan kerajaan persekutuan telah
diperkukuhkan dimana melalui pembaharuan kerajaan negeri. Satu langkah utama
pembaharuan itu merupakan pindaan perlembagaan yang diluluskan pada Januari 2005. Melalui
perkhidmatan air menjadi tanggungjawab bersama antara Syarikat dan Kerajaan Persekutuan.
Menurut Lee (2010), dua undang-undang utama yang termaktub pembaharuan telah diluluskan
pada tahun 2006. Suruhanjaya Perkhidmatan Air Negara (SPAN) ditubuh sebagai agensi kawal
selia kebangsaan bagi sektor air, memulakan kerja pada Januari 2008 apabila undang-undang
baru berkuat kuasa. Reformasi ini hanya terpakai untuk Semenanjung Malaysia.
Kerajaan juga telah mengisytiharkan bahawa tidak lebih konsesi perkhidmatan air akan
diberikan. Syarikat konsesi yang sedia ada yang memilih untuk kekal dengan perjanjian konsesi
mereka dibenarkan untuk beroperasi sehingga tamat konsesi mereka (PAAB 2007). Syarikatsyarikat air negeri kini memerlukan lesen operasi dan secara beransur-ansur dikorporatkan
(KeTTHA 2009). Dua undang-undang utama yang diluluskan pada tahun 2006 membentuk
rangka kerja undang-undang sektor air dan sanitasi di Semenanjung Malaysia. Air Negara
Perkhidmatan Akta Suruhanjaya menubuhkan Suruhanjaya Perkhidmatan Air Negara dikenali
dengan singkatan Melayu sebagai SPAN. Bertindak memisahkan fungsi dasar (kerajaan),
peraturan (SPAN), pemilikan aset (PAAB) dan penyediaan perkhidmatan (syarikat air negeri).
Undang-undang yang digubal selepas perundingan awam yang luas selama dua tahun. Sebagai
sebahagian daripada proses pembaharuan, untuk pertama kalinya dalam sejarah Malaysia rang
undang-undang draf telah disediakan untuk perbincangan awam sebelum ia dibentangkan di
Parlimen (Lee 2010). SPAN kini berfungsi mengeluarkan lesen untuk operator air, terutamanya
syarikat-syarikat air negeri. Lesen-lesen secara teori boleh dibatalkan jika petunjuk prestasi
utama tidak dipenuhi atau piawaian lain tidak dipatuhi. Piawaian yang ditetapkan dan dipantau
oleh SPAN. Manakala bekalan air Sabah dan Sarawak kekal sebagai tanggungjawab kerajaan
negeri dan kebersihan tanggungjawab kerajaan tempatan. Di Pulau Pinang keadaan air
dibekalkan oleh Perbadanan Bekalan Air Pulau Pinang Sdn Bhd (PBAPP), anak syarikat 100%
daripada PBA Holdings Bhd, sebuah syarikat yang tersenarai di bursa saham. Ia telah
digambarkan oleh NGO Malaysia sebagai sebuah kisah kejayaan penswastaan air.
Pada tahun 2009 purata tarif air domestik di adalah RM 0.65/m³. Terdapat 14 tarif air yang
berbeza di antara negeri. Tarif terendah dalam adalah dinegeri Pulau Pinang (RM0.31/m³),
manakala yang tertinggi adalah di Johor (RM0.98/m³). Purata tarif air perindustrian pada tahun
2009 adalah RM1.32/m³ (AS $ 0.37/m3). [19] tarif air domestik itu hanya sebahagian kecil
daripada tarif air domestik di negara jiran, Singapura (AS $ 1.62/m³) atau di Jakarta, Indonesia
(AS $ 0.77/m³) (KeTTHA 2009). Walau bagaimanapun kos operasi yang yanga rendah melalui
pelbagai subsidi.
Walaupun tarif yang rendah, beberapa negeri telah dikurangkan lagi tarif air. Berikutan
janji pilihan raya, bermula pada tahun 2008 Selangor negeri subsidi pengguna dengan RM132
juta / tahun sebagai hasil daripada memberi "air percuma" (pertama 20 m³) kepada kira-kira
1.5 juta isi rumah. NGO seperti Water Watch Penang mensyorkan supaya menghapuskan
subsidi air untuk menggalakkan pemuliharaan air. Pada tahun 2009, Kerajaan Negeri Pulau
Pinang subsidi pengguna domestik dengan RM43 juta. Kerajaan Negeri Pulau Pinang enggan
untuk mengkaji semula tarif air yang rendah, walaupun pada hakikatnya bahawa kajian pasaran
yang dijalankan oleh utiliti air negeri dan NGO Water Watch Penang menunjukkan bahawa
majoriti pengguna air bersedia untuk membayar " kenaikan tarif "munasabah selagi
perkhidmatan dikekalkan pada standard yang tinggi. Walaupun bekalan air di negeri Pulau
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
Phang Wai Leng et al. / 223
Pinang telah diswastakan, tarif adalah yang paling rendah di Malaysia kerana subsidi. Bil air
kediaman dalam perintah itu sebanyak RM2.5 sebulan (Chan 2010)
Menurut SPAN (2012) kadar penggunaan air domestik adalah 62.1% manakala
penggunaan air bukan domestik hanya 37.9%. Hal ini menunjukkan penggunaan air domestik
telah menggunakan lebih daripada separuh air. Sebab utama rakyat Malaysia menggunakan air
begitu banyak adalah disebabkan oleh air percuma (dalam kes Selangor) dan tarif air yang
rendah (di Pulau Pinang dan negeri-negeri lain). Purata penggunaan air negara Malaysia adalah
kira-kira 300 liter/kapita/hari (LCD). Ini adalah hampir dua kali ganda penanda aras PBB
disyorkan 165LCD. Singapura hanya menggunakan kira-kira 150LCD, India menggunakan
100LCD, dan purata Afrika hanya menggunakan kurang daripada 50LCD (Chan 2008b). Tarif
perdagangan /perindustrian juga sengaja disimpan sangat rendah di Malaysia untuk menarik
industri dan perniagaan asing. Tidak ramai yang sedar bahawa domestik, perdagangan
/perindustrian; pengguna air dan pertanian tidak membayar walaupun kos pengeluaran air yang
mereka mendapat. Pendek kata, kerajaan, sama ada persekutuan atau negeri, banyak subsidi
semua pengguna air.
WWF Malaysia menunjukkan sistem pengurusan air di Malaysia menggunakan dan
bergantung sepenuhnya kepada pendekatan pengurusan penawaran air untuk memenuhi
permintaan. Pendekatan ini adalah tidak mapan dalam jangka masa panjang kerana permintaan
air akhirnya akan mengatasipenawaran air. Semakin besar permintaan, air yang perlu
dibekalkan semakin meningkat termasu kempangan, loji rawatan air dan pengagihan air paip
perlu dibina.
Penswastaran telah menyebabkan sistem pengurusan air di Malaysia menggunakan dan
bergantung sepenuhnya kepada pendekatan pengurusan penawaran air untuk memenuhi
permintaan. Pendekatan ini adalah tidak mapan dalam jangka masa panjang kerana permintaan
air akhirnya akan mengatasi bekalan air. Semakin besar permintaan, air lebih perlu dibekalkan
supaya lebih struktur seperti empangan, loji rawatan air dan pengagihan air paip perlu dibina
(Ntengwe 2004). Jika pengguna air tidak menyedari masalah ini dan sektor air terus
menyediakan air tanpa tindakan lain, ini boleh menyebabkan Malaysia menghadapi masalah
kekurangan air yang serius pada masa depan. Bukti yang ketara ialah bahawa Negeri-Negeri
seperti Selangor, Pulau Pinang dan Melaka serta Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur dan
Putrajaya kini menghadapai masalah kekurangan air akibat tidak melibatatkan pengguna air
dalam pengurusan (Chan 2008a; Samy 2010).
PENGURUSAN PERMINTAAN AIR DI MALAYSIA
Pengurusan permintaan air (WDM) bermakna menggunakan air dengan paling efisiensi dengan
air yang sedia ada. Dalam bentuk yang agak lebih menjelaskan, WDM termasuklah apa-apa
tindakan yang mengurangkan jumlah air tawar yang kita gunakan, atau yang membolehkan
lebih bersih dalam perjalanan penggunaannya. Dalam kajian kertas Grover (2002) mengenal
pasti beberapa definisi lain pengurusan permintaan air iaitu apa-apa tindakan sosial yang
bermanfaat yang mengurangkan penggunaan sama ada dari permukaan atau air bawah tanah,
selaras dengan perlindungan atau peningkatan kualiti air. Deverill (2001) pula mengatakan
pengurusan permintaan air merupakan satu strategi yang praktikal yang meningkatkan
penggunaan saksama, cekap dan mampan air. Pengurusan permintaan air juga boleh dikataka
sebagai pembangunan dan pelaksanaan strategi yang bertujuan untuk mempengaruhi
permintaan, untuk mencapai penggunaan yang cekap dan mampan dengan sumber yang terhad
(Savenjie & Zaag 2002).
Water Watch Penang menggalakkan pengurusan permintaan air (WDM) sejak lalu untuk
memastikan bahawa sumber-sumber air tidak habis tetapi kekal mampan. WDM boleh
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
224 / Phang Wai Leng et al.
membawa kepada menyelamatkan projek-projek mega air untuk generasi akan datang. WDM
seperti kitar semula air dan teknik penjimatan menjadi strategi utama dalam menangani
kekurangan air dan masalah air yang lain di Malaysia (Chan 2008b). Dalam usaha untuk
menguruskan air dan sumber air yang bergantung dengan cara yang mampan, ia adalah penting
untuk membangunkan pengetahuan dan kemahiran yang perlu untuk melindungi kawasan
tadahan dan lembangan (Cherian 2009). Pengurusan permintaan air (WDM) adalah cabaran
untuk mengekalkan sumber-sumber air kita. Prinsip yang mendasari WDM adalah kecekapan
penggunaan air untuk mengekalkan aliran air yang penting dan untuk mengurangkan
pergantungan kepada projek-projek infrastruktur yang mahal.
Wong (2009) dalam kajian menangani masalah air di Selangor mengatakan bahawa
pengurusan permintaan air (WDM) adalah satu bahagian penting dalam cabaran untuk
mengekalkan sumber-sumber air kita. Prinsip yang mendasari WDM adalah 'kecekapan
penggunaan air untuk mengekalkan aliran air yang penting dan untuk mengurangkan
pergantungan kepada projek-projek infrastruktur yang mahal. 'Pengetahuan dan kemahiran
lembut' juga menggambarkan kepada ekonomi pengetahuan. Krisis air Selangor adalah satu
peluang untuk membangunkan dan mempamerkan kepakaran dalam berurusan dengan sumber
planet paling kritikal. Di samping itu, air adalah sumber yang ideal pertama semulajadi yang
orang ramai perlu belajar untuk mengambil berat tentang kedua-dua dari segi jumlah dimakan
dan melindungi sumber air tawar kita daripada aktiviti pencemaran. Wong (2009) dalam
kajiannya telah menunjukkan banyak bukti dan pengiraan dimana pengamalan WDM dapat
mengurangkan lebih 20% air domestik.
Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu mencadangkan bahawa jumlah keperluan air bagi
setiap individu ialah 165 liter sehari (Cherian 2009). Namun begitu, penggunaan air oleh rakyat
Malaysia mencatatkan sehingga 300 liter sehari, iaitu hampir dua kali ganda daripada yang
dicadangkan oleh PBB. Penggunaan air domestik Malaysia (LPD) semakin meningkat dimana
pada tahun 1970-an, penggunaan air domestik di Malaysia hanya kurang daripada 200 LPD dan
angka ini meningkat kepada 250 LPD pada tahun 1980-an. Kini, Malaysia terus mencatat
tahap penggunaan air pada purata 226 LPD di mana lebih daripada 61 Liter per kapita sehari
seperti yang disyorkan oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) bagi setiaap individu
165 LPD sahaja. Sehingga kini penggunaan air domestik telah menggunakan 62.1% bekalan air
di Malaysia.
Sumber air di Malaysia tidak berkurangan, tetapi disebabkan pencemaran sumber air,
pertumbuhan pendudukdan perubahan iklim, air yang boleh digunakan dengan selamat semakin
berkurangan (Chan 2008a). Sejak kemerdekaan, Malaysia telah mengalami pembangunan
ekonomi dan sosial yang pesat dan bersama-sama dengan pendidikan yang lebih baik, ini telah
meningkatkan harapan rakyat taraf hidup yang lebih baik dan membuat perubahan dalam
penggunaan air dan permintaan air (Lee 2005). Malaysia menyedari betapa pentingnya sumber
air dan peranannya dalam pembangunan negara. Walaupun sumber air yang banyak terdapat di
Malaysia, perubahan ruang dan masa telah diberikan masalah yang berlebihan dan kekurangan
pada masa-masa dan ruang. Oleh itu, pelbagai usaha telah diambil untuk memastikan bahawa
sumber air dapat dikekalkan pada masa akan datang (Chan 2002). Malaysia menerima hujan
purata 3000 mm setahun dan ini diterjemahkan ke 566 juta meter padu air permukaan mengalir
di lebih daripada 150 sistem sungai. Kerana hujan yang banyak, negara ini sering dibanjiri
dengan air yang berlebihan (Chan 1995). Oleh itu, terdapat salah tanggapan umum di kalangan
pembuat dasar bahawa kita mempunyai terlalu banyak air dan masalah itu tidak dengan
kemarau tetapi banjir. Terdapat juga persepsi umum bahawa asas sumber air di Malaysia adalah
"tidak habis" (Chan 2002). Sudah tentu, majoriti orang-orang yang bertanggungjawab
berpendapat bahawa Malaysia tidak mempunyai masalah kekurangan air Berdasarkan hujan
yang banyak, seseorang di Malaysia mempunyai akses kepada lebih daripada 20 kali ganda air
yang ada kepada seseorang di Yaman. Namun, kejahilan di kalangan pembuat dasar dengan
mengambil kira jumlah sumber air yang ada telah menyumbang kepada krisis air di banyak
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
Phang Wai Leng et al. / 225
tempat di negara ini. Selain itu, penggunaan air rakyat Malaysia per kapita perhari meningkat
kira-kira7.6 liter setahun. Peningkatan dalam penggunaan air tidak sepadan dengan peningkatan
dalam rizab air. Sejak tahun 2005, air Malaysia rizab per kapita perhari semakin merosot pada
kadar 5.8 liter setahun. Pada kadar ini, Malaysia akan menghadapi ketiadaan rizab air pada
tahun 2025. Chan (2012a, 2012b) telah membuktikan bahawa pendekatan pengurusan
permintaan berupaya membawa banyak faedah demi kelestarian sumber air di Malaysia.
KESIMPULAN
Penswastaran jabatan air telah menyebabkan pengurusan penawaran air semakin tidak efisien
dimana pihak swasta kebanyakkan hanya mementingkan keuntungan tanpa mengambil kira
kelestarian dan securiti air. Tambahan pula isu politik yang rumit dan subsidi yang banyak dari
kerajaan, masalah air hanya tambah teruk dan tidak ditangani dengan baik. Semakin banyak
logi air dibina atas pernambahan permintaan hanya demi memuaskan permintaan. Tarif yang
rendah tidak dikajikan semula mewujudkan pengguna yang bersikap membazir. Kesemua ini
menunjukkan kelemahan dalam pengurusan penawaran air dan jelas menunjukkan kaedah ini
tidak sesuai digunaka unutk mengurus air lagi. Penguat kuasa dan pembekal air haruslah
mengkaji semula dan membentukan pengurusan penawaran air yang lebih efisien dan lestari.
Malaysia amat bersyukur kerana terdapat pihak seperti NGO mula mensyorkan
pengurusan permintaan air dan banyak kajian telah terbukti pengurusan permintaan air berjaya
mengurangkan penggunaan air. Malangnya masih ramai pengguna air Malaysia tidak sedar dan
tidak amalkan pengrurusan permintaan air kerana kesedaran yang rendah dan dasar pembekal
air yang membekalkan air yang murah. Kebanyakkan pengguna masih menganggap Malaysia
masih ada banyak sumber air sehingga banjir tiap-tiap tahun namun mereka tidak sedar air yang
selamat digunakan adalah amat terhad. NGO dan pihak berkuasa hendaklah berkerja sama
mensyorkan pengurusan permintaan air kepada pengguna dan pastikan mereka mengamalkan
supaya mengurangkan penggunaan air yang tinggi.
PENGHARGAAN
Kertas kerja ini adalah hasil pembiayaan Skim Geran Penyelidikan Jangka Panjang (LRGS)
203/PKT/6720004
RUJUKAN
Baroni, L.; Cenci, L.; Tettamanti, M.; & Berati, M. 2007. Evaluating the environmental impact
of various dietary patterns combined with different food production systems. European
Journal of Clinical Nutrition, 61 (2): 279–286.
Chan, N. W. 2002. Pembangunan, pembandaran dan peningkatan bencana air di Malaysia: isu,
pengurusan dan cabaran. Siri Syarahan Umum Pelantikan Profesor, Pelantikan 2001/Bil. 1,
Penang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.
Chan, N. W. 1995. A Contextual analysis of flood hazard management in Peninsular Malaysia.
Flood Hazard Research Centre Publication, No. 267, Enfield (UK).
Chan, N. W. 2008b. Water Watch Penang: Using Water Demand Management (WDM) for
water sustainability via changing lifestyle and water use habits. Water Watch Penang.
http://www.zaragoza.es. [Diakses pada 5 Ogos 2013].
Chan, N. W. 2010. Water subsidies should also go. Water Watch Penang.
http://www.waterwatchpenang.org [Diakses pada 5 Ogos 2013].
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu
226 / Phang Wai Leng et al.
Chan, N.W. 2007. Application of domestic water audit and other Water Demand Management
(WDM) Strategies. In. Malaysian EnvironmentalNGOs’ Integrated Water Resource
Management (IWRM) Training Module. Petaling Jaya: Malaysian Environmental NGOs,
Global Water Partnership and Malaysian Water Partnership, 25-44.
Chan, N.W. 2008a. Penawaran dan permintaan air di bandar – Isu-isu pengurusan air dan
cabaran dalam kelestarian air. Dlm. Jamaluddin Md. Jahi, Kadaruddin Aiyub, Kadir
Ariffin, Muhammad Rizal Razman, Azahan Awang, Abdul Samad Hadi, Abdul Hadi
Harman Shah & Laily Bin Din (Ed). Ekosistem Bandar Perindustrian. Bangi: Pusat
Pengajian Siswazah, Universiti Kebangsaan Malaysia, 93-111.
Chan, N.W. 2012a. Water saving devices. Standards Matter. 1, 28-31. ISSN 1985-5117-02.
Chan, N.W. 2012b. Smart partnerships in water efficiency management towards a green
economy with particular reference to Malaysia. IWRA (India) Journal (Half Yearly
Technical Journal of Indian Geographical Committee of IWRA),1(Issue 1), 4-13.
Print ISSN: 2277-1298. Online ISSN: 2277-1301.
Cherian, J. T. 2009. Water demand management in Selangor - why and how? Center for River
Basin Organization and Management, Solo Cenral Java, Indonesia.
Deverill, P. 2001. Sharing It Out – Introducing water demand strategies for small towns.
London and Loughborough. UK: Water and Environmental Health.
Ehlers, E. & Krafft, T. 2001. Integrated Management of Water Resources. Understanding the
Earth System: compartments, processes, and interactions. Springer.
Gleick, P.H. 1993. Water in crisis: A guide to the world's freshwater resources. Oxford: Oxford
University Press.
Grafton, Q. R. & Hussey, K. 2011. Water resources planning and management. New York:
Cambridge University Press.
Grover, B. 2002. Overview republic-private partnerships in the domestic water supply Sector.
Paper prepared for IDRC Forum in Amman, Jordan. http://www.waterwatchpenang.org
[Diakses 5 Ogos 2013].
KeTTHA. 2009. http://www.kettha.gov.my. [Diakses pada 5 Ogos 2013].
Kulshreshtha, S.N. 1998. A Global outlook for water resources to the year 2025. Water
Resources Management. 12 (3): 167–184.
Lee, C. 2005. Water Tariff and Development: The Case of Malaysia. Faculty of Economics
and Adminstration, University of Malaya.
Lee, K. Y. 2010. Reforming the water sector in Malaysia. National Water Services Commission
of Malaysia, 2010.
Lomborg, B. 2001. The skeptical environmentalist: Cambridge University Press.
Ntengwe, F. W. 2004. The impact of consumer awareness of water sector issues on willingness
to pay and cost recovery in Zambia. Physics and Chemistry of the Earth, 29(15-18), 13011308.
PAAB. 2007. Changes under the national water services industry restructuring initiatives,
Water Asset Management Company. http://www.paab.my. [Diakses pada 5 Ogos 2013].
Samy, F. 2010. DPM: Selangor heading for water crisis. The Star, 12 July.
Savenije, H. H. G., & van der Zaag, P. 2002. Water as an economic good and demand
management: Paradigms and pitfalls, Water International, 27(1), pages 98- 104.
SPAN. 2012. Water Consumption 2010-2011. http://www.span.gov.my. [Diakses pada 5 Ogos
2013].
United Nations. 2008. The Millennium Development Goals Report. http://mdgs.un.org.
[Diakses pada 5 Ogos 2013].
Wong, E. 2009. The Need for a Water Demand Management Plan for Selangor. Malaysian
Nature Society Selangor Branch.
Prosiding Seminar Antarabangsa Ke-6 Ekologi, Habitat Manusia & Perubahan Persekitaran di Alam Melayu