Modul Siap UN Matematika SMK Kelompok TKP

  

BAB 4

MATRIKS A. Pengertian Matriks Matriks adalah susunan bilangan-bilangan dalam bentuk persegi panjang yang diatur menurut baris dan kolom yang dibatasi oleh kurung biasa atau kurung siku. B. Bentuk Umum Matriks a a a ...

    11 12 13   a a a ...

   21 22 23 

  A

    a a a ... 31 32 33 

   ... ... ... ...   C.

   Elemen-elemen Matriks Elemen-elemen matriks adalah bilangan-bilangan pada matriks.

  Pada matriks A di atas, a berarti elemen matriks A yang terletak pada baris ke-1 sekaligus kolom

  12 ke-2.

  D. Ordo matriks

  Ordo matriks = banyak baris x banyak kolom Jika suatu matriks tertulis ordo 2 x 3, berarti matriks tersebut terdiri dari 2 baris dan 3 kolom.

  E. Kesamaan Dua Matriks

  Jika ordo (banyak kolom x banyak baris) dua matriks sama dan elemen-elemen yang seletak mempunyai nilai yang sama juga, maka disebut kesamaan dua matriks. Contoh:

  x

  

  2 4  

  2 2  Diketahui A = dan B = . Jika A = B, tentukan nilai x dan y !

     

  y

  6

  8

  2

  8    

  Jawab: A = B

  2

  4

  2 2 x    

  =    

  6

  8 2 y

  8    

  Sehingga: 2x = 4 x = 2

  2y = 6 y = 3

  F. Transpose Suatu Matriks T

  Transpose matriks A adalah suatu matriks baru yang dapat ditulis dengan A dengan cara

  T

  memindahkan elemen pada baris matriks A menjadi elemen kolom pada matriks baru (A ) dan

  T elemen pada kolom matriks A menjadi elemen baris pada matriks baru (A ).

  Contoh:

  1

  2

  3  

  Tentukanlah tranpose dari matriks A = !  

  4

  5

  6  

  Jawab:

  1

  4    

  T

  A =

  2

  5    

  3

  6  

G. Operasi Hitung Matriks a.

  Perkalian Skalar dengan Matriks Jika A adalah suatu matriks dan k adalah suatu bilangan riil, maka kA adalah suatu matriks yang diperoleh dari hasil perkalian k dengan setiap elemen matriks A.

  2 =

  Penjumlahan Dua Matriks

  Jawab:

  2 , tentukanlah – 7P !

  6

  3

  1

  4

  5

    

    

    

  Contoh: Jika P =

  c.

  3

    22 22

21

21 12 12

11

11 22 21 12 11 22 21 12 11

b a b a

b a b a

b b b b a a a a

     

     

     

       

     

  Operasi Pengurangan Dua Matriks

  b.

    22 22

21

21 12 12

11

11 22 21 12 11 22 21 12 11

b a b a

b a b a

b b b b a a a a

     

     

     

       

     

  6

  • – 7P = – 7

  4

     

  4).

  Perkalian matriks berordo 2 x 2 dengan matriks berordo 2 x 2

     

       

     

     

       22 22 12 21 21 22 11 21 22 12 12 11 21 12 11 11 22 21 12 11 22 21 12 11 . . . .

  . . . . b a b a b a b a b a b a b a b a b b b b a a a a

  5).

  Perkalian matriks berordo 3 x 3 dengan matriks berordo 3 x 1

       

  

 

 

 

       21 22 11 21 21 12 11 11 21 11 22 21 12 11 . .

       

     

       

      31 33 21 32 11 31 31 23 21 22 11 21 31 13 21 12 11 11 31 21 11 33 32 31 23 22 21 13 12 11

. . .

  

. . .

. . .

b a b a b a b a b a b a b a b a b a b b b a a a a a a a a a H.

   Determinan Matriks berordo 2 x 2

  Determinan matriks berordo 2 x 2 adalah hasil kali elemen-elemen pada diagonal utama dikurangi dengan hasil kali elemen-elemen pada diagonal sekunder. Determinan matriks A dapat dituliskan dengan det (A) atau |A|.

  A =   

    

  d c b a

  det (A) = ad – bc

  . . b a b a b a b a b b a a a a

     

  1

  14 d. Perkalian Matriks dengan Matriks

  5

    

    

    

    

    

  35

  28

  7

    

  42

  Syarat: banyak kolom matriks A = banyak baris matriks B 1).

     

  Perkalian matriks berordo 1 x 2 dengan matriks berordo 2 x 1

      21 12 11 11 21 11 12 11 . . b a b a b b a a

      

     2).

  Perkalian matriks berordo 2 x 1 dengan matriks berordo 1 x 2

       

     

       12 21 11 21 12 11 11 11 12 11 21 11 . .

  . . b a b a b a b a b b a a 3).

  Perkalian matriks berordo 2 x 2 dengan matriks berordo 2 x 1

     

     

  21

I. Determinan Matriks berordo 3 x 3 Untuk menentukan determinan matriks berordo 3 x 3 digunakan metode Sarrus.

  1 K.

  B =

       

      i h g f e d c b a

  det (B) =

  h g e d b a i h g f e d c b a

  = a.e.i + b.f.g + c.d.h – c.e.g – a.f.h – b.d.i J.

   Invers Matriks Berordo 2 x 2

  Jika A dan B adalah matriks-matriks persegi yang ordonya sama dan berlaku AB = BA = I, maka B adalah invers dari A dan A invers dari B.

  Jika A =   

    

  d c b a

  dan ad – bc  0, maka invers dari matriks A adalah: A

  • 1

    

  • 1
  • 1

  16

  17      y

  2

  8

  3

  17

  2 3 .

  51 8 .

  =

  35

  10

  D

  3      x

  2

  2

  3

  3

  2 3 .

  D =

  34

  4

  D D x y =

  y

   2 

  7  x dan

  Jadi,

  D D y

  10    

  5

  2

  5 35  

  24 2 .

  7

  x =

  3      

  17

  2

  8

  3

  17 8 .

  9 2 .

  D =

  5

    

  y x y x

  3

  2

  17

  2

  3

  8

     

  Contoh: Diketahui sistem persamaan

    

  1) Menggunakan Metode Determinan Matriks

  .B L. Penerapan Matriks pada Penyelesaian Sistem Persamaan Linier

  A.Y = B Y = A

  X.A = B X = B.A

   Perkalian Bentuk Invers

  =   

  a c b d bc ad

  

  . Nilai y x dan adalah .... Pembahasan:

    

   

  2

  y x y x y x

  3

  2

  17

  2

  3

  3

  2

  3

     

  17

  8

   

       

    

    

    

    

  8

  20 8  = 28

  

  Diketahui matriks A =   

    

  x

  15

  3

  2 , B =

    

    

  1

   2  y

  1

  7

  x x

  , C =   

    

  5

  10

  6

  Contoh: 1.

  7  x dan

  , A + B = C. Nilai y x  2 adalah .... Pembahasan:

  35

      

      

   

    

    

  5

  10

  5

  y x

  Jadi,

    

    

   

    

    

  2

  7

  y x

  y

  A + B = C   

  1

  

y

  10

  2

  x x x

  =   

    

  5

  10

  6

  Berdasarkan elemen sesuai letak matriks kiri dan kanan, maka:

  1

   5 1  x  1 5  x 4  x

  Untuk

  4  x , maka:  y x  

  1

  15

   y x 16  y 16

  4 20  y Jadi, y x  2 = ) ) 20 (

  4 ( 2  =

  15

  1

    

  7

  x

  15

  3

  2

    

  

  1

  1

  x x

     

  =   

    

  5

  10

  6

  

y

    

    

  y x

  5

  2) Menggunakan Metode Invers Matriks

  2

  3

  2

  2

  3

  8

  3

  2

  17

  3

  8

  y x y x y x

    

    

    

    

     

    

  

  17

   

  17 .

  3

  Contoh: Diketahui sistem persamaan

    

     

  8

  3

  2

  17

  2

  y x y x

       

  . Nilai y x dan adalah .... Pembahasan:

    

    

     

    

    

    

    

  8

  3

  35

  4

    

   

    

    

  24

  34

  16

  51

  9

    

  1

  y x

    

    

   

    

    

  10

    

  y x

  2

   

  2

  3 1

  y x

    

    

    

    

   

    

  1

    

  8

  17

  3

  2

  2

  3 2 .

  2 3 .

  3

  •   

  5

  7 2 

  3    

  2. , B = , dan C = A + B. Nilai determinan matriks C adalah Diketahui matriks A =

     

  3

  6

  4

  5     ....

  Pembahasan: C = A + B

  5

  7 2 

  3    

  = +    

  3

  6

  4

  5     5 

  2 7  (  3 )  

  =   3 

  4 6 

  5  

  7

  4  

  C =  

  7

  11  

  7

  4  

  C =  

  7

  11  

  Determinan (C) = 7.11 – 4.7 = 77 – 28 = 49

  

  1

  2 2 

  3     3. , B = , dan X = A + B, maka invers matriks X adalah ....

  Jika matriks A =    

  

  3

  4 5 

  4    

  Pembahasan: X = A + B

  

  1

  2 2 

  3    

  = +    

  

  3

  4 5 

  4    

   1 

  2 2  

  3  

  =  

   3 

  5 4  (  4 )   1 

  1  

  X =  

  2   1

  

  Invers matriks P ditulis P

  a b db

      1

  1

  

  Jika P = , maka P =    

  c d a . db . cc a

      Sehingga: 1 

  1  

  X =  

  2  

  1  

   1

  1 X =   1 .  ( 

  1 ). 2 

  2

  1  

  1  

   1

  1 X =  

   2 

  2

  1  

  1  

  1 =

    2 

  2

  1  

  Pembahasan Soal-soal:

  2 x y 8 x      

   . Nilai yang memenuhi adalah .... Diketahui perkalian matriks

  xy 1.

        

  1

  2

  2

  1

  6

  2      

  Pembahasan:

  x y x

   2     8  

        

  1

  2

  2

  1

  6

  2      

  y x x x

   2 .  .

  2 2 .  . 1   8  

     

  y

   1 .  2 . 2  1 .  2 .

  1

  6

  2    

  y x x x

   2  2    8  

     

  y

    4 

  2

  6

  2    

  y x x x

   2  2   8  

     

  y

   

  4

  2

  6

  2    

   y  4 

  6 2 yx 2 

  8  y  6 

  4 2 (  2 )  2 x

  8  y  2 x

   4  2 

  8 y  

  2 x

  2  8 

  

4

  12 x

  2 x

  6 xy

  6  (  2 )  6  2 

  8 

  3 1   

  5 2   2  2  2. , B = , dan C = , maka determinan matriks (AB –

  Jika matriks A =      

   2  1 

  4

  1

  1

  7       C) adalah ....

  Pembahasan:

  3 1 

  5

  2    

  AB =    

   2  1 

  4

  1     3 .( 

  5 )  1 .(  4 ) 3 . 2  1 .

  1  

  =  

   2 .(  5 )  (  1 ).(  4 )  2 . 2  (  1 ).

  1  

   15 

  4 6 

  1  

  =   10 

  4  4 

  1  

  

  19

  7  

  AB =   14 

  5  

  

  19

  7 2 

  2    

  AB – C =      14 

  5

  1

  7    

   19 

  2 7  (  2 )  

  =   14 

  1  5 

  7  

  

  21

  9  

  AB – C =   13 

  12   det(AB – C) = (– 21). (– 12) – 9.13

  = 252 – 117 = 135  

  5 3   1  1  3. dan B = . Invers matriks AB adalah .... Diketahui matriks A =

      

  2

  1 1 

  3    

  • 1
  • 1

  7

  4 1 =

    

    

     

    

    

  21

  6

  18

  4

  1

  1

  3

  5 ) 1 ).(

  3 ( 5 .

  4

  1 =

    

    

       

  3

  5

  4 18 . 1 ) 6 .(

  1

   

    

    

   

  21

  6

  18

  7 X .

  5

  3

  7

  4 X =   

    

     

    

   

  

  21

  6

  18

   21 .

  4 7 .

    

    

  17

  1 X =   

    

  

  6

  1

  9

  1 5. X adalah matriks persegi ordo 2 yang memenuhi operasi hitung

    

     

  17 153

    

  8

  5

  8

  4

  3

  2

  2

  1 . X . Matriks X tersebut adalah ....

  17

   102

  1 21 .

  84

  3 18 . 5 ) 6 .(

  3 7 .

  5

  3

  20

  1 =

    

    

     

  18

    

  24

  7

  63

  90

  18

  35

  17

  1 =

    

    

  4 adalah .... Pembahasan:

  Pembahasan: AB =

  5 AB =   

    

       

  3

  2

  1

  2

  9

  5

  3

    

  3 1 ). 5 (

     

  1

  1

  4

  2 (AB)

  =   

    

   

      

  =   

  5 ( 1 .

  1

  1

    

    

   

    

    

   

  3

  1

  1

  1

  ) 3 .( 3 ) 1 ).(

  2

  3

  5 =

    

    

             

  ) 3 .( 1 ) 1 ).(

  2 ( 1 .

  1 1 ). 2 (

  2

  4

  3

    

      

   

  1

  2

  1

  2

  2

  1 4.

  Matriks X yang memenuhi   

   

  1 (AB)

    

    

   

  21

  6

  18

  7 X .

  5

  1

  =     

  2

  1 ) 1 ).(

  1

  ) 4 ( 1 ).( 2 (

  1 =

    

    

   

  

  2

  1

  4

  4

  1

  2

  1 =

    

    

   

  

  2

  1

  4

  Pembahasan:

  1

  2

  4

  8    

  X .     

  2

  3

  5

  8     1

  

  4

  8

  1

  2    

  X =    

  5

  8

  2

  3    

  4

  8 3 

  2    

  1 = .    

  5

  8 1 . 3  2 . 2 

  2

  1    

  4

  8 3 

  2    

  1 = .

      1 . 3  2 .

  2

  5 8 

  2

  1     4 . 3  8 .(  2 ) 4 .(  2 )  8 .

  1  

  1 = .

    3  4 5 . 3  8 .(  2 ) 5 .(  2 )  8 .

  1   12 

  16  8 

  8  

  1 = .

    

  1 15  16  10 

  8  

  

  4  

  = 

  1  

   1 

  2  

  4  

  X =  

  1

  2  

  LATIHAN SOAL UN:  1  2   2   3  1 

  1. , , dan . Jika matriks A  B  C 

  Diketahui matriks      

  3 1 

  3

  2

        5 t D 

  2A  3B  C , maka matriks D adalah ….

    

  1 2  A.  

  

  4

  20  

   

  9 4  B.  

  2

  6  

    

  4 2  C.  

  

  2

  5  

   

  1 5  D.  

  

  3

  16  

    

  1 3  E.  

  3

  11  

  pq  

  

  2

  1

  2 3  

  11 9  2. dan B = . Jika matriks A = B, maka nilai

  Diketahui matriks A =    

  r

  5

  7

  2

  1

  7     pqr adalah ....

  A.

  14 B.

  10 C.

  2 D.

  • –2 E.
  • –12

  2     3. 7 dan N = 5  . Matriks hasil dari M x N adalah ….

      8  

  3 Diketahui matriks M =  

  

  10

  35

  40   A.

    6  21 

  24   10 

  35 

  40   B.

    

  6

  21

  24  

  

  10

  6     C. 35 

  21     40 

  24   4  

    D.

  14    

  16  

  E. 

  4

  14

  16

   

  2

  1    

  1 

  2

  3   4.

  1  3 dan matriks B = . Matriks A x B adalah ....

  Diketahui matriks A =

   

   

  2

  3

  4  

   

  4

  2   

  4

  1

  10     A.

  5 11 

  9     8 

  2

  20  

  10

  1

  4    

  B. 

  9

  11

  5     20 

  2

  8    10 

  1

  4    

  C. 

  9 11 

  5    

  20

  2

  8   

  1

  4

  10    

  D. 

  11  5 

  9     

  2

  8

  20   4 

  1

  10    

  E. 

  5  11 

  9     8 

  2

  20   4  1 

  2

  5

  4        

  5. K 

  2

  1 3 dan L   6  3 . Jika matriks K  L  M , maka

  Diketahui matriks

          

  5

  6

  2 4  2 

  1    

  nilai determinan matriks M adalah ….

  A.

  • –27 B.
  • –23 C.

  13 D.

  27 E.

  73

  

  2

  8   6. A  . Invers matriks A tersebut adalah ….

  Diketahui matriks  

  

  1

  5  

  1 

  4    

  1

5 A.

     

  2 2  

  1

  4    

  1

5 B.

     

  2 2 

  5   

  4   2  

  C.

  1  1  

   2 

  5    

  4   2  

  D.

  1

  1    2 

   2 

  1   E.

   

  8

  5  