IDENTIFIKASI VARIABEL PENILAIAN PROPERTI PERUMAHAN BERDASARKAN PERSEPSI PENGHUNI PERUMAHAN | Fahirah | SMARTek 893 2855 1 PB

IDENTIFIKA SI VA RIA BEL PENILA IA N PRO PERTI PERUMA HA N BERDA SA RKA N PERSEPSI PENG HUNI PERUMA HA N

Fa hira h F.*

Ab strac t

Ho using a s o ne o f the ne e d s o f the c o m m unity c o ntinue s to g ro w a lo ng with the e c o no m ic im p ro ve m e nt o f so c ie ty. C o m p le te ne ss o f fa c ilitie s a nd infra struc ture to sup p o rt ho using o p e ra tio ns a nd c a n b e use d a s p a ra me te rs fo r the re a liza tio n o f a sta nd a rd re sid e ntia l a nd ha b ita b le . So tha t the id e ntific a tio n o f va ria b le s re la te d to the a sse ssm e nt o f re sid e ntia l p ro p e rty ne e d s to b e d o ne to d e te rm ine the va ria b le s tha t ne e d to b e c o nsid e re d b y the p a rtie s invo lve d in p ro p e rty va lua tio n.This stud y a im s to id e ntify the va ria b le s tha t g re a tly a ffe c t the va lua tio n o f re sid e ntia l p ro p e rty b a se d o n the p e rc e p tio ns o f re sid e nts o f re sid e ntia l (c o nsum e r). So urc e s o f p rima ry d a ta thro ug h q ue stio nna ire s, inte rvie ws a nd surve ys, a nd se c o nd a ry d a ta fro m the lite ra ture a sso c ia te d with re se a rc h. The sa m p ling syste m with ra nd o m sa m p ling o f the p o p ula tio n with ho using ta rg e t is re sid e nt in So uth Pa lu. Da ta p ro c e sse d b y d e sc rip tive sta tistic s a nd using the Like rt sc a le fo r the p e rc e nta g e o f re sid e nts p e rc e p tio ns o f ho using . The re sults sho we d tha t the va ria b le s tha t g re a tly a ffe c t the va lua tio n o f re sid e ntia l p ro p e rty in So uth Pa lu: Pe ng a wu, Bumi Ang g ur a nd Pa lup i Pe rma i ho using re sid e nts is b a se d o n the p e rc e p tio n o f p hysic a l va ria b le s a nd a va ila b ility o f ho using fa c ilitie s.

Ke y wo rds : va ria b le va lua tio n, re sid e ntia l p ro p e rty, ho using re sid e nts (c o nsum e rs)

A b stra k

Pe rum a ha n se b a g a i sa la h sa tu ke b utuha n m a sya ra ka t te rus b e rke m b a ng se iring d e ng a n se m a kin m e m b a iknya e ko no m i m a sya ra ka t. Ke le ng ka p a n sa ra na d a n p ra sa ra na d a p a t m e nunja ng o p e ra sio na l p e rum a ha n d a n d a p a t d ija d ika n se b a g a i p a ra m e te r untuk m e re a lisa sika n hunia n ya ng sta nd a r d a n la ya k huni. Se hing g a id e ntifika si va ria b e l ya ng b e rhub ung a n d e ng a n p e nila ia n te rha d a p p ro p e rti p e rum a ha n p e rlu d ila kuka n untuk m e ng e ta hui va ria b e l ya ng p e rlu d ip e rtim b a ng ka n o le h p iha k-p iha k ya ng te rka it d a la m p e nila ia n p ro p e rti. Pe ne litia n ini b e rtujua n untuk m e ng id e ntifika si va ria b e l ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh te rha d a p p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n b e rd a sa rka n p e rse p si p e ng huni p e rum a ha n (ko nsum e n). Sum b e r d a ta p rim e r m e la lui kue sio ne r, wa wa nc a ra d a n surve y, d a n d a ta se kund e r d a ri lite ra tur ya ng te rka it d e ng a n p e ne litia n. Pe ng a m b ila n sa m p e l d e ng a n siste m ra nd o m sa m p ling d a ri p o p ula si ya ng a d a d e ng a n sa sa ra n a d a la h p e ng huni p e rum a ha n d i Pa lu Se la ta n. Da ta d io la h d e ng a n sta tistik d e skrip tif d a n m e ng g una ka n ska la like rt untuk p ro se nta se p e rse p si p e ng huni p e rum a ha n. Ha sil p e ne litia n m e nunjukka n b a hwa va ria b e l-va ria b e l ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh te rha d a p p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n d i Pa lu Se la ta n: p e rum a ha n Pe ng a wu, Bum i Ang g ur d a n Pa lup i Pe rm a i b e rd a sa rka n p e rse p si p e ng huni p e rum a ha n a d a la h va ria b e l fisik p e rum a ha n d a n ke te rse d ia a n fa silita s.

Ka ta Kunc i : va ria b e l p e nila ia n, p ro p e rti p e rum a ha n, p e ng huni p e rum a ha n(ko nsum e n)

1. Pe nd a hulua n

Pe rtum b uha n p e nd ud uk

se tia p ta hun m e ng a la m i p e ning ka ta n ya ng b e ra rti ke b utuha n a ka n p e rum a ha n a ta u te m p a t ting g a l jug a

ha rus m e ng a la m i p e ning ka ta n.Ha l ini d ise b a b ka n ting ka t p e rtum b uha n e ko no m i m a sya ra ka t ya ng kia n m e m b a ik. Untuk m e m p e ro le h rum a h ting g a l khususnya p e rum a ha n ya ng

la ya k m a ka p e m e rinta h m e ng e lua rka n ke b ija ka n te nta ng p e rum a ha n d a n p e rm ukim a n Ind o ne sia . Sa la h sa tu isi ke b ija ka n te rse b ut a d a la h m e ng e na i lo ka si p e rum a ha n. Lo ka si p e rum a ha n ya ng d ike m b a ng ka n ha rus m e m p e rha tika n

jum la h p e nd ud uk d a n p e nye b a ra nnya , ta ta g una ta na h, ke se ha ta n ling kung a n, te rse d ia nya fa silita s so sia l, se rta ke se ra sia n d e ng a n ling kung a n.

Pe rum a ha n a d a la h sa la h sa tu p ro p e rti ya ng m e m iliki nila i inve sta si ya ng ting g i te ruta m a p a d a d a e ra h p e rko ta a n se hing g a p e la ku b isnis p ro p e rti p e rlu m e m p e rha tika n ke b utuha n d a n ke ing ina n d a ri m a sya ra ka t se b a g a i ko nsum e n d a ri p e rum a ha n te rse b ut. La ha n a ta u ta na h m e rup a ka n m e d ia b a g i b e rd irinya p ro p e rti, se la in d ijua l te rp isa h d e ng a n b a ng una n d a p a t p ula la ha n d ijua l b e rsa m a a n d e ng a n b a ng una n. Da la m m e m ilih p ro p e rti p e rum a ha n (la ha n d a n b a ng una n) se b a g a i inve sta si a d a b e b e ra p a va ria b e l p e nila ia n ya ng p e rlu d ip e rtim b a ng ka n, se p e rti fa kto r so sia l, a kse sb ilita s, ke te rse d ia a n fa silita s, fa kto r re g ula si p e m e rinta h, d a n la in-la in. Untuk itu p e ne litia n ini a ka n m e ng id e ntifika si va ria b e l ya ng m e m p e ng a ruhi p e nila ia n p ro p e rti b e rup a la ha n d a n b a ng una n p a d a p e rum a ha n b e rd a sa rka n p e rse p si p e ng huni p e rum a ha n (ko nsum e n).

Tujua n ya ng ing in d ic a p a i d a la m p e ne litia n a d a la h untuk m e ng id e ntifika si va ria b e l ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh te rha d a p p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n d i Pa lu Se la ta n b e rd a sa rka n p e rse p si ko nsum e n. Se d a ng ka n ha sil ya ng d iha ra p ka n d a la m p e ne litia n a d a la h a g a r va ria b e l-va ria b e l ya ng d iid e ntifika si d a p a t d ija d ika n se b a g a i info rm a si b a g i p iha k p e ng e m b a ng m a up un p iha k-p iha k ya ng te rka it te nta ng

p e nila ia n sua tu p ro p e rti khususnya la ha n d a n b a ng una n p a d a p e rum a ha n.

2. Tinja ua n Pusta ka

Pe rum a ha n d a n p e rm ukim a n m e rup a ka n ke b utuha n d a sa r m a nusia d a n m e m p unya i fung si stra te g is d a la m p e ra nnya se b a g a i p usa t p e nd id ika n ke lua rg a , p e rse m a ia n b ud a ya , d a n p e ning ka ta n kua lita s g e ne ra si ya ng a ka n d a ta ng se rta m e rup a ka n p e ng e ja wa nta ha n ja ti d iri b a ng sa .

Te rwujud nya ke se ja hte ra a n m a sya ra ka t d a n sum b e r d a ya

m a nusia ya ng b e rkua lita s d a p a t d ita nd a i d e ng a n m e ning ka tnya kua lita s ke hid up a n ya ng la ya k huni. Se la in b e rfung si se b a g a i p e lind ung te rha d a p g a ng g ua n a la m a ta u c ua c a , rum a h jug a m e m iliki p e ra n so sia l b ud a ya , se hing g a p e rum a ha n d a p a t d id e finisika n sua tu ke lo m p o k rum a h ya ng b e rfung si se b a g a i ling kung a n te m p a t ting g a l a ta u ling kung a n hunia n ya ng d ile ng ka p i d e ng a n p ra sa ra na d a n sa ra na ling kung a n (Sa stra , 2005).

Pro p e rti se p e rti ta na h d ip e ng a ruhi o le h fa kto r-fa kto r ya ng m e m p e ng a ruhi m o tiva si sua tu ke g ia ta n m a nusia . Ad a p un fa kto r-fa kto r ya ng m e m p e ng a ruhi nila i ta na h a d a la h: 1). Fa kto r So sia l, d itunjukka n d e ng a n ka ra kte ristik p e nd ud uk ya ng m e lip uti jum la h p e nd ud uk, jum la h ke lua rg a , ting ka t p e nd id ika n, ting ka t ke ja ha ta n, d a n la in-la in. Fa kto r ini m e m b e ntuk p o la p e ng g una a n ta na h p a d a sua tu wila ya h. 2). Fa kto r e ko no m i d itunjukka n d a la m hub ung a n p e rm inta a n d a n p e na wa ra n d e ng a n ke m a m p ua n e ko no m i sua tu m a sya ra ka t untuk m e m e nuhi ke b utuha n. Va ria si p e rm inta a n m e lip uti jum la h te na g a ke rja , ting ka t

up a h, ting ka t p e nd a p a ta n, d a n d a ya b e li, suku b ung a d a n b ia ya tra nsa ksi. Va ria b e l p e na wa ra n m e lip uti jum la h ta na h ya ng te rse d ia , b ia ya p e rijina n, p a ja k, d a n b ia ya o ve rhe a d la innya . 3). Fa kto r-fa kto r p e m e rinta h, ke b ija ka n p e m e rinta h, b a ik d i b id a ng p o litik m a up un hukum a ka n m e m p e ng a ruhi nila i ta na h, m isa lnya fa silita s ke a m a na n, ke se ha ta n, p e nd id ika n, ja ring a n tra nsp o rta si, p e ra tura n p e rp a ja ka n, d a n la in-la in. 4). Fa kto r ling kung a n m e m p e ng a ruhi nila i ta na h, m e lip uti ko nd isi inte rna l, ya itu lo ka si, ukura n, to p o g ra fi, je nis ta na h, d im e nsi. Ko nd isi e kste rna l m e lip uti ke a d a a n ling kung a n se kita r lo ka si se p e rti ke b e ra d a a n la ut a ta u p e la b uha n, sung a i, g unung , d a n ja ring a n tra nsp o rta si ya ng m e m p e ng a ruhi ke m ud a ha n a ta u a kse sb ilita s ke lo ka si ta na h.(Wo lc o t, 1987).

Nila i ta na h d a n b a ng una n b a g i m a nusia d a p a t d ita nd a i a d a nya 5 c iri ta na h d a n b a ng una n, ya itu:

(Ma riho t P. Sia ha a n 2003).

a . Pe rm inta a n a ka n ta na h d a n b a ng una n (de m and)

Pe rm inta a n te rha d a p sua tu la ha n m e nunjukka n b a hwa la ha n te rse b ut b e rnila i a ta u ha ra p a n p e m b e li te rha d a p sua tu ko m o d ita s untuk d a p a t m e m ua ska n ke b utuha n hid up nya a ta u ke ing ina n ind ivid unya .

b . Ke g una a n ta na h b a g i p e m iliknya

(utility )

Se la in a ir d a n ud a ra , ta na h m e rup a ka n fa kto r p e nting p e nunja ng ke hid up a n m a nusia . Ta na h m e m iliki ke g una a n b a g i se tia p p e m iliknya ka re na se tia p p e m ilik d a p a t m e m a nfa a tka n ta na h untuk m e nd irika n rum a h te m p a t b e rte d uh, d a n b a ng una n la in ya ng p e nting b a g i ke hid up a n p e m ilik d a n o ra ng d ise kita rnya .

Pe m ilik ta na h jug a d a p a t m e m a nfa a tka n ta na h se b a g a i fa kto r p ro d uksi, sim b o l sta tus, d a n b e rb a g a i ke g una a n la innya . Se la in ta na h m a ka b a ng una n m e rup a ka n b e nd a ya ng sa ng a t b e rg una b a g i m a nusia ka re na b e rb a g a i a ktivita s m a nusia d ila kuka n d i d a la m b a ng una n.

c . Ke la ng ka a n ta na h d a n b a ng una n

(sc arc ity )

Pe nye d ia a n ta na h m e rup a ka n sa la h sa tu m a sa la h p e nting ya ng d iha d a p i o le h m a nusia d e wa sa ini. Jum la h ta na h ya ng re la tif te ta p se m e nta ra p e rm inta a n a ka n ta na h ya ng se m a kin m e ning ka t m e m b ua t ta na h m e nja d i b e nd a ya ng la ng ka . Ke la ng ka a n ta na h ini d ita nd a i o le h se m a kin sulitnya m e m p e ro le h ta na h untuk m e m e nuhi ke b utuha n, khususnya d i ko ta b e sa r ya ng te rus m a ng a la m i p e rta m b a ha n p e nd ud uk. Ko nse kue nsi ke la ng ka a n ta na h ini, se sua i

d e ng a n hukum e ko no m i a d a la h p e ng o rb a na n ya ng p a ling b e sa r (m a ha lnya ha rg a ta na h ya ng ha rus d ib a ya r o le h p iha k ya ng m e ng ing inka n ta na h) ya ng ha rus d ike lua rka n o le h o ra ng ya ng m e ng ing inka n ta na h te rse b ut. Ma ha lnya ha rg a ta na h te la h m e m a ksa m a nusia untuk m e m a nfa a tka n ta na h m iliknya se m a ksim a l m ung kin. Se la in ta na h, b a ng una n se b a g a i b e nd a ya ng d a p a t m e m e nuhi ke b utuha n m a nusia jug a c ukup la ng ka . Wa la up un tid a k se la ng ka ta na h, b ia ya p e m b ua ta n sua tu b a ng una n um um nya tid a k ke c il se hing g a se se o ra ng ya ng m e m b utuhka n sua tu b a ng una n se p e rti rum a h, tid a k d a p a t d e ng a n c e p a t d a n m ud a h m e nc ip ta ka nnya . Ha l ini m e m b ua t m a nusia p e rlu m e ng e lua rka n

p e ng o rb a na n ya ng c ukup b e sa r untuk m e m p e ro le h b a ng una n.

d. Ta na h d a n b a ng una n d a p a t d ia lihka n (transfe rab ility )

Se b a g a i sua tu p ro p e rti ya ng p e nting b a g i m a nusia , ta na h d a n b a ng una n d a p a t d ia lihka n o le h p iha k ya ng m e m iliki a ta u m e ng ua sa i ta na h d a n b a ng una n ke p a d a p iha k la in ya ng m e ng ing inka nnya . Sua tu b e nd a m e nja d i b e rnila i a p a b ila ia b isa d ia lihka n ke p a d a p iha k la in, ka re na b ila tid a k ia ha nya b e ra rti b a g i p e m iliknya d a n tid a k b e ra rti b a g i o ra ng la in. Ba nya k c a ra d a n m o tiva si o ra ng m e ng a lihka n ta na h d a n b a ng una n, m isa lnya m e la lui jua l b e li, hib a h, tuka r m e nuka r, d a n la in-la in. Untuk m e m b e rika n ka p a sita s ha k a ta s p e m ilik ta na h m a ka se sua i a tura n ya ng b e rla ku ke p a d a p e m ilik ta na h d ib e rika n ha k ya ng se sua i, ya itu ha k m ilik, ha k g una b a ng una n, ha k g una usa ha , ha k p a ka i, ha k p e ng e lo la a n d a n se b a g a inya . Pe ng a liha n ha k p e m ilika n a ta s ta na h d a n b a ng una n p e rlu d ia tur d a n d ib e ri ke p a stia n hukum se hing g a ke p e m ilika n o ra ng ya ng m e m p e ro le h sua tu ta na h d ia kui d a n d a p a t d ip e rha tika n. Untuk itu se tia p p e ra liha n ha k a ta s ta na h d a n b a ng una n he nd a knya d ila kuka n m e la lui p e rb ua ta n hukum m a up un p e ristiwa hukum d e ng a n m e m b ua t b ukti p e ra liha n ha k ya ng sa h, ya itu a d a nya a kta p e ra liha n ha k d a n p e nd a fta ra n ha k a ta s ta na h ke insta nsi ya ng b e rwe na ng .

e . Da p a t d inya ta ka n d a la m b e ntuk se jum la h ua ng (valuab le )

Sua tu ha l ya ng p e nting b e rka ita n d e ng a n nila i sua tu b e nd a a d a la h b e nd a te rse b ut ha rus d a p a t d inya ta ka n d a la m b e ntuk

se jum la h ua ng , a g a r d a p a t d ike ta hui b e ra p a b e sa r nila i b e nd a te rse b ut. Ta na h d a n b a ng una n se b a g a i b e nd a ya ng sa ng a t d ip e rluka n d a n d a p a t b e ra lih/ d ia lihka n m e m a ng m e ng he nd a ki p e rsya ra ta n itu. Untuk m e ng e ta hui nila i ta na h d a n b a ng una n m a ka d ila kuka nla h p e nila ia n a ta s ta na h d a n b a ng una n te rse b ut. Pe ne ntua n ha rg a a ta s nila i ta na h d a n b a ng una n m e rup a ka n sua tu ha l ya ng um um d ila kuka n d im a sya ra ka t, b a ik p e nila in se c a ra se d e rha na m e la lui p e na ksira n la ng sung m a up un p e nila ia n d e ng a n te knik d a n m e to d e p e nila ia n se c a ra ilm ia h. Ap a p un te knik ya ng d ig una ka n m a ksud nya a d a la h untuk m e ne ntuka n nila i sua tu ta na h d a n b a ng una n se hing g a d a p a t d ike ta hui b e ra p a b e sa r ha rta ya ng d im iliki se se o ra ng d a la m b e ntuk ta na h d a n b a ng una n te rse b ut, b e ra p a ua ng ya ng la ya k d ite rim a p e m ilik ta na h d a n b a ng una n se kira nya ta na h d a n b a ng una n te rse b ut d ijua l, m a up un b e ra p a jum la h ua ng ya ng d a p a t d ite rim a p e m ilik ta na h d a n b a ng una n d a ri Ba nk a ta u kre d itur se a nd a inya ia m e m inja m ka n ua ng / m e ng a juka n kre d it d e ng a n ta na h d a n b a ng una n se b a g a i ja m ina n uta ng nya .

Pe nila ia n p ro p e rti m e rup a ka n sua tu p ro se s p e ne ntua n nila i, b a ik nila i p a sa r, nila i inve sta si, nila i a sura nsi a ta u je nis nila i la innya , d a ri sua tu p ro p e rti p a d a sua tu ta ng g a l p e nila ia n te rte ntu. Pe ne ntua n nila i sua tu p ro p e rti m e nurut Ame ric a n Institute o f Re a l Esta te Ap p ra ise r

(Wo lc o tt,1987) d a n Ec ke rt e t.a l (1991) d a p a t d ila kuka n m e la lui tig a p e nd e ka ta n, ya itu p e nd e ka ta n p e rb a nd ing a n d a ta p a sa r (m a rke t

d a ta c o mp a riso n a p p ro a c h), p e nd e ka ta n b ia ya (c o st a p p ro a c h) d a n p e nd e ka ta n p e nd a p a ta n

(inc o me a p p ro a c h). Se d a ng ka n

p e nila ia n p ro p e rti d ip e ng a ruhi o le h a sp e k fisik se p e rti lua s d a n b e ntuk, a kse sb ilita s, p ra sa ra na ling kung a n, ke te rse d ia a n a ir b e rsih, iklim , d a n b e b a s b a njir; ko nd isi p e re ko no m ia n se p e rti ke se m p a ta n ke rja d a n ke te rse d ia a n fa silita s kre d it p e rum a ha n; ko nd isi p o litik m e lip uti ke b ija ka n p e m e rinta h, p e runtuka n la ha n, ke a m a na n ling kung a n d a n p a ja k; ko nd isi so sia l se p e rti sika p d a n ting ka h la ku m a sya ra ka t; d a n a sp e k le g a l b e rup a ha k m ilik, ha k g una b a ng una n, ha k p a ka i.

Ad a p un p e ne litia n te nta ng p e nila ia n p ro p e rti la ha n d a n b a ng una n p a d a p e rum a ha n ya ng te la h d ila kuka n se b e lum nya ya itu Fa hira h, d kk (2010) m e ng e na i id e ntifika si fa kto r ya ng sa ng a t m e m p e ng a ruhi nila i jua l la ha n d a n b a ng una n p a d a p e rum a ha n d i Pa lu Tim ur a d a la h 1) Ke te rse d ia a n Tra nsp o rta si, a ka n m e m ud a hka n m a sya ra ka t d a la m m e la kuka n m a sya ra ka t d a la m m e la kuka n a ktivita s d a n rutinita s se ha ri-ha ri; 2) Ja ring a n a ir b e rsih, m e m ud a hka n p e ng huni p e rum a ha n d a la m m e m e nuhi ke b utuha n a ka n a ir b e rsih; 3) Ja ring a n listrik,ke te rg a ntung a n a ka n p a ra p e ng huni a ka n listrik d iliha t d a ri d ig una ka nnya a la t e le ktro nik; 4) Ko nd isi ja la n, m e m ud a hka n p a ra p e ng huni p e rum a ha n untuk m e linta si p e rum a ha n te rse b ut; d a n 5) Lua s la ha n d a n b a ng una n, m e m ud a hka n p e ng huni untuk m e la kuka n re no va si.

Se la njutnya va ria b e l ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh d a la m p e nila ia n p ro p e rti b e rup a la ha n d a n b a ng una n p a d a p e rum a ha n d i Pa lu Ba ra t b e rd a sa rka n p e rse p si p e ng huni p e rum a ha n (ko nsum e n) a d a la h untuk p e rum a ha n G riya Ma no nd a : va ria b e l

a kse sb ilita s b e rup a ja ra k ke p usa t ko ta d a n va ria b e l ke te rse d ia a n fa silita s b e rup a p usa t p e rb e la nja a n. Untuk p e rum a ha n Ba ya o g e Ind a h: va ria b e l fa kto r so sia l b e rup a jum la h p e nd ud uk d a n ke p a d a ta n p e nd ud uk. Untuk p e rum a ha n Bum i Ang g ur va ria b e l a kse sb ilita s b e rup a ja ra k ke sa ra na p e nd id ika n d a n ke te rse d ia n fa silita s b e rup a p usa t p e rb e la nja a n.(Fa hira h, 2011).

3. Me to d e Pe ne litia n

Sum b e r d a ta p rim e r d ip e ro le h m e la lui surve y, w a wa nc a ra

(Inte rvie w) d a n p e ng isia n kue sio ne r

d a ri p e ng huni p e rum a ha n d i Pa lu Se la ta n ya itu : 1) Pe rum a ha n Pe ng a wu (typ e 36), 2) p e rum a ha n Pa lup i Pe rm a i (typ e 36 d a n typ e 45), d a n 3) Pe rum a ha n Bum i Ang g ur (typ e 36 d a n typ e 45). Da ta se kund e r d ip e ro le h d a ri lite ra tur ya ng te rka it d e ng a n p e rm a sa la ha n ya ng d ite liti. Po p ula si untuk p e rum a ha n Pe ng a wu 75 unit, p e rum a ha n Pa lup i Pe rm a i 150 unit, d a n p e rum a ha n Bum i Ang g ur 150 unit. Pe ng a m b ila n sa m p e l d ila kuka n se c a ra ra nd o m sa m p ling ,

m a sing -m a sing se b e sa r: p e rum a ha n Pe ng a wu 59, p e rum a ha n Pa lup i Pe rm a i 97, d a n p e rum a ha n Bum i Ang g ur 97.

Pe ng o la ha n d a ta d e ng a n sta tistik d e skrip tif d a n m e ng g una ka n ska la like rt 1 s/ d 5 untuk m e ng ukur sika p , p e nd a p a t d a n p e rse p si re sp o nd e n. Ke m ud ia n d ila kuka n p e m b o b o ta n ja wa b a n re sp o nd e n d e ng a n krite ria sa ng a t tid a k b e rp e ng a ruh = 1 (0% – 20%), Tid a k b e rp e ng a ruh =2 (21% - 40%), C ukup Be rp e ng a ruh = 3 (41%- 60%), b e rp e ng a ruh = 4 (61% - 80%) d a n sa ng a t b e rp e ng a ruh = 5 (81% -

100%).(Rid uw a n,2003). Untuk p e ng ujia n ke a nd a la n ja wa b a n re sp o nd e n (re lia b ility a na lysis)

m e ng g una ka n sta tistic p ro g ra m SPSS

(_{Sta tistic a l Pro d uc t a nd Se rvic e}

So lutio n) m e to d e Alp ha C ro nb a c h

d e ng a n ska la 0 sa m p a i 1. Jika nila i

a lp ha C ro nb a c h 0,00 s.d . 0,20, b e ra rti

kura ng re lia b e l; nila i 0,21 s.d . 0,40, b e ra rti a g a k re lia b e l; nila i 0,42 s.d . 0,60, b e ra rti c ukup re lia b e l; nila i 0,61 s.d . 0,80, b e ra rti re lia b e l d a n nila i

a lp ha C ro nb a c h 0,81 s.d . 1,00, b e ra rti

sa ng a t re lia b e l.(Trito n, 2005).

4. Ha sil d a n Pe m b a ha sa n

4.1 Ha sil Pe ng ujia n Ke a nd a la n Ja wa b a n Re sp o nd e n d e ng a n Ana lisis Re a b ility C ro nb a c h’ s Alp ha

Be rd a sa rka n a na lisis Re a b ility C ro nb a c h’ s Alp ha d e ng a n p ro g ra m

SPSS ve rsi 16.0 untuk m e ng uji

re a b ilita s/ ke a nd a la n kue sio ne r ya itu nila i 0,879 b e ra rti sa ng a t re lia b e l (nila i a lp ha C ro nb a c h 0,81 s/ d 1,00).

Ta b e l 1. Re a b ility Sta tistic s Untuk Pe ng ujia n Ke a nd a la n Kue sio ne r

CRO NBAC H'S

ALPHA N O F ITEMS

0.879 38

Sum b e r: O la h Da ta Prim e r, 2011

4.2 Id e ntifika si Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti (La ha n d a n Ba ng una n) p a d a Pe rum a ha n d i Pa lu Se la ta n Be rd a sa rka n Pe rse p si Pe ng huni Pe rum a ha n.

Pe ng o la ha n d a ta p rim e r m e ng g una ka n Ska la Like rt b e rd a sa rka n p ro se nta se d e ng a n rum us p e rhitung a n se b a g a i b e rikut:

x 100%

Sum b e r: Rid uwa n, 2003

Ta b e l 2. Pro se nta se Pe rse p si Pe ng huni Pe rum a ha n Pe ng a wu, Pa lu Se la ta n

Id e ntifika si Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti b e rup a

% La ha n d a n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n

A FA KTO R FISIK

1 Ko nd isi Ala m

a . Je nis La ha n ₅₈

b . To p o g ra fi/ Ke m iring a n ₆₄

c . Be b a s b a njir ₈₁

d . Be b a s Lo ng so r ₈₀

2 Lua s La ha n d a n Ba ng una n ₈₅

3 Ke a nd a la n Ba ng una n (*)

a . Ke se la m a ta n ₈₉

b . Ke se ha ta n ₈₈

c . Ke nya m a na n ₈₅

Ta b e l 2. (la njuta n)

Id e ntifika si Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti b e rup a

% La ha n d a n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n

B FA KTO R EKO NO MI

1 Ting ka t Pe nd a p a ta n m a sya ra ka t 69

2 Da ya b e li m a sya ra ka t 68

3 Ting ka t Suku Bung a 84

4 Jum la h La ha n ya ng te rse d ia ₆₃

5 Ma nfa a t La ha n 63

C FA KTO R SO SIA L

1 Jum la h p e nd ud uk 68

2 Ke p a d a ta n p e nd ud uk ₇₀

3 Ting ka t p e nd id ika n 69

4 Ting ka t ke se ja hte ra a n/ ke a m a na n ₇₅

5 Po la hid up m a sya ra ka t 61

6 Pe ra tura n p a d a ka wa sa n te rse b ut 64

D FA KTO R PEMERINTA HA N (REG ULA SI)

1 Pro se s p e rizina n ₈₃

2 Pe rp a ja ka n 75

E A KSESIBILITA S

1 Ke te rse d ia n tra nsp o rta si (a ng kuta n um um ) ₈₂ 2 Ko nd isi ja la n (a sp a l a ta u b e lum ) ₈₃

3 Le b a r Ja la n ₇₈

4 Ja ra k ke Pusa t Ko ta ₇₆

5 Ja ra k ke te m p a t Ke rja ₇₇

6 Ja ra k ke sa ra na p e nd id ika n ₇₂

F KETERSEDIA N FA SILITA S

1 Ja ring a n a ir b e rsih 89

2 Ja ring a n listrik ₉₀

3 Ja ring a n te le fo n 79

4 Sa ra na Pe nd id ika n 79

5 Te m p a t Ib a d a h ₇₈

6 Pe la ya na n ke se ha ta n ₈₀

7 Pusa t p e rb e la nja a n ₇₂

8 Te m p a t b e rm a in a na k 61

9 Sa ra na o la h ra g a 62

10 Sa ra na ke b e rsiha n d a n p e rsa m p a ha n ₈₄

G a m b a r 1. Dia g ra m Pro se nta se Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti Pe rse p si p e ng huni Pe rum a ha n Pe ng a wu Pa lu Se la ta n

Sum b e r: O la h Da ta Prim e r,2011

Be rd a sa rka n ta b e l 2 d a n g a m b a r 1 d a p a t d ije la ska n b a hwa va ria b e l ya ng sa ng a t m e m p e ng a ruhi p e nila ia n p ro p e rti la ha n d a n b a ng una n p a d a p e rum a ha n Pe ng a wu Pa lu Se la ta n b e rd a sa rka n p e rse p si d a ri p e ng huni p e rum a ha n a d a la h va ria b e l fisik b a ng una n b e rup a ke a nd a la n b a ng una n ya itu ke se la m a ta n b a ng una n se b e sa r 89%. Ba ng una n m e rup a ka n wa d a h te m p a t p e ng g una nya m e la kuka n a ktivita s. Ag a r b a ng una n d a p a t d ig una ka n se sua i d e ng a n fung sinya m a ka b a ng una n te rse b ut ha rus ko ko h, kua t d a n m a m p u m e ng a m p u b e b a n-b e b a n ya ng d ite rim a nya . Se hing g a p a ra ko nsum e n m e ng a ng g a p b a hwa untuk m e nila i p ro p e rti d a ri se g i fisik a d a la h ke se la m a ta n (ke a m a na n) b a ng una n. Va ria b e l ke te rse d ia a n fa silita s b e rup a ja ring a n a ir b e rsih d a n ja ring a n listrik jug a m e rup a ka n va ria b e l ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh d a la m p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n m a sing -m a sing se b e sa r 89% d a n 90%. Ka re na ja ring a n a ir b e rsih d a n ja ring a n listrik m e rup a ka n fa silita s ya ng sa ng a t vita l d a n m e rup a ka n tuntuta n ke b utuha n

b a g i p e ng huni p e rum a ha n ya ng ha rus d ip e nuhi.

Untuk p e rum a ha n Bum i

Ang g ur Pa lu Se la ta n p a d a ta b e l 3 d a n g a m b a r 2, p a ra p e ng huni p e rum a ha n (ko nsum e n) m e m iliki p e rse p si b a hwa va ria b e l ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh p a d a p e nila ia n p ro p e rti a d a la h va ria b e l fisik ke a nd a la n b a ng una n ya itu ke se la m a ta n se b e sa r 88%, ya ng b e ra rti b a hw a fa kto r ke a m a na n b a g i b a ng una n m e rup a ka n ha l ya ng sa ng a t p e nting untuk d ip e rtim b a ng ka n d a la m m e nila i p ro p e rti b a ng una n p e rum a ha n ka re na b a ng una n ya ng ko ko h, kua t, a ka n m a m p u untuk m e ng a m p u a ktivita s p e ng huni ya ng a d a d id a la m nya . Ke m ud ia n va ria b e l la in ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh a d a la h ke te rse d ia n fa silita s ya itu ja ring a n a ir b e rsih se b e sa r 88% d a n ja ring a n listrik se b e sa r 89%. Ke te rse d ia a n fa silita s p a d a p e rum a ha n ha rus a d a untuk m e m b e rika n ke m ud a ha n b a g i p e ng huni te ruta m a ja ring a n a ir b e rsih d a n listrik ya ng m e rup a ka n fa silita s ya ng p a ling uta m a untuk ke b utuha n se ha ri-ha ri.

Ta b e l 3. Pro se nta se Pe rse p si Pe ng huni Pe rum a ha n Bum i Ang g ur, Pa lu Se la ta n

Id e ntifika si Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti b e rup a

% La ha n d a n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n

A FA KTO R FISIK

1 Ko nd isi Ala m

a . Je nis La ha n ₅₇

b . To p o g ra fi/ Ke m iring a n ₆₁

c . Be b a s b a njir ₈₁

d . Be b a s Lo ng so r ₈₀

2 Lua s La ha n d a n Ba ng una n 87

3 Ke a nd a la n Ba ng una n (*)

a . Ke se la m a ta n ₈₈

b . Ke se ha ta n ₈₇

c . Ke nya m a na n ₈₄

4 Po sisi/ Le ta k b a ng una n (te ng a h/ sud ut) ₈₁

B FA KTO R EKO NO MI

1 Ting ka t Pe nd a p a ta n m a sya ra ka t ₆₈

2 Da ya b e li m a sya ra ka t ₆₇

3 Ting ka t Suku Bung a ₈₄

4 Jum la h La ha n ya ng te rse d ia ₆₃

5 Ma nfa a t La ha n ₆₃

C FA KTO R SO SIA L

1 Jum la h p e nd ud uk ₆₅

2 Ke p a d a ta n p e nd ud uk ₆₆

3 Ting ka t p e nd id ika n ₆₆

4 Ting ka t ke se ja hte ra a n/ ke a m a na n ₇₂

5 Po la hid up m a sya ra ka t 61

6 Pe ra tura n p a d a ka wa sa n te rse b ut 64

D FA KTO R PEMERINTA HA N (REG ULA SI)

1 Pro se s p e rizina n ₈₂

2 Pe rp a ja ka n ₇₆

E A KSESIBILITA S

1 Ke te rse d ia n tra nsp o rta si (a ng kuta n um um ) 83 2 Ko nd isi ja la n (a sp a l a ta u b e lum ) 84

Ta b e l 3. (la njuta n)

Id e ntifika si Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti b e rup a

% La ha n d a n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n

3 Le b a r Ja la n ₇₈

4 Ja ra k ke Pusa t Ko ta ₇₈

5 Ja ra k ke te m p a t Ke rja ₇₉

6 Ja ra k ke sa ra na p e nd id ika n ₇₅

F KETERSEDIA N FA SILITA S

1 Ja ring a n a ir b e rsih ₈₈

2 Ja ring a n listrik ₈₉

3 Ja ring a n te le fo n ₇₉

4 Sa ra na Pe nd id ika n ₈₀

5 Te m p a t Ib a d a h ₇₆

6 Pe la ya na n ke se ha ta n ₇₉

7 Pusa t p e rb e la nja a n ₇₀

8 Te m p a t b e rm a in a na k ₆₀

9 Sa ra na o la h ra g a ₆₄

10 Sa ra na ke b e rsiha n d a n p e rsa m p a ha n ₈₃

Sum b e r: O la h Da ta Prim e r, 2011

G a m b a r 2. Dia g ra m Pro se nta se Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti Pe rse p si p e ng huni Pe rum a ha n Bum i Ang g ur Pa lu Se la ta n

Ta b e l 4. Pro se nta se Pe rse p si Pe ng huni Pe rum a ha n Pa lup i Pe rm a i, Pa lu Se la ta n

Id e ntifika si Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti b e rup a

% La ha n d a n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n

A FA KTO R FISIK

1 Ko nd isi Ala m

a . Je nis La ha n ₆₉

b . To p o g ra fi/ Ke m iring a n ₆₇

c . Be b a s b a njir ₈₂

d . Be b a s Lo ng so r ₈₃

2 Lua s La ha n d a n Ba ng una n ₈₇

3 Ke a nd a la n Ba ng una n (*)

a . Ke se la m a ta n ₈₈

b . Ke se ha ta n ₈₃

c . Ke nya m a na n ₈₆

4 Po sisi/ Le ta k b a ng una n (te ng a h/ sud ut) ₇₇

B FA KTO R EKO NO MI

1 Ting ka t Pe nd a p a ta n m a sya ra ka t ₆₉

2 Da ya b e li m a sya ra ka t ₇₀

3 Ting ka t Suku Bung a ₈₁

4 Jum la h La ha n ya ng te rse d ia ₆₅

5 Ma nfa a t La ha n ₆₇

C FA KTO R SO SIA L

1 Jum la h p e nd ud uk ₆₇

2 Ke p a d a ta n p e nd ud uk ₇₁

3 Ting ka t p e nd id ika n ₆₆

4 Ting ka t ke se ja hte ra a n/ ke a m a na n ₇₅

5 Po la hid up m a sya ra ka t ₆₆

6 Pe ra tura n p a d a ka wa sa n te rse b ut ₆₄

D FA KTO R PEMERINTA HA N (REG ULA SI)

1 Pro se s p e rizina n 78

2 Pe rp a ja ka n ₇₈

E A KSESIBILITA S

1 Ke te rse d ia n tra nsp o rta si (a ng kuta n um um ) ₈₂ 2 Ko nd isi ja la n (a sp a l a ta u b e lum ) 84

Ta b e l 4. (la njuta n)

Id e ntifika si Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti b e rup a

% La ha n d a n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n

3 Le b a r Ja la n ₇₇

4 Ja ra k ke Pusa t Ko ta ₇₈

5 Ja ra k ke te m p a t Ke rja ₇₆

6 Ja ra k ke sa ra na p e nd id ika n ₇₇

F KETERSEDIA N FA SILITA S

1 Ja ring a n a ir b e rsih ₈₅

2 Ja ring a n listrik ₈₆

3 Ja ring a n te le fo n ₇₈

4 Sa ra na Pe nd id ika n ₈₀

5 Te m p a t Ib a d a h ₇₆

6 Pe la ya na n ke se ha ta n ₈₀

7 Pusa t p e rb e la nja a n ₇₄

8 Te m p a t b e rm a in a na k ₆₅

9 Sa ra na o la h ra g a ₆₅

10 Sa ra na ke b e rsiha n d a n p e rsa m p a ha n ₈₁

Sum b e r: O la h Da ta Prim e r, 2011

G a m b a r 3. Dia g ra m Pro se nta se Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti Pe rse p si p e ng huni Pe rum a ha n Pa lup i Pe rm a i Pa lu Se la ta n

Pe rse p si p e ng huni p e rum a ha n Pa lup i Pe rm a i Pa lu Se la ta n b e rd a sa rka n ta b e l 4 d a n g a m b a r 3 b a hwa va ria b e l ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh d a la m p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n a d a la h va ria b e l fisik ya itu ke a nd a la n b a ng una n b e rup a ke se la m a ta n se b e sa r 88% d a n ke nya m a na n se b e sa r 86% d a n lua s la ha n d a n b a ng una n se b e sa r 87%. Va ria b e l fisik m e rup a ka n va ria b e l ya ng b isa m e m p e ng a ruhi p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n ka re na rum a h ting g a l se la in ha rus ko ko h, kua t d a n a m a n, rum a h ting g a l jug a ha rus nya m a n b a ik d a ri ke nya m a na n ya ng te rka it d e ng a n suhu ud a ra , ke nya m a na n d a ri ting ka t ke b ising a n m a up un ke nya m a na n visua l ya ng d a p a t d iwujud ka n d a ri p e m iliha n wa rna -wa rna d ind ing d a n e le m e n rum a h se p e rti furniture, o rna m e n,ta na m a n, a ir, d a n la in-la in. Se d a ng ka n lua s la ha n d a n b a ng una n jug a sa ng a t b e p e ng a ruh te rha d a p p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n, la ha n d a n b a ng una n ya ng lua s nila inya a ka n b e rb e d a d e ng a n la ha n d a n b a ng una n ya ng se m p it. Untuk va ria b e l ke te rse d ia a n fa silita s ya itu ja ring a n listrik se b e sa r 86%.

5. Ke sim p ula n d a n Sa ra n

5.1 Ke sim p ula n

Be rd a sa rka n p e rse p si p e ng huni p e rum a ha n d i Pa lu Se la ta n, va ria b e l-va ria b e l ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh te rha d a p p e nila ia n p ro p e rti untuk p e rum a ha n Pe ng a w u d a n p e rum a ha n Bum i Ang g ur: va ria b e l fisik b a ng una n ya itu ke a nd a la n b a ng una n b e rup a

ke se la m a ta n,d a n va ria b e l ke te rse d ia a n fa silita s ya itu ja ring a n a ir

b e rsih d a n ja ring a n listrik. Untuk p e rum a ha n Pa lup i Pe rm a i: va ria b e l fisik p e rum a ha n ya itu lua s d a n la ha n b a ng una n d a n ke a nd a la n b a ng una n

b e rup a ke se la m a ta n d a n ke nya m a na n d a n va ria b e l ke te rse d ia a n fa silita s ya itu ja ring a n listrik.

5.2 Sa ra n

Se b a iknya d a la m

m e ng id e ntifika si va ria b e l p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n d ila kuka n jug a b e rd a sa rka n p e rse p si p iha k p e ng e m b a ng (d e ve lo p e r) d a n p iha k-p iha k ya ng te rka it d e ng a n k-p e nila ia n p ro p e rti se p e rti p iha k Pe rp a ja ka n d a n p iha k Pe rb a nka n.

6. Da fta r Pusta ka

Ap p ra isa l Institute , 2001, The Ap p ra isa l

o f Re a l Esta te ,12thEd itio n,

Ap p ra isa l Institute , C hic a g o , Illino is.

Ba la a ng , je m a b ut C , 1986.

Pe rum a ha n d a n p e m ukim a n se b a g a i ke b utuha n p o ko k

Ya ya sa n o b o r Ind o ne sia . Ja ka rta .

Dia n Fe b ria ny. 2011. “Fa kto r-fa kto r ya ng m e m p e ng a ruhi nila i la ha n d a n b a ng una n p a d a p e rum a ha n d i Pa lu Se la ta n” .

Tug a s Akhir. Fa kulta s Te knik. Unive rsita s Ta d ula ko .Pa lu. Ec ke rt, J.K. 1990. “Pro p e rty Ap p ra isa l

a nd Asse ssme nt

Ad ministra stra tio n.”

IAAO ,C hic a g o Illino is

Eld re d , G ra y, 1987, Re a l Esta te

Ana lysis a nd Stra te g y, Ha rp e r

& Ro w, Pub lishe r Ne w Yo rk.

Fa hira h; Arm in Ba so ng ; He rm a nsya h, 2010, “Id e ntifika si Fa kto r ya ng Me m p e ng a ruhi Nila i Jua l La ha n d a n Ba ng una n p a d a

Pe rum a ha n Tip e

Se d e rha na” ,Jurna l Sm a rte k,

Ta d ula ko , Vo lum e 8 No m o r 4 No p e m b e r 2010, Ha la m a n 251-269, ISSN 1693-0460.

Fa hira h; 2011, “Va ria b e l-va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti p a d a

Pe ruma ha n d i Pa lu Ba ra t” ,

Jurna l Infra struktur, Jurusa n Te knik sip il, Fa kulta s te knik Unive rsita s Ta d ula ko

Hid a ya ti, Wa hyu & Bud i Ha rja nto , 2003, Ko nse p Da sa r Pe nila ia n

Pro p e rti, Ed isi Pe rta m a , BPFE,

Yo g ya ka rta .

Jo ha ra , ja ya na ta , 1992, Ta ta G una Ta na h Da la m Pe re nc a na a n

Pe d e sa a n Da n Wila ya h, ITB,

Ba nd ung

Lusht, Ke nne th M, 1997. Re a sl Esta te Va lua tio n Princ ip a ls a nd Ap p lic a tio ns, Irwin, C hic a g o . Le vy, J.M, 1985, Urb a n a nd

Me tro p o lita n Ec o no m ic s,

Mc G ra w-Hill Inc

Ma riho t Puha la Sia ha a n, SE. 2003. Be a Pe ro le ha n Ha k Ta s Ta na h d a n

Ba ng una n. Te o ri d a n Pra kte k,

PT Ra ja G ra sind o Pusa ka , Ja ka rta .

Nurg iya nto ro ,Burha n; G una wa n; Ma rzuki, 2002, “Sta tistik te ra p a n Untuk Pe ne litia n Ilm

u-Ilmu So sia l” . G a d ja h Ma d a

Unive rsity Pre ss.Yo g ya ka rta . Prim a sa ri. 2011.”Id e ntifika si Fa kto

r-Fa kto r Ya ng Me m p e ng a ruhi Nila i La ha n Da n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n d i Pa lu

Ba ra t” .Tug a s Akhir. Fa kulta s

Te knik. Unive rsita s Ta d ula ko .Pa lu.

Rid uwa n. 2003. “ Ska la p e ng ukura n Va ria b e l-Va ria b e l

Pe ne litia n” .Alfa b e ta . Ba nd ung

Sa stra , Sup a rno ; End y Ma rlina , 2006,

”Pe re nc a na a n d a n

Pe ng e m b a ng a n

Pe ruma ha n” , Pe ne rb it And i

1 Ko nd isi Ala m

a . Je nis La ha n ₅₇ b . To p o g ra fi/ Ke m iring a n ₆₁ c . Be b a s b a njir ₈₁ d . Be b a s Lo ng so r ₈₀ 2 Lua s La ha n d a n Ba ng una n 87 3 Ke a nd a la n Ba ng una n (*)

a . Ke se la m a ta n ₈₈ b . Ke se ha ta n ₈₇ c . Ke nya m a na n ₈₄ 4 Po sisi/ Le ta k b a ng una n (te ng a h/ sud ut) ₈₁

B FA KTO R EKO NO MI

1 Ting ka t Pe nd a p a ta n m a sya ra ka t ₆₈ 2 Da ya b e li m a sya ra ka t ₆₇ 3 Ting ka t Suku Bung a ₈₄ 4 Jum la h La ha n ya ng te rse d ia ₆₃ 5 Ma nfa a t La ha n ₆₃

C FA KTO R SO SIA L

1 Jum la h p e nd ud uk ₆₅ 2 Ke p a d a ta n p e nd ud uk ₆₆ 3 Ting ka t p e nd id ika n ₆₆ 4 Ting ka t ke se ja hte ra a n/ ke a m a na n ₇₂ 5 Po la hid up m a sya ra ka t 61 6 Pe ra tura n p a d a ka wa sa n te rse b ut 64 D FA KTO R PEMERINTA HA N (REG ULA SI)

1 Pro se s p e rizina n ₈₂ 2 Pe rp a ja ka n ₇₆ E A KSESIBILITA S

1 Ke te rse d ia n tra nsp o rta si (a ng kuta n um um ) 83 2 Ko nd isi ja la n (a sp a l a ta u b e lum ) 84

Ta b e l 3. (la njuta n)

Id e ntifika si Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti b e rup a

% La ha n d a n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n

3 Le b a r Ja la n ₇₈ 4 Ja ra k ke Pusa t Ko ta ₇₈ 5 Ja ra k ke te m p a t Ke rja ₇₉ 6 Ja ra k ke sa ra na p e nd id ika n ₇₅

F KETERSEDIA N FA SILITA S

1 Ja ring a n a ir b e rsih ₈₈ 2 Ja ring a n listrik ₈₉ 3 Ja ring a n te le fo n ₇₉ 4 Sa ra na Pe nd id ika n ₈₀ 5 Te m p a t Ib a d a h ₇₆ 6 Pe la ya na n ke se ha ta n ₇₉ 7 Pusa t p e rb e la nja a n ₇₀ 8 Te m p a t b e rm a in a na k ₆₀ 9 Sa ra na o la h ra g a ₆₄ 10 Sa ra na ke b e rsiha n d a n p e rsa m p a ha n ₈₃

Sum b e r: O la h Da ta Prim e r, 2011

G a m b a r 2. Dia g ra m Pro se nta se Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti Pe rse p si p e ng huni Pe rum a ha n Bum i Ang g ur Pa lu Se la ta n

A FA KTO R FISIK 1 Ko nd isi Ala m

a . Je nis La ha n ₆₉ b . To p o g ra fi/ Ke m iring a n ₆₇ c . Be b a s b a njir ₈₂ d . Be b a s Lo ng so r ₈₃ 2 Lua s La ha n d a n Ba ng una n ₈₇ 3 Ke a nd a la n Ba ng una n (*)

a . Ke se la m a ta n ₈₈ b . Ke se ha ta n ₈₃ c . Ke nya m a na n ₈₆ 4 Po sisi/ Le ta k b a ng una n (te ng a h/ sud ut) ₇₇

B FA KTO R EKO NO MI

1 Ting ka t Pe nd a p a ta n m a sya ra ka t ₆₉ 2 Da ya b e li m a sya ra ka t ₇₀ 3 Ting ka t Suku Bung a ₈₁ 4 Jum la h La ha n ya ng te rse d ia ₆₅ 5 Ma nfa a t La ha n ₆₇

C FA KTO R SO SIA L

1 Jum la h p e nd ud uk ₆₇ 2 Ke p a d a ta n p e nd ud uk ₇₁ 3 Ting ka t p e nd id ika n ₆₆ 4 Ting ka t ke se ja hte ra a n/ ke a m a na n ₇₅ 5 Po la hid up m a sya ra ka t ₆₆ 6 Pe ra tura n p a d a ka wa sa n te rse b ut ₆₄ D FA KTO R PEMERINTA HA N (REG ULA SI)

1 Pro se s p e rizina n 78 2 Pe rp a ja ka n ₇₈ E A KSESIBILITA S

1 Ke te rse d ia n tra nsp o rta si (a ng kuta n um um ) ₈₂ 2 Ko nd isi ja la n (a sp a l a ta u b e lum ) 84

Ta b e l 4. (la njuta n)

Id e ntifika si Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti b e rup a

% La ha n d a n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n

3 Le b a r Ja la n ₇₇ 4 Ja ra k ke Pusa t Ko ta ₇₈ 5 Ja ra k ke te m p a t Ke rja ₇₆ 6 Ja ra k ke sa ra na p e nd id ika n ₇₇

F KETERSEDIA N FA SILITA S

1 Ja ring a n a ir b e rsih ₈₅ 2 Ja ring a n listrik ₈₆ 3 Ja ring a n te le fo n ₇₈ 4 Sa ra na Pe nd id ika n ₈₀ 5 Te m p a t Ib a d a h ₇₆ 6 Pe la ya na n ke se ha ta n ₈₀ 7 Pusa t p e rb e la nja a n ₇₄ 8 Te m p a t b e rm a in a na k ₆₅ 9 Sa ra na o la h ra g a ₆₅ 10 Sa ra na ke b e rsiha n d a n p e rsa m p a ha n ₈₁

Sum b e r: O la h Da ta Prim e r, 2011

G a m b a r 3. Dia g ra m Pro se nta se Va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti Pe rse p si p e ng huni Pe rum a ha n Pa lup i Pe rm a i Pa lu Se la ta n

fisik ya itu ke a nd a la n b a ng una n b e rup a ke se la m a ta n se b e sa r 88% d a n ke nya m a na n se b e sa r 86% d a n lua s la ha n d a n b a ng una n se b e sa r 87%. Va ria b e l fisik m e rup a ka n va ria b e l ya ng b isa m e m p e ng a ruhi p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n ka re na rum a h ting g a l se la in ha rus ko ko h, kua t d a n a m a n, rum a h ting g a l jug a ha rus nya m a n b a ik d a ri ke nya m a na n ya ng te rka it d e ng a n suhu ud a ra , ke nya m a na n d a ri ting ka t ke b ising a n m a up un ke nya m a na n visua l ya ng d a p a t d iwujud ka n d a ri p e m iliha n wa rna -wa rna d ind ing d a n e le m e n rum a h se p e rti furniture, o rna m e n,ta na m a n, a ir, d a n la in-la in. Se d a ng ka n lua s la ha n d a n b a ng una n jug a sa ng a t b e p e ng a ruh te rha d a p p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n, la ha n d a n b a ng una n ya ng lua s nila inya a ka n b e rb e d a d e ng a n la ha n d a n b a ng una n ya ng se m p it. Untuk va ria b e l ke te rse d ia a n fa silita s ya itu ja ring a n listrik se b e sa r 86%.

5. Ke sim p ula n d a n Sa ra n 5.1 Ke sim p ula n

Be rd a sa rka n p e rse p si p e ng huni p e rum a ha n d i Pa lu Se la ta n, va ria b e l-va ria b e l ya ng sa ng a t b e rp e ng a ruh te rha d a p p e nila ia n p ro p e rti untuk p e rum a ha n Pe ng a w u d a n p e rum a ha n Bum i Ang g ur: va ria b e l fisik b a ng una n ya itu ke a nd a la n b a ng una n b e rup a

ke se la m a ta n,d a n va ria b e l ke te rse d ia a n fa silita s ya itu ja ring a n a ir

b e rsih d a n ja ring a n listrik. Untuk p e rum a ha n Pa lup i Pe rm a i: va ria b e l fisik p e rum a ha n ya itu lua s d a n la ha n b a ng una n d a n ke a nd a la n b a ng una n

5.2 Sa ra n

Se b a iknya d a la m m e ng id e ntifika si va ria b e l p e nila ia n p ro p e rti p e rum a ha n d ila kuka n jug a b e rd a sa rka n p e rse p si p iha k p e ng e m b a ng (d e ve lo p e r) d a n p iha k-p iha k ya ng te rka it d e ng a n k-p e nila ia n p ro p e rti se p e rti p iha k Pe rp a ja ka n d a n p iha k Pe rb a nka n.

6. Da fta r Pusta ka

Ap p ra isa l Institute , 2001, The Ap p ra isa l o f Re a l Esta te ,12thEd itio n, Ap p ra isa l Institute , C hic a g o , Illino is.

Ba la a ng , je m a b ut C , 1986.

Pe rum a ha n d a n p e m ukim a n se b a g a i ke b utuha n p o ko k

Ya ya sa n o b o r Ind o ne sia . Ja ka rta .

Dia n Fe b ria ny. 2011. “Fa kto r-fa kto r ya ng m e m p e ng a ruhi nila i la ha n d a n b a ng una n p a d a p e rum a ha n d i Pa lu Se la ta n” .

Tug a s Akhir. Fa kulta s Te knik. Unive rsita s Ta d ula ko .Pa lu. Ec ke rt, J.K. 1990. “Pro p e rty Ap p ra isa l

a nd Asse ssme nt Ad ministra stra tio n.”

IAAO ,C hic a g o Illino is

Eld re d , G ra y, 1987, Re a l Esta te Ana lysis a nd Stra te g y, Ha rp e r & Ro w, Pub lishe r Ne w Yo rk. Fa hira h; Arm in Ba so ng ; He rm a nsya h,

2010, “Id e ntifika si Fa kto r ya ng Me m p e ng a ruhi Nila i Jua l La ha n d a n Ba ng una n p a d a

Pe rum a ha n Tip e Se d e rha na” ,Jurna l Sm a rte k,

Ta d ula ko , Vo lum e 8 No m o r 4 No p e m b e r 2010, Ha la m a n 251-269, ISSN 1693-0460.

Fa hira h; 2011, “Va ria b e l-va ria b e l Pe nila ia n Pro p e rti p a d a Pe ruma ha n d i Pa lu Ba ra t” , Jurna l Infra struktur, Jurusa n Te knik sip il, Fa kulta s te knik Unive rsita s Ta d ula ko

Hid a ya ti, Wa hyu & Bud i Ha rja nto , 2003, Ko nse p Da sa r Pe nila ia n Pro p e rti, Ed isi Pe rta m a , BPFE, Yo g ya ka rta .

Jo ha ra , ja ya na ta , 1992, Ta ta G una Ta na h Da la m Pe re nc a na a n Pe d e sa a n Da n Wila ya h, ITB, Ba nd ung

Lusht, Ke nne th M, 1997. Re a sl Esta te Va lua tio n Princ ip a ls a nd Ap p lic a tio ns, Irwin, C hic a g o . Le vy, J.M, 1985, Urb a n a nd

Me tro p o lita n Ec o no m ic s, Mc G ra w-Hill Inc

Ma riho t Puha la Sia ha a n, SE. 2003. Be a Pe ro le ha n Ha k Ta s Ta na h d a n Ba ng una n. Te o ri d a n Pra kte k, PT Ra ja G ra sind o Pusa ka , Ja ka rta .

Nurg iya nto ro ,Burha n; G una wa n; Ma rzuki, 2002, “Sta tistik te ra p a n Untuk Pe ne litia n Ilm u-Ilmu So sia l” . G a d ja h Ma d a Unive rsity Pre ss.Yo g ya ka rta . Prim a sa ri. 2011.”Id e ntifika si Fa kto

r-Fa kto r Ya ng Me m p e ng a ruhi Nila i La ha n Da n Ba ng una n p a d a Pe rum a ha n d i Pa lu Ba ra t” .Tug a s Akhir. Fa kulta s

Te knik. Unive rsita s Ta d ula ko .Pa lu.

Rid uwa n. 2003. “ Ska la p e ng ukura n Va ria b e l-Va ria b e l

Pe ne litia n” .Alfa b e ta . Ba nd ung

Sa stra , Sup a rno ; End y Ma rlina , 2006,

”Pe re nc a na a n d a n Pe ng e m b a ng a n

Pe ruma ha n” , Pe ne rb it And i Yo g ya ka rta , Yo g ya ka rta .