Pengaruh penambahan gula dan starter terhadap karakteristik minuman kombucha dari teh daun gambir (Uncaria gambir Roxb)

57
Lampiran 1
Data pengamatan analisis total asam (%)
Ulangan
Perlakuan
1
2
G1S1
0,452
0,480
G1S2
0,510
0,522
G1S3
0,556
0,575
G1S4
0,577
0,600
G2S1
0,556

0,573
G2S2
0,572
0,591
G2S3
0,601
0,641
G2S4
0,695
0,703
G3S1
0,773
0,805
G3S2
0,832
0,894
G3S3
0,990
1,034
G3S4

1,050
1,056
G4S1
0,989
1,041
G4S2
1,019
1,075
G4S3
1,169
1,161
G4S4
1,197
1,189
Total
Rataan
Daftar sidik ragam total asam
SK
db
JK

Perlakuan
15 1,8912
G
3
1,7140
G Lin
1
1,6424
G Kuad
1
0,0174
G Kub
1
0,0541
S
3
0,1537
S Lin
1
0,1503

S Kuad
1
0,0000
S Kub
1
0,0034
GxS
9
0,0236
Galat
16 0,0085
Total
31 1,8997
Keterangan :
FK
= 20,2888
KK
= 2,987%
tn
= tidak nyata

**
= sangat nyata
*
= nyata

KT
0,1261
0,5713
1,6424
0,0174
0,0541
0,0512
0,1503
0,0000
0,0034
0,0026
0,0005

Total


Rataan

0,932
1,032
1,131
1,177
1,129
1,163
1,242
1,398
1,578
1,726
2,024
2,107
2,031
2,094
2,330
2,386
25,480


0,466
0,516
0,565
0,589
0,565
0,582
0,621
0,699
0,789
0,863
1,012
1,053
1,015
1,047
1,165
1,193
0,796

F Hit.
236,9023

1073,4832
3086,0789
32,7207
101,6500
96,2673
282,4619
0,0003
6,3397
4,9203

**
**
**
**
**
**
**
tn
*
**


F 0.05
2,35
3,24
4,49
4,49
4,49
3,24
4,49
4,49
4,49
2,54

F 0.01
3,41
5,29
8,53
8,53
8,53
5,29

8,53
8,53
8,53
3,78

Universitas Sumatera Utara

58
Lampiran 2
Data pengamatan analisis nilai pH
Ulangan
Perlakuan
1
2
G1S1
3,192
3,182
G1S2
3,105
3,107

G1S3
3,068
3,082
G1S4
3,056
3,064
G2S1
3,134
3,184
G2S2
3,122
3,083
G2S3
3,047
3,056
G2S4
3,071
2,974
G3S1
3,130
3,121
G3S2
3,135
3,045
G3S3
3,008
3,041
G3S4
3,013
2,944
G4S1
3,109
3,043
G4S2
3,016
2,978
2,964
2,897
G4S3
G4S4
2,958
2,877
Total
Rataan
Daftar sidik ragam nilai pH
SK
db
JK
Perlakuan
15 0,1715
G
3
0,0729
G Lin
1
0,0671
G Kuad
1
0,0053
G Kub
1
0,0006
S
3
0,0952
S Lin
1
0,0923
S Kuad
1
0,0028
S Kub
1
0,0001
GxS
9
0,0034
Galat
16 0,0224
Total
31
0,1939
Keterangan :
KK
= 298,94
FK
= 1,224 %
tn
= tidak nyata
**
= sangat nyata
*
= nyata

KT
0,0114
0,0243
0,0671
0,0053
0,0006
0,0317
0,0923
0,0028
0,0001
0,0004
0,0014

Total

Rataan

6,374
6,212
6,150
6,120
6,318
6,205
6,103
6,045
6,251
6,180
6,049
5,957
6,152
5,994
5,861
5,835
97,806

3,187
3,106
3,075
3,060
3,159
3,103
3,052
3,023
3,126
3,090
3,025
2,979
3,076
2,997
2,931
2,918
3,056

F Hit.
8,1744
17,3832
47,9586
3,7559
0,4350
22,6805
65,9619
1,9842
0,0953
0,2695

**
**
**
tn
tn
**
**
tn
tn
tn

F 0.05
2,35
3,24
4,49
4,49
4,49
3,24
4,49
4,49
4,49
2,54

F 0.01
3,41
5,29
8,53
8,53
8,53
5,29
8,53
8,53
8,53
3,78

Universitas Sumatera Utara

59
Lampiran 3
Data pengamatan analisis total soluble solid
Ulangan
Perlakuan
1
2
G1S1
3,600
4,000
G1S2
3,600
3,600
G1S3
3,200
3,200
G1S4
2,800
2,800
G2S1
6,400
6,400
G2S2
5,200
6,000
G2S3
5,600
5,600
G2S4
5,600
5,200
G3S1
8,000
7,600
G3S2
7,200
7,600
G3S3
7,200
6,800
G3S4
8,000
6,400
G4S1
10,800
10,400
G4S2
10,600
9,600
10,400
9,200
G4S3
G4S4
10,000
9,200
Total
Rataan
Daftar sidik ragam total soluble solid
SK
db
JK
KT
Perlakuan 15 192,8088
12,8539
G
3
188,6138
62,8713
G Lin
1
187,0563 187,0563
GKuad
1
0,1513
0,1513
GKub
1
1,4063
1,4063
S
3
3,7537
1,2512
S Lin
1
3,5403
3,5403
SKuad
1
0,2112
0,2112
SKub
1
0,0022
0,0022
GxS
9
0,4413
0,0490
Galat
16
3,6200
0,2262
Total
31 196,4288
Keterangan :
FK
= 1401,85
KK
= 7,187 %
tn
= tidak nyata
**
= sangat nyata
*
= nyata

Total

Rataan

7,600
7,200
6,400
5,600
12,800
11,200
11,200
10,800
15,600
14,800
14,000
14,400
21,200
20,200
19,600
19,200
211,800

3,800
3,600
3,200
2,800
6,400
5,600
5,600
5,400
7,800
7,400
7,000
7,200
10,600
10,100
9,800
9,600
6,620

F Hit.
56,8129
277,8840
826,7680
0,6685
6,2155
5,5304
15,6475
0,9337
0,0099
0,2167

**
**
**
tn
*
**
**
tn
tn
tn

F 0.05
2,35
3,24
4,49
4,49
4,49
3,24
4,49
4,49
4,49
2,54

F 0.01
3,41
5,29
8,53
8,53
8,53
5,29
8,53
8,53
8,53
3,78

Universitas Sumatera Utara

60
Lampiran 4
Data pengamatan analisis kadar vitamin C
Ulangan
Perlakuan
1
2
G1S1
4,013
4,151
G1S2
4,343
4,300
G1S3
4,340
4,460
G1S4
4,630
4,613
G2S1
4,197
4,253
G2S2
4,622
4,284
G2S3
4,647
4,605
G2S4
4,749
5,061
G3S1
4,319
5,197
G3S2
4,728
5,338
G3S3
4,887
5,635
G3S4
4,888
5,789
G4S1
4,302
5,375
G4S2
4,849
5,643
G4S3
5,038
5,834
G4S4
5,147
5,770
Total
Rataan

Total

Rataan

8,164
8,643
8,800
9,243
8,449
8,906
9,252
9,810
9,517
10,067
10,521
10,677
9,676
10,492
10,872
10,917
154,006

4,082
4,321
4,400
4,621
4,225
4,453
4,626
4,905
4,758
5,033
5,261
5,338
4,838
5,246
5,436
5,458

Daftar sidik ragam kadar vitamin C
SK
db
JK
KT
F Hit.
Perlakuan 15
6,0463
0,4031 2,3158
G
3
4,3522
1,4507 8,3348
G Lin
1
4,1239
4,1239 23,6925
GKuad
1
0,0048
0,0048 0,0274
GKub
1
0,2236
0,2236 1,2845
S
3
1,6139
0,5380 3,0907
S Lin
1
1,5719
1,5719 9,0310
SKuad
1
0,0377
0,0377 0,2168
S Kub
1
0,0042
0,0042 0,0243
GxS
9
0,0802
0,0089 0,0512
Galat
16
2,7849
0,1741
Total
31
8,8313
Keterangan :
FK
= 741, 18
KK
= 8,671 %
tn
= tidak nyata
**
= sangat nyata
*
= nyata

4,813

tn
**
**
tn
tn
tn
**
tn
tn
tn

F 0.05
2,35
3,24
4,49
4,49
4,49
3,24
4,49
4,49
4,49
2,54

F 0.01
3,41
5,29
8,53
8,53
8,53
5,29
8,53
8,53
8,53
3,78

Universitas Sumatera Utara

61
Lampiran 5
Data pengamatan analisis total mikroba
Ulangan
Perlakuan
Total
1
2
G1S1
6,0x105
2,3x105
8,3x105
G1S2
1,2x106
4,5x105
1,6x106
6
5
G1S3
1,7x10
4,5x10
2,2x106
G1S4
1,4x105
9,3x105
2,3x106
5
5
G2S1
9,7x10
2,7x10
1,2x106
G2S2
1,2x106
6,0x105
1,8x106
G2S3
1,6x106
5,9x105
2,2x106
6
5
G2S4
2,6x10
5,0x10
3,1x106
G3S1
1,0x106
3,2x105
1,3x106
6
5
G3S2
1,3x10
6,2x10
1,9x106
G3S3
1,1x106
9,3x105
2,1x106
6
6
G3S4
1,2x10
1,1x10
2,3x106
G4S1
1,1x106
5,1x105
1,6x106
G4S2
1,6x106
6,2x105
2,2x106
5
6
G4S3
7,8x10
1,4x10
2,2x106
G4S4
2,6x106
1,4x106
4,0x106
Total
3,3X107
Rataan
Daftar sidik ragam total mikroba
SK
db
JK
KT
Perlakuan 15
0,8242
0,0549
G
3
0,1420
0,0473
G Lin
1
0,1345
0,1345
G Kuad
1
0,0023
0,0023
G Kub
1
0,0053
0,0053
S
3
0,6274
0,2091
S Lin
1
0,5917
0,5917
S Kuad
1
0,0147
0,0147
S Kub
1
0,0211
0,0211
GxS
9
0,0549
0,0061
Galat
16
1,3037
0,0815
Total
31
2,1279
Keterangan :
FK
= 1130,18
KK
= 4,803 %
tn
= tidak nyata
**
= sangat nyata
*
= nyata

F Hit.
0,6744
0,5808
1,6501
0,0277
0,0645
2,5667
7,2616
0,1800
0,2584
0,0748

Rataan
CFU/ml
4,1x105
8,2x105
1,1x106
1,2x106
6,2x105
9,2x105
1,1x106
1,6x106
6,7x105
9,5x105
1,0x106
1,1x106
8,0x105
1,1x106
1,1x106
2,0x106

Rataan
log CFU/ml
5,570
5,864
5,944
6,056
5,709
5,938
5,985
6,059
5,757
5,951
6,015
6,062
5,874
5,998
6,019
6,284

1031562,5

5,943

tn
tn
tn
tn
tn
tn
*
tn
tn
tn

F 0.05
2,35
3,24
4,49
4,49
4,49
3,24
4,49
4,49
4,49
2,54

F 0.01
3,41
5,29
8,53
8,53
8,53
5,29
8,53
8,53
8,53
3,78

Universitas Sumatera Utara

62
Lampiran 6
Data pengamatan analisis nilai organoleptik warna (numerik)
Ulangan
Perlakuan
Total
1
2
G1S1
4,000
3,667
7,667
G1S2
4,200
3,333
7,533
G1S3
4,133
3,333
7,467
G1S4
3,800
3,467
7,267
G2S1
4,000
3,600
7,600
G2S2
3,867
3,400
7,267
G2S3
3,733
3,467
7,200
G2S4
3,467
3,600
7,067
G3S1
3,733
3,533
7,267
G3S2
3,533
3,600
7,133
G3S3
3,733
3,400
7,133
G3S4
3,533
3,400
6,933
G4S1
3,533
3,667
7,200
G4S2
3,533
3,400
6,933
G4S3
3,933
2,933
6,867
G4S4
3,667
3,067
6,733
Total
115,267
Rataan
Daftar sidik ragam nilai organoleptik warna (numerik)
SK
db
JK
KT
F Hit.
Perlakuan
15
0,5354 0,0357 0,3130
tn
G
3
0,3304 0,1101 0,9659
tn
tn
G Lin
1
0,3300 0,3300 2,8943
tn
GKuad
1
0,0001 0,0001 0,0012
tn
GKub
1
0,0002 0,0002 0,0022
S
3
0,1915 0,0638 0,5599
tn
S Lin
1
0,1822 0,1822 1,5983
tn
SKuad
1
0,0012 0,0012 0,0110
tn
SKub
1
0,0080 0,0080 0,0704
tn
GxS
9
0,0135 0,0015 0,0131
tn
Galat
16
1,8244 0,1140
Total
31
2,3599
Keterangan :
FK
= 415,20
KK
= 9,375 %
tn
= tidak nyata
**
= sangat nyata
*
= nyata

Rataan
3,833
3,767
3,733
3,633
3,800
3,633
3,600
3,533
3,633
3,567
3,567
3,467
3,600
3,467
3,433
3,367
3,602

F 0.05
2,35
3,24
4,49
4,49
4,49
3,24
4,49
4,49
4,49
2,54

F 0.01
3,41
5,29
8,53
8,53
8,53
5,29
8,53
8,53
8,53
3,78

Universitas Sumatera Utara

63
Lampiran 7
Data pengamatan analisis nilai organoleptik aroma (numerik)
Ulangan
Perlakuan
Total
1
2
G1S1
3,800
3,467
7,267
G1S2
4,000
3,600
7,600
G1S3
3,867
3,733
7,600
G1S4
3,933
3,400
7,333
G2S1
3,933
3,800
7,733
G2S2
3,733
3,600
7,333
G2S3
3,533
3,333
6,867
G2S4
3,200
3,267
6,467
G3S1
4,067
3,467
7,533
G3S2
3,600
3,467
7,067
G3S3
3,267
3,467
6,733
G3S4
3,133
3,467
6,600
G4S1
4,200
3,800
8,000
G4S2
3,733
3,333
7,067
G4S3
3,267
3,400
6,667
G4S4
3,333
3,333
6,667
Total
114,533
Rataan
Daftar sidik ragam nilai organoleptik aroma (numerik)
SK
db
JK
KT
F Hit.
Perlakuan
15 1,5994 0,1066 2,2448 tn
G
3 0,2450 0,0817 1,7193 tn
G Lin
1 0,1361 0,1361 2,8655 tn
GKuad
1 0,1089 0,1089 2,2924 tn
GKub
1 0,0000 0,0000 0,0000 tn
S
3 0,8550 0,2850 6,0000 **
S Lin
1 0,8410 0,8410 17,7053 **
SKuad
1 0,0139 0,0139 0,2924 tn
SKub
1 0,0001 0,0001 0,0023 tn
GxS
9 0,4994 0,0555 1,1683 tn
Galat
16 0,7600 0,0475
Total
31 2,3594
Keterangan :
FK
= 409,93
KK
= 6,089 %
tn
= tidak nyata
**
= sangat nyata
*
= nyata

F 0.05
2,35
3,24
4,49
4,49
4,49
3,24
4,49
4,49
4,49
2,54

Rataan
3,633
3,800
3,800
3,667
3,867
3,667
3,433
3,233
3,767
3,533
3,367
3,300
4,000
3,533
3,333
3,333
3,579

F 0.01
3,41
5,29
8,53
8,53
8,53
5,29
8,53
8,53
8,53
3,78

Universitas Sumatera Utara

64
Lampiran 8
Data pengamatan analisis nilai organoleptik rasa (numerik)
Ulangan
Perlakuan
Total
1
2
G1S1
4,133
3,000
7,133
G1S2
3,600
3,200
6,800
G1S3
3,500
2,933
6,433
G1S4
3,400
3,000
6,400
G2S1
3,867
3,400
7,267
G2S2
3,667
3,400
7,067
G2S3
3,533
3,000
6,533
G2S4
3,200
3,233
6,433
G3S1
4,267
3,800
8,067
G3S2
4,333
4,067
8,400
G3S3
4,200
3,733
7,933
G3S4
3,867
3,267
7,133
G4S1
4,600
4,000
8,600
G4S2
4,200
4,133
8,333
G4S3
4,200
3,800
8,000
G4S4
4,000
3,600
7,600
Total
118,133
Rataan
Daftar sidik ragam nilai organoleptik rasa (numerik)
SK
db
JK
KT
F Hit.
Perlakuan
15
4,3433 0,2896
2,2872
G
3
3,2053 1,0684
8,4396
G Lin
1
2,8980 2,8980 22,8917
GKuad
1
0,0068 0,0068
0,0538
GKub
1
0,3004 0,3004
2,3732
S
3
0,9697 0,3232
2,5533
S Lin
1
0,9303 0,9303
7,3481
SKuad
1
0,0235 0,0235
0,1854
SKub
1
0,0160 0,0160
0,1264
GxS
9
0,1683 0,0187
0,1477
Galat
16
2,0256 0,1266
Total
31
6,3689
Keterangan :
FK
= 436,11
KK
= 9,638 %
tn
= tidak nyata
**
= sangat nyata
*
= nyata

tn
**
**
tn
tn
tn
*
tn
tn
tn

Rataan
3,567
3,400
3,217
3,200
3,633
3,533
3,267
3,217
4,033
4,200
3,967
3,567
4,300
4,167
4,000
3,800
3,692

F 0.05
2,35
3,24
4,49
4,49
4,49
3,24
4,49
4,49
4,49
2,54

F 0.01
3,41
5,29
8,53
8,53
8,53
5,29
8,53
8,53
8,53
3,78

Universitas Sumatera Utara

65
Lampiran 9
Data komposisi kimia bahan baku teh gambir
Ulangan

Komposisi Kimia

Rataan

1

2

Kadar air (%)

3,485

3,117

3,301

Kadar abu (%)

4,614

4,923

4,769

Universitas Sumatera Utara

66
Lampiran 10
Data pengamatan analisis kadar alkohol
Perlakuan
G3S3
G3S4
G4S1
G4S3
G4S4

Kadar alkohol
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%
0,00%

Universitas Sumatera Utara

67
Lampiran 11
Data analisis total mikroba sebelum pemanasan
Total Mikroba
Perlakuan
(CFU/ml)
G4S1
5,4 x 106
G4S2
7,2 x 106
G4S3
9,3 x 106
G4S4
1,3 x 107

Total Mikroba
(log CFU/ml)
6,732
6,857
6,968
7,107

Universitas Sumatera Utara

68
Lampiran 12
Gambar minuman teh daun gambir

Gambar minuman kombucha dari teh daun gambir

Universitas Sumatera Utara

69

G1S1

G1S2

G2S1

G1S3

G2S2

G2S3

G1S4

G2S4

Universitas Sumatera Utara

70

G3S1

G4S1

G3S2

G4S2

G3S3

G4S3

G3S4

G4S4

Universitas Sumatera Utara