wonten raos ragu nalika nemtokaken jinis, makna, saha fungsi basa kias. Tuladhanipun wonten ing tembung ngandhap punika :
Kae rembulane yen disawang kok ngawe awe ... 15
Ukara kasebut ngwrat majas personifikasi amargi paring sipating tiyang tumrap rembulan yaiku ngawe-awe, sejatosipun ingkang saged ngawe-awe
nun inggih namung tiyang. Dhata punika sampun stabil amargi bilih dipuncek utawi dipuntliti dhata kasebut boten bakal owah.
Reliabilitas dhata ing panaliten punika kalaksanan kanthi cara tekun anggenipun nliti basa kias ing cakepan tembang saengga saged magertosi
jinis, makna, saha fungsinipun. Asilipun dhata lajeng dipunkaji miturut wosing perkawis ingkang dipuntindakaken wonten ing panaliten. Panaliten
saged dipunpungkasi menawi dhata ingkang dipunginakaken sampun saestu stabil, saengga sampun saged dipunanalisis wonten ing karya ilmiah.
38
BAB IV PIREMBAGAN
A. Asiling Panaliten
Panaliten ngengingi cakepan tembang campursari anggitanipun Manthous gadhah asil saged manggihi jinis basa kias ingkang asring dipunginakaken ing
karya sastra. Andharan kasebut jumbuh kaliyan menapa ingkang sampun dipunandharaken ing gegaran teori.
Jinis basa kias ingkang wonten ing cakepan tembang campursari anggitanipun Manthous antawisipun metafora, personifikasi, perumpamaan utawi
simile, sinekdoke, metonimia, hiperbola, pleonasme, saha sinestesia. Sasanesipun jinis basa kias, panaliti ugi badhe ngandharaken fungsi basa kias saha makna
utawi teges basa kias ing cakepan tembang campursari anggitanipun Manthous. Objek ing panaliten punika kaperang saking sekawan tema inggih punika a
tema katresnan Gela, Pripun, Methuk, Kangen, Kempling saha Getun; b tema pariwisata Gunung Kidul Handayani, Geblek Kulon Progo, saha Simpang Lima;
c tema sosial Lare Gunung, Sluman Slumun Slamet, saha Kanca Tani; d tema dholanan Othok Kouwok, Gethuk, saha Nginang karo Ngilo. Jinis basa kias ing
cakepan tembang campursari anggitanipun Manthous saged dipunpriksani ing tabel ngandhap punika.
Tabel 3. Jinis, Fungsi, saha Makna Basa Kias ing Cakepan Tembang Campursari Anggitanipun Manthous
No Jinis Basa
Kias Indikator
Fungsi Makna
1. Metafora
Kutha Wates mas, neng Kulon Progo
Kutha cilik ing tlatah Ngayogyakarta
sumber :
tembang Geblek Kulon Praga
a. Ndamel cekak
tuturan b.
Njlentrehaken tuturan
Ngandharaken dumunungipun
kitha Kulon Progo. Kulon
Progo punika ibukotanipun
Wates, saha minangka salah
satunggaling kitha ing tlatah
Ngayogyakarta.
Adoh ratu caket watu sak gunung-gunung
Kirang gaul kirang srawung
sumber: tembang Lare Gunung
a. Ndamel cekak
tuturan b.
Ndamel tandhesing
tuturan
c. Ndamel
endahing swanten
Ngandharaken babagan
kahanan, saha papan
dumunungipun tokoh ing
tembang kasebut.
Jebul ra sumbut, ra sumbut,
jaman anyaran
sumber :
tembang Othok Kouwok
a. Njlentrehaken
tuturan b.
Ndamel endahing
swanten Nyariosaken
satunggal perangan utawi
babagan ingkang dados rebutan
ananging boten trep
kaliyan menapa ingkang
dipunkajengaken ing jaman
punika
2. Personifikasi Tega tegane atimu
Gawe gela lan gawe kuciwa
sumber :
tembang Gela
a. Nambah
swasana gesang
b. Ndamel
tandhesing tuturan
c. Kangge
nyindhir Nggambaraken
raos bilih tiyang ingkang dados
pepujaning ati gadhah raos tega
saha ndamel gela tokoh.
Tabel 3 Lanjutan. Jinis, Fungsi, saha Makna Basa Kias ing Cakepan Tembang Campursari Anggitanipun Manthous
No Jinising
Basa Kias Indikator
Fungsi Makna
2. Personifikasi Bendhungan Sermo
dadi primadhonane sumber
: tembang
Geblek Kulon Progo a.
Ndamel endahing
swanten
b. Nambah
swasana gesang
Ngandharaken objek pariwisata
ing kitha Kulon Progo ingkang
endah saha tinata.
Salah satunggal objek
pariwisatanipun inggih punika
Bendhungan Sermo ingkang
dados primadhonanipun
kitha Kulon Progo
Kae kae rembulane Yen disawang kok
ngawe-awe Kaya-kaya ngelingake
kanca kabeh aja padha turu sore
sumber
: tembang
Gethuk a.
Nambah swasana
gesang
b. Ndamel
endahing swanten
Ngandharaken bilih nalika
padhang rembulan
masarakat dipunemutaken
supados medhal saking griya,
sareng-sareng gegojegan utawi
dedolanan
3. Simile
Yen disawang kok ngawe-awe
Kaya-kaya ngelingake Kanca kabeh aja pada
turu sore sumber
: tembang
Gethuk a.
Ndamel tandhesing
tuturan Cakepan
tembang punika nandhesaken
cara anggenipun penganggit
nggambaraken swasana
ing salebeting
tembang.
Tabel 3 Lanjutan. Jinis, Fungsi, saha Makna Basa Kias ing Cakepan Tembang Campursari Anggitanipun Manthous
No Jinising Basa Kias
Indikator Fungsi
Makna
3. Simile
Plonga-plongo anggepmu kaya wong
bodho sumber
: tembang
Nginang karo Ngilo a.
Ndamel tandhesing
tuturan Ngandharaken
bilih tokoh ing cakepan tembang
kasebut boten remen menawi
tiyang ingkang dipuntresnani
sampun blenjani janji utawi
sampun sulaya
4. Sinekdoke
Gela gelaning atiku Yen kelingan jamane
semana sumber
: tembang
Gela a.
Ndamel cekak tuturan
b. Nggambaraken
raosing tokoh Nggambaraken
raosing tokoh ing tembang punika
ingkang sampun tresna ananging
tresnanipun dipundamel cidra
dhateng pepujaning ati
Trima nasib kula lare gunung
sumber :
tembang Lare Gunung a.
Kangge njlentrehaken
b. Kangge
ndamel endahing
swanten Ngandharaken
sedaya babagan kangge negesi
saperangan sanesipun.
Tembung
kula ing cakepan
kasebut minangka perangan saking
lare gunung.
5. Metonimia
Ndak pundi mbak ayu badhe tindak pundi
Dingaren tindak wae ora numpak taksi
sumber
: Randha
Kempling a.
Ndamel cekak tuturan
b. Ndamel
endahing swanten
Ngandharaken salah satunggal
jinising piranti transportasi
umum ingkang asring
dipunginakaken masarakat.
