SIKLUS 1
SIKLUS 2
Gambar 3.5 Siklus Penelitian Tindakan Kelas Model spiral dalam Hopkins dalam Aqib, 2006:31
3.6 Rancangan Penelitian
3.6.1 Tindakan Pendahuluan Dalam tindakan pendahuluan ini, diadakan beberapa kegiatan sebagai langkah
awal penelitian. Kegiatan yang dilakukan pada tindakan pendahuluan ini adalah: a. Permohonan ijin kepada Kepala Sekolah tempat penelitian;
b. Mengadakan wawancara dengan guru kelas IV mengenai pengalamannya dalam pelaksanaan pembelajaran di kelas dan bagaimana aktivitas siswa selama kegiatan
belajar mengajar; c. Mengadakan observasi pada saat pembelajaran berlangsung di kelas yang akan
digunakan sebagai tempat penelitian, yang bertujuan untuk mengetahui bagaimana aktivitas siswa dan guru selama kegiatan belajar mengajar;
d. Menentukan jadwal penelitian. aksi
Observasi Identifikasi Masalah
refleksi Perencanaan
aksi Observasi
Identifikasi Masalah
refleksi Perencanaan
Identifikasi Masalah
refleksi Perencanaan
aksi observasi
refleksi Perencanaan ulang
aksi Observasi
Identifikasi Masalah
refleksi Perencanaan
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
e. Melakukan analisis terhadap dokumen hasil belajar IPA siswa kelas IV Hasil dari tindakan pendahuluan ini digunakan untuk mempersiapkan
pelaksanaan siklus. 3.6.2 Pelaksanaan siklus
a. Siklus I Tahap-tahap yang dilaksanakan dalam siklus 1 mengacu pada model skema
Hopkins yang terdiri dari empat fase yaitu perencanaan, tindakan, observasi, dan refleksi.
1. Perencanaan Planning Tahap perencanaan merupakan tahap pertama yang akan dilakukan sebelum
melakukan pembelajaran. Pada tahap ini, kegiatan yang dilakukan peneliti adalah: a. Menyusun perangkat pembelajaran yang berupa rencana pelaksanaan
pembelajaran pada pokok bahasan energi dan perubahannya; b. Menyusun kartu indeks;
c. Menyusun Lembar Kerja Kelompok LKK beserta penyelesaiannya; d. Membuat lembar kerja siswa LKS beserta penyelesaiannya;
e. Membuat tes hasil belajar beserta penyelesaiannya. 2. Pelaksanaan Tindakan Action
Tindakan pada tahap ini adalah melaksanakan rencana penelitian yang telah disusun yaitu melaksanakan strategi pembelajaran aktif dengan card sort pada pokok
bahasan energi dan perubahannya. Selama kegiatan berlangsung, guru berperan sebagai fasilitator, sehingga bimbingan yang diberikan kepada siswakelompok hanya
pada saat diperlukan saja. Kegiatan tersebut adalah sebagai berikut: a. Guru memberikan contoh beberapa sumber energi yang ada di sekitar lingkungan
siswa; b. Guru memberikan beberapa pertanyaan uraian terbuka sesuai dengan topik yang
dibahas; c. Siswa membentuk kelompok;
d. Siswa berdiskusi bersama kelompok;
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
e. Siswa bersama kelompoknya melakukan eksperimenpercobaan; f. Guru memberi kesempatan kepada setiap kelompok untuk mempresentasikan
hasil eksperimenpercobaan; g. Guru memberikan umpan balik terhadap hasil kerja kelompok siswa.
3. Observasi Observation Kegiatan observasi dilaksanakan bersama-sama dengan pelaksanaan tindakan
penelitian, serta dibantu oleh guru bidang studi IPA dan empat orang observer yang terdiri dari 1 orang guru pamong dan 3 orang mahasiswa Universitas Jember.
Kegiatan yang dilakukan observer yaitu mengamati aktivitas siswa selama proses pelaksanaan tindakan berlangsung. Selanjutnya kegiatan ini dicatat dalam catatan
kegiatan lapangan dan dilakukan analisis terhadap hasil observasi utnuk mengetahui keaktivan siswa.
Aktivitas yang dimaksudkan dalam penelitian ini adalah aktivitas selama proses pembelajaran dengan card sort yang meliputi1 keaktifan siswa dalam
berdiskusi; 2 keaktifan siswa dalam bekerjasama melakukan percobaaneksperimen; 3 keaktifan siswa dalam presentasi.
4. Refleksi Reflection Refleksi merupakan upaya mengkaji atau memikirkan tindakan yang telah
dilakukan. Refleksi meliputi beberapa komponen yaitu menganalisis, memahami, menerangkan dan menyimpulkan hasil yang digunakan sebagai dasar pemikiran
untuk tindakan selanjutnya. Jika pada siklus pertama belum didapatkan peningkatan aktivitas dan hasil belajar, maka akan dilakukan revisi perencanaan dan dilanjutkan
dengan siklus kedua sampai didapatkan peningkatan aktivitas dan tercapainya hasil belajar siswa.
b. Siklus II 1. Perencanaan Planning
Peneliti membuat perbaikan perangkat pembelajaran yang meliputi RPP, kartu indeks, pedoman eksperimen, LKK, lembar observasi, dan lembar wawancara.
Peneliti membuat perbaikan berdasarkan hasil refleksi pada siklus I.
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id http:digilib.unej.ac.id
http:digilib.unej.ac.id
2. Pelaksanaan Tindakan Action Peneliti melaksanakan pembelajaran sesuai dengan RPP perbaikan yang
diperoleh dari hasil refleksi pada siklus I. 3. Observasi Observation
Tujuh orang observer melakukan observasi terhadap aktivitas siswa dan proses pengelolaan strategi pembelajaran aktif dengan card sort pada saat proses
pembelajaran sedang berlangsung. Kemudian observer membubuhkan hasil pengamatannya dalam lembar observasi yang tersedia.
4. Refleksi Reflection Refleksi dilakukan pada akhir tindakan dengan melakukan analisis terhadap
hasil observasi, hasil wawancara, dan hasil post-tes. Jika pada siklus II sudah mencapai target yang diinginkan, maka pelaksanaan siklus dihentikan.
3.7 Metode Pengumpulan Data