Al-Baraqah al -Sailarah ta'lif al-syilah yusuf al- maseasani 1627-1699 dirasah wa tahqiq wa...
ﺔ
ا ﺮآﺔ ا
ﺄ
ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
ا
) 1699-1627ـ(
وﺮ ﺔ
درا ﺔ و
ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ
ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ
ا
ا و ﻰ )(S.S
إ ﺪاد
ﺎ ﻮ ﺮا
103021027465 :
.
ر ا
ا ﻐﺔ ا ﺮ ﺔ وﺁدا ﻬﺎ
آ ﺔ ا داب وا ﻮم اﻹ ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ
ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ
ﺎآﺮ ﺎ
2008م 1429 /هـ
ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ
ﺮار
ﺚ
ﻰا
ﺔ ﺄ
و ﻮا ":ا ﺮآﺔ ا
ﺎ ﺔ هﺬا ا
ا ﻜﺎ ﺎري ) 1699-1627ـ( :درا ﺔ و
ﻮ
ا
ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ ﻜ ﺔ ا داب وا ﻮم
و ﺮ ﺔ" أ ﺎم
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ
ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﺎ ﻮ 2008م ا ﻮا 24ﺎد ا و ﻰ 1429هـ .و ﺪ
30
ا ﺔ
ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ
ﻮ ﺮ ﺎ
ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ )(S.S
ﺎ ﻮ 2008م
ﺎآﺮ ﺎ30 ،
24ﺎد ا و ﻰ 1429هـ
ر
ﺔو
ا
ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ
ﻜﺮ ﺮ ا
ﻮ
أ ﺪري ا ﺎ
ا ﺪآ ﻮرا ﺪوس أدا
ﺮ
ا ﺎ
150246291 :
ر ا ﻮ
150295496
ا
ﺪ أد
ﺮ
ما ﺎ
ا ﺎ
................... :
ر ا ﻮ
150373839
ا ﺪآ ﻮر
ر
ا
ﺮف
ﺎح ا
ﺮ
ﺔو
ﺎء
ز ﺮ
ا ﻮ
ا ﺎ ﺔ
ﺮ
ﻮ
ر ا ﻮ
:
ﻮ
:
ﺔ
ا ﺮآﺔ ا
ﺄ
ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
ا
) 1699-1627ـ(
و ﺮ ﺔ(
)درا ﺔ و
ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ
ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ
ا
ا و ﻰ )(S.S
ر ا
إ ﺪاد
ﺎ ﻮ ﺮا
103021027465 :
إ ﺮاف
)
ﺪ أد
ﺎح اﻹ
ما ﺎ
ﺮ(
ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ
آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ
ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﺎآﺮ ﺎ
2008م 1429 /هـ
ﻮ ﺎت ا
ﺚ
ﻮا ﺔ ا ﺮف ....................................................أ
ﺮ ا ﺎ ....................................................ب
...............................
ﺮار ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ ﻰ ا
ج
ﺮ ﺪ .............................................................د
ﻜﺮ و ﺪ ﺮ ......................................................
...................................................ط
ﻮ ﺎت ا
ا ﺎب اﻷول :ﺪ ﺔ 1 ..............................................
1 ................................................
ﺔا
أ.
ب .ﺪ ﺪ ا ﻜ ﺔ 5 ................................................
7 ............................................
ج .ا ﺮض ا
7 ................................................
د .ﻬ ا
9 .............................................
هـ .ﻮات ا
ﺎة ا
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري
ا ﺎب ا ﺜﺎ :ﺎر
10 ................
أ .ﻮ ﺪ و ﺄ 10 ................................................
ب .ﻮ و ﺬ وأ ﺎ ....................................
17
ج .ﺆ ﺎ 22 ......................................................
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ا ﺎب ا ﺜﺎ ﺚ :
24
ﻮ ﺔ ﺮ 108ﺮ ...................................
أ .ا
24
ﻮ ﺔ ............................................
ﻮ ﺎت ا
ب.
31
ا ﺎب ا ﺮا :
35
ا ﺮآﺔ ا
أ.
35
ب .ا ﺮ ﺔ ا ﺪو
54
ا ﺮآﺔ ا
ﺔ
ﺔ
ﺔ ...........................
ﺔ
ا
ا
...................
..............................
.....................................
:ﺎ ﺔ 64 ............................................
ا ﺎب ا ﺎ
64 .................................................
أ .ﺎ ا
ب .ا ﺮا ﺎت 65 ..................................................
66 ....................................................
ﺮا ا
أ .ا ﺮا ا ﺮ ﺔ 66 ...............................................
ﺔ 69 ..............................................
ب .ا ﺮا ا
ا ﻮا 71 ..........................................................
ﺮ
ا ﺎ ﺚ
ﺄن :
هﺬ ا ﺎ ﺔ ﺮ
ﻮل ﻰ
ﻜ ﺔ ا ﺮوط
آ
.1هﺬا ا
هﺪا ﺔ اﷲ
ﺎ ﺔ ﺮ
ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ.
ا
ﺪ
آ ﺎ ﺔ هﺬا ا
ﻬﺎ
ا
ا
.2آ ا ﺮا
ا ﺮارات ا ﻮ ﻮدة ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ
و ﻬﺎ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ.
اﷲ ا
ا ﺎل راء
ﺮ إ ﺪادي و ﻮ ﺪ
.3إذا آﺎن ا ﺎ
آ ا ﻮ ﺎت ا ﻰ ﺮر ﻬﺎ
ا ﺮ دون ذآﺮ ﺄ ﺪ أن أ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ.
ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﺎآﺮ ﺎ 20 ،ﺎي 2008م
ﺎ ﻮ ﺮا
ﺎب ال
ﺮﺪ
ﺎ ﻮ ﺮا :ا
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري ،ا ﺮآﺔ ا
ﺔ:
درا ﺔ و
ا ﺮوف أن ا ﺪرا ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ إ ﺪى ا ﺪرا ﺎت
ا ﻮم
هﺬ ا ﺪرا ﺔ ا ﻜ
ا ﻮ ﺔ وا د ﺔ ،وا ﺮض
وا ﺎرف وا ﺎر و ﺮهﺎ.
ﺎ ﺪرا ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ ﻰ
و هﺬ ا ﺪد ،ﺎم ا ﺎ
ﻮان:
ا ﺎآﺎ ﺎري
ﻮ
ﺔ
ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
.
ﺔ :درا ﺔ و
ا ﻜﺎ ﺎري ،ا ﺮآﺔ ا
ﻮ
ا
إﻰ ا ﺔ
وﺮ
ا
ﺮ ﻰ
وهﺬا ا
.
ﻰ ﻮ ﺎت ا
ا ﺪو ﺔ وا ﻜ
اﺮ ﺎﺔ
وهﺬ ا ﺪرا ﺔ ﻬﺎ أه ﻬﺎ ﺎ ﺔ إ ﻰ ﺆ
ﻮ
:ا
ﺎ .وذ ﻚ ن ﺆ ﻬﺎ
و ﻮ ﺎ ﻬﺎ
ﺬي آﺎن دور هﺎم
ا ﺪو
ا ﺎآﺎ ﺎري أ ﺪ ا ﻮ
ﺈ ﺪو ﺎ .وأ ﺎ ﺎ ﺔ إ ﻰ ﻮ ﺎت
ﻮر ا ﻮف ا
ا ﺎﺎ ا ﻮ ﺔ ا ﺔ
اﺮ ﺎﺔ
اﺮ ﺎﺔ ﺬﻚ ﺎ
أراد أن ﻚ ا ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺔ
ﺎج إ ﻬﺎ آ
ا
ﺎ ا ﺮو ﺔ.
ا ﺪي،
ﻬ ا
هﺬا ا
ﺪم ا ﺎ
و
ﻬ
ﺪﺮ و
إ ﺎدة ا ﺮاءة
وذ ﻚ ﺈ ﺮاج ا
وإ ﻰ ﺎ
ا ﻬﺎ
ا ﺎرة
ﺎء
ا
ﺎ ﻬﺎ
و
ﻰ
ا
هﻮ ﻜ ﻮب
،و ﺪ ﻰ آ ﺎ ﺔ هﺬا ا
ا ﺔ
ا ﺮ ﺔ ا ﺮرة د آ ﺎ ﺔ ا ﻮث ا ﻰ أ ﺪر ﻬﺎ
ﺎ ﺔ
ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ .2007
هﺪا ﺔ اﷲ ا
ن
ﺎ ﻰ :إ ّ
ﻬﺮت ﺎ ا
ا
ﺪ
ﻮ
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا ّ ّﺔ إ ﺪى ا ﺆّ ﺎت ا ّ
ﺔ و ﺮ ) (23ر ﺎ ﺔ ،وه
ﻮا
ا ﺎآﺎ ﺎري
ّ ا ﺬآﺮ
ا ّﺔ ا
ﺎ
ﺔ ا ﻮّف
ا ّﻮ ﺔ .وهﺬ ا
وﺎ ّ
وأ ﻮا وآ ّ و
ﺔ ﺎ ﺎت ا ﺮ ّﺔ وا ﺎد ا ﺪ ّﺔ وا ّ ﻮ ّﺔ وأ ﻮال ا ﺎء.
أ
ﺮ
و
ل
ﺪ ﺔ
ﺔا
أ.
ا ﺪ
ﺚ
ﻮط ا ﺮ
ا
ل ا ﺮون ا و ﻰ
اﺰ
ﺎر
ﺪ
أآ ﺮ
أ ﺎر ﻚ ا ﺮة إ
ﺮة
ﻜ أن
ﺮج
ﺎ ﺔ ،ﺈذا ﺮآ ا ﺎذج إ ﻰ
ﺎق ،وا ﺪ
ﺔ وأ ﺪ
ﺎذج
ﺔ و ﺬاذات
درا ﻬﺎ ﺮأي ﺎ
ﺎدر ا ﺎر
ﺮا ،ن
وآ
أو
ا
ﺔ
ﺎرة
ا ﺮ ﺔ
ﺪ ﻬﺎ
ﻰ
وا
و
اﺪ
ا
ﺮ
ا
ﻮ ﺔ ﺰءا هﺎ ﺎ
ﺎرة ا
ﻰ
ﺔ
ا ﺮاث ا
ا ﺬي
ﻮل ا ﺮ ﺔ ا
ﺎ ﺔ،
و ﺮا ﺎ وأدب و ّ و
ا ﻮم ،و
هﺬ ا
ﻬ ﺔو
ﻮ ﺔ
ﺔو
و
ا ﺪ
و
ﺮدهﺎ.1
ﺮا
ﺎر
ﺮ
ﺎر
ﺎ
ﻬ
وآ ﺎء و ﻚ و ﺎ ﺮ
ﺎ ﺮ أ ﻮاع ﺮا ﺎ
ﻬﺎ
ﻬﺎ إ ا ـﺰر ا
ﺪّة ﺮات إ ﺎ ه
ﺮ ،وا
،وإ ﺎ
ﻬﺎ
ﻬﻮ ﺔ روا
ا ﺎس.2
وآﺎ
وا
ا
ﺎت
ﻮ ﺔ ﻜ
ﻬ ﺔ وا ﺎو ﺔ وا
وآ ﺮا ﺎ ﻜﻮن ﻜ ﻮ ﺔ
ا ﺬي
ا
1
م( ،ص 13
ﻮو ﺔ و ﺮهﺎ
ﺪ و ﺰوب،
2ﻬ
ا ﻜ 1993 ،م( ،ط ،1ص 13
ا
ﻮ ﺎت
ﺔ،
ﺎج ا ﻰ
ﻮ ﺔ ﺎ ﺎه ا
ﻮط ا ﺮ ) ،ا ﺎهﺮة :ا ﺪار ا
ا
ا ﺎت ا
ﻬ ﻬﺎ ا ﺎس ،3ﺬ ﻚ
ﺔ
ﻬ ﺎ
ﺪ ا ﺎر ا ﻮ ﻰ ،ا
ﻮ ﺔ،
ا ﺔا ﺮ ﺔ
ا ﺮ ﺔ وا
ﻮ ﺔ.
ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺔ2002 ،
) ،ا ﺎهﺮة :ﺎ
3
Henri Chambert-loir dan Oman Fathurahman, Khazanah Naskah:
Panduan Koleksi Naskah-naskah Indonesia Sedunia-World Guide to Indonesian
Manuscript Collections, (Jakarta: YOI, 1999), h. 13.
وﻮ ﺪ
د ﺎ هﺬ آ ﺮ
ا ﺎآ ا
ﺰال
ا
ﺔ
وا ﺮ ﺔ وا
ﻮف وا
و ﻮ ﻮع ا
ﻮف
ﺎة ا
ا
ﻮ ﺎت ﻜ ﺮ
ﻬﺎ ا
ﺔ و ﺮ ذﻚ
إ ﺪو
ﻬﻮر
ﺮ وا ﻮ ﺪ
ﺔ،
ا ﻮم ا
ﺎهﺮ
ﺎ
دورا هﺎ ﺎ
ﻮف ﺪ
م ﺎء إ ﻰ إ ﺪو
ﺎ ﻮا
ﺔ
نا
ا ﺮوف أ ّ
ا ﺮب وا ﺮس وا ﻬ ﺪ ،وآﺬ ﻚ ا
ﻮ ﺔ
أوا ﺮ
ا ﺮن ا ﺎ
ﺎر
ﺮ.4
وا
ﻮف
وا
ﻮ ب إ ﻰ "ا
ﻜ
ﻮف" ،و
ﻬﺎ هﺆ ء ا ﺬ
و ﺮه ﻮن ا ﺎء ر ﻮان اﷲ و
آﺎ
ﺮ
م ﻬﺎ.
ا
ا ﺰاهﺪ
ﻮ ﺎت آﺎ ﻜ ﺔ وا
ن ا
،آﺎ أّ
ﺎر ا
و
ﻮ ﺎت ،وآﺎن
أ ﺪي أ ﺮاد ا ﺎس.
أ ﺎ ﻮ ﻮع ا
ا
ا
ﻬﺎ
آ ﺔ
ﻮف ﺪل ﻰ
ا
إ ﻬﺎ آﺎ
ﺔ
ﺮ ﻮا
اﺪ ﺎ
ﻮن
ﺮﺔا
ﻰ ا ﻜ ﺔ ا ﺮو ﺎ ﺔ ا ﻬ ﺔ .وا ﺮ
ﺎ ﺎ .و ﺬ ﻚ،
ﻰو
ا ﺬي و
ﻮص
ا
إ ﻰ هﺬ
4
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XVII dan XVIII, (Jakarta: Kencana, 2005), h. 2-19
ا ﻜ ﺔ هﻮ ا
ﺮف إ
ﻮ ،إ )ا ﺎرف ﺎﷲ( إذ أن اﷲ
5
.
آﺎ
وذآﺮ أز ﻮ ﺎردي أزري
Jaringan Ulama
Timur Tengah dan Kepulauan Nusantara Abad
ﺔ
XVII dan XVIII
ﻮر ا ﺪ
ﻮ
ﺪد ،وه
ﺮون
ا ﺮا ﺮي) (Nurudin Al-Raniriا ﻮ
) 1068هـ 1758 /م( ،و ﺪ ا ﺮؤوف ا ﻜ
ﺔ
) Abdurrauf
1105 – 1024) (Al-Sinkiliهـ 1693 -1615 /م(،
و
ﺪ
ا ﻜﺎ ﺎري )Muhamad Yusuf al-
ﻮ
1111 – 1037) (Makasariهـ 1699 – 1627 /م( .6وه
ﺮآﻮا ﺆ ﺎت آ ﺮة
ا
و
ﺎ ﺔ ا ﺮ ﺔ ،و
و
وه
ا
ﺎل ا ﻮم ا
ﺪ ﻮ
إ ﺪو
ا ﻜﺎ ﺎري ﻮا
ﻰ
ﻮم أن
ﺔ
ﺔا
ﻮف
ﺎ
ﺎ.
23ر ﺎ ﺔ
ﺔ.
ا
إ ﺪى ﺆ ﺎ ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ﻮ ﺔ
ﺔ
أ ﻮاع ا ﺬآﺮ ،ﻬﺎ :ذآﺮ ا ﺎن ،وذآﺮ
ا ﻮاص وذآﺮ ﻮاص ا ﻮاص.
5ﺪا
،(2003ص 32
ﻮد،
ﺔا
ﻮف ا
ﺬ
ا
ل) ،ا ﺎهﺮة :دار ا ﺎرف،
6
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XVII dan XVIII, h. 197
و ﺮا
إ ﺪو
ﺔا
ﻮ
ﺎ و ﺎة ا
ﻮاء
و
وإ ﺪى ﺆ ﺎ
ا
ل ا ﺮة ا ﻰ
آ
ﺔ ﺄ
ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ
ا
ﻮ ﻮع
ﻮ
ﻮان:
ا ﻜﺎ ﺎري :درا ﺔ
ﻜﺔ
ﺪﺪا
ﺎ ﺪي ا ﺎ
-
ﻮ ﺔ و ﺪة ﺮ ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ
ا
ﺔ" وه ا
ﻮ ﺔ ﺮ 108Aﺮ
ا
ﻮ ﺔا ﻰو
أ ﺮى ،أن ا
ا
ن،
و ﺮ ﺔ ".
ه ﺎك-
ا
ﻰ
ﻮ ﺔ إ ﻰ هﺬا ا ﻜﺎن ه
ﻰ ذ ﻚ ا ﺎر ا ﺎ
"ا ﺮآﺔ ا
ب.
ﻮ ﺔ
ﺔ.
و ﺎ
و
ﺆ ﺎ
ا ﺎآ ا
ﺔ
ﺎر ﻬﺎ.
ﺆ ﺎ
ا
ا
ا ﺮو ﺔ ﻬﺎ ،آﺎن ا
ﺆ ﺎ أ ﺮا ﻬ ﺎ .وآﺎ
د ﺎ أو
و ـﺰ
ﺎر ا
م
.و
و
ﻮم أن
ا
إ ﺎ
ﻮط أ
ﺎ ﻬﺎ ،أو
ﺎرة
ﻮ ﺎت ا
ﺪ ﺎ ﺄ ﻮذة
ل
ﺔ
ﺔ
ﺔ
ا
.و ﺬا آﺎن
أن ه ﺎك أ
ا
ﺎء و ﺮ ﺎت
وإ ﺮا
أ ﺮب ﺎ ﻜﻮن إ ﻰ
ا
ا ﺬي أراد ا ﺆ
ا
ﻜﺔ ا
ا
ﺔ"
ا ﺎ
أ
أ ﺮا ﻬ ﺎ ﺪا.
هﺬا ا
ﺮح
ﺎ ﺪﺎ و
ﺎ ﺮ
وإ ﻰ ﺎ
ا
ﻮف ا
و
ﻬﺎ .و ﺬا آﺎ
ﻰ ا
ا
ﻜﺔ ا
ﻮ ﺎت ر ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ ا
ج .ا ﻐﺮض
ﺎء
ﺪد أو ،
ﺎ ﺎ ،ا ﻜ
د .ﻬ ا
ا
ﻰ ا
ﻰ
"ا ﺮآﺔ
ﺎ ﺎ ﺪة ﺮاء ا ﺪو
ذ ﻚ ،آﺎن ر ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ ا
ﺎ
أ
ه
إ ﻰ ا ﺔ ا ﺪو
ﻮ
ذ ﻚ ،آﺎ
ﻮم
ﺔ.
ﺮح أ
ﺔ"
ﻰ
ﻮى
ﺎج إ ﻰ آ ﻬﺎ
ﺎ
ه
هﺬا ا
ﺔ" ذا ﻬﺎ.
ﺚ
ﻜ ﺔ ا ﺎ ﺔ ،آﺎن ا ﺮض
"ا ﺮآﺔ ا
ﻮ ﺎت ر ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ ا
هﺬا ا
ﺔ"
ﺔ".
ﺎ ﺪ ﺎ؛
آ ﺎ ﺔ هﺬا ا
ﺪم ا ﺎ
أي إ ﺮاج ا
و
ﺎ ﻬﺎ
هﻮ ﻜ ﻮب
آ
ا
ﺎء
.وإ ﻰ ﺎ
ﺎ ورد
ا
ا ﺮو ﺔ و
ا ﻬﺎ
ﺎرة
ا ﺎت ا ﺮ ﺔ وا
ا
ﺎ
ا ﺎ
ﺪﺮ و
أن
ﺎد
ﺮج
ا ﻮﺔ
.
ا
آ ا ﺎﺔ
ﻬ
وإ ﻰ ﺎ
ذ ﻚ ،ﺎول ا ﺎ
ﺎص ا ﺬآﻮر
و ﺮا
ﺮاء
ا
ا
و ﺮّف ﺎ
ﻬ ا
إ ﺎدة ا ﺮاءة
ا ﺪي
أن ﻜﻮن ﺎ
ﺎت ا ﺮ
ن
و ﺎ ﻬﺎ
ا ﺮات و ﺎ ﻮ ﺪا ﻬﺎ ا ﻜﺮ ﺔ.
إ ﺎرة ا
و ﺎ
ا ﺪي:
{...} .1إ ﺎرة إ ﻰ ا ﺔ ا ﺮ ﺔ
(...) .2إ ﺎرة إ ﻰ وا
ا
ا ﻮ ﺔ وأ ﻮال
ﺎد
ﺎص
[...] .3إ ﺎرة إ ﻰ ا
/.../ .4إ ﺎرة إ ﻰ أر ﺎم
|...| .5إ ﺎرة إ ﻰ ا ﻮ ﻮد
ﺪا ﺎ
ﺎت ا
و ﺮح ا ﺎ
ا
ﺬ
.6إ ﺎرة إ ﻰ ا ﺰ ﺎدة
ا
ﻰ
ﺪا ﺎ
و
آ ﺎ ﺔ هﺬا ا
ﺪ
ﻰ ا ﺮ ﺔ ا ﺮرة
آ ﺎ ﺔ ا ﻮث ا ﻰ ا ﺪر ﻬﺎ
ا داب وا ﻮم ا
ا ﻜﻮ ﺔ
هـ.
ﺎ ﺔ
د
ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ آ ﺔ
ﺮ
ﺎ ﺔ
ﺔ
هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﺎآﺮ ﺎ .2007
ﻮات ا
ﺚ
هﺬا ا
إﻰ
ا ﺎب ا ول :
ا ﺎب ا ﺎ
ﻮى
ﻰ
ﺪ ﺔ ،و
ا
ﻜ ﺔ وا ﺮض
ا
و
ﻮات ا
:
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ا ﻜﺎ ﺎري،
ﺔر
ﺬ
و
108ﺮ
ﻮ ﺎ ﻬﺎ.
ا ﺮآﺔ ا
:
إ ﻰ ا ﺔ ا ﺪو
:
وا
و ﻬ ا
ﻰ ﻮﺪ و ﺄ و ﻮ
وأ
ا ﺎب ا ﺎ
ﺔا
ﻮ
ﺎ وﺆ ﺎ .
و
ا ﺎب ا ﺮا
ﺎة ا
ﻮي
و ﺪﺪ
.
:ﺎر
و
ا ﺎب ا ﺎ
ﺔ أ ﻮاب وه :
ﺎ ﺔ ،و
ﺮا ﺎت
ﺔ
وﺮ
ا
ﺔ.
ﻮي
ﻰ
ﺎ
ا
ﺮا
ا
ا ﻮا
ا ﺎب ا ﺜﺎ
ﺎة ا
ﺎر
ا ﺎج ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
أ .ﻮ ﺪ و ﺄ
وﺪ ا
ﻰ
ﺎ ﺔ
ا ﻮا
ا
ﺪ ﺔ ﻮا ) Gowaﻜﺎ ﺎر( ،ا
ﻮ
و
ﻮب
ﻮ ﻮ 1627
ﺎ أو Cape Town
ﺬ ﻮ
ا ﺮن و
وأ ﻬﺮ ﻮ
،
د ﺔ ،وو ﺎ
23ﺎ ﻮ
ﻰ ﺪ
ﺪ ﺔ رأس ا ﺮ ﺎء
ﺔ 1699م.7
ﻜﺔ ﻮا ،إ ﺪاء
ا ﺔ ا ﺮ ﺔ ،وأ
ﺮا ﺔ
8ﻮال 1036ه ﺮ ﺔ
ﺮاءة
ﻜﺮ،
ا ﺮأن
ﻮم ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﻮم ا ﺮ ﺔ
7
Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, (Jakarta: Pustaka Panjimas, 1972),
Cet. 2, h. 37
ا
ﺔ
ا
:ا ﻮ وا
وا
ﺮف وا ﺎ
إﻰ
وﻜ
ﻮف.8
إ
ﻮا ـﻮ Gowa Talloﻜﺎ ﺎر،
ﻮ
ﺮ 1645م
22
ذه
ا
ﺎن إ ﻰ أ ﻬ
ا ﺮا ﺮي و
اﺪ
ّ ذه
ﺎ
ﺪ اﷲ
ﺪا ﺎ
ز ﺪ )ا
(
ا ﺪ
وإ
ا
ا
ا ﺮ
وا ﻰ
إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا
إ ﺎزة
ا
ة إ
ا ﺪ
أ ﻮب ا ﻮ
ﺎب
ﺎل
و ّ
ﺔا
إ ﺮاه إ
ﻮ ﺔ،
وأ ﺎم ﻬﺎ
ﺎ و ﺰور
ا ّ
ﺮة
ﺮهﺎن ا ﺪ
ﻬﺎب ا ﺪ
ا ﻜﺮدي
إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺮ ﺔ ،وأ ﺮا وا
ﺮ
ﻬﺎ ﻰ ﺪ ا
ا ﺮ
إ
ﺪ ﺔ ،و
ﺮ ﺔ ا ﺎدة ا
إ ﻰ ﻜﺔ ا ﻜﺮ ﺔ داء ﺮ
ّﻰ اﷲ
إ ﻰ ا ﺎم و
و
ا
ّ إ ﻰ ا ﺪ ﺔ ا ﻮّرة ﺰداد
ر ﻮل اﷲ
ﺎ
ا ﺮ ﺔ ا ﺎدر ﺔ و ﺎل ا
ﺎﷲ و ﺎل
ﺮة
أ
ﻮر
ﺎزة ﻬﺎ،
أ ﻬ إﻰ ا
ﺪ
إﻰ
ه ﺎك ا ﻰ
ﺎن ّ Banten
أ ﻮ ا ﺮآﺎت أ ّﻮب
ا
أ ﺪ
،و ﻰ إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺔ
و ﺎ ﺪر ﺔ ا
و
إ ﻬﺎ
،
ﺎج
ا ﻜﺎ ﺎري )،"(1627-1699
ﻮ
8ﺔ ﻮ " ،أ م إ ﺪو ﺎ :ا
ﺔ
ﻜﺎ ،ﺪ ،1ﺪد ) ,3ﺎآﺮ ﺎ – PPIM :ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﻮد ﺎ إ
ا ﻜﻮ ﺔ 1994 :م( ،ص.(154 .
ا ﻮ ﺔ ،و ﺬا ﻚ أ
ا
ﻮ
ا ﺎج ﻮ
أﻮ ا
ا ﻜﺎ ﺎري" .و
اﺪ ﻮ ﺔ
أ ﺎب آ ﺮة وأ
ﻮ
وا ﺎذ ﺔ
ﺎ
أ
هﺪا ﺔ اﷲ ﺎج ا ﻮ ﺔ
ﺎ
وا ﺮ ﺎ ﺔ
وا ﻬﺮاود ﺔ وا ﻮ و ﺔ وا ﺪر ﺔ وا
ﺎد ا
و
ﻮ
ا ﺎس
ﺮ
ا ﺮ ﺔ ا
ﺮى
ﻬﺎ:
وا در ﺔ
وا
ﺪﺔ
ﺪو .9
إ ﻰ ﻮا ﻮ Gowa Tallo
د وﻜ
ا
إ
"
ا
ﺮ ﺎن ﺎ ﺎب أ
ﺮوب
د ،ﺪ ﺎ
ﺎ
ا
اﺪ
ﺎن
ﺪ ا ﺮآﺔ ا ﻬﻮ ﺪ ﺔ ،VOCوأرو ﺎ آﺎ Aru Palaka
إ ﺎز ﻬﻮ ﺪ
Bogaya
ﺎ أدى إ ﻰ إ ﺎ ﺔ آﺎ ﺎ ﺎري ﻮ ﺎ ﺎ Kapari
ﺮ ،1667
18ﻮ
ا
ﺎن
و
ﺎن Speelman
ﺎ ﺔ ا ﻬﻮ ﺪي ،وآﺎ
ا
ﺮﺔ
ﻜﺔ ﻮا Gowaأو ﺪ
ﺎق ا ﺪ
ﺆو ﻬ وهﺬا
ا ﺎ
م
و
ﺎ
ا
ا
ﻮ
.
ا
ﺮ و ﺮب ا
ﺎر ﺔ ا ﺪ ﺎج و ﺎدة ا
ﺬ وأ
ﺎ و ﺮض
إ
اﺪ
ﺔ هﺬا
ا ﻬﻮ ﺪ
ﻜﺔ وا
ﺎر ا
ﺎر
ﺎل ا ﺎ ﺔ
ا ﺎر
ﻜﺮات و
ﺎم .و ﺬ ﻚ ﺎدى ﻮ
ﻬ أن
ﺮوا
ا ﺪور ا ﺬي ﺪأ
Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, h. 42-43
9
ﺎه ا
وأ
ا
ﻮا
ﺔ
ء ﺄن ا
ﺔ ا ﺪ ﻮة
د و ﺎر ﺔ ا ﻜﺮات .و ﻜ ا
ا ﺎس ﺎ ﻜ
هﺬ ا
ﻜﺎن
ﺎل،
ذﻚ
ﻮا ﺎدام أن ﺎآ ﻬﺎ
ﻮ
آ ﺔ اﷲ ،و ﺮك ا
م
ﺎن
ﻚ
أن ﺄ ﺮ
أن
ﺮ ﻮ
ا ﻮع ا ﺬي
ﻰ
ﺮ ﺪ أن
ﻮا ا ﺮة ا ﺎ ﺔ ﻮ ﻬﺎ إ ﻰ ﺎن
ﺔ .101672
و
ﺎن ا ﻰ ﻮ
و ﺮح ا
ﺎن ﺪوم ا
ﺎ ﺎ وهﻮ
ﻬﻮرا
ودا ﺎ
وا
ﺎ
ﻮ
و
ﺪ ا
ﺎن ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ ،Tirtayasa
وﺮ إ
وأ
ﺎ
ﺎ
ﺎر .و ﺎر ﻮ
ﺮ ﻮ .وآﺎن
ﺎج وه
ﺎس إ ﻰ
ﻮا
ا
أ ﺎذا
ﺎ ﺎ
ﻮا
ﺪاء
ﺎ
اﺪ ﺎ
ﺮة.11
آﺎ
ز
ﺪ ﺪوم ا ور
ﻜ ا
ا ﺬي
،1676
10
ﻬ ا ﺮ ﺔ
ﺎد و
ا ﻬﺪ
،ﻮد ﺎ إ
أآ ﺮ ﺪاء و ﺎ ﺎ
ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ Agung Tirtayasa
ﻮدة
ﺪﺎ
ﺔ ﻮ
ﺎن أ ﻮ
ﺎ
ﺎزا ﻬ
ا
ﻜﺎ ،ص158-157 .
وﻜ
وآﺎن
ﺎم
ﻰ ﺎ
11
Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, (Jakarta:
Yayasan Obor Indonesia, 1994), Cet. Ke-1, h. 97
ا
Sultan Hajiآﺎ
ﺎن ا ﺎ
وآﺎن
ﻬ
ﺮﺎﺎ ﺎ
وﺪ و
ا
آ
وآﺎن هﺬا
ﺮف ا
آﺎن ا
وا
ا ﻬﺪ ا
ﺎ
ﺮ
ر ﺎت أ
ﻮ
ﻜﺎ ﺎ
ﻜﺔ وا
ﻜﺔ.
ا
ﺮ 1684وهﻮ
ﺎن
ا
ﻰا
ﺪ ا
ﻮا /ﻜﺎ ﺎر( أ
ا
ا ﻬﻮد .وأ
د
ا ﻜﻮ ﺔ.12
أي ﺪ
ﺄن ا
أ
ﺮد ا ﻬﻮ ﺪ
إ ﻰ ﺰ ﺮة
ﺔ
57
ﻮ
م
و
ن Ceylon
ﺮ .وا
إﻰ
ﺮت
ن ،و
) Tumenanga ri Lakiung
ﺎ
ﺎت ا ﻬﻮ ﺪي أن
ﻰا
ﺆون ا
ﺎن ﺮ
و
ﺎن
ا ﺬي
ﺎن وا
ﻰ
12
ﺎء
ا
ﺎ ا
ﺪ
ﺎظ و ﺎ ﻬﺎ
ﺆو ﻬﺎ و ﺎز ا ﺮب
ا
ﺎن ا ﺎ
ﺎزات وأ ﺎح ا ﺮ ﺔ ﻬﻮ ﺪ
وذ ﻚ
ا
ﺎ ﻬﻮ ﺪ
ﻰ ﺎ
ﺪة
هﺬ ا
ﺪ إﻰ
ﻮا
ﺎء،
ﺎن
ا ﻮر
د ) ﻮا( ،و ﻜ
ﻮات )(1694-1684
12
Nabilah Lubis, Menyingkap Intisari Segala Rahasia; Karangan Syekh
Yusuf Al-Makasari, (Bandung: Mizan, 1996), Cet. Ke-1, h. 22.
ن .وه ﺎك
ﺬآﺮ وأ
ل ﺮة ا
ا ﺪﺪ
ن آﺎ
ا ﺪ ﺔ وا
اﺮ ﺎ
ﺪ ا ﺔ ا ﺎ ﺔ أو
رأس ا ﺮ ﺎء ا
و
أﺮ ( أ
ا
ﻜﺎ ﻬ
ﺪﺮ
7ﻮ ﻮ 1693
ا ﻜﺎ ﺎري
ﺮور ا ﺰ ،و
ﻮ
ا
ا
ا
ا
،وه ﺎك ﻮ
زﺪ
Zandvleitﺪ ﺔ ا ﺮأس ا ﺮ ﺎء ا
ﺎ
أ ﺎ
ه ﺎك ﺎ
ا ﺮب وا ﻬ ﺪ وا
وهﻮ
73
23ﺎ ﻮ
ﺎﺔإﻰإ
ﺔ .1699وأ
ا
ﺎت
ﻮال
ﺎ
ﺎم ا
ا ﻜﺎن
ﺮ
أو Cape
ﺎ
ﺎم
ﻮ
ﺔ ﺰوار ا
ﺎر ﻜﺎ ﺎ ﺪ ﺎ.14
وأ ﺮت ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا ﻜﻮ ﺔ
ﻜﺎ ﺎر ﻮ ﺎة ا
أ
و ﺮه .وآﺎن أآ ﺮ
ﻮ ،و
ﻮ
) ﻮب
ﻮر و
ه ﺎك
وأ
ﺎ
ﺪأت ﻜﺎ ﺮ أ ﺪاده
ا ﺎس و ﻬ
Town
إﻰ ﺪ ﺔ
ﺪ ﺔ رأس ا ﺮ ﺎء ا
ﻮ
ه ﺎك ا ﺬ
وﻮ
.13
ﺎ أو .Cape Town
ل ﺮة و ﻮد
ا
ﺮص آ ﺮة
ﻮ
ﻜﺔ
ﺎن و ﻜﺔ ﻮا
.و ﻰ ا ﻮر
ﻬﺎ أن
13ا ﺮ ا ﺎ ،ص50 .
ﻜﺎ،ص162 .
14ﺔ ﻮ ،ﻮد ﺎ إ
آ
ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا ﺈ ﺎدة
ا ﻜﻮ ﺔ
ﻬ
أن وا
ﻬﺬا ا
ﺪ إ ﻰ أرض و
،و ﻜﺮر ا ﺮ ﺎء ﺮة ﺪ أ ﺮى إ ﻰ
ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا
ا
ﻰ
.Tumenanga ri Lakiungو
ﻮات
ﺮور
ا
و
و ﺎ ،وذ ﻚ
إ ﻰ ﻮا
د
ﺎ ﺔ
ا ن ﺮ ﺔ آ ﻮ ،Lakiungا ﻰ
ﺎم ا
وا ﻬﺮ
،وﻜ
ﻮ
ﺎن
ﺪ ا
ﻮ
5أﺮ
ﺔ .1795
ﺪ
ا ﺎم ا ﻮ ﻮد
ﺪ
ﺪ ﻜﺎن
ﺪ ا
ﻰ
ﺪ ﺔ ﻜﺎ ﺎر.15
ﻮب
ﺈ
و
آﻮ ﺎ ) Kubangا ﺔ .16(Kubang
ب.
و
ﻮ
و
ﺬ وأ
ﺎ
.1ادا
ﺎ
:
ر ﺎ
Daeng Ritasammeng
وهﻮ أول
ﻜﺮة
ا
ﻮ
17
ﻮم ا ﺮأن
ﻮا .Gowa
15
Tudjimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, (Jakarta: UI
Press, 1994), h. 9-10
16
ﺔ ﻮ
،ﻮد ﺎ إ
ﻜﺎ ،ص163-162 .
Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 97
17
Datuk Ripanggentungan ﻮ ﺎن
دا ﻮك ر ﺎ.2
18
ﻮا
ﺎ
وهﻮ، ﺮ
ﻮم ا ﺔ ا ﺮ ﺔ وا
ﻰ
ﻮ
أ
وهﻮ
ا
و.Bantoala
.ﻮف
19
ا
Jalaluddin Al-Aydid ا ﺪ ﺪ
لاﺪ
و،Cikoang
وهﻮ
ﻜﻮا
ﺎ
.ﺮ
20
21
وا ﻮ ﺪ وا
وهﻮ
ﻮ
(1658/1068) ا ﺮا ﺮي
ﻮر ا ﺪ.4
(1664/1074)
ﺪا ﺎ
15
ﺪ
ﺪ اﷲ
أﻮ
(1673/1084) ا ﺰ ﺪي
إ ﺮاه
(1690/1101)
ا
ا ﺪ
ا
ا.5
ا ﺪ.6
22
23
ا ﺮهﺎن ا ﺪ
ا ﻜﺮدي ا ﺮ
ا.7
ﻬﺎب ا ﺪ
ا ﻜﺎن
19
.3
18
Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 87
20
Tudjimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, (Jakarta: UI
Press, 1994), h. 12
21
Martin van Brenish, Tarekat Naqsyabandiyah di Indonesia, (Bandung:
MIzan, 1997), Cet. 4, h. 40
22
Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 87
أ ﻮب ا ﻮ
أ ﺪ
أ ﻮ ا ﺮآﺎت أ ﻮب
ا.8
ا ﺮ
24
(1771/1071)
(1656/1066) ﺎب
ﺪاﷲ ﺎ
ﺪاﺪ
(1656/1056)
ﺪ ﺮزا إ
(1707/113)
ﺪي ا
ﺮ
ا
اﻮ
.10
.11
ﺪ
.12
( ﺪ ا ﺰرو )ا ﺪ
.13
25
ا
ﺎ
.9
ﺪ ا ﻜﺮ ا هﻮري.14
:ﺬ
و
ﺪ ا ﺎدر ﺎر.1
Abdul Qodir Maraeng
.Majeneng
26
ﺮﺮاﺮﺎ
23
24
ﺮا
ﺪا
أﻮا
ﻮر ا ﺪ
27
ﺎن ا
ﺪ ا ﻬﺎر )ا.3
(
ا.2
ا ﺮ
Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, h. 43
25
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XII dan XIII (Jakarta: Kencana, 2005), Cet. Ke-2, h. 217.
26
Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, h. 45
ﺮ
Kaisar Auranzab
28
ﺎ
آ ﺮ أورا ﺰب.4
(1119-1071) Alamgir
: ﺎ
ا ﺎوي ا
ﺪ ا ﺮؤوف
Sinkel
ﻜ
إ ﻰ ا ﺰ ﺮة
ا
آ ﺎ،ﺎء
25
ﺪة
ا
ﻮ ﺔه
و،
ﻮ
و،ﺔ
وهﻮ. ا ﻜ
وهﻮ.
ﺎ
وا
إ ﺮاه
وﺪ.
أ
ا ﺮ ﺔ ﺪة ﻮا
19
15 و،ﺎ ﺬة
ﺎء أ
ﺎن و ﺪ ا
وإ
ﺎ ﺮ،1615 ﺔ
أه
.
ﺪ
ﻮر
و
ﺪ ا ﺮؤوف ا ﻜ.1
(1693/1105)
ﻮري
أ
ا
17 ﻰ
و ﻜﺔ وا ﺪ ﺔ وز ﺪ وا
ﻰا ﺮ
ﻮ
ا
ﺎ وأ ﻮ ا ﺎ
ﺎدق
29
ﺪي.2
ﺪ
27
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XII dan XIII , h. 224
28
Tudjimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, h. 12
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XII dan XIII , h. 227
29
وه
ا ﻬ ﺪ ،وا ﻰ ﻬ
و ﺎل ا
أ
ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
ن )،(Ceylon
ر ﺎﺔ
ﺔ ا ﺎة
ﺎ :
.3أ ﻮ ا
ﺎن أ ﻮ
ﺪ ا ﺎح )ا
ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ( )-1651
30
(1682
ج .ﺆ ﺎ
ﺮك ا
وا
ﻮ
ﻮف،
ﻮ ﺔ ﺪ ﺪة
ا
ﻬﺎ:
.1
ا ﺮآﺔ ا
.2
ﺪا ﺔ ا
.3
د ا
ﺔ
ﺪي
ء
.4
آ ﺔ ا ﺬآﺮ
.5
ﺔ
.6
ﺆ ﺎ
ق
ا ﻮا
ا ﻮ
ﺎن
ا
ﻮ ﺔ
ا ﻮر ﺪ
30
Oka Candra Sasmita, Sultan Agung Tirtayasa, (Proyek Inventarisasi
Dokumentasi Sejarah Nasional: 1981), h. 2.
ﺎ ﺔ
.7
.8
آ ﺎب
إ ﺮاب
إ إ اﷲ
ﺎء ذآﺮ
إ إ اﷲ
هﺬ ﻮا ﺪ ز ﺔ ا
.9
آ ﺔا
.10
ﺎ
وا
ﺎت ﺎ ﺪ
ا ﺎﻜ
ﺪ ﺔ ا ﻮا ﺪ ا ﻰ ﺎ
.11
.12ا
ا ﺪ
ﺎت ا
ا ﺎﺪ
ﺪ
ﺔ
.13ﺮة ا
.14ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا
.15
ﺔ ا ﺎة
.16
ﺮار
ﺮا
ﺎر ﻬﺎ ﺔ ا
.17ر ﺎ ﺔ ا
إﻰ ا
ﻮ
ﺎر
ﺎن وز ﺮ آﺎرا
اﷲ
.18
ﺰ ا ﺎ ﺔ وا ﻬﺪا ﺔ
.19ﺎج ا
ﺮار
.20
ﺔ ا ﺮار
.21
ﺔا ﺎ
ﺎرب ا ﺎر
ا
.22ا ﻮ ﺎ ﺎت ا
.23ز ﺪة ا
ﺮار
ﺪئ
ﺎت
ﺮات ا
ﺎب
ﺎرب ا
ﺎر
ﺪ
ا ﺎب ا ﺜﺎ ﺚ
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ه ﺎك –
ﺔ
ا
ﺎو ﺪا ﺎ
ﻮ ﺔ
ﺔ
ﻮ ﺔ و ﺪة
–
ا ﻜ ﺔا ﻮ ﺔ
ا ﺮآﺔ
ﻮ ﺔ ﺮ
ﺎآﺮ ﺎ :ا
108Aﺮ .
وأ ﺎ ﺆ
ﻮ ﺔ ﻬﻮ ا
ا
آ ﺎ هﻮ ﺬآﻮر
أ .ا
ب
ر ّ
ﻮ ﺔ ﺪأ
ّﺮ و
وا ّ م
ﺎ
ّﺮ ﺎآﺮ
ّﺪ ﺎ
ﻰ
آّﻬ أ
ا ﺮ ﺎ ﺔ "هﺬا آ ﺎب ا
و ﺎ
ﻮ
و
ﻮ ﺔ:
ا
ﻮ ﺔ ﺮ 108 Aﺮ
هﺬ ا
وأ
ﻮ
ﺪ ﺔ ا ﺮ ﺎ ﺔ .و ﺎ
ا ﺎج ا ﻜﺎ ﺎري
أ ﺪ
ا
ﺎ
أو ﻬﺎ ـ ))
ا
اﷲ ا ّﺮ
ب ا ﺎ
ﺪ ﷲ ر ّ
ا ّﺮ
وا ّ ة
ّﺪ ا ﺎم ا
ﺎء وا ﺮ
.(( ...و
هﺬ ا ﺪ ﺔ ﻮ ﺪ
ﻰ ا ﺮآﺔ ا
ﻮ ﺔ ر
ا ﺔ وا ﺪ
و ﻰ أ
ﻮان
ﺔ".
A 108ﺮ
هﻮ ا
ﺎن
) ،(1775 – 1816وآﺎ ﻬﺎ
ﺎ
ﻮ
ا
ا ﺎ
إ
ﻮ ﺔ
و ﺎﺔ و
ﻰ
ا
ا ﺮ ﻰ هﺎرون
و
ﺔ" ا ﺎ
ﺔ،
"ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ
ﻮ ﺔ ،و
ﺔ 79 – 68و ﺎ ﻰ
ﺔ،
)(576
ﻮ ﺔ اﺮ ﺎ ،وﺮ
ﻚ ا
ﻰ أ ﺮ .وهﺬ
ا ﺎ
ﺔ اﺮ ﺎ
ﺮ
ا ﻰ ﻮ ﺪ
ﻬﺎ:
اﺮ
(1
ا
)ص ،(35 – 4 .ﺎ
زآﺮ ﺎ
ﺎري
ا ﺮا ﺮ وا ﻮاهﺮ )ص،(50 – 36 .
(2
ﻬﻮل
ا ﺆ
ﺎ
(3
ﻮ
)ص ،(61 – 52 .ﺄ
ا ﺎﻜ
ا ﻜﺎ ﺎري
آ ﺔ ا ﺬآﺮ )ص ،(66 – 62 .ﺄ
(4
ﻮ
(6ا ﻮا
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
(5ا ﺮآﺔ ا
ﻮ
ا
ﺔ )ص ،(79 – 67 .ﺄ
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
ا ﻮ
– ،(91ﺄ
ﻮ ﺔ )ص80 .
ﺔ
ﺎن
ا
ا
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري
وا
(7آ ﺔ ا
،(110ﺄ
ﺎت
ا
ﺪ
ﻮ
)ص– 92 .
ا ﺪ
ا ﻜﺎ ﺎري
ا ﺎ ﺔ وا ﻬﺪا ﺔ )ص ،(117 – 112 .ﺄ
(8
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
(9ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا
،(124
(10ﺮ ا
ﺎر و ﻬﺎ ﺔ ا
ﺎر )ص– 118 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ﺮار )ص ،(141 – 126 .ﺄ
ﻮ
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
(11د ﺎ
ا
ﺮار )ص،(167 – 143 .
(12ﻬ ﺔ ا ﻮ ﺮ )ص،(209 – 168 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ﻬﻮل ا ﺆ
ا ﻜ ﺔ ا ﻬ ﺔ )ص،(249 – 210 .
(13
ﻬﻮل
ا ﺆ
(14ا
ﺎن ا ﺎ ﺔ )ص،(254 – 250 .
(15ا
ﺔ ا ﺮ ﺔ )ص ،(268 – 256 .ﺄ
ﻬﻮل ا ﺆ
اﷲ
ا ﺮهﺎن ﻮري
(16ر ﺎ ﺔ ا ﻮ ﻮء )ص ،(363 – 278 .ﺄ
ﻮ
(17
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺪ )ص،(405 – 366 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ﺪ ﺔ ا ﻮا ﺪ )ص ،(410 – 406 .ﺄ
(18
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري
(19ا ﺮار ا
ة
،(421
ﺎن
ﺎر ﺔ ا ﺔ )ص– 412 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ﺮ ا هﻮت )ص ،(427 – 422 .ﺄ
(20
ا
ﺪ اﷲ
ا ﺎرف
(21و ﺪة ا ﻮ ﻮد )ص ،(431 – 428 .ﺄ
ا
ﻮ
ﺪ
(22ا ﻮث ا
)ص،(440 – 432 .
(23ﺎن اﷲ )ص،(447 – 442 .
(24ا ﻮر ا ﻬﺎدي إ ﻰ
،(464
ﺮ
ﻬﻮل ا ﺆ
ﻬﻮل ا ﺆ
ا ﺮ ﺎد )ص– 450 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ا ﺎرف )ص ،(469 - 466 .ﺄ
(25
ﻮ
(26د
ا ﺎم
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
ا
ء )ص ،(480 - 470 .ﺄ
ا
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري
(27ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا ﻮ
ا ﺆ
ﺔ )ص،(487 -482 .
ﻬﻮل
(28ا ﻮ ﺎت ا ﻬ ﺔ )ص ،(534 – 516 .ﺄ
ﺪا
ا
زآﺮ ﺎ
ﺎري
(29ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا ﻮ
ﻬﻮل
ﺔ )ص،(534 – 516 .
ا ﺆ
(30ز ﺪة ا
ﻮ
ﺮار )ص ،(707 – 570 .ﺄ
ا ﻜﺎ ﺎري
و ﺎس ا ﻮرق 10،6 x 16،8س .م .و
ﺪا .وآﺎ
ا
ا
ﺎ ﺔ 2،1س .م.
ﻰ و 1,2س .م.
وا
وهﺬ ا
ﻮ ﺔ
ﻰ آ ﺮ وا
وا
ﻮد ،ا ﺮ ا
ﻮ ﺔ ﺎ ﻜ ﺔ ا ﻜﺎ
ﺪم
ﺔ
ﺎل
ا ﺮا
ﺮ
ﺮ ا ﺬي
) .( Rubrication
ﺔا
اﷲ
ﻚ ﺬآﺮ اﷲ ﺎ
و ّ أه ا ﺬّآﺮ ه أه اﷲ ﺎ ّﺔ
ﺎذآﺮ اﷲ أ ّﻬﺎ ا ّﺎ ﻚ ﺄي ذآﺮ
و ّ أ
ا ﺮ :ا
ﻮ ﺔ )) ...ﺎل ا ﺆ
هﺬ ا ﺮّ ﺎ ﺔ ا ﺎرآﺔ ﺬآﺮ
ّ
ﺎ
ا
ﻰ.
و ﻜﻮﺔ
ا ﻜ ﺎ ﺔ ﻮ ﺎن
ﻮد هﻮ أآ ﺮ ا
و ﺎ ﺔ هﺬ ا
ا
ﺰال ا ﻮرق
و 0،6س .م.
ا ﺮى و 2,2س .م.
ا ﻜ ﺎت ا
اﷲ
ا
ا ﺬّآﺮ ﻮل
ا ذآﺎر و ﻜ
ا ا ّ اﷲ و ﺎل
ﺎل
ّ اﷲ
ﺮ ا ﺬّآﺮ ا ﺎ
و ﺎل
أ
ﺮ ا ﺬّآﺮ ا ﺬآﺮ ا
ﺎ إذا أ
ﺪا أ ﻬ
اﷲ
أراد اﷲ ان
اﷲ
ﺎ
ﺪا أ
ر
ذآﺮ و ﺎل
ﺬآﺮ و ﺎل اﷲ
د
أ
ﺬا
ذآﺮ
و
ﺮ ﻬ روي
أ ﺮا ﺆ
اﷲ
ﺪاو ﺔ ذآﺮاﷲ و ﺮ ذ ﻚ
وا ﺪ ّﺔ
ذآﺮ
ﻮآﻚ ّﻰ ﻜﻮن
ا
ﺎر
ّﺪ
هﺬا.((.
ب.
ﻮ ﺎت ا
ا
ﻮ ﺔ
ﺎدة ﺎل ﺎ
ﻰ
ا ﺎت وا
ﺔ ا ﺬّآﺮ ﺎ
ا ﺮ وا ّ ﺎدة إن آ
ّﺪ ا ﻜﻮ
ذآﺮ
وآﺮّم و ﻬ أ ّ ﺎل ﺎ ر ﻮل اﷲ دّ
ﻰ أ ﺮب ا ﺮق إ ﻰ اﷲ ﺎ ﻰ وأ ﻬ ﻬﺎ
ﻚ
ّ اﷲ
ﺎ
ذآﺮ
ذآﺮ
ﺎ
ﺎل
و ّ إذا
ﺪ
ا ا ّ اﷲ
و ﺎل أ
ا
ﺬآﺮ
ّ اﷲ
ﺪ أو ﺎ أآ ﺮ
و ّ إذا أ
ا ﺪ ّ
ّ و ﺎل
ﺮ ا ﺮّزق ﺎ ﻜ
و ﺎل
ﺎد ﺎ
ﺎد
اّﻮﺔ
ﻬﺬا ﻜ ﻚ ﺎ أ
ﺮ ﻚ و
ﺎ
ﺎد اﷲ
ﺎ ا ّ ّ ا ﻜﺮ وا ّﺮ ﻮل
ّﻰ اﷲ
ﺎ
و ّ و
ﺎ
ا ﺎ
و ﺪ أن
ﺔا
وآ
وأ ﻮا
ﻮف
و
و
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ﺔ و ﺪ أ ﻬﺎ
ﺔا
ا ﺬآﺮ
ا
ﺎ
وﺎ
ا ﺬآﺮ إ ﻰ
ﺔ ا ﻮ ﺔ.
ﺔ أ ﺎم ذآﺮ ا ﺎن وذآﺮ ا
وا
ا ﺮ .ﺬآﺮ ا ﺎن وهﻮ ذآﺮ ا
اﷲ ،وهﺬ ا ﻜ ﺔ ﻮت ا ﺎن و ﺎة ا
إ اﷲ ﺎ ﻰ و
ﻮد
وا
ﺎت وهﻮ ﻮل
ﻮب أو و
وذآﺮ ا ﺮ وهﻮ ا
ﻰ
ﺔإ
ﻮب
وهﻮ ذآﺮ ا
ﺔ وهﻮ ﻮل اﷲ اﷲ وهﺬ ا ﻜ ﺔ ﻮت ا
ﺎرة وا
إ إ
،وه
ﻮ ﻮد إ اﷲ ﺎ ﻰ .وذآﺮ ا
اﷲ ﺎ ﻰ و
وذآﺮ
ﺮد
و ﺎة ا ﺮوح.
ﺎس وهﻮ ﻮل هﻮ هﻮ وهﺬ ا ﻜ ﺔ
ﻮت ا ﺮ و ﺎة ا ﺮ.
و
ﻰ
ﻰ
إ إ اﷲ ﻜﻮن
إ إ اﷲ
ا ﺎهﺮ ﻬﻮ
ﺎ ﻰ وا ﺎت أ ﻮه ﺔ
ا
و
،وأ ﺎ
ﺔ ﻬ ا ﺎت و ﻮد اﷲ و
و
ا ﺎهﺮ وا
ﺬآﺮ ﻜ ﺔ
ﻬﺎ
ﺎ ﻬﺎ
ﺎ
وهﻮ ا
ﻰ ﺎ
ا ﺎ .وا ﺎ
أ ﻮه ﺔ ﺎ ﻮى اﷲ
ﻰ هﺬ ا ﻜ ﺔ
و ﻮد ﺎ ﻮى اﷲ ﺎ ﻰ.
إ إ اﷲ
و
ﺔ ،وأ ﺎ
إ ﻰ أر ﺔ أ ﺎم ﺎ ول
ﺎهﺎ و ﺮ
ﺎ ﻬﺎ
ﺎ و
ﺪق ﻬﺎ
ﺎ ﺮ
ﻰ ﻮام ا ﺆ
ﺎهﺎ ﻬﻮ
ا ﺬوق وا
ﻬﻮ
ﺔ
ﺎ ﻬﺎ و ﻰ
آ
إ اﷲ ﻬﻮ
ﻰ
و
ا
ﻮى اﷲ و
ﺔ
ا ﺎص .وا ﺮا
ﺮى
ﺪ ﻮ
ﻬﻮد
ﺎص ا ﻮاص.
ا ﺬاآﺮ ﻰ
وه
.وا ﺎ
ﻰ ﺎﺮ
ﺎ ﻬﺎ و
ﺔ
ﺔ ا ﻜﺎ ﺔ
ﻮل
ﻜﺎ ﺔ
ﺪ ا ﺬآﺮ وه
إ إ اﷲ ،و ﻜﺎ ﺔ ا ﺮوح وه
ﻮل اﷲ اﷲ ،ﻜﺎ ﺔ ا ﺮ وه
ﻮل هﻮ
ﺔ
هﻮ.
و ﺮح ا
آ ﺔ ا ﺬآﺮ ﺄول ﺎ ﺪأ ﻜ ﺔ
ﻮ
ا ﺮة إ ﻰ ﻮق ﺎ
ﻜﻮن ﺎ
ا ﺎ ﺔ ،و ﻜ ﺔ إ
ه ﺰة إ و
ا ﺎرى
ﺎ
ﻜﻮن ا
هﺎءهﺎ
ﺎ ﻮى اﷲ
إﻰ ﺎ
ﻜ
ﻰ
ﺎ ﺔ
ﺮب ا ﺪ ﺪ
و ﺮح أ
ا
ﺎا
ﺎم
و
ﺎم
آ ﺮة
ا
ﺔ وه ﺎك
ﻰ
ا
ﻰا
ﻮى اﷲ ،و
ز ﻰ .و
إن
ﻮ ﺮى
ا ﺪن.
ﻰ ا ﻮ ﺔ ﻮل أ
ﻮ
آ
إﻰ ﺎ
ﺮب ﻬﺎ
ﺮار
ﻮري أ ﻬﺎ ﻮ ﺔ
ا ﺪ ﺎغ
،و ﺪ ذﻚ
ﺪ ﻮ إ اﷲ و
ﻮل
ا
ﻮﺔ
ﺔ ﻮﺔا
هﻮى ا
ا ﺪ وا ﻜﺮ
ر ﺔ اﷲ و
و
ﺎ
و
ﺔ ﻮ ﺔ ا ﺮ ه ا ﺮار
ﺬآﺮ اﷲ
ﺮا ﺔ ا
ﺔ ﻮ ﺔ ا ﺮوح ﺪم ا ﻮط
ﻰ
وه ا ﻮف
ﺎ ﻮى اﷲ.
ﺔ ا ﺮ ﺎت ﺎ و ﻰ
ﺬاب اﷲ ﺎ ﻰ و
ء .وا ﺎ ﺔ ﺮا ﺔ ا ﺮوح وه ا ﻮف
ﻬﺎ ا ﺪ وا
و
ص
وا
ﻬﺎ
ﻬﺎ ا ﺮ ﺎ
ﺎرا ﺔ اﷲ ﺎ ﻰ
.وا ﺎ ﺔ ﺮا ﺔ ا ﺮ وه
ا ﺮ ﺔ ﺄن اﷲ ﺎ ﻰ هﻮ أ ﺮب
ﻬﺎ ا
و
ﻚ
اﷲ.
و
ا ﺆ
ﻮ
ﺎ ﻰ وا
ﺪل
ﻰ
وا ﺪ
هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ ﺬآﺮ
ﺎد
ا ﺪ
ذآﺮ
وا ﺪ
ا ﻮي :أ
أذآﺮآ )ا ﺮة.(152 :
إ أ اﷲ
ﺬا ،و ﺎ ﺮوى
و
ﺔ ا
ا ﺪ ﺔ وا ﻮ ﺔ .وهﺬ ا ﺔ ا ﺮ ﺔ ا ﻰ
ﺔ ا ﺬآﺮ :ﺎذآﺮو
:
ﻚ ﺬآﺮ اﷲ
ذآﺮ
ذآﺮ
ر
أ
و
د
ﺎ:
ذآﺮ
ء ذآﺮ
إ إ اﷲ.
أ
ء
ﺮ ﻬ.
ا ﺎب ا ﺮا
ا ﺮآﺔ ا
هﺬا ا ﻜ ﺎب ا
اﷲ ا ّﺮ
/1 /
ا
با ﺎ
ﺪﷲر ّ
ا
ﺎء وا ﺮ
ر ﺎﺔ ا
ﻰ ]ا ﺮآﺔ[ 31ا
وأ
ﻮ
ﻰ
ﻰ ّﺪ ﺎ
ﺎ آّﻬ أ
ﺔ
ا ﺎر
ّﺮ ﺎآﺮ
ّﺪ إ ﺎم
و ﺪ ] ﻬﺬ
ا ﻮ ﺎت ا ّﺮ ّﺎ ّﺔ ﺬآﻮرة
ا ﺬّآﺮ 33أ ﺎ و ﺎ
ﺎل
ﺔ
ب ّﺮ و
ر ّ
وا ّ ة وا ّ م
و ﻰ
ﻬﺎ أ ﻮاع ﺮ
ن ا ﺬّآﺮ هﻮ
ﺄّ
ﺔ
ا ّﺮ
ّﺎة[ 32ﺎ ﺮآﺔ ا ّ
ﺎﻰ و
ا
وآ ّﺎ ] ﻮن[ 34اﷲ
35
أه ]هﺬا[ 36ا ّ
ﺔ أ ﻮاع ﺎ وّل ] ﺎل [ 37ذآﺮ ا ّ
38
:ﺮآﺔ
31ا
ﺎت
:ر ﺎﺔا
32ا
ا ﺎ�
ا ﺮآﺔ ا
ﺄ
ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
ا
) 1699-1627ـ(
وﺮ ﺔ
درا ﺔ و
ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ
ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ
ا
ا و ﻰ )(S.S
إ ﺪاد
ﺎ ﻮ ﺮا
103021027465 :
.
ر ا
ا ﻐﺔ ا ﺮ ﺔ وﺁدا ﻬﺎ
آ ﺔ ا داب وا ﻮم اﻹ ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ
ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ
ﺎآﺮ ﺎ
2008م 1429 /هـ
ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ
ﺮار
ﺚ
ﻰا
ﺔ ﺄ
و ﻮا ":ا ﺮآﺔ ا
ﺎ ﺔ هﺬا ا
ا ﻜﺎ ﺎري ) 1699-1627ـ( :درا ﺔ و
ﻮ
ا
ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ ﻜ ﺔ ا داب وا ﻮم
و ﺮ ﺔ" أ ﺎم
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ
ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﺎ ﻮ 2008م ا ﻮا 24ﺎد ا و ﻰ 1429هـ .و ﺪ
30
ا ﺔ
ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ
ﻮ ﺮ ﺎ
ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ )(S.S
ﺎ ﻮ 2008م
ﺎآﺮ ﺎ30 ،
24ﺎد ا و ﻰ 1429هـ
ر
ﺔو
ا
ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ
ﻜﺮ ﺮ ا
ﻮ
أ ﺪري ا ﺎ
ا ﺪآ ﻮرا ﺪوس أدا
ﺮ
ا ﺎ
150246291 :
ر ا ﻮ
150295496
ا
ﺪ أد
ﺮ
ما ﺎ
ا ﺎ
................... :
ر ا ﻮ
150373839
ا ﺪآ ﻮر
ر
ا
ﺮف
ﺎح ا
ﺮ
ﺔو
ﺎء
ز ﺮ
ا ﻮ
ا ﺎ ﺔ
ﺮ
ﻮ
ر ا ﻮ
:
ﻮ
:
ﺔ
ا ﺮآﺔ ا
ﺄ
ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
ا
) 1699-1627ـ(
و ﺮ ﺔ(
)درا ﺔ و
ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ
ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ
ا
ا و ﻰ )(S.S
ر ا
إ ﺪاد
ﺎ ﻮ ﺮا
103021027465 :
إ ﺮاف
)
ﺪ أد
ﺎح اﻹ
ما ﺎ
ﺮ(
ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ
آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ
ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﺎآﺮ ﺎ
2008م 1429 /هـ
ﻮ ﺎت ا
ﺚ
ﻮا ﺔ ا ﺮف ....................................................أ
ﺮ ا ﺎ ....................................................ب
...............................
ﺮار ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ ﻰ ا
ج
ﺮ ﺪ .............................................................د
ﻜﺮ و ﺪ ﺮ ......................................................
...................................................ط
ﻮ ﺎت ا
ا ﺎب اﻷول :ﺪ ﺔ 1 ..............................................
1 ................................................
ﺔا
أ.
ب .ﺪ ﺪ ا ﻜ ﺔ 5 ................................................
7 ............................................
ج .ا ﺮض ا
7 ................................................
د .ﻬ ا
9 .............................................
هـ .ﻮات ا
ﺎة ا
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري
ا ﺎب ا ﺜﺎ :ﺎر
10 ................
أ .ﻮ ﺪ و ﺄ 10 ................................................
ب .ﻮ و ﺬ وأ ﺎ ....................................
17
ج .ﺆ ﺎ 22 ......................................................
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ا ﺎب ا ﺜﺎ ﺚ :
24
ﻮ ﺔ ﺮ 108ﺮ ...................................
أ .ا
24
ﻮ ﺔ ............................................
ﻮ ﺎت ا
ب.
31
ا ﺎب ا ﺮا :
35
ا ﺮآﺔ ا
أ.
35
ب .ا ﺮ ﺔ ا ﺪو
54
ا ﺮآﺔ ا
ﺔ
ﺔ
ﺔ ...........................
ﺔ
ا
ا
...................
..............................
.....................................
:ﺎ ﺔ 64 ............................................
ا ﺎب ا ﺎ
64 .................................................
أ .ﺎ ا
ب .ا ﺮا ﺎت 65 ..................................................
66 ....................................................
ﺮا ا
أ .ا ﺮا ا ﺮ ﺔ 66 ...............................................
ﺔ 69 ..............................................
ب .ا ﺮا ا
ا ﻮا 71 ..........................................................
ﺮ
ا ﺎ ﺚ
ﺄن :
هﺬ ا ﺎ ﺔ ﺮ
ﻮل ﻰ
ﻜ ﺔ ا ﺮوط
آ
.1هﺬا ا
هﺪا ﺔ اﷲ
ﺎ ﺔ ﺮ
ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ.
ا
ﺪ
آ ﺎ ﺔ هﺬا ا
ﻬﺎ
ا
ا
.2آ ا ﺮا
ا ﺮارات ا ﻮ ﻮدة ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ
و ﻬﺎ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ.
اﷲ ا
ا ﺎل راء
ﺮ إ ﺪادي و ﻮ ﺪ
.3إذا آﺎن ا ﺎ
آ ا ﻮ ﺎت ا ﻰ ﺮر ﻬﺎ
ا ﺮ دون ذآﺮ ﺄ ﺪ أن أ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ.
ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﺎآﺮ ﺎ 20 ،ﺎي 2008م
ﺎ ﻮ ﺮا
ﺎب ال
ﺮﺪ
ﺎ ﻮ ﺮا :ا
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري ،ا ﺮآﺔ ا
ﺔ:
درا ﺔ و
ا ﺮوف أن ا ﺪرا ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ إ ﺪى ا ﺪرا ﺎت
ا ﻮم
هﺬ ا ﺪرا ﺔ ا ﻜ
ا ﻮ ﺔ وا د ﺔ ،وا ﺮض
وا ﺎرف وا ﺎر و ﺮهﺎ.
ﺎ ﺪرا ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ ﻰ
و هﺬ ا ﺪد ،ﺎم ا ﺎ
ﻮان:
ا ﺎآﺎ ﺎري
ﻮ
ﺔ
ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
.
ﺔ :درا ﺔ و
ا ﻜﺎ ﺎري ،ا ﺮآﺔ ا
ﻮ
ا
إﻰ ا ﺔ
وﺮ
ا
ﺮ ﻰ
وهﺬا ا
.
ﻰ ﻮ ﺎت ا
ا ﺪو ﺔ وا ﻜ
اﺮ ﺎﺔ
وهﺬ ا ﺪرا ﺔ ﻬﺎ أه ﻬﺎ ﺎ ﺔ إ ﻰ ﺆ
ﻮ
:ا
ﺎ .وذ ﻚ ن ﺆ ﻬﺎ
و ﻮ ﺎ ﻬﺎ
ﺬي آﺎن دور هﺎم
ا ﺪو
ا ﺎآﺎ ﺎري أ ﺪ ا ﻮ
ﺈ ﺪو ﺎ .وأ ﺎ ﺎ ﺔ إ ﻰ ﻮ ﺎت
ﻮر ا ﻮف ا
ا ﺎﺎ ا ﻮ ﺔ ا ﺔ
اﺮ ﺎﺔ
اﺮ ﺎﺔ ﺬﻚ ﺎ
أراد أن ﻚ ا ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺔ
ﺎج إ ﻬﺎ آ
ا
ﺎ ا ﺮو ﺔ.
ا ﺪي،
ﻬ ا
هﺬا ا
ﺪم ا ﺎ
و
ﻬ
ﺪﺮ و
إ ﺎدة ا ﺮاءة
وذ ﻚ ﺈ ﺮاج ا
وإ ﻰ ﺎ
ا ﻬﺎ
ا ﺎرة
ﺎء
ا
ﺎ ﻬﺎ
و
ﻰ
ا
هﻮ ﻜ ﻮب
،و ﺪ ﻰ آ ﺎ ﺔ هﺬا ا
ا ﺔ
ا ﺮ ﺔ ا ﺮرة د آ ﺎ ﺔ ا ﻮث ا ﻰ أ ﺪر ﻬﺎ
ﺎ ﺔ
ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ
ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ .2007
هﺪا ﺔ اﷲ ا
ن
ﺎ ﻰ :إ ّ
ﻬﺮت ﺎ ا
ا
ﺪ
ﻮ
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا ّ ّﺔ إ ﺪى ا ﺆّ ﺎت ا ّ
ﺔ و ﺮ ) (23ر ﺎ ﺔ ،وه
ﻮا
ا ﺎآﺎ ﺎري
ّ ا ﺬآﺮ
ا ّﺔ ا
ﺎ
ﺔ ا ﻮّف
ا ّﻮ ﺔ .وهﺬ ا
وﺎ ّ
وأ ﻮا وآ ّ و
ﺔ ﺎ ﺎت ا ﺮ ّﺔ وا ﺎد ا ﺪ ّﺔ وا ّ ﻮ ّﺔ وأ ﻮال ا ﺎء.
أ
ﺮ
و
ل
ﺪ ﺔ
ﺔا
أ.
ا ﺪ
ﺚ
ﻮط ا ﺮ
ا
ل ا ﺮون ا و ﻰ
اﺰ
ﺎر
ﺪ
أآ ﺮ
أ ﺎر ﻚ ا ﺮة إ
ﺮة
ﻜ أن
ﺮج
ﺎ ﺔ ،ﺈذا ﺮآ ا ﺎذج إ ﻰ
ﺎق ،وا ﺪ
ﺔ وأ ﺪ
ﺎذج
ﺔ و ﺬاذات
درا ﻬﺎ ﺮأي ﺎ
ﺎدر ا ﺎر
ﺮا ،ن
وآ
أو
ا
ﺔ
ﺎرة
ا ﺮ ﺔ
ﺪ ﻬﺎ
ﻰ
وا
و
اﺪ
ا
ﺮ
ا
ﻮ ﺔ ﺰءا هﺎ ﺎ
ﺎرة ا
ﻰ
ﺔ
ا ﺮاث ا
ا ﺬي
ﻮل ا ﺮ ﺔ ا
ﺎ ﺔ،
و ﺮا ﺎ وأدب و ّ و
ا ﻮم ،و
هﺬ ا
ﻬ ﺔو
ﻮ ﺔ
ﺔو
و
ا ﺪ
و
ﺮدهﺎ.1
ﺮا
ﺎر
ﺮ
ﺎر
ﺎ
ﻬ
وآ ﺎء و ﻚ و ﺎ ﺮ
ﺎ ﺮ أ ﻮاع ﺮا ﺎ
ﻬﺎ
ﻬﺎ إ ا ـﺰر ا
ﺪّة ﺮات إ ﺎ ه
ﺮ ،وا
،وإ ﺎ
ﻬﺎ
ﻬﻮ ﺔ روا
ا ﺎس.2
وآﺎ
وا
ا
ﺎت
ﻮ ﺔ ﻜ
ﻬ ﺔ وا ﺎو ﺔ وا
وآ ﺮا ﺎ ﻜﻮن ﻜ ﻮ ﺔ
ا ﺬي
ا
1
م( ،ص 13
ﻮو ﺔ و ﺮهﺎ
ﺪ و ﺰوب،
2ﻬ
ا ﻜ 1993 ،م( ،ط ،1ص 13
ا
ﻮ ﺎت
ﺔ،
ﺎج ا ﻰ
ﻮ ﺔ ﺎ ﺎه ا
ﻮط ا ﺮ ) ،ا ﺎهﺮة :ا ﺪار ا
ا
ا ﺎت ا
ﻬ ﻬﺎ ا ﺎس ،3ﺬ ﻚ
ﺔ
ﻬ ﺎ
ﺪ ا ﺎر ا ﻮ ﻰ ،ا
ﻮ ﺔ،
ا ﺔا ﺮ ﺔ
ا ﺮ ﺔ وا
ﻮ ﺔ.
ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺔ2002 ،
) ،ا ﺎهﺮة :ﺎ
3
Henri Chambert-loir dan Oman Fathurahman, Khazanah Naskah:
Panduan Koleksi Naskah-naskah Indonesia Sedunia-World Guide to Indonesian
Manuscript Collections, (Jakarta: YOI, 1999), h. 13.
وﻮ ﺪ
د ﺎ هﺬ آ ﺮ
ا ﺎآ ا
ﺰال
ا
ﺔ
وا ﺮ ﺔ وا
ﻮف وا
و ﻮ ﻮع ا
ﻮف
ﺎة ا
ا
ﻮ ﺎت ﻜ ﺮ
ﻬﺎ ا
ﺔ و ﺮ ذﻚ
إ ﺪو
ﻬﻮر
ﺮ وا ﻮ ﺪ
ﺔ،
ا ﻮم ا
ﺎهﺮ
ﺎ
دورا هﺎ ﺎ
ﻮف ﺪ
م ﺎء إ ﻰ إ ﺪو
ﺎ ﻮا
ﺔ
نا
ا ﺮوف أ ّ
ا ﺮب وا ﺮس وا ﻬ ﺪ ،وآﺬ ﻚ ا
ﻮ ﺔ
أوا ﺮ
ا ﺮن ا ﺎ
ﺎر
ﺮ.4
وا
ﻮف
وا
ﻮ ب إ ﻰ "ا
ﻜ
ﻮف" ،و
ﻬﺎ هﺆ ء ا ﺬ
و ﺮه ﻮن ا ﺎء ر ﻮان اﷲ و
آﺎ
ﺮ
م ﻬﺎ.
ا
ا ﺰاهﺪ
ﻮ ﺎت آﺎ ﻜ ﺔ وا
ن ا
،آﺎ أّ
ﺎر ا
و
ﻮ ﺎت ،وآﺎن
أ ﺪي أ ﺮاد ا ﺎس.
أ ﺎ ﻮ ﻮع ا
ا
ا
ﻬﺎ
آ ﺔ
ﻮف ﺪل ﻰ
ا
إ ﻬﺎ آﺎ
ﺔ
ﺮ ﻮا
اﺪ ﺎ
ﻮن
ﺮﺔا
ﻰ ا ﻜ ﺔ ا ﺮو ﺎ ﺔ ا ﻬ ﺔ .وا ﺮ
ﺎ ﺎ .و ﺬ ﻚ،
ﻰو
ا ﺬي و
ﻮص
ا
إ ﻰ هﺬ
4
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XVII dan XVIII, (Jakarta: Kencana, 2005), h. 2-19
ا ﻜ ﺔ هﻮ ا
ﺮف إ
ﻮ ،إ )ا ﺎرف ﺎﷲ( إذ أن اﷲ
5
.
آﺎ
وذآﺮ أز ﻮ ﺎردي أزري
Jaringan Ulama
Timur Tengah dan Kepulauan Nusantara Abad
ﺔ
XVII dan XVIII
ﻮر ا ﺪ
ﻮ
ﺪد ،وه
ﺮون
ا ﺮا ﺮي) (Nurudin Al-Raniriا ﻮ
) 1068هـ 1758 /م( ،و ﺪ ا ﺮؤوف ا ﻜ
ﺔ
) Abdurrauf
1105 – 1024) (Al-Sinkiliهـ 1693 -1615 /م(،
و
ﺪ
ا ﻜﺎ ﺎري )Muhamad Yusuf al-
ﻮ
1111 – 1037) (Makasariهـ 1699 – 1627 /م( .6وه
ﺮآﻮا ﺆ ﺎت آ ﺮة
ا
و
ﺎ ﺔ ا ﺮ ﺔ ،و
و
وه
ا
ﺎل ا ﻮم ا
ﺪ ﻮ
إ ﺪو
ا ﻜﺎ ﺎري ﻮا
ﻰ
ﻮم أن
ﺔ
ﺔا
ﻮف
ﺎ
ﺎ.
23ر ﺎ ﺔ
ﺔ.
ا
إ ﺪى ﺆ ﺎ ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ﻮ ﺔ
ﺔ
أ ﻮاع ا ﺬآﺮ ،ﻬﺎ :ذآﺮ ا ﺎن ،وذآﺮ
ا ﻮاص وذآﺮ ﻮاص ا ﻮاص.
5ﺪا
،(2003ص 32
ﻮد،
ﺔا
ﻮف ا
ﺬ
ا
ل) ،ا ﺎهﺮة :دار ا ﺎرف،
6
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XVII dan XVIII, h. 197
و ﺮا
إ ﺪو
ﺔا
ﻮ
ﺎ و ﺎة ا
ﻮاء
و
وإ ﺪى ﺆ ﺎ
ا
ل ا ﺮة ا ﻰ
آ
ﺔ ﺄ
ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ
ا
ﻮ ﻮع
ﻮ
ﻮان:
ا ﻜﺎ ﺎري :درا ﺔ
ﻜﺔ
ﺪﺪا
ﺎ ﺪي ا ﺎ
-
ﻮ ﺔ و ﺪة ﺮ ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ
ا
ﺔ" وه ا
ﻮ ﺔ ﺮ 108Aﺮ
ا
ﻮ ﺔا ﻰو
أ ﺮى ،أن ا
ا
ن،
و ﺮ ﺔ ".
ه ﺎك-
ا
ﻰ
ﻮ ﺔ إ ﻰ هﺬا ا ﻜﺎن ه
ﻰ ذ ﻚ ا ﺎر ا ﺎ
"ا ﺮآﺔ ا
ب.
ﻮ ﺔ
ﺔ.
و ﺎ
و
ﺆ ﺎ
ا ﺎآ ا
ﺔ
ﺎر ﻬﺎ.
ﺆ ﺎ
ا
ا
ا ﺮو ﺔ ﻬﺎ ،آﺎن ا
ﺆ ﺎ أ ﺮا ﻬ ﺎ .وآﺎ
د ﺎ أو
و ـﺰ
ﺎر ا
م
.و
و
ﻮم أن
ا
إ ﺎ
ﻮط أ
ﺎ ﻬﺎ ،أو
ﺎرة
ﻮ ﺎت ا
ﺪ ﺎ ﺄ ﻮذة
ل
ﺔ
ﺔ
ﺔ
ا
.و ﺬا آﺎن
أن ه ﺎك أ
ا
ﺎء و ﺮ ﺎت
وإ ﺮا
أ ﺮب ﺎ ﻜﻮن إ ﻰ
ا
ا ﺬي أراد ا ﺆ
ا
ﻜﺔ ا
ا
ﺔ"
ا ﺎ
أ
أ ﺮا ﻬ ﺎ ﺪا.
هﺬا ا
ﺮح
ﺎ ﺪﺎ و
ﺎ ﺮ
وإ ﻰ ﺎ
ا
ﻮف ا
و
ﻬﺎ .و ﺬا آﺎ
ﻰ ا
ا
ﻜﺔ ا
ﻮ ﺎت ر ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ ا
ج .ا ﻐﺮض
ﺎء
ﺪد أو ،
ﺎ ﺎ ،ا ﻜ
د .ﻬ ا
ا
ﻰ ا
ﻰ
"ا ﺮآﺔ
ﺎ ﺎ ﺪة ﺮاء ا ﺪو
ذ ﻚ ،آﺎن ر ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ ا
ﺎ
أ
ه
إ ﻰ ا ﺔ ا ﺪو
ﻮ
ذ ﻚ ،آﺎ
ﻮم
ﺔ.
ﺮح أ
ﺔ"
ﻰ
ﻮى
ﺎج إ ﻰ آ ﻬﺎ
ﺎ
ه
هﺬا ا
ﺔ" ذا ﻬﺎ.
ﺚ
ﻜ ﺔ ا ﺎ ﺔ ،آﺎن ا ﺮض
"ا ﺮآﺔ ا
ﻮ ﺎت ر ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ ا
هﺬا ا
ﺔ"
ﺔ".
ﺎ ﺪ ﺎ؛
آ ﺎ ﺔ هﺬا ا
ﺪم ا ﺎ
أي إ ﺮاج ا
و
ﺎ ﻬﺎ
هﻮ ﻜ ﻮب
آ
ا
ﺎء
.وإ ﻰ ﺎ
ﺎ ورد
ا
ا ﺮو ﺔ و
ا ﻬﺎ
ﺎرة
ا ﺎت ا ﺮ ﺔ وا
ا
ﺎ
ا ﺎ
ﺪﺮ و
أن
ﺎد
ﺮج
ا ﻮﺔ
.
ا
آ ا ﺎﺔ
ﻬ
وإ ﻰ ﺎ
ذ ﻚ ،ﺎول ا ﺎ
ﺎص ا ﺬآﻮر
و ﺮا
ﺮاء
ا
ا
و ﺮّف ﺎ
ﻬ ا
إ ﺎدة ا ﺮاءة
ا ﺪي
أن ﻜﻮن ﺎ
ﺎت ا ﺮ
ن
و ﺎ ﻬﺎ
ا ﺮات و ﺎ ﻮ ﺪا ﻬﺎ ا ﻜﺮ ﺔ.
إ ﺎرة ا
و ﺎ
ا ﺪي:
{...} .1إ ﺎرة إ ﻰ ا ﺔ ا ﺮ ﺔ
(...) .2إ ﺎرة إ ﻰ وا
ا
ا ﻮ ﺔ وأ ﻮال
ﺎد
ﺎص
[...] .3إ ﺎرة إ ﻰ ا
/.../ .4إ ﺎرة إ ﻰ أر ﺎم
|...| .5إ ﺎرة إ ﻰ ا ﻮ ﻮد
ﺪا ﺎ
ﺎت ا
و ﺮح ا ﺎ
ا
ﺬ
.6إ ﺎرة إ ﻰ ا ﺰ ﺎدة
ا
ﻰ
ﺪا ﺎ
و
آ ﺎ ﺔ هﺬا ا
ﺪ
ﻰ ا ﺮ ﺔ ا ﺮرة
آ ﺎ ﺔ ا ﻮث ا ﻰ ا ﺪر ﻬﺎ
ا داب وا ﻮم ا
ا ﻜﻮ ﺔ
هـ.
ﺎ ﺔ
د
ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ آ ﺔ
ﺮ
ﺎ ﺔ
ﺔ
هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﺎآﺮ ﺎ .2007
ﻮات ا
ﺚ
هﺬا ا
إﻰ
ا ﺎب ا ول :
ا ﺎب ا ﺎ
ﻮى
ﻰ
ﺪ ﺔ ،و
ا
ﻜ ﺔ وا ﺮض
ا
و
ﻮات ا
:
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ا ﻜﺎ ﺎري،
ﺔر
ﺬ
و
108ﺮ
ﻮ ﺎ ﻬﺎ.
ا ﺮآﺔ ا
:
إ ﻰ ا ﺔ ا ﺪو
:
وا
و ﻬ ا
ﻰ ﻮﺪ و ﺄ و ﻮ
وأ
ا ﺎب ا ﺎ
ﺔا
ﻮ
ﺎ وﺆ ﺎ .
و
ا ﺎب ا ﺮا
ﺎة ا
ﻮي
و ﺪﺪ
.
:ﺎر
و
ا ﺎب ا ﺎ
ﺔ أ ﻮاب وه :
ﺎ ﺔ ،و
ﺮا ﺎت
ﺔ
وﺮ
ا
ﺔ.
ﻮي
ﻰ
ﺎ
ا
ﺮا
ا
ا ﻮا
ا ﺎب ا ﺜﺎ
ﺎة ا
ﺎر
ا ﺎج ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
أ .ﻮ ﺪ و ﺄ
وﺪ ا
ﻰ
ﺎ ﺔ
ا ﻮا
ا
ﺪ ﺔ ﻮا ) Gowaﻜﺎ ﺎر( ،ا
ﻮ
و
ﻮب
ﻮ ﻮ 1627
ﺎ أو Cape Town
ﺬ ﻮ
ا ﺮن و
وأ ﻬﺮ ﻮ
،
د ﺔ ،وو ﺎ
23ﺎ ﻮ
ﻰ ﺪ
ﺪ ﺔ رأس ا ﺮ ﺎء
ﺔ 1699م.7
ﻜﺔ ﻮا ،إ ﺪاء
ا ﺔ ا ﺮ ﺔ ،وأ
ﺮا ﺔ
8ﻮال 1036ه ﺮ ﺔ
ﺮاءة
ﻜﺮ،
ا ﺮأن
ﻮم ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﻮم ا ﺮ ﺔ
7
Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, (Jakarta: Pustaka Panjimas, 1972),
Cet. 2, h. 37
ا
ﺔ
ا
:ا ﻮ وا
وا
ﺮف وا ﺎ
إﻰ
وﻜ
ﻮف.8
إ
ﻮا ـﻮ Gowa Talloﻜﺎ ﺎر،
ﻮ
ﺮ 1645م
22
ذه
ا
ﺎن إ ﻰ أ ﻬ
ا ﺮا ﺮي و
اﺪ
ّ ذه
ﺎ
ﺪ اﷲ
ﺪا ﺎ
ز ﺪ )ا
(
ا ﺪ
وإ
ا
ا
ا ﺮ
وا ﻰ
إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا
إ ﺎزة
ا
ة إ
ا ﺪ
أ ﻮب ا ﻮ
ﺎب
ﺎل
و ّ
ﺔا
إ ﺮاه إ
ﻮ ﺔ،
وأ ﺎم ﻬﺎ
ﺎ و ﺰور
ا ّ
ﺮة
ﺮهﺎن ا ﺪ
ﻬﺎب ا ﺪ
ا ﻜﺮدي
إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺮ ﺔ ،وأ ﺮا وا
ﺮ
ﻬﺎ ﻰ ﺪ ا
ا ﺮ
إ
ﺪ ﺔ ،و
ﺮ ﺔ ا ﺎدة ا
إ ﻰ ﻜﺔ ا ﻜﺮ ﺔ داء ﺮ
ّﻰ اﷲ
إ ﻰ ا ﺎم و
و
ا
ّ إ ﻰ ا ﺪ ﺔ ا ﻮّرة ﺰداد
ر ﻮل اﷲ
ﺎ
ا ﺮ ﺔ ا ﺎدر ﺔ و ﺎل ا
ﺎﷲ و ﺎل
ﺮة
أ
ﻮر
ﺎزة ﻬﺎ،
أ ﻬ إﻰ ا
ﺪ
إﻰ
ه ﺎك ا ﻰ
ﺎن ّ Banten
أ ﻮ ا ﺮآﺎت أ ّﻮب
ا
أ ﺪ
،و ﻰ إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺔ
و ﺎ ﺪر ﺔ ا
و
إ ﻬﺎ
،
ﺎج
ا ﻜﺎ ﺎري )،"(1627-1699
ﻮ
8ﺔ ﻮ " ،أ م إ ﺪو ﺎ :ا
ﺔ
ﻜﺎ ،ﺪ ،1ﺪد ) ,3ﺎآﺮ ﺎ – PPIM :ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا
ﻮد ﺎ إ
ا ﻜﻮ ﺔ 1994 :م( ،ص.(154 .
ا ﻮ ﺔ ،و ﺬا ﻚ أ
ا
ﻮ
ا ﺎج ﻮ
أﻮ ا
ا ﻜﺎ ﺎري" .و
اﺪ ﻮ ﺔ
أ ﺎب آ ﺮة وأ
ﻮ
وا ﺎذ ﺔ
ﺎ
أ
هﺪا ﺔ اﷲ ﺎج ا ﻮ ﺔ
ﺎ
وا ﺮ ﺎ ﺔ
وا ﻬﺮاود ﺔ وا ﻮ و ﺔ وا ﺪر ﺔ وا
ﺎد ا
و
ﻮ
ا ﺎس
ﺮ
ا ﺮ ﺔ ا
ﺮى
ﻬﺎ:
وا در ﺔ
وا
ﺪﺔ
ﺪو .9
إ ﻰ ﻮا ﻮ Gowa Tallo
د وﻜ
ا
إ
"
ا
ﺮ ﺎن ﺎ ﺎب أ
ﺮوب
د ،ﺪ ﺎ
ﺎ
ا
اﺪ
ﺎن
ﺪ ا ﺮآﺔ ا ﻬﻮ ﺪ ﺔ ،VOCوأرو ﺎ آﺎ Aru Palaka
إ ﺎز ﻬﻮ ﺪ
Bogaya
ﺎ أدى إ ﻰ إ ﺎ ﺔ آﺎ ﺎ ﺎري ﻮ ﺎ ﺎ Kapari
ﺮ ،1667
18ﻮ
ا
ﺎن
و
ﺎن Speelman
ﺎ ﺔ ا ﻬﻮ ﺪي ،وآﺎ
ا
ﺮﺔ
ﻜﺔ ﻮا Gowaأو ﺪ
ﺎق ا ﺪ
ﺆو ﻬ وهﺬا
ا ﺎ
م
و
ﺎ
ا
ا
ﻮ
.
ا
ﺮ و ﺮب ا
ﺎر ﺔ ا ﺪ ﺎج و ﺎدة ا
ﺬ وأ
ﺎ و ﺮض
إ
اﺪ
ﺔ هﺬا
ا ﻬﻮ ﺪ
ﻜﺔ وا
ﺎر ا
ﺎر
ﺎل ا ﺎ ﺔ
ا ﺎر
ﻜﺮات و
ﺎم .و ﺬ ﻚ ﺎدى ﻮ
ﻬ أن
ﺮوا
ا ﺪور ا ﺬي ﺪأ
Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, h. 42-43
9
ﺎه ا
وأ
ا
ﻮا
ﺔ
ء ﺄن ا
ﺔ ا ﺪ ﻮة
د و ﺎر ﺔ ا ﻜﺮات .و ﻜ ا
ا ﺎس ﺎ ﻜ
هﺬ ا
ﻜﺎن
ﺎل،
ذﻚ
ﻮا ﺎدام أن ﺎآ ﻬﺎ
ﻮ
آ ﺔ اﷲ ،و ﺮك ا
م
ﺎن
ﻚ
أن ﺄ ﺮ
أن
ﺮ ﻮ
ا ﻮع ا ﺬي
ﻰ
ﺮ ﺪ أن
ﻮا ا ﺮة ا ﺎ ﺔ ﻮ ﻬﺎ إ ﻰ ﺎن
ﺔ .101672
و
ﺎن ا ﻰ ﻮ
و ﺮح ا
ﺎن ﺪوم ا
ﺎ ﺎ وهﻮ
ﻬﻮرا
ودا ﺎ
وا
ﺎ
ﻮ
و
ﺪ ا
ﺎن ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ ،Tirtayasa
وﺮ إ
وأ
ﺎ
ﺎ
ﺎر .و ﺎر ﻮ
ﺮ ﻮ .وآﺎن
ﺎج وه
ﺎس إ ﻰ
ﻮا
ا
أ ﺎذا
ﺎ ﺎ
ﻮا
ﺪاء
ﺎ
اﺪ ﺎ
ﺮة.11
آﺎ
ز
ﺪ ﺪوم ا ور
ﻜ ا
ا ﺬي
،1676
10
ﻬ ا ﺮ ﺔ
ﺎد و
ا ﻬﺪ
،ﻮد ﺎ إ
أآ ﺮ ﺪاء و ﺎ ﺎ
ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ Agung Tirtayasa
ﻮدة
ﺪﺎ
ﺔ ﻮ
ﺎن أ ﻮ
ﺎ
ﺎزا ﻬ
ا
ﻜﺎ ،ص158-157 .
وﻜ
وآﺎن
ﺎم
ﻰ ﺎ
11
Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, (Jakarta:
Yayasan Obor Indonesia, 1994), Cet. Ke-1, h. 97
ا
Sultan Hajiآﺎ
ﺎن ا ﺎ
وآﺎن
ﻬ
ﺮﺎﺎ ﺎ
وﺪ و
ا
آ
وآﺎن هﺬا
ﺮف ا
آﺎن ا
وا
ا ﻬﺪ ا
ﺎ
ﺮ
ر ﺎت أ
ﻮ
ﻜﺎ ﺎ
ﻜﺔ وا
ﻜﺔ.
ا
ﺮ 1684وهﻮ
ﺎن
ا
ﻰا
ﺪ ا
ﻮا /ﻜﺎ ﺎر( أ
ا
ا ﻬﻮد .وأ
د
ا ﻜﻮ ﺔ.12
أي ﺪ
ﺄن ا
أ
ﺮد ا ﻬﻮ ﺪ
إ ﻰ ﺰ ﺮة
ﺔ
57
ﻮ
م
و
ن Ceylon
ﺮ .وا
إﻰ
ﺮت
ن ،و
) Tumenanga ri Lakiung
ﺎ
ﺎت ا ﻬﻮ ﺪي أن
ﻰا
ﺆون ا
ﺎن ﺮ
و
ﺎن
ا ﺬي
ﺎن وا
ﻰ
12
ﺎء
ا
ﺎ ا
ﺪ
ﺎظ و ﺎ ﻬﺎ
ﺆو ﻬﺎ و ﺎز ا ﺮب
ا
ﺎن ا ﺎ
ﺎزات وأ ﺎح ا ﺮ ﺔ ﻬﻮ ﺪ
وذ ﻚ
ا
ﺎ ﻬﻮ ﺪ
ﻰ ﺎ
ﺪة
هﺬ ا
ﺪ إﻰ
ﻮا
ﺎء،
ﺎن
ا ﻮر
د ) ﻮا( ،و ﻜ
ﻮات )(1694-1684
12
Nabilah Lubis, Menyingkap Intisari Segala Rahasia; Karangan Syekh
Yusuf Al-Makasari, (Bandung: Mizan, 1996), Cet. Ke-1, h. 22.
ن .وه ﺎك
ﺬآﺮ وأ
ل ﺮة ا
ا ﺪﺪ
ن آﺎ
ا ﺪ ﺔ وا
اﺮ ﺎ
ﺪ ا ﺔ ا ﺎ ﺔ أو
رأس ا ﺮ ﺎء ا
و
أﺮ ( أ
ا
ﻜﺎ ﻬ
ﺪﺮ
7ﻮ ﻮ 1693
ا ﻜﺎ ﺎري
ﺮور ا ﺰ ،و
ﻮ
ا
ا
ا
ا
،وه ﺎك ﻮ
زﺪ
Zandvleitﺪ ﺔ ا ﺮأس ا ﺮ ﺎء ا
ﺎ
أ ﺎ
ه ﺎك ﺎ
ا ﺮب وا ﻬ ﺪ وا
وهﻮ
73
23ﺎ ﻮ
ﺎﺔإﻰإ
ﺔ .1699وأ
ا
ﺎت
ﻮال
ﺎ
ﺎم ا
ا ﻜﺎن
ﺮ
أو Cape
ﺎ
ﺎم
ﻮ
ﺔ ﺰوار ا
ﺎر ﻜﺎ ﺎ ﺪ ﺎ.14
وأ ﺮت ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا ﻜﻮ ﺔ
ﻜﺎ ﺎر ﻮ ﺎة ا
أ
و ﺮه .وآﺎن أآ ﺮ
ﻮ ،و
ﻮ
) ﻮب
ﻮر و
ه ﺎك
وأ
ﺎ
ﺪأت ﻜﺎ ﺮ أ ﺪاده
ا ﺎس و ﻬ
Town
إﻰ ﺪ ﺔ
ﺪ ﺔ رأس ا ﺮ ﺎء ا
ﻮ
ه ﺎك ا ﺬ
وﻮ
.13
ﺎ أو .Cape Town
ل ﺮة و ﻮد
ا
ﺮص آ ﺮة
ﻮ
ﻜﺔ
ﺎن و ﻜﺔ ﻮا
.و ﻰ ا ﻮر
ﻬﺎ أن
13ا ﺮ ا ﺎ ،ص50 .
ﻜﺎ،ص162 .
14ﺔ ﻮ ،ﻮد ﺎ إ
آ
ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا ﺈ ﺎدة
ا ﻜﻮ ﺔ
ﻬ
أن وا
ﻬﺬا ا
ﺪ إ ﻰ أرض و
،و ﻜﺮر ا ﺮ ﺎء ﺮة ﺪ أ ﺮى إ ﻰ
ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا
ا
ﻰ
.Tumenanga ri Lakiungو
ﻮات
ﺮور
ا
و
و ﺎ ،وذ ﻚ
إ ﻰ ﻮا
د
ﺎ ﺔ
ا ن ﺮ ﺔ آ ﻮ ،Lakiungا ﻰ
ﺎم ا
وا ﻬﺮ
،وﻜ
ﻮ
ﺎن
ﺪ ا
ﻮ
5أﺮ
ﺔ .1795
ﺪ
ا ﺎم ا ﻮ ﻮد
ﺪ
ﺪ ﻜﺎن
ﺪ ا
ﻰ
ﺪ ﺔ ﻜﺎ ﺎر.15
ﻮب
ﺈ
و
آﻮ ﺎ ) Kubangا ﺔ .16(Kubang
ب.
و
ﻮ
و
ﺬ وأ
ﺎ
.1ادا
ﺎ
:
ر ﺎ
Daeng Ritasammeng
وهﻮ أول
ﻜﺮة
ا
ﻮ
17
ﻮم ا ﺮأن
ﻮا .Gowa
15
Tudjimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, (Jakarta: UI
Press, 1994), h. 9-10
16
ﺔ ﻮ
،ﻮد ﺎ إ
ﻜﺎ ،ص163-162 .
Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 97
17
Datuk Ripanggentungan ﻮ ﺎن
دا ﻮك ر ﺎ.2
18
ﻮا
ﺎ
وهﻮ، ﺮ
ﻮم ا ﺔ ا ﺮ ﺔ وا
ﻰ
ﻮ
أ
وهﻮ
ا
و.Bantoala
.ﻮف
19
ا
Jalaluddin Al-Aydid ا ﺪ ﺪ
لاﺪ
و،Cikoang
وهﻮ
ﻜﻮا
ﺎ
.ﺮ
20
21
وا ﻮ ﺪ وا
وهﻮ
ﻮ
(1658/1068) ا ﺮا ﺮي
ﻮر ا ﺪ.4
(1664/1074)
ﺪا ﺎ
15
ﺪ
ﺪ اﷲ
أﻮ
(1673/1084) ا ﺰ ﺪي
إ ﺮاه
(1690/1101)
ا
ا ﺪ
ا
ا.5
ا ﺪ.6
22
23
ا ﺮهﺎن ا ﺪ
ا ﻜﺮدي ا ﺮ
ا.7
ﻬﺎب ا ﺪ
ا ﻜﺎن
19
.3
18
Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 87
20
Tudjimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, (Jakarta: UI
Press, 1994), h. 12
21
Martin van Brenish, Tarekat Naqsyabandiyah di Indonesia, (Bandung:
MIzan, 1997), Cet. 4, h. 40
22
Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 87
أ ﻮب ا ﻮ
أ ﺪ
أ ﻮ ا ﺮآﺎت أ ﻮب
ا.8
ا ﺮ
24
(1771/1071)
(1656/1066) ﺎب
ﺪاﷲ ﺎ
ﺪاﺪ
(1656/1056)
ﺪ ﺮزا إ
(1707/113)
ﺪي ا
ﺮ
ا
اﻮ
.10
.11
ﺪ
.12
( ﺪ ا ﺰرو )ا ﺪ
.13
25
ا
ﺎ
.9
ﺪ ا ﻜﺮ ا هﻮري.14
:ﺬ
و
ﺪ ا ﺎدر ﺎر.1
Abdul Qodir Maraeng
.Majeneng
26
ﺮﺮاﺮﺎ
23
24
ﺮا
ﺪا
أﻮا
ﻮر ا ﺪ
27
ﺎن ا
ﺪ ا ﻬﺎر )ا.3
(
ا.2
ا ﺮ
Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, h. 43
25
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XII dan XIII (Jakarta: Kencana, 2005), Cet. Ke-2, h. 217.
26
Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, h. 45
ﺮ
Kaisar Auranzab
28
ﺎ
آ ﺮ أورا ﺰب.4
(1119-1071) Alamgir
: ﺎ
ا ﺎوي ا
ﺪ ا ﺮؤوف
Sinkel
ﻜ
إ ﻰ ا ﺰ ﺮة
ا
آ ﺎ،ﺎء
25
ﺪة
ا
ﻮ ﺔه
و،
ﻮ
و،ﺔ
وهﻮ. ا ﻜ
وهﻮ.
ﺎ
وا
إ ﺮاه
وﺪ.
أ
ا ﺮ ﺔ ﺪة ﻮا
19
15 و،ﺎ ﺬة
ﺎء أ
ﺎن و ﺪ ا
وإ
ﺎ ﺮ،1615 ﺔ
أه
.
ﺪ
ﻮر
و
ﺪ ا ﺮؤوف ا ﻜ.1
(1693/1105)
ﻮري
أ
ا
17 ﻰ
و ﻜﺔ وا ﺪ ﺔ وز ﺪ وا
ﻰا ﺮ
ﻮ
ا
ﺎ وأ ﻮ ا ﺎ
ﺎدق
29
ﺪي.2
ﺪ
27
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XII dan XIII , h. 224
28
Tudjimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, h. 12
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XII dan XIII , h. 227
29
وه
ا ﻬ ﺪ ،وا ﻰ ﻬ
و ﺎل ا
أ
ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
ن )،(Ceylon
ر ﺎﺔ
ﺔ ا ﺎة
ﺎ :
.3أ ﻮ ا
ﺎن أ ﻮ
ﺪ ا ﺎح )ا
ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ( )-1651
30
(1682
ج .ﺆ ﺎ
ﺮك ا
وا
ﻮ
ﻮف،
ﻮ ﺔ ﺪ ﺪة
ا
ﻬﺎ:
.1
ا ﺮآﺔ ا
.2
ﺪا ﺔ ا
.3
د ا
ﺔ
ﺪي
ء
.4
آ ﺔ ا ﺬآﺮ
.5
ﺔ
.6
ﺆ ﺎ
ق
ا ﻮا
ا ﻮ
ﺎن
ا
ﻮ ﺔ
ا ﻮر ﺪ
30
Oka Candra Sasmita, Sultan Agung Tirtayasa, (Proyek Inventarisasi
Dokumentasi Sejarah Nasional: 1981), h. 2.
ﺎ ﺔ
.7
.8
آ ﺎب
إ ﺮاب
إ إ اﷲ
ﺎء ذآﺮ
إ إ اﷲ
هﺬ ﻮا ﺪ ز ﺔ ا
.9
آ ﺔا
.10
ﺎ
وا
ﺎت ﺎ ﺪ
ا ﺎﻜ
ﺪ ﺔ ا ﻮا ﺪ ا ﻰ ﺎ
.11
.12ا
ا ﺪ
ﺎت ا
ا ﺎﺪ
ﺪ
ﺔ
.13ﺮة ا
.14ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا
.15
ﺔ ا ﺎة
.16
ﺮار
ﺮا
ﺎر ﻬﺎ ﺔ ا
.17ر ﺎ ﺔ ا
إﻰ ا
ﻮ
ﺎر
ﺎن وز ﺮ آﺎرا
اﷲ
.18
ﺰ ا ﺎ ﺔ وا ﻬﺪا ﺔ
.19ﺎج ا
ﺮار
.20
ﺔ ا ﺮار
.21
ﺔا ﺎ
ﺎرب ا ﺎر
ا
.22ا ﻮ ﺎ ﺎت ا
.23ز ﺪة ا
ﺮار
ﺪئ
ﺎت
ﺮات ا
ﺎب
ﺎرب ا
ﺎر
ﺪ
ا ﺎب ا ﺜﺎ ﺚ
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ه ﺎك –
ﺔ
ا
ﺎو ﺪا ﺎ
ﻮ ﺔ
ﺔ
ﻮ ﺔ و ﺪة
–
ا ﻜ ﺔا ﻮ ﺔ
ا ﺮآﺔ
ﻮ ﺔ ﺮ
ﺎآﺮ ﺎ :ا
108Aﺮ .
وأ ﺎ ﺆ
ﻮ ﺔ ﻬﻮ ا
ا
آ ﺎ هﻮ ﺬآﻮر
أ .ا
ب
ر ّ
ﻮ ﺔ ﺪأ
ّﺮ و
وا ّ م
ﺎ
ّﺮ ﺎآﺮ
ّﺪ ﺎ
ﻰ
آّﻬ أ
ا ﺮ ﺎ ﺔ "هﺬا آ ﺎب ا
و ﺎ
ﻮ
و
ﻮ ﺔ:
ا
ﻮ ﺔ ﺮ 108 Aﺮ
هﺬ ا
وأ
ﻮ
ﺪ ﺔ ا ﺮ ﺎ ﺔ .و ﺎ
ا ﺎج ا ﻜﺎ ﺎري
أ ﺪ
ا
ﺎ
أو ﻬﺎ ـ ))
ا
اﷲ ا ّﺮ
ب ا ﺎ
ﺪ ﷲ ر ّ
ا ّﺮ
وا ّ ة
ّﺪ ا ﺎم ا
ﺎء وا ﺮ
.(( ...و
هﺬ ا ﺪ ﺔ ﻮ ﺪ
ﻰ ا ﺮآﺔ ا
ﻮ ﺔ ر
ا ﺔ وا ﺪ
و ﻰ أ
ﻮان
ﺔ".
A 108ﺮ
هﻮ ا
ﺎن
) ،(1775 – 1816وآﺎ ﻬﺎ
ﺎ
ﻮ
ا
ا ﺎ
إ
ﻮ ﺔ
و ﺎﺔ و
ﻰ
ا
ا ﺮ ﻰ هﺎرون
و
ﺔ" ا ﺎ
ﺔ،
"ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ
ﻮ ﺔ ،و
ﺔ 79 – 68و ﺎ ﻰ
ﺔ،
)(576
ﻮ ﺔ اﺮ ﺎ ،وﺮ
ﻚ ا
ﻰ أ ﺮ .وهﺬ
ا ﺎ
ﺔ اﺮ ﺎ
ﺮ
ا ﻰ ﻮ ﺪ
ﻬﺎ:
اﺮ
(1
ا
)ص ،(35 – 4 .ﺎ
زآﺮ ﺎ
ﺎري
ا ﺮا ﺮ وا ﻮاهﺮ )ص،(50 – 36 .
(2
ﻬﻮل
ا ﺆ
ﺎ
(3
ﻮ
)ص ،(61 – 52 .ﺄ
ا ﺎﻜ
ا ﻜﺎ ﺎري
آ ﺔ ا ﺬآﺮ )ص ،(66 – 62 .ﺄ
(4
ﻮ
(6ا ﻮا
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
(5ا ﺮآﺔ ا
ﻮ
ا
ﺔ )ص ،(79 – 67 .ﺄ
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
ا ﻮ
– ،(91ﺄ
ﻮ ﺔ )ص80 .
ﺔ
ﺎن
ا
ا
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري
وا
(7آ ﺔ ا
،(110ﺄ
ﺎت
ا
ﺪ
ﻮ
)ص– 92 .
ا ﺪ
ا ﻜﺎ ﺎري
ا ﺎ ﺔ وا ﻬﺪا ﺔ )ص ،(117 – 112 .ﺄ
(8
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
ﻮ
(9ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا
،(124
(10ﺮ ا
ﺎر و ﻬﺎ ﺔ ا
ﺎر )ص– 118 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ﺮار )ص ،(141 – 126 .ﺄ
ﻮ
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
(11د ﺎ
ا
ﺮار )ص،(167 – 143 .
(12ﻬ ﺔ ا ﻮ ﺮ )ص،(209 – 168 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ﻬﻮل ا ﺆ
ا ﻜ ﺔ ا ﻬ ﺔ )ص،(249 – 210 .
(13
ﻬﻮل
ا ﺆ
(14ا
ﺎن ا ﺎ ﺔ )ص،(254 – 250 .
(15ا
ﺔ ا ﺮ ﺔ )ص ،(268 – 256 .ﺄ
ﻬﻮل ا ﺆ
اﷲ
ا ﺮهﺎن ﻮري
(16ر ﺎ ﺔ ا ﻮ ﻮء )ص ،(363 – 278 .ﺄ
ﻮ
(17
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺪ )ص،(405 – 366 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ﺪ ﺔ ا ﻮا ﺪ )ص ،(410 – 406 .ﺄ
(18
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري
(19ا ﺮار ا
ة
،(421
ﺎن
ﺎر ﺔ ا ﺔ )ص– 412 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ﺮ ا هﻮت )ص ،(427 – 422 .ﺄ
(20
ا
ﺪ اﷲ
ا ﺎرف
(21و ﺪة ا ﻮ ﻮد )ص ،(431 – 428 .ﺄ
ا
ﻮ
ﺪ
(22ا ﻮث ا
)ص،(440 – 432 .
(23ﺎن اﷲ )ص،(447 – 442 .
(24ا ﻮر ا ﻬﺎدي إ ﻰ
،(464
ﺮ
ﻬﻮل ا ﺆ
ﻬﻮل ا ﺆ
ا ﺮ ﺎد )ص– 450 .
ﻬﻮل ا ﺆ
ا ﺎرف )ص ،(469 - 466 .ﺄ
(25
ﻮ
(26د
ا ﺎم
ا
ا ﻜﺎ ﺎري
ا
ء )ص ،(480 - 470 .ﺄ
ا
ﻮ
ا ﻜﺎ ﺎري
(27ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا ﻮ
ا ﺆ
ﺔ )ص،(487 -482 .
ﻬﻮل
(28ا ﻮ ﺎت ا ﻬ ﺔ )ص ،(534 – 516 .ﺄ
ﺪا
ا
زآﺮ ﺎ
ﺎري
(29ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا ﻮ
ﻬﻮل
ﺔ )ص،(534 – 516 .
ا ﺆ
(30ز ﺪة ا
ﻮ
ﺮار )ص ،(707 – 570 .ﺄ
ا ﻜﺎ ﺎري
و ﺎس ا ﻮرق 10،6 x 16،8س .م .و
ﺪا .وآﺎ
ا
ا
ﺎ ﺔ 2،1س .م.
ﻰ و 1,2س .م.
وا
وهﺬ ا
ﻮ ﺔ
ﻰ آ ﺮ وا
وا
ﻮد ،ا ﺮ ا
ﻮ ﺔ ﺎ ﻜ ﺔ ا ﻜﺎ
ﺪم
ﺔ
ﺎل
ا ﺮا
ﺮ
ﺮ ا ﺬي
) .( Rubrication
ﺔا
اﷲ
ﻚ ﺬآﺮ اﷲ ﺎ
و ّ أه ا ﺬّآﺮ ه أه اﷲ ﺎ ّﺔ
ﺎذآﺮ اﷲ أ ّﻬﺎ ا ّﺎ ﻚ ﺄي ذآﺮ
و ّ أ
ا ﺮ :ا
ﻮ ﺔ )) ...ﺎل ا ﺆ
هﺬ ا ﺮّ ﺎ ﺔ ا ﺎرآﺔ ﺬآﺮ
ّ
ﺎ
ا
ﻰ.
و ﻜﻮﺔ
ا ﻜ ﺎ ﺔ ﻮ ﺎن
ﻮد هﻮ أآ ﺮ ا
و ﺎ ﺔ هﺬ ا
ا
ﺰال ا ﻮرق
و 0،6س .م.
ا ﺮى و 2,2س .م.
ا ﻜ ﺎت ا
اﷲ
ا
ا ﺬّآﺮ ﻮل
ا ذآﺎر و ﻜ
ا ا ّ اﷲ و ﺎل
ﺎل
ّ اﷲ
ﺮ ا ﺬّآﺮ ا ﺎ
و ﺎل
أ
ﺮ ا ﺬّآﺮ ا ﺬآﺮ ا
ﺎ إذا أ
ﺪا أ ﻬ
اﷲ
أراد اﷲ ان
اﷲ
ﺎ
ﺪا أ
ر
ذآﺮ و ﺎل
ﺬآﺮ و ﺎل اﷲ
د
أ
ﺬا
ذآﺮ
و
ﺮ ﻬ روي
أ ﺮا ﺆ
اﷲ
ﺪاو ﺔ ذآﺮاﷲ و ﺮ ذ ﻚ
وا ﺪ ّﺔ
ذآﺮ
ﻮآﻚ ّﻰ ﻜﻮن
ا
ﺎر
ّﺪ
هﺬا.((.
ب.
ﻮ ﺎت ا
ا
ﻮ ﺔ
ﺎدة ﺎل ﺎ
ﻰ
ا ﺎت وا
ﺔ ا ﺬّآﺮ ﺎ
ا ﺮ وا ّ ﺎدة إن آ
ّﺪ ا ﻜﻮ
ذآﺮ
وآﺮّم و ﻬ أ ّ ﺎل ﺎ ر ﻮل اﷲ دّ
ﻰ أ ﺮب ا ﺮق إ ﻰ اﷲ ﺎ ﻰ وأ ﻬ ﻬﺎ
ﻚ
ّ اﷲ
ﺎ
ذآﺮ
ذآﺮ
ﺎ
ﺎل
و ّ إذا
ﺪ
ا ا ّ اﷲ
و ﺎل أ
ا
ﺬآﺮ
ّ اﷲ
ﺪ أو ﺎ أآ ﺮ
و ّ إذا أ
ا ﺪ ّ
ّ و ﺎل
ﺮ ا ﺮّزق ﺎ ﻜ
و ﺎل
ﺎد ﺎ
ﺎد
اّﻮﺔ
ﻬﺬا ﻜ ﻚ ﺎ أ
ﺮ ﻚ و
ﺎ
ﺎد اﷲ
ﺎ ا ّ ّ ا ﻜﺮ وا ّﺮ ﻮل
ّﻰ اﷲ
ﺎ
و ّ و
ﺎ
ا ﺎ
و ﺪ أن
ﺔا
وآ
وأ ﻮا
ﻮف
و
و
ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا
ﺔ و ﺪ أ ﻬﺎ
ﺔا
ا ﺬآﺮ
ا
ﺎ
وﺎ
ا ﺬآﺮ إ ﻰ
ﺔ ا ﻮ ﺔ.
ﺔ أ ﺎم ذآﺮ ا ﺎن وذآﺮ ا
وا
ا ﺮ .ﺬآﺮ ا ﺎن وهﻮ ذآﺮ ا
اﷲ ،وهﺬ ا ﻜ ﺔ ﻮت ا ﺎن و ﺎة ا
إ اﷲ ﺎ ﻰ و
ﻮد
وا
ﺎت وهﻮ ﻮل
ﻮب أو و
وذآﺮ ا ﺮ وهﻮ ا
ﻰ
ﺔإ
ﻮب
وهﻮ ذآﺮ ا
ﺔ وهﻮ ﻮل اﷲ اﷲ وهﺬ ا ﻜ ﺔ ﻮت ا
ﺎرة وا
إ إ
،وه
ﻮ ﻮد إ اﷲ ﺎ ﻰ .وذآﺮ ا
اﷲ ﺎ ﻰ و
وذآﺮ
ﺮد
و ﺎة ا ﺮوح.
ﺎس وهﻮ ﻮل هﻮ هﻮ وهﺬ ا ﻜ ﺔ
ﻮت ا ﺮ و ﺎة ا ﺮ.
و
ﻰ
ﻰ
إ إ اﷲ ﻜﻮن
إ إ اﷲ
ا ﺎهﺮ ﻬﻮ
ﺎ ﻰ وا ﺎت أ ﻮه ﺔ
ا
و
،وأ ﺎ
ﺔ ﻬ ا ﺎت و ﻮد اﷲ و
و
ا ﺎهﺮ وا
ﺬآﺮ ﻜ ﺔ
ﻬﺎ
ﺎ ﻬﺎ
ﺎ
وهﻮ ا
ﻰ ﺎ
ا ﺎ .وا ﺎ
أ ﻮه ﺔ ﺎ ﻮى اﷲ
ﻰ هﺬ ا ﻜ ﺔ
و ﻮد ﺎ ﻮى اﷲ ﺎ ﻰ.
إ إ اﷲ
و
ﺔ ،وأ ﺎ
إ ﻰ أر ﺔ أ ﺎم ﺎ ول
ﺎهﺎ و ﺮ
ﺎ ﻬﺎ
ﺎ و
ﺪق ﻬﺎ
ﺎ ﺮ
ﻰ ﻮام ا ﺆ
ﺎهﺎ ﻬﻮ
ا ﺬوق وا
ﻬﻮ
ﺔ
ﺎ ﻬﺎ و ﻰ
آ
إ اﷲ ﻬﻮ
ﻰ
و
ا
ﻮى اﷲ و
ﺔ
ا ﺎص .وا ﺮا
ﺮى
ﺪ ﻮ
ﻬﻮد
ﺎص ا ﻮاص.
ا ﺬاآﺮ ﻰ
وه
.وا ﺎ
ﻰ ﺎﺮ
ﺎ ﻬﺎ و
ﺔ
ﺔ ا ﻜﺎ ﺔ
ﻮل
ﻜﺎ ﺔ
ﺪ ا ﺬآﺮ وه
إ إ اﷲ ،و ﻜﺎ ﺔ ا ﺮوح وه
ﻮل اﷲ اﷲ ،ﻜﺎ ﺔ ا ﺮ وه
ﻮل هﻮ
ﺔ
هﻮ.
و ﺮح ا
آ ﺔ ا ﺬآﺮ ﺄول ﺎ ﺪأ ﻜ ﺔ
ﻮ
ا ﺮة إ ﻰ ﻮق ﺎ
ﻜﻮن ﺎ
ا ﺎ ﺔ ،و ﻜ ﺔ إ
ه ﺰة إ و
ا ﺎرى
ﺎ
ﻜﻮن ا
هﺎءهﺎ
ﺎ ﻮى اﷲ
إﻰ ﺎ
ﻜ
ﻰ
ﺎ ﺔ
ﺮب ا ﺪ ﺪ
و ﺮح أ
ا
ﺎا
ﺎم
و
ﺎم
آ ﺮة
ا
ﺔ وه ﺎك
ﻰ
ا
ﻰا
ﻮى اﷲ ،و
ز ﻰ .و
إن
ﻮ ﺮى
ا ﺪن.
ﻰ ا ﻮ ﺔ ﻮل أ
ﻮ
آ
إﻰ ﺎ
ﺮب ﻬﺎ
ﺮار
ﻮري أ ﻬﺎ ﻮ ﺔ
ا ﺪ ﺎغ
،و ﺪ ذﻚ
ﺪ ﻮ إ اﷲ و
ﻮل
ا
ﻮﺔ
ﺔ ﻮﺔا
هﻮى ا
ا ﺪ وا ﻜﺮ
ر ﺔ اﷲ و
و
ﺎ
و
ﺔ ﻮ ﺔ ا ﺮ ه ا ﺮار
ﺬآﺮ اﷲ
ﺮا ﺔ ا
ﺔ ﻮ ﺔ ا ﺮوح ﺪم ا ﻮط
ﻰ
وه ا ﻮف
ﺎ ﻮى اﷲ.
ﺔ ا ﺮ ﺎت ﺎ و ﻰ
ﺬاب اﷲ ﺎ ﻰ و
ء .وا ﺎ ﺔ ﺮا ﺔ ا ﺮوح وه ا ﻮف
ﻬﺎ ا ﺪ وا
و
ص
وا
ﻬﺎ
ﻬﺎ ا ﺮ ﺎ
ﺎرا ﺔ اﷲ ﺎ ﻰ
.وا ﺎ ﺔ ﺮا ﺔ ا ﺮ وه
ا ﺮ ﺔ ﺄن اﷲ ﺎ ﻰ هﻮ أ ﺮب
ﻬﺎ ا
و
ﻚ
اﷲ.
و
ا ﺆ
ﻮ
ﺎ ﻰ وا
ﺪل
ﻰ
وا ﺪ
هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ ﺬآﺮ
ﺎد
ا ﺪ
ذآﺮ
وا ﺪ
ا ﻮي :أ
أذآﺮآ )ا ﺮة.(152 :
إ أ اﷲ
ﺬا ،و ﺎ ﺮوى
و
ﺔ ا
ا ﺪ ﺔ وا ﻮ ﺔ .وهﺬ ا ﺔ ا ﺮ ﺔ ا ﻰ
ﺔ ا ﺬآﺮ :ﺎذآﺮو
:
ﻚ ﺬآﺮ اﷲ
ذآﺮ
ذآﺮ
ر
أ
و
د
ﺎ:
ذآﺮ
ء ذآﺮ
إ إ اﷲ.
أ
ء
ﺮ ﻬ.
ا ﺎب ا ﺮا
ا ﺮآﺔ ا
هﺬا ا ﻜ ﺎب ا
اﷲ ا ّﺮ
/1 /
ا
با ﺎ
ﺪﷲر ّ
ا
ﺎء وا ﺮ
ر ﺎﺔ ا
ﻰ ]ا ﺮآﺔ[ 31ا
وأ
ﻮ
ﻰ
ﻰ ّﺪ ﺎ
ﺎ آّﻬ أ
ﺔ
ا ﺎر
ّﺮ ﺎآﺮ
ّﺪ إ ﺎم
و ﺪ ] ﻬﺬ
ا ﻮ ﺎت ا ّﺮ ّﺎ ّﺔ ﺬآﻮرة
ا ﺬّآﺮ 33أ ﺎ و ﺎ
ﺎل
ﺔ
ب ّﺮ و
ر ّ
وا ّ ة وا ّ م
و ﻰ
ﻬﺎ أ ﻮاع ﺮ
ن ا ﺬّآﺮ هﻮ
ﺄّ
ﺔ
ا ّﺮ
ّﺎة[ 32ﺎ ﺮآﺔ ا ّ
ﺎﻰ و
ا
وآ ّﺎ ] ﻮن[ 34اﷲ
35
أه ]هﺬا[ 36ا ّ
ﺔ أ ﻮاع ﺎ وّل ] ﺎل [ 37ذآﺮ ا ّ
38
:ﺮآﺔ
31ا
ﺎت
:ر ﺎﺔا
32ا
ا ﺎ�