Al-Baraqah al -Sailarah ta'lif al-syilah yusuf al- maseasani 1627-1699 dirasah wa tahqiq wa...

‫ﺔ‬

‫ا ﺮآﺔ ا‬
‫ﺄ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫ﻮ‬
‫ا‬
‫)‪ 1699-1627‬ـ(‬
‫وﺮ ﺔ‬
‫درا ﺔ و‬
‫ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬
‫ا‬
‫ا و ﻰ )‪(S.S‬‬

‫إ ﺪاد‬
‫ﺎ ﻮ ﺮا‬
‫‪103021027465 :‬‬
‫‪.‬‬


‫ر ا‬

‫ا ﻐﺔ ا ﺮ ﺔ وﺁدا ﻬﺎ‬
‫آ ﺔ ا داب وا ﻮم اﻹ ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ اﻹ‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‬
‫‪ 2008‬م ‪1429 /‬هـ‬

‫ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ‬

‫ﺮار‬

‫ﺚ‬

‫ﻰا‬

‫ﺔ ﺄ‬
‫و ﻮا ‪ ":‬ا ﺮآﺔ ا‬
‫ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري )‪ 1699-1627‬ـ(‪ :‬درا ﺔ و‬
‫ﻮ‬
‫ا‬
‫ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ ﻜ ﺔ ا داب وا ﻮم‬
‫و ﺮ ﺔ" أ ﺎم‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬
‫ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﺎ ﻮ ‪ 2008‬م ا ﻮا ‪ 24‬ﺎد ا و ﻰ ‪ 1429‬هـ‪ .‬و ﺪ‬
‫‪30‬‬
‫ا ﺔ‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ‬
‫ﻮ ﺮ ﺎ‬
‫ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ )‪(S.S‬‬
‫ﺎ ﻮ ‪ 2008‬م‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‪30 ،‬‬
‫‪ 24‬ﺎد ا و ﻰ ‪ 1429‬هـ‬
‫ر‬

‫ﺔو‬


‫ا‬

‫ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ‬
‫ﻜﺮ ﺮ ا‬
‫ﻮ‬

‫أ ﺪري ا ﺎ‬

‫ا ﺪآ ﻮرا ﺪوس أدا‬
‫ﺮ‬
‫ا ﺎ‬
‫‪150246291 :‬‬
‫ر ا ﻮ‬
‫‪150295496‬‬

‫ا‬
‫ﺪ أد‬

‫ﺮ‬


‫ما ﺎ‬

‫ا ﺎ‬
‫‪................... :‬‬
‫ر ا ﻮ‬
‫‪150373839‬‬

‫ا ﺪآ ﻮر‬
‫ر‬

‫ا‬

‫ﺮف‬
‫ﺎح ا‬

‫ﺮ‬

‫ﺔو‬

‫ﺎء‬


‫ز ﺮ‬
‫ا ﻮ‬

‫ا ﺎ ﺔ‬

‫ﺮ‬

‫ﻮ‬
‫ر ا ﻮ‬

‫‪:‬‬

‫ﻮ‬

‫‪:‬‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺮآﺔ ا‬

‫ﺄ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫ﻮ‬
‫ا‬
‫)‪ 1699-1627‬ـ(‬
‫و ﺮ ﺔ(‬
‫)درا ﺔ و‬
‫ﺪم إ ﻰ آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ‬
‫ﻮل ﻰ ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ‬
‫ا‬
‫ا و ﻰ )‪(S.S‬‬

‫ر ا‬

‫إ ﺪاد‬
‫ﺎ ﻮ ﺮا‬
‫‪103021027465 :‬‬
‫إ ﺮاف‬


‫)‬

‫ﺪ أد‬

‫ﺎح اﻹ‬

‫ما ﺎ‬

‫ﺮ(‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ‬
‫آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‬
‫‪ 2008‬م ‪1429 /‬هـ‬

‫ﻮ ﺎت ا‬

‫ﺚ‬


‫ﻮا ﺔ ا ﺮف ‪ ....................................................‬أ‬
‫ﺮ ا ﺎ ‪ ....................................................‬ب‬
‫‪...............................‬‬
‫ﺮار ﺔ ا ﺎ ﺔ وا ﻜ ﻰ ا‬
‫ج‬
‫ﺮ ﺪ ‪ .............................................................‬د‬
‫ﻜﺮ و ﺪ ﺮ ‪......................................................‬‬
‫‪ ...................................................‬ط‬
‫ﻮ ﺎت ا‬
‫ا ﺎب اﻷول ‪ :‬ﺪ ﺔ ‪1 ..............................................‬‬
‫‪1 ................................................‬‬
‫ﺔا‬
‫أ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﺪ ﺪ ا ﻜ ﺔ ‪5 ................................................‬‬
‫‪7 ............................................‬‬
‫ج‪ .‬ا ﺮض ا‬
‫‪7 ................................................‬‬
‫د‪ .‬ﻬ ا‬
‫‪9 .............................................‬‬

‫هـ‪ .‬ﻮات ا‬
‫ﺎة ا‬

‫ﻮ‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ا ﺎب ا ﺜﺎ ‪ :‬ﺎر‬
‫‪10 ................‬‬
‫أ‪ .‬ﻮ ﺪ و ﺄ ‪10 ................................................‬‬
‫ب‪ .‬ﻮ و ﺬ وأ ﺎ ‪....................................‬‬
‫‪17‬‬
‫ج‪ .‬ﺆ ﺎ ‪22 ......................................................‬‬

‫ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا‬

‫ا ﺎب ا ﺜﺎ ﺚ ‪:‬‬
‫‪24‬‬
‫ﻮ ﺔ ﺮ ‪ 108‬ﺮ ‪...................................‬‬
‫أ‪ .‬ا‬

‫‪24‬‬
‫ﻮ ﺔ ‪............................................‬‬
‫ﻮ ﺎت ا‬
‫ب‪.‬‬
‫‪31‬‬
‫ا ﺎب ا ﺮا ‪:‬‬
‫‪35‬‬
‫ا ﺮآﺔ ا‬
‫أ‪.‬‬
‫‪35‬‬
‫ب‪ .‬ا ﺮ ﺔ ا ﺪو‬
‫‪54‬‬

‫ا ﺮآﺔ ا‬
‫ﺔ‬
‫ﺔ‬

‫ﺔ ‪...........................‬‬

‫ﺔ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫‪...................‬‬

‫‪..............................‬‬
‫‪.....................................‬‬

‫‪ :‬ﺎ ﺔ ‪64 ............................................‬‬
‫ا ﺎب ا ﺎ‬
‫‪64 .................................................‬‬
‫أ‪ .‬ﺎ ا‬
‫ب‪ .‬ا ﺮا ﺎت ‪65 ..................................................‬‬
‫‪66 ....................................................‬‬
‫ﺮا ا‬
‫أ‪ .‬ا ﺮا ا ﺮ ﺔ ‪66 ...............................................‬‬
‫ﺔ ‪69 ..............................................‬‬
‫ب‪ .‬ا ﺮا ا‬
‫ا ﻮا ‪71 ..........................................................‬‬

‫ﺮ‬

‫ا ﺎ ﺚ‬

‫ﺄن ‪:‬‬

‫هﺬ ا ﺎ ﺔ ﺮ‬
‫ﻮل ﻰ‬
‫ﻜ ﺔ ا ﺮوط‬
‫آ‬
‫‪ .1‬هﺬا ا‬
‫هﺪا ﺔ اﷲ‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ‬
‫ا ﺪر ﺔ ا ﺎ ﺔ ا و ﻰ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬
‫ا‬
‫ﺪ‬
‫آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬
‫ﻬﺎ‬
‫ا‬
‫ا‬
‫‪ .2‬آ ا ﺮا‬
‫ا ﺮارات ا ﻮ ﻮدة ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ‬
‫و ﻬﺎ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬
‫اﷲ ا‬
‫ا ﺎل راء‬
‫ﺮ إ ﺪادي و ﻮ ﺪ‬
‫‪ .3‬إذا آﺎن ا ﺎ‬
‫آ ا ﻮ ﺎت ا ﻰ ﺮر ﻬﺎ‬
‫ا ﺮ دون ذآﺮ ﺄ ﺪ أن أ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ – ﺎآﺮ ﺎ‪.‬‬
‫ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﺎآﺮ ﺎ‪ 20 ،‬ﺎي ‪ 2008‬م‬
‫ﺎ ﻮ ﺮا‬

‫ﺎب ال‬
‫ﺮﺪ‬
‫ﺎ ﻮ ﺮا ‪ :‬ا‬

‫ﻮ‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‪ ،‬ا ﺮآﺔ ا‬

‫ﺔ‪:‬‬

‫درا ﺔ و‬
‫ا ﺮوف أن ا ﺪرا ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ إ ﺪى ا ﺪرا ﺎت‬
‫ا ﻮم‬
‫هﺬ ا ﺪرا ﺔ ا ﻜ‬
‫ا ﻮ ﺔ وا د ﺔ‪ ،‬وا ﺮض‬
‫وا ﺎرف وا ﺎر و ﺮهﺎ‪.‬‬
‫ﺎ ﺪرا ﺔ ا ﻮ ﻮ ﺔ ﻰ‬
‫و هﺬ ا ﺪد‪ ،‬ﺎم ا ﺎ‬
‫ﻮان‪:‬‬
‫ا ﺎآﺎ ﺎري‬
‫ﻮ‬
‫ﺔ‬
‫ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ ا‬
‫‪.‬‬
‫ﺔ‪ :‬درا ﺔ و‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‪ ،‬ا ﺮآﺔ ا‬
‫ﻮ‬
‫ا‬
‫إﻰ ا ﺔ‬
‫وﺮ‬
‫ا‬
‫ﺮ ﻰ‬
‫وهﺬا ا‬
‫‪.‬‬
‫ﻰ ﻮ ﺎت ا‬
‫ا ﺪو ﺔ وا ﻜ‬
‫اﺮ ﺎﺔ‬
‫وهﺬ ا ﺪرا ﺔ ﻬﺎ أه ﻬﺎ ﺎ ﺔ إ ﻰ ﺆ‬
‫ﻮ‬
‫‪ :‬ا‬
‫ﺎ‪ .‬وذ ﻚ ن ﺆ ﻬﺎ‬
‫و ﻮ ﺎ ﻬﺎ‬
‫ﺬي آﺎن دور هﺎم‬
‫ا ﺪو‬
‫ا ﺎآﺎ ﺎري أ ﺪ ا ﻮ‬
‫ﺈ ﺪو ﺎ‪ .‬وأ ﺎ ﺎ ﺔ إ ﻰ ﻮ ﺎت‬
‫ﻮر ا ﻮف ا‬
‫ا ﺎﺎ ا ﻮ ﺔ ا ﺔ‬
‫اﺮ ﺎﺔ‬
‫اﺮ ﺎﺔ ﺬﻚ ﺎ‬
‫أراد أن ﻚ ا ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺔ‬
‫ﺎج إ ﻬﺎ آ‬
‫ا‬
‫ﺎ ا ﺮو ﺔ‪.‬‬
‫ا ﺪي‪،‬‬
‫ﻬ ا‬
‫هﺬا ا‬
‫ﺪم ا ﺎ‬
‫و‬
‫ﻬ‬
‫ﺪﺮ و‬
‫إ ﺎدة ا ﺮاءة‬
‫وذ ﻚ ﺈ ﺮاج ا‬
‫وإ ﻰ ﺎ‬
‫ا ﻬﺎ‬
‫ا ﺎرة‬
‫ﺎء‬
‫ا‬
‫ﺎ ﻬﺎ‬
‫و‬
‫ﻰ‬
‫ا‬
‫هﻮ ﻜ ﻮب‬
‫‪ ،‬و ﺪ ﻰ آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬
‫ا ﺔ‬
‫ا ﺮ ﺔ ا ﺮرة د آ ﺎ ﺔ ا ﻮث ا ﻰ أ ﺪر ﻬﺎ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ آ ﺔ ا داب وا ﻮم ا ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ ا ﻜﻮ ﺔ ﺎآﺮ ﺎ ‪.2007‬‬
‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ن‬
‫ﺎ ﻰ‪ :‬إ ّ‬
‫ﻬﺮت ﺎ ا‬
‫ا‬
‫ﺪ‬
‫ﻮ‬
‫ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا ّ ّﺔ إ ﺪى ا ﺆّ ﺎت ا ّ‬
‫ﺔ و ﺮ )‪ (23‬ر ﺎ ﺔ‪ ،‬وه‬
‫ﻮا‬
‫ا ﺎآﺎ ﺎري‬
‫ّ ا ﺬآﺮ‬
‫ا ّﺔ ا‬
‫ﺎ‬
‫ﺔ ا ﻮّف‬
‫ا ّﻮ ﺔ‪ .‬وهﺬ ا‬
‫وﺎ ّ‬
‫وأ ﻮا وآ ّ و‬
‫ﺔ ﺎ ﺎت ا ﺮ ّﺔ وا ﺎد ا ﺪ ّﺔ وا ّ ﻮ ّﺔ وأ ﻮال ا ﺎء‪.‬‬

‫أ‬

‫ﺮ‬

‫و‬
‫ل‬
‫ﺪ ﺔ‬

‫ﺔا‬

‫أ‪.‬‬

‫ا ﺪ‬

‫ﺚ‬
‫ﻮط ا ﺮ‬

‫ا‬

‫ل ا ﺮون ا و ﻰ‬
‫اﺰ‬

‫ﺎر‬

‫ﺪ‬
‫أآ ﺮ‬

‫أ ﺎر ﻚ ا ﺮة إ‬
‫ﺮة‬

‫ﻜ أن‬

‫ﺮج‬

‫ﺎ ﺔ‪ ،‬ﺈذا ﺮآ ا ﺎذج إ ﻰ‬

‫ﺎق‪ ،‬وا ﺪ‬
‫ﺔ وأ ﺪ‬
‫ﺎذج‬

‫ﺔ و ﺬاذات‬

‫درا ﻬﺎ ﺮأي ﺎ‬
‫ﺎدر ا ﺎر‬

‫ﺮا‪ ،‬ن‬

‫وآ‬

‫أو‬
‫ا‬

‫ﺔ‬
‫ﺎرة‬

‫ا ﺮ ﺔ‬

‫ﺪ ﻬﺎ‬
‫ﻰ‬

‫وا‬
‫و‬
‫اﺪ‬

‫ا‬

‫ﺮ‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔ ﺰءا هﺎ ﺎ‬

‫ﺎرة ا‬

‫ﻰ‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺮاث ا‬

‫ا ﺬي‬

‫ﻮل ا ﺮ ﺔ ا‬

‫ﺎ ﺔ‪،‬‬

‫و ﺮا ﺎ وأدب و ّ و‬

‫ا ﻮم‪ ،‬و‬

‫هﺬ ا‬

‫ﻬ ﺔو‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﺔو‬
‫و‬

‫ا ﺪ‬

‫و‬

‫ﺮدهﺎ‪.1‬‬

‫ﺮا‬

‫ﺎر‬

‫ﺮ‬

‫ﺎر‬

‫ﺎ‬

‫ﻬ‬

‫وآ ﺎء و ﻚ و ﺎ ﺮ‬
‫ﺎ ﺮ أ ﻮاع ﺮا ﺎ‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﻬﺎ إ ا ـﺰر ا‬
‫ﺪّة ﺮات إ ﺎ ه‬

‫ﺮ‪ ،‬وا‬

‫‪ ،‬وإ ﺎ‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﻬﻮ ﺔ روا‬

‫ا ﺎس‪.2‬‬
‫وآﺎ‬
‫وا‬

‫ا‬

‫ﺎت‬

‫ﻮ ﺔ ﻜ‬

‫ﻬ ﺔ وا ﺎو ﺔ وا‬

‫وآ ﺮا ﺎ ﻜﻮن ﻜ ﻮ ﺔ‬
‫ا ﺬي‬

‫ا‬

‫‪1‬‬

‫م(‪ ،‬ص ‪13‬‬

‫ﻮو ﺔ و ﺮهﺎ‬

‫ﺪ و ﺰوب‪،‬‬
‫‪ 2‬ﻬ‬
‫ا ﻜ ‪ 1993 ،‬م(‪ ،‬ط ‪ ،1‬ص ‪13‬‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺎت‬

‫ﺔ‪،‬‬
‫ﺎج ا ﻰ‬

‫ﻮ ﺔ ﺎ ﺎه ا‬

‫ﻮط ا ﺮ ‪) ،‬ا ﺎهﺮة‪ :‬ا ﺪار ا‬

‫ا‬

‫ا ﺎت ا‬

‫ﻬ ﻬﺎ ا ﺎس‪ ،3‬ﺬ ﻚ‬

‫ﺔ‬

‫ﻬ ﺎ‬

‫ﺪ ا ﺎر ا ﻮ ﻰ‪ ،‬ا‬

‫ﻮ ﺔ‪،‬‬

‫ا ﺔا ﺮ ﺔ‬

‫ا ﺮ ﺔ وا‬

‫ﻮ ﺔ‪.‬‬

‫ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺔ‪2002 ،‬‬
‫‪) ،‬ا ﺎهﺮة‪ :‬ﺎ‬
‫‪3‬‬

‫‪Henri Chambert-loir dan Oman Fathurahman, Khazanah Naskah:‬‬
‫‪Panduan Koleksi Naskah-naskah Indonesia Sedunia-World Guide to Indonesian‬‬
‫‪Manuscript Collections, (Jakarta: YOI, 1999), h. 13.‬‬

‫وﻮ ﺪ‬

‫د ﺎ هﺬ آ ﺮ‬

‫ا ﺎآ ا‬
‫ﺰال‬

‫ا‬

‫ﺔ‬

‫وا ﺮ ﺔ وا‬

‫ﻮف وا‬

‫و ﻮ ﻮع ا‬

‫ﻮف‬

‫ﺎة ا‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺎت ﻜ ﺮ‬

‫ﻬﺎ ا‬

‫ﺔ و ﺮ ذﻚ‬
‫إ ﺪو‬

‫ﻬﻮر‬

‫ﺮ وا ﻮ ﺪ‬
‫ﺔ‪،‬‬

‫ا ﻮم ا‬

‫ﺎهﺮ‬

‫ﺎ‬
‫دورا هﺎ ﺎ‬

‫ﻮف ﺪ‬

‫م ﺎء إ ﻰ إ ﺪو‬

‫ﺎ ﻮا‬

‫ﺔ‬

‫نا‬
‫ا ﺮوف أ ّ‬

‫ا ﺮب وا ﺮس وا ﻬ ﺪ‪ ،‬وآﺬ ﻚ ا‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫أوا ﺮ‬

‫ا ﺮن ا ﺎ‬

‫ﺎر‬

‫ﺮ‪.4‬‬

‫وا‬

‫ﻮف‬
‫وا‬

‫ﻮ ب إ ﻰ "ا‬
‫ﻜ‬

‫ﻮف"‪ ،‬و‬

‫ﻬﺎ هﺆ ء ا ﺬ‬

‫و ﺮه ﻮن ا ﺎء ر ﻮان اﷲ و‬
‫آﺎ‬

‫ﺮ‬

‫م ﻬﺎ‪.‬‬

‫ا‬

‫ا ﺰاهﺪ‬

‫ﻮ ﺎت آﺎ ﻜ ﺔ وا‬

‫ن ا‬
‫‪ ،‬آﺎ أّ‬

‫ﺎر ا‬
‫و‬

‫ﻮ ﺎت‪ ،‬وآﺎن‬

‫أ ﺪي أ ﺮاد ا ﺎس‪.‬‬

‫أ ﺎ ﻮ ﻮع ا‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﻬﺎ‬

‫آ ﺔ‬

‫ﻮف ﺪل ﻰ‬

‫ا‬

‫إ ﻬﺎ آﺎ‬

‫ﺔ‬

‫ﺮ ﻮا‬

‫اﺪ ﺎ‬

‫ﻮن‬

‫ﺮﺔا‬

‫ﻰ ا ﻜ ﺔ ا ﺮو ﺎ ﺔ ا ﻬ ﺔ‪ .‬وا ﺮ‬

‫ﺎ ﺎ‪ .‬و ﺬ ﻚ‪،‬‬
‫ﻰو‬
‫ا ﺬي و‬

‫ﻮص‬

‫ا‬

‫إ ﻰ هﺬ‬

‫‪4‬‬

‫‪Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan‬‬
‫‪Nusantara Abad XVII dan XVIII, (Jakarta: Kencana, 2005), h. 2-19‬‬

‫ا ﻜ ﺔ هﻮ ا‬

‫ﺮف إ‬

‫ﻮ ‪ ،‬إ )ا ﺎرف ﺎﷲ( إذ أن اﷲ‬

‫‪5‬‬

‫‪.‬‬

‫آﺎ‬

‫وذآﺮ أز ﻮ ﺎردي أزري‬

‫‪Jaringan Ulama‬‬

‫‪Timur Tengah dan Kepulauan Nusantara Abad‬‬
‫ﺔ‬

‫‪XVII dan XVIII‬‬
‫ﻮر ا ﺪ‬

‫ﻮ‬

‫ﺪد ‪ ،‬وه‬

‫ﺮون‬

‫ا ﺮا ﺮي)‪ (Nurudin Al-Raniri‬ا ﻮ‬

‫)‪ 1068‬هـ‪ 1758 /‬م( ‪ ،‬و ﺪ ا ﺮؤوف ا ﻜ‬

‫ﺔ‬

‫) ‪Abdurrauf‬‬

‫‪ 1105 – 1024) (Al-Sinkili‬هـ ‪ 1693 -1615 /‬م(‪،‬‬
‫و‬

‫ﺪ‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري )‪Muhamad Yusuf al-‬‬

‫ﻮ‬

‫‪ 1111 – 1037) (Makasari‬هـ ‪ 1699 – 1627 /‬م(‪ .6‬وه‬
‫ﺮآﻮا ﺆ ﺎت آ ﺮة‬
‫ا‬

‫و‬

‫ﺎ ﺔ ا ﺮ ﺔ‪ ،‬و‬
‫و‬
‫وه‬

‫ا‬

‫ﺎل ا ﻮم ا‬
‫ﺪ ﻮ‬

‫إ ﺪو‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري ﻮا‬

‫ﻰ‬

‫ﻮم أن‬

‫ﺔ‬

‫ﺔا‬

‫ﻮف‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ‪.‬‬

‫‪ 23‬ر ﺎ ﺔ‬
‫ﺔ‪.‬‬

‫ا‬

‫إ ﺪى ﺆ ﺎ ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ ا‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫أ ﻮاع ا ﺬآﺮ‪ ،‬ﻬﺎ‪ :‬ذآﺮ ا ﺎن‪ ،‬وذآﺮ‬

‫ا ﻮاص وذآﺮ ﻮاص ا ﻮاص‪.‬‬
‫‪ 5‬ﺪا‬
‫‪ ،(2003‬ص ‪32‬‬

‫ﻮد‪،‬‬

‫ﺔا‬

‫ﻮف ا‬

‫ﺬ‬

‫ا‬

‫ل‪) ،‬ا ﺎهﺮة‪ :‬دار ا ﺎرف‪،‬‬
‫‪6‬‬

‫‪Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan‬‬
‫‪Nusantara Abad XVII dan XVIII, h. 197‬‬

‫و ﺮا‬
‫إ ﺪو‬

‫ﺔا‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ و ﺎة ا‬

‫ﻮاء‬
‫و‬

‫وإ ﺪى ﺆ ﺎ‬

‫ا‬

‫ل ا ﺮة ا ﻰ‬

‫آ‬

‫ﺔ ﺄ‬

‫ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ‬

‫ا‬

‫ﻮ ﻮع‬
‫ﻮ‬

‫ﻮان‪:‬‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‪ :‬درا ﺔ‬

‫ﻜﺔ‬

‫ﺪﺪا‬

‫ﺎ ﺪي ا ﺎ‬

‫‪-‬‬

‫ﻮ ﺔ و ﺪة ﺮ ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ‬

‫ا‬

‫ﺔ" وه ا‬

‫ﻮ ﺔ ﺮ ‪ 108A‬ﺮ‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔا ﻰو‬

‫أ ﺮى‪ ،‬أن ا‬
‫ا‬

‫ن‪،‬‬

‫و ﺮ ﺔ "‪.‬‬

‫ه ﺎك‪-‬‬

‫ا‬

‫ﻰ‬

‫ﻮ ﺔ إ ﻰ هﺬا ا ﻜﺎن ه‬

‫ﻰ ذ ﻚ ا ﺎر ا ﺎ‬

‫"ا ﺮآﺔ ا‬

‫ب‪.‬‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﺔ‪.‬‬
‫و ﺎ‬

‫و‬

‫ﺆ ﺎ‬

‫ا ﺎآ ا‬

‫ﺔ‬

‫ﺎر ﻬﺎ‪.‬‬

‫ﺆ ﺎ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ا ﺮو ﺔ ﻬﺎ‪ ،‬آﺎن ا‬

‫ﺆ ﺎ أ ﺮا ﻬ ﺎ‪ .‬وآﺎ‬
‫د ﺎ أو‬

‫و ـﺰ‬

‫ﺎر ا‬

‫م‬

‫‪.‬و‬

‫و‬

‫ﻮم أن‬

‫ا‬

‫إ ﺎ‬

‫ﻮط أ‬

‫ﺎ ﻬﺎ‪ ،‬أو‬

‫ﺎرة‬

‫ﻮ ﺎت ا‬

‫ﺪ ﺎ ﺄ ﻮذة‬

‫ل‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫ا‬
‫‪ .‬و ﺬا آﺎن‬

‫أن ه ﺎك أ‬
‫ا‬

‫ﺎء و ﺮ ﺎت‬
‫وإ ﺮا‬

‫أ ﺮب ﺎ ﻜﻮن إ ﻰ‬

‫ا‬

‫ا ﺬي أراد ا ﺆ‬

‫ا‬

‫ﻜﺔ ا‬

‫ا‬

‫ﺔ"‬

‫ا ﺎ‬

‫أ‬

‫أ ﺮا ﻬ ﺎ ﺪا‪.‬‬
‫هﺬا ا‬

‫ﺮح‬
‫ﺎ ﺪﺎ و‬
‫ﺎ ﺮ‬

‫وإ ﻰ ﺎ‬
‫ا‬

‫ﻮف ا‬

‫و‬

‫ﻬﺎ‪ .‬و ﺬا آﺎ‬

‫ﻰ ا‬
‫ا‬

‫ﻜﺔ ا‬

‫ﻮ ﺎت ر ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ ا‬

‫ج‪ .‬ا ﻐﺮض‬
‫ﺎء‬
‫ﺪد أو ‪،‬‬
‫ﺎ ﺎ‪ ،‬ا ﻜ‬
‫د‪ .‬ﻬ ا‬

‫ا‬
‫ﻰ ا‬
‫ﻰ‬

‫"ا ﺮآﺔ‬

‫ﺎ ﺎ ﺪة ﺮاء ا ﺪو‬

‫ذ ﻚ‪ ،‬آﺎن ر ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ ا‬

‫ﺎ‬

‫أ‬

‫ه‬

‫إ ﻰ ا ﺔ ا ﺪو‬

‫ﻮ‬

‫ذ ﻚ‪ ،‬آﺎ‬
‫ﻮم‬

‫ﺔ‪.‬‬

‫ﺮح أ‬

‫ﺔ"‬

‫ﻰ‬

‫ﻮى‬

‫ﺎج إ ﻰ آ ﻬﺎ‬
‫ﺎ‬

‫ه‬

‫هﺬا ا‬

‫ﺔ" ذا ﻬﺎ‪.‬‬

‫ﺚ‬
‫ﻜ ﺔ ا ﺎ ﺔ‪ ،‬آﺎن ا ﺮض‬
‫"ا ﺮآﺔ ا‬
‫ﻮ ﺎت ر ﺎ ﺔ "ا ﺮآﺔ ا‬

‫هﺬا ا‬
‫ﺔ"‬
‫ﺔ"‪.‬‬

‫ﺎ ﺪ ﺎ؛‬

‫آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫ﺪم ا ﺎ‬
‫أي إ ﺮاج ا‬
‫و‬

‫ﺎ ﻬﺎ‬

‫هﻮ ﻜ ﻮب‬
‫آ‬

‫ا‬

‫ﺎء‬

‫‪ .‬وإ ﻰ ﺎ‬

‫ﺎ ورد‬

‫ا‬

‫ا ﺮو ﺔ و‬

‫ا ﻬﺎ‬

‫ﺎرة‬

‫ا ﺎت ا ﺮ ﺔ وا‬
‫ا‬

‫ﺎ‬
‫ا ﺎ‬

‫ﺪﺮ و‬
‫أن‬
‫ﺎد‬

‫ﺮج‬
‫ا ﻮﺔ‬

‫‪.‬‬

‫ا‬
‫آ ا ﺎﺔ‬

‫ﻬ‬
‫وإ ﻰ ﺎ‬

‫ذ ﻚ‪ ،‬ﺎول ا ﺎ‬

‫ﺎص ا ﺬآﻮر‬

‫و ﺮا‬
‫ﺮاء‬

‫ا‬

‫ا‬

‫و ﺮّف ﺎ‬

‫ﻬ ا‬

‫إ ﺎدة ا ﺮاءة‬

‫ا ﺪي‬

‫أن ﻜﻮن ﺎ‬
‫ﺎت ا ﺮ‬

‫ن‬

‫و ﺎ ﻬﺎ‬

‫ا ﺮات و ﺎ ﻮ ﺪا ﻬﺎ ا ﻜﺮ ﺔ‪.‬‬
‫إ ﺎرة ا‬

‫و ﺎ‬

‫ا ﺪي‪:‬‬

‫‪ {...} .1‬إ ﺎرة إ ﻰ ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‬
‫‪ (...) .2‬إ ﺎرة إ ﻰ وا‬
‫ا‬

‫ا ﻮ ﺔ وأ ﻮال‬

‫ﺎد‬

‫ﺎص‬

‫‪ [...] .3‬إ ﺎرة إ ﻰ ا‬
‫‪ /.../ .4‬إ ﺎرة إ ﻰ أر ﺎم‬
‫‪ |...| .5‬إ ﺎرة إ ﻰ ا ﻮ ﻮد‬

‫ﺪا ﺎ‬
‫ﺎت ا‬

‫و ﺮح ا ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺬ‬
‫‪ .6‬إ ﺎرة إ ﻰ ا ﺰ ﺎدة‬

‫ا‬

‫ﻰ‬

‫ﺪا ﺎ‬

‫و‬

‫آ ﺎ ﺔ هﺬا ا‬

‫ﺪ‬

‫ﻰ ا ﺮ ﺔ ا ﺮرة‬

‫آ ﺎ ﺔ ا ﻮث ا ﻰ ا ﺪر ﻬﺎ‬
‫ا داب وا ﻮم ا‬
‫ا ﻜﻮ ﺔ‬
‫هـ‪.‬‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫د‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و دا ﻬﺎ آ ﺔ‬
‫ﺮ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ا‬

‫ﺎآﺮ ﺎ ‪.2007‬‬

‫ﻮات ا‬

‫ﺚ‬

‫هﺬا ا‬

‫إﻰ‬

‫ا ﺎب ا ول ‪:‬‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫ﻮى‬

‫ﻰ‬

‫ﺪ ﺔ‪ ،‬و‬

‫ا‬

‫ﻜ ﺔ وا ﺮض‬

‫ا‬

‫و‬

‫ﻮات ا‬

‫‪:‬‬

‫ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‪،‬‬

‫ﺔر‬

‫ﺬ‬

‫و‬
‫‪ 108‬ﺮ‬

‫ﻮ ﺎ ﻬﺎ‪.‬‬
‫ا ﺮآﺔ ا‬

‫‪:‬‬

‫إ ﻰ ا ﺔ ا ﺪو‬
‫‪:‬‬
‫وا‬

‫و ﻬ ا‬

‫ﻰ ﻮﺪ و ﺄ و ﻮ‬

‫وأ‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫ﺔا‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ وﺆ ﺎ ‪.‬‬

‫و‬
‫ا ﺎب ا ﺮا‬

‫ﺎة ا‬

‫ﻮي‬

‫و ﺪﺪ‬

‫‪.‬‬

‫‪ :‬ﺎر‬
‫و‬

‫ا ﺎب ا ﺎ‬

‫ﺔ أ ﻮاب وه ‪:‬‬

‫ﺎ ﺔ‪ ،‬و‬

‫ﺮا ﺎت‬

‫ﺔ‬

‫وﺮ‬

‫ا‬

‫ﺔ‪.‬‬
‫ﻮي‬

‫ﻰ‬

‫ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮا‬

‫ا‬

‫ا ﻮا‬

‫ا ﺎب ا ﺜﺎ‬
‫ﺎة ا‬

‫ﺎر‬

‫ا ﺎج ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ﻮ‬

‫أ‪ .‬ﻮ ﺪ و ﺄ‬
‫وﺪ ا‬
‫ﻰ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ا ﻮا‬
‫ا‬

‫ﺪ ﺔ ﻮا ‪ ) Gowa‬ﻜﺎ ﺎر(‪ ،‬ا‬

‫ﻮ‬

‫و‬

‫ﻮب‬

‫ﻮ ﻮ ‪1627‬‬

‫ﺎ أو ‪Cape Town‬‬
‫ﺬ ﻮ‬

‫ا ﺮن و‬
‫وأ ﻬﺮ ﻮ‬

‫‪،‬‬
‫د ﺔ‪ ،‬وو ﺎ‬

‫‪ 23‬ﺎ ﻮ‬

‫ﻰ ﺪ‬

‫ﺪ ﺔ رأس ا ﺮ ﺎء‬
‫ﺔ ‪ 1699‬م‪.7‬‬

‫ﻜﺔ ﻮا‪ ،‬إ ﺪاء‬

‫ا ﺔ ا ﺮ ﺔ‪ ،‬وأ‬
‫ﺮا ﺔ‬

‫‪ 8‬ﻮال ‪ 1036‬ه ﺮ ﺔ‬

‫ﺮاءة‬
‫ﻜﺮ‪،‬‬

‫ا ﺮأن‬

‫ﻮم ا ﺔ ا ﺮ ﺔ و ﻮم ا ﺮ ﺔ‬
‫‪7‬‬

‫‪Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, (Jakarta: Pustaka Panjimas, 1972),‬‬
‫‪Cet. 2, h. 37‬‬

‫ا‬

‫ﺔ‬

‫ا‬

‫‪ :‬ا ﻮ وا‬

‫وا‬

‫ﺮف وا ﺎ‬

‫إﻰ‬

‫وﻜ‬

‫ﻮف‪.8‬‬
‫إ‬

‫ﻮا ـﻮ ‪ Gowa Tallo‬ﻜﺎ ﺎر‪،‬‬

‫ﻮ‬
‫ﺮ ‪ 1645‬م‬

‫‪22‬‬
‫ذه‬

‫ا‬

‫ﺎن إ ﻰ أ ﻬ‬
‫ا ﺮا ﺮي و‬

‫اﺪ‬
‫ّ ذه‬

‫ﺎ‬

‫ﺪ اﷲ‬

‫ﺪا ﺎ‬

‫ز ﺪ )ا‬

‫(‬

‫ا ﺪ‬

‫وإ‬

‫ا‬

‫ا‬
‫ا ﺮ‬

‫وا ﻰ‬

‫إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا‬
‫إ ﺎزة‬

‫ا‬

‫ة إ‬

‫ا ﺪ‬

‫أ ﻮب ا ﻮ‬
‫ﺎب‬

‫ﺎل‬

‫و ّ‬

‫ﺔا‬

‫إ ﺮاه إ‬

‫ﻮ ﺔ‪،‬‬

‫وأ ﺎم ﻬﺎ‬

‫ﺎ و ﺰور‬
‫ا ّ‬

‫ﺮة‬

‫ﺮهﺎن ا ﺪ‬

‫ﻬﺎب ا ﺪ‬

‫ا ﻜﺮدي‬

‫إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا ﺎ ﺮ ﺔ‪ ،‬وأ ﺮا وا‬

‫ﺮ‬

‫ﻬﺎ ﻰ ﺪ ا‬
‫ا ﺮ‬

‫إ‬

‫ﺪ ﺔ‪ ،‬و‬

‫ﺮ ﺔ ا ﺎدة ا‬

‫إ ﻰ ﻜﺔ ا ﻜﺮ ﺔ داء ﺮ‬
‫ّﻰ اﷲ‬

‫إ ﻰ ا ﺎم و‬
‫و‬

‫ا‬

‫ّ إ ﻰ ا ﺪ ﺔ ا ﻮّرة ﺰداد‬

‫ر ﻮل اﷲ‬

‫ﺎ‬

‫ا ﺮ ﺔ ا ﺎدر ﺔ و ﺎل ا‬
‫ﺎﷲ و ﺎل‬

‫ﺮة‬

‫أ‬

‫ﻮر‬
‫ﺎزة ﻬﺎ‪،‬‬

‫أ ﻬ إﻰ ا‬

‫ﺪ‬

‫إﻰ‬

‫ه ﺎك ا ﻰ‬

‫ﺎن ‪ّ Banten‬‬

‫أ ﻮ ا ﺮآﺎت أ ّﻮب‬

‫ا‬
‫أ ﺪ‬

‫‪ ،‬و ﻰ إ ﺎزة ا ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺔ‬
‫و ﺎ ﺪر ﺔ ا‬

‫و‬

‫إ ﻬﺎ‬

‫‪،‬‬
‫ﺎج‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري )‪،"(1627-1699‬‬
‫ﻮ‬
‫‪ 8‬ﺔ ﻮ ‪ " ،‬أ م إ ﺪو ﺎ‪ :‬ا‬
‫ﺔ‬
‫ﻜﺎ‪ ،‬ﺪ ‪ ،1‬ﺪد ‪ ) ,3‬ﺎآﺮ ﺎ‪ – PPIM :‬ﺎ ﺔ ﺮ هﺪا ﺔ اﷲ ا‬
‫ﻮد ﺎ إ‬
‫ا ﻜﻮ ﺔ‪ 1994 :‬م(‪ ،‬ص‪.(154 .‬‬

‫ا ﻮ ﺔ‪ ،‬و ﺬا ﻚ أ‬

‫ا‬

‫ﻮ‬

‫ا ﺎج ﻮ‬

‫أﻮ ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري"‪ .‬و‬
‫اﺪ ﻮ ﺔ‬

‫أ ﺎب آ ﺮة وأ‬

‫ﻮ‬

‫وا ﺎذ ﺔ‬

‫ﺎ‬
‫أ‬

‫هﺪا ﺔ اﷲ ﺎج ا ﻮ ﺔ‬
‫ﺎ‬

‫وا ﺮ ﺎ ﺔ‬

‫وا ﻬﺮاود ﺔ وا ﻮ و ﺔ وا ﺪر ﺔ وا‬
‫ﺎد ا‬
‫و‬

‫ﻮ‬

‫ا ﺎس‬
‫ﺮ‬

‫ا ﺮ ﺔ ا‬

‫ﺮى‬

‫ﻬﺎ‪:‬‬

‫وا در ﺔ‬

‫وا‬

‫ﺪﺔ‬

‫ﺪو ‪.9‬‬

‫إ ﻰ ﻮا ﻮ ‪Gowa Tallo‬‬
‫د وﻜ‬

‫ا‬

‫إ‬

‫"‬

‫ا‬

‫ﺮ ﺎن ﺎ ﺎب أ‬
‫ﺮوب‬

‫د‪ ،‬ﺪ ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ا‬

‫اﺪ‬

‫ﺎن‬

‫ﺪ ا ﺮآﺔ ا ﻬﻮ ﺪ ﺔ ‪ ،VOC‬وأرو ﺎ آﺎ ‪Aru Palaka‬‬
‫إ ﺎز ﻬﻮ ﺪ‬
‫‪Bogaya‬‬

‫ﺎ أدى إ ﻰ إ ﺎ ﺔ آﺎ ﺎ ﺎري ﻮ ﺎ ﺎ ‪Kapari‬‬
‫ﺮ ‪،1667‬‬

‫‪ 18‬ﻮ‬

‫ا‬

‫ﺎن‬

‫و‬

‫ﺎن ‪Speelman‬‬

‫ﺎ ﺔ ا ﻬﻮ ﺪي‪ ،‬وآﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮﺔ‬

‫ﻜﺔ ﻮا ‪ Gowa‬أو ﺪ‬

‫ﺎق ا ﺪ‬
‫ﺆو ﻬ وهﺬا‬

‫ا ﺎ‬
‫م‬
‫و‬

‫ﺎ‬

‫ا‬

‫ا‬
‫ﻮ‬

‫‪.‬‬
‫ا‬

‫ﺮ و ﺮب ا‬

‫ﺎر ﺔ ا ﺪ ﺎج و ﺎدة ا‬
‫ﺬ وأ‬

‫ﺎ و ﺮض‬

‫إ‬

‫اﺪ‬
‫ﺔ هﺬا‬
‫ا ﻬﻮ ﺪ‬
‫ﻜﺔ وا‬

‫ﺎر ا‬

‫ﺎر‬

‫ﺎل ا ﺎ ﺔ‬
‫ا ﺎر‬

‫ﻜﺮات و‬

‫ﺎم‪ .‬و ﺬ ﻚ ﺎدى ﻮ‬
‫ﻬ أن‬

‫ﺮوا‬

‫ا ﺪور ا ﺬي ﺪأ‬

‫‪Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, h. 42-43‬‬

‫‪9‬‬

‫ﺎه ا‬

‫وأ‬
‫ا‬

‫ﻮا‬

‫ﺔ‬

‫ء ﺄن ا‬

‫ﺔ ا ﺪ ﻮة‬

‫د و ﺎر ﺔ ا ﻜﺮات‪ .‬و ﻜ ا‬

‫ا ﺎس ﺎ ﻜ‬

‫هﺬ ا‬

‫ﻜﺎن‬

‫ﺎل‪،‬‬

‫ذﻚ‬

‫ﻮا ﺎدام أن ﺎآ ﻬﺎ‬
‫ﻮ‬

‫آ ﺔ اﷲ‪ ،‬و ﺮك ا‬

‫م‬

‫ﺎن‬

‫ﻚ‬
‫أن ﺄ ﺮ‬
‫أن‬

‫ﺮ ﻮ‬

‫ا ﻮع ا ﺬي‬

‫ﻰ‬

‫ﺮ ﺪ أن‬

‫ﻮا ا ﺮة ا ﺎ ﺔ ﻮ ﻬﺎ إ ﻰ ﺎن‬

‫ﺔ ‪.101672‬‬
‫و‬

‫ﺎن ا ﻰ ﻮ‬

‫و ﺮح ا‬

‫ﺎن ﺪوم ا‬

‫ﺎ ﺎ وهﻮ‬
‫ﻬﻮرا‬
‫ودا ﺎ‬
‫وا‬

‫ﺎ‬
‫ﻮ‬

‫و‬
‫ﺪ ا‬

‫ﺎن ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ ‪،Tirtayasa‬‬
‫وﺮ إ‬

‫وأ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎر‪ .‬و ﺎر ﻮ‬
‫ﺮ ﻮ ‪ .‬وآﺎن‬

‫ﺎج وه‬

‫ﺎس إ ﻰ‬

‫ﻮا‬

‫ا‬

‫أ ﺎذا‬
‫ﺎ ﺎ‬

‫ﻮا‬

‫ﺪاء‬

‫ﺎ‬
‫اﺪ ﺎ‬

‫ﺮة‪.11‬‬
‫آﺎ‬
‫ز‬

‫ﺪ ﺪوم ا ور‬
‫ﻜ ا‬

‫ا ﺬي‬
‫‪،1676‬‬
‫‪10‬‬

‫ﻬ ا ﺮ ﺔ‬
‫ﺎد و‬

‫ا ﻬﺪ‬

‫‪ ،‬ﻮد ﺎ إ‬

‫أآ ﺮ ﺪاء و ﺎ ﺎ‬

‫ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ ‪Agung Tirtayasa‬‬
‫ﻮدة‬

‫ﺪﺎ‬
‫ﺔ ﻮ‬

‫ﺎن أ ﻮ‬

‫ﺎ‬

‫ﺎزا ﻬ‬
‫ا‬

‫ﻜﺎ‪ ،‬ص‪158-157 .‬‬

‫وﻜ‬
‫وآﺎن‬

‫ﺎم‬
‫ﻰ ﺎ‬

‫‪11‬‬

‫‪Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, (Jakarta:‬‬
‫‪Yayasan Obor Indonesia, 1994), Cet. Ke-1, h. 97‬‬

‫ا‬

‫‪ Sultan Haji‬آﺎ‬

‫ﺎن ا ﺎ‬

‫وآﺎن‬

‫ﻬ‬

‫ﺮﺎﺎ ﺎ‬

‫وﺪ و‬

‫ا‬

‫آ‬

‫وآﺎن هﺬا‬

‫ﺮف ا‬
‫آﺎن ا‬

‫وا‬

‫ا ﻬﺪ ا‬

‫ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫ر ﺎت أ‬

‫ﻮ‬

‫ﻜﺎ ﺎ‬

‫ﻜﺔ وا‬

‫ﻜﺔ‪.‬‬

‫ا‬

‫ﺮ ‪ 1684‬وهﻮ‬

‫ﺎن‬

‫ا‬

‫ﻰا‬

‫ﺪ ا‬

‫ﻮا‪ /‬ﻜﺎ ﺎر( أ‬
‫ا‬

‫ا ﻬﻮد‪ .‬وأ‬

‫د‬

‫ا ﻜﻮ ﺔ‪.12‬‬
‫أي ﺪ‬

‫ﺄن ا‬
‫أ‬
‫ﺮد ا ﻬﻮ ﺪ‬

‫إ ﻰ ﺰ ﺮة‬
‫ﺔ‬

‫‪57‬‬
‫ﻮ‬

‫م‬

‫و‬

‫ن ‪Ceylon‬‬
‫ﺮ ‪ .‬وا‬

‫إﻰ‬

‫ﺮت‬

‫ن‪ ،‬و‬

‫‪) Tumenanga ri Lakiung‬‬
‫ﺎ‬

‫ﺎت ا ﻬﻮ ﺪي أن‬
‫ﻰا‬

‫ﺆون ا‬

‫ﺎن ﺮ‬

‫و‬

‫ﺎن‬

‫ا ﺬي‬

‫ﺎن وا‬

‫ﻰ‬

‫‪12‬‬
‫ﺎء‬

‫ا‬

‫ﺎ ا‬

‫ﺪ‬

‫ﺎظ و ﺎ ﻬﺎ‬

‫ﺆو ﻬﺎ و ﺎز ا ﺮب‬

‫ا‬

‫ﺎن ا ﺎ‬

‫ﺎزات وأ ﺎح ا ﺮ ﺔ ﻬﻮ ﺪ‬

‫وذ ﻚ‬

‫ا‬

‫ﺎ ﻬﻮ ﺪ‬
‫ﻰ ﺎ‬

‫ﺪة‬

‫هﺬ ا‬
‫ﺪ إﻰ‬
‫ﻮا‬

‫ﺎء‪،‬‬

‫ﺎن‬

‫ا ﻮر‬
‫د ) ﻮا(‪ ،‬و ﻜ‬
‫ﻮات )‪(1694-1684‬‬

‫‪12‬‬

‫‪Nabilah Lubis, Menyingkap Intisari Segala Rahasia; Karangan Syekh‬‬
‫‪Yusuf Al-Makasari, (Bandung: Mizan, 1996), Cet. Ke-1, h. 22.‬‬

‫ن‪ .‬وه ﺎك‬
‫ﺬآﺮ وأ‬

‫ل ﺮة ا‬

‫ا ﺪﺪ‬

‫ن آﺎ‬
‫ا ﺪ ﺔ وا‬

‫اﺮ ﺎ‬

‫ﺪ ا ﺔ ا ﺎ ﺔ أو‬
‫رأس ا ﺮ ﺎء ا‬
‫و‬
‫أﺮ ( أ‬

‫ا‬

‫ﻜﺎ ﻬ‬

‫ﺪﺮ‬

‫‪ 7‬ﻮ ﻮ ‪1693‬‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ﺮور ا ﺰ ‪ ،‬و‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ا‬
‫ا‬

‫‪ ،‬وه ﺎك ﻮ‬

‫زﺪ‬

‫‪ Zandvleit‬ﺪ ﺔ ا ﺮأس ا ﺮ ﺎء ا‬

‫ﺎ‬

‫أ ﺎ‬

‫ه ﺎك ﺎ‬

‫ا ﺮب وا ﻬ ﺪ وا‬
‫وهﻮ‬

‫‪73‬‬

‫‪ 23‬ﺎ ﻮ‬
‫ﺎﺔإﻰإ‬

‫ﺔ ‪ .1699‬وأ‬

‫ا‬

‫ﺎت‬

‫ﻮال‬

‫ﺎ‬

‫ﺎم ا‬

‫ا ﻜﺎن‬
‫ﺮ‬
‫أو ‪Cape‬‬

‫ﺎ‬
‫ﺎم‬

‫ﻮ‬

‫ﺔ ﺰوار ا‬

‫ﺎر ﻜﺎ ﺎ ﺪ ﺎ‪.14‬‬

‫وأ ﺮت ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا ﻜﻮ ﺔ‬
‫ﻜﺎ ﺎر ﻮ ﺎة ا‬

‫أ‬

‫و ﺮه ‪ .‬وآﺎن أآ ﺮ‬
‫ﻮ‪ ،‬و‬

‫ﻮ‬

‫) ﻮب‬

‫ﻮر و‬

‫ه ﺎك‬

‫وأ‬

‫ﺎ‬

‫ﺪأت ﻜﺎ ﺮ أ ﺪاده‬

‫ا ﺎس و ﻬ‬

‫‪Town‬‬

‫إﻰ ﺪ ﺔ‬

‫ﺪ ﺔ رأس ا ﺮ ﺎء ا‬
‫ﻮ‬

‫ه ﺎك ا ﺬ‬

‫وﻮ‬

‫‪.13‬‬

‫ﺎ أو ‪.Cape Town‬‬

‫ل ﺮة و ﻮد‬

‫ا‬

‫ﺮص آ ﺮة‬

‫ﻮ‬

‫ﻜﺔ‬

‫ﺎن و ﻜﺔ ﻮا‬

‫‪ .‬و ﻰ ا ﻮر‬

‫ﻬﺎ أن‬

‫‪ 13‬ا ﺮ ا ﺎ ‪ ،‬ص‪50 .‬‬
‫ﻜﺎ‪،‬ص‪162 .‬‬
‫‪ 14‬ﺔ ﻮ ‪ ،‬ﻮد ﺎ إ‬

‫آ‬

‫ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا ﺈ ﺎدة‬
‫ا ﻜﻮ ﺔ‬

‫ﻬ‬

‫أن وا‬

‫ﻬﺬا ا‬

‫ﺪ إ ﻰ أرض و‬

‫‪ ،‬و ﻜﺮر ا ﺮ ﺎء ﺮة ﺪ أ ﺮى إ ﻰ‬

‫ﻜﻮ ﺔ هﻮ ﺪا‬

‫ا‬

‫ﻰ‬

‫‪ .Tumenanga ri Lakiung‬و‬
‫ﻮات‬

‫ﺮور‬
‫ا‬

‫و‬

‫و ﺎ ‪ ،‬وذ ﻚ‬

‫إ ﻰ ﻮا‬

‫د‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ا ن ﺮ ﺔ آ ﻮ ‪ ،Lakiung‬ا ﻰ‬
‫ﺎم ا‬

‫وا ﻬﺮ‬

‫‪ ،‬وﻜ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎن‬
‫ﺪ ا‬

‫ﻮ‬

‫‪ 5‬أﺮ‬

‫ﺔ ‪.1795‬‬

‫ﺪ‬

‫ا ﺎم ا ﻮ ﻮد‬
‫ﺪ‬

‫ﺪ ﻜﺎن‬

‫ﺪ ا‬

‫ﻰ‬

‫ﺪ ﺔ ﻜﺎ ﺎر‪.15‬‬
‫ﻮب‬

‫ﺈ‬

‫و‬

‫آﻮ ﺎ ‪) Kubang‬ا ﺔ ‪.16(Kubang‬‬
‫ب‪.‬‬

‫و‬

‫ﻮ‬
‫و‬

‫ﺬ وأ‬

‫ﺎ‬

‫‪ .1‬ادا‬

‫ﺎ‬

‫‪:‬‬

‫ر ﺎ‬

‫‪Daeng Ritasammeng‬‬

‫وهﻮ أول‬
‫ﻜﺮة‬

‫ا‬

‫ﻮ‬

‫‪17‬‬

‫ﻮم ا ﺮأن‬

‫ﻮا ‪.Gowa‬‬
‫‪15‬‬

‫‪Tudjimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, (Jakarta: UI‬‬
‫‪Press, 1994), h. 9-10‬‬
‫‪16‬‬

‫ﺔ ﻮ‬

‫‪ ،‬ﻮد ﺎ إ‬

‫ﻜﺎ‪ ،‬ص‪163-162 .‬‬

‫‪Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 97‬‬

‫‪17‬‬

Datuk Ripanggentungan ‫ﻮ ﺎن‬

‫ دا ﻮك ر ﺎ‬.2
18

‫ﻮا‬

‫ﺎ‬

‫ وهﻮ‬، ‫ﺮ‬

‫ﻮم ا ﺔ ا ﺮ ﺔ وا‬

‫ﻰ‬

‫ﻮ‬

‫أ‬

‫وهﻮ‬

‫ا‬

‫ و‬.Bantoala

.‫ﻮف‬
19

‫ا‬

Jalaluddin Al-Aydid ‫ا ﺪ ﺪ‬

‫لاﺪ‬

‫ و‬،Cikoang

‫وهﻮ‬

‫ﻜﻮا‬

‫ﺎ‬

.‫ﺮ‬
20
21

‫وا ﻮ ﺪ وا‬

‫وهﻮ‬

‫ﻮ‬

(1658/1068) ‫ا ﺮا ﺮي‬

‫ ﻮر ا ﺪ‬.4

(1664/1074)

‫ﺪا ﺎ‬

15
‫ﺪ‬

‫ﺪ اﷲ‬

‫أﻮ‬

(1673/1084) ‫ا ﺰ ﺪي‬

‫إ ﺮاه‬
(1690/1101)

‫ا‬
‫ا ﺪ‬

‫ا‬

‫ ا‬.5
‫ ا ﺪ‬.6

22

23

‫ا ﺮهﺎن ا ﺪ‬

‫ا ﻜﺮدي ا ﺮ‬

‫ ا‬.7

‫ﻬﺎب ا ﺪ‬
‫ا ﻜﺎن‬

19

.3

18

Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 87

20

Tudjimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, (Jakarta: UI
Press, 1994), h. 12
21

Martin van Brenish, Tarekat Naqsyabandiyah di Indonesia, (Bandung:
MIzan, 1997), Cet. 4, h. 40
22

Abu Hamid, Syekh Yusuf, Seorang Ulama, Sufi, dan Pejuang, h. 87

‫أ ﻮب ا ﻮ‬

‫أ ﺪ‬

‫أ ﻮ ا ﺮآﺎت أ ﻮب‬

‫ ا‬.8
‫ا ﺮ‬

24

(1771/1071)

(1656/1066) ‫ﺎب‬

‫ﺪاﷲ ﺎ‬

‫ﺪاﺪ‬

(1656/1056)

‫ﺪ ﺮزا إ‬

(1707/113)
‫ﺪي ا‬

‫ﺮ‬
‫ا‬

‫اﻮ‬

.10
.11

‫ﺪ‬

.12

( ‫ﺪ ا ﺰرو )ا ﺪ‬

.13

25

‫ا‬

‫ﺎ‬

.9

‫ ﺪ ا ﻜﺮ ا هﻮري‬.14
:‫ﺬ‬

‫و‬

‫ ﺪ ا ﺎدر ﺎر‬.1

Abdul Qodir Maraeng

.Majeneng
26

‫ﺮﺮاﺮﺎ‬

23

24

‫ﺮا‬

‫ﺪا‬

‫أﻮا‬

‫ﻮر ا ﺪ‬

27

‫ﺎن ا‬

‫ ﺪ ا ﻬﺎر )ا‬.3

(

‫ ا‬.2

‫ا ﺮ‬
Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, h. 43

25

Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XII dan XIII (Jakarta: Kencana, 2005), Cet. Ke-2, h. 217.
26

Hamka, Dari Perbendaharaan Lama, h. 45

‫ﺮ‬

Kaisar Auranzab

28

‫ﺎ‬

‫ آ ﺮ أورا ﺰب‬.4

(1119-1071) Alamgir
: ‫ﺎ‬

‫ا ﺎوي ا‬

‫ﺪ ا ﺮؤوف‬

Sinkel

‫ﻜ‬

‫إ ﻰ ا ﺰ ﺮة‬

‫ا‬

‫ آ ﺎ‬،‫ﺎء‬

25

‫ﺪة‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔه‬
‫و‬،

‫ﻮ‬
‫ و‬،‫ﺔ‬

‫ وهﻮ‬. ‫ا ﻜ‬

‫ وهﻮ‬.
‫ﺎ‬

‫وا‬
‫إ ﺮاه‬

‫ وﺪ‬.

‫أ‬

‫ا ﺮ ﺔ ﺪة ﻮا‬

19

15‫ و‬،‫ﺎ ﺬة‬

‫ﺎء أ‬

‫ﺎن و ﺪ ا‬

‫وإ‬

‫ ﺎ ﺮ‬،1615 ‫ﺔ‬
‫أه‬

.
‫ﺪ‬

‫ﻮر‬

‫و‬

‫ ﺪ ا ﺮؤوف ا ﻜ‬.1

(1693/1105)
‫ﻮري‬

‫أ‬

‫ا‬

17 ‫ﻰ‬

‫و ﻜﺔ وا ﺪ ﺔ وز ﺪ وا‬
‫ﻰا ﺮ‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ﺎ وأ ﻮ ا ﺎ‬
‫ﺎدق‬

29

‫ ﺪي‬.2
‫ﺪ‬

27

Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XII dan XIII , h. 224
28

Tudjimah, Syekh Yusuf Makasar, Riwayat dan Ajarannya, h. 12
Azyumardi Azra, Jaringan Ulama Timur Tengah dan Kepulauan
Nusantara Abad XII dan XIII , h. 227
29

‫وه‬

‫ا ﻬ ﺪ‪ ،‬وا ﻰ ﻬ‬

‫و ﺎل ا‬
‫أ‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ﻮ‬

‫ن )‪،(Ceylon‬‬
‫ر ﺎﺔ‬

‫ﺔ ا ﺎة‬

‫ﺎ ‪:‬‬

‫‪ .3‬أ ﻮ ا‬

‫ﺎن أ ﻮ‬

‫ﺪ ا ﺎح )ا‬

‫ﺮ ﺎ ﺎ ﺎ( )‪-1651‬‬

‫‪30‬‬

‫‪(1682‬‬

‫ج‪ .‬ﺆ ﺎ‬
‫ﺮك ا‬
‫وا‬

‫ﻮ‬

‫ﻮف‪،‬‬

‫ﻮ ﺔ ﺪ ﺪة‬

‫ا‬

‫ﻬﺎ‪:‬‬

‫‪.1‬‬

‫ا ﺮآﺔ ا‬

‫‪.2‬‬

‫ﺪا ﺔ ا‬

‫‪.3‬‬

‫د ا‬

‫ﺔ‬
‫ﺪي‬
‫ء‬

‫‪.4‬‬

‫آ ﺔ ا ﺬآﺮ‬

‫‪.5‬‬

‫ﺔ‬

‫‪.6‬‬

‫ﺆ ﺎ‬

‫ق‬

‫ا ﻮا‬

‫ا ﻮ‬

‫ﺎن‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ا ﻮر ﺪ‬
‫‪30‬‬

‫‪Oka Candra Sasmita, Sultan Agung Tirtayasa, (Proyek Inventarisasi‬‬
‫‪Dokumentasi Sejarah Nasional: 1981), h. 2.‬‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫‪.7‬‬
‫‪.8‬‬

‫آ ﺎب‬

‫إ ﺮاب‬

‫إ إ اﷲ‬

‫ﺎء ذآﺮ‬

‫إ إ اﷲ‬

‫هﺬ ﻮا ﺪ ز ﺔ ا‬

‫‪.9‬‬

‫آ ﺔا‬

‫‪.10‬‬

‫ﺎ‬

‫وا‬

‫ﺎت ﺎ ﺪ‬

‫ا ﺎﻜ‬

‫ﺪ ﺔ ا ﻮا ﺪ ا ﻰ ﺎ‬

‫‪.11‬‬
‫‪ .12‬ا‬

‫ا ﺪ‬

‫ﺎت ا‬

‫ا ﺎﺪ‬

‫ﺪ‬

‫ﺔ‬

‫‪ .13‬ﺮة ا‬
‫‪ .14‬ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا‬
‫‪.15‬‬

‫ﺔ ا ﺎة‬

‫‪.16‬‬

‫ﺮار‬

‫ﺮا‬

‫ﺎر ﻬﺎ ﺔ ا‬

‫‪ .17‬ر ﺎ ﺔ ا‬

‫إﻰ ا‬

‫ﻮ‬

‫ﺎر‬

‫ﺎن وز ﺮ آﺎرا‬

‫اﷲ‬
‫‪.18‬‬

‫ﺰ ا ﺎ ﺔ وا ﻬﺪا ﺔ‬

‫‪ .19‬ﺎج ا‬

‫ﺮار‬

‫‪.20‬‬

‫ﺔ ا ﺮار‬

‫‪.21‬‬

‫ﺔا ﺎ‬

‫ﺎرب ا ﺎر‬
‫ا‬

‫‪ .22‬ا ﻮ ﺎ ﺎت ا‬
‫‪ .23‬ز ﺪة ا‬

‫ﺮار‬

‫ﺪئ‬
‫ﺎت‬

‫ﺮات ا‬

‫ﺎب‬

‫ﺎرب ا‬

‫ﺎر‬

‫ﺪ‬

‫ا ﺎب ا ﺜﺎ ﺚ‬
‫ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا‬

‫ه ﺎك –‬
‫ﺔ‬

‫ا‬

‫ﺎو ﺪا ﺎ‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﺔ‬

‫ﻮ ﺔ و ﺪة‬

‫–‬

‫ا ﻜ ﺔا ﻮ ﺔ‬

‫ا ﺮآﺔ‬
‫ﻮ ﺔ ﺮ‬

‫ﺎآﺮ ﺎ‪ :‬ا‬

‫‪ 108A‬ﺮ ‪.‬‬
‫وأ ﺎ ﺆ‬

‫ﻮ ﺔ ﻬﻮ ا‬

‫ا‬

‫آ ﺎ هﻮ ﺬآﻮر‬
‫أ‪ .‬ا‬

‫ب‬
‫ر ّ‬

‫ﻮ ﺔ ﺪأ‬

‫ّﺮ و‬

‫وا ّ م‬
‫ﺎ‬

‫ّﺮ ﺎآﺮ‬
‫ّﺪ ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫آّﻬ أ‬

‫ا ﺮ ﺎ ﺔ "هﺬا آ ﺎب ا‬
‫و ﺎ‬
‫ﻮ‬

‫و‬

‫ﻮ ﺔ‪:‬‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔ ﺮ ‪ 108 A‬ﺮ‬
‫هﺬ ا‬

‫وأ‬

‫ﻮ‬

‫ﺪ ﺔ ا ﺮ ﺎ ﺔ‪ .‬و ﺎ‬

‫ا ﺎج ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫أ ﺪ‬

‫ا‬
‫ﺎ‬

‫أو ﻬﺎ ـ ))‬
‫ا‬

‫اﷲ ا ّﺮ‬

‫ب ا ﺎ‬
‫ﺪ ﷲ ر ّ‬

‫ا ّﺮ‬
‫وا ّ ة‬

‫ّﺪ ا ﺎم ا‬

‫ﺎء وا ﺮ‬

‫‪ .(( ...‬و‬

‫هﺬ ا ﺪ ﺔ ﻮ ﺪ‬

‫ﻰ ا ﺮآﺔ ا‬
‫ﻮ ﺔ ر‬
‫ا ﺔ وا ﺪ‬

‫و ﻰ أ‬
‫ﻮان‬

‫ﺔ"‪.‬‬

‫‪ A 108‬ﺮ‬

‫هﻮ ا‬

‫ﺎن‬

‫)‪ ،(1775 – 1816‬وآﺎ ﻬﺎ‬

‫ﺎ‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ا ﺎ‬

‫إ‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫و ﺎﺔ و‬
‫ﻰ‬

‫ا‬

‫ا ﺮ ﻰ هﺎرون‬
‫و‬

‫ﺔ" ا ﺎ‬
‫ﺔ‪،‬‬

‫"ر ﺎ ﺔ ا ﺮآﺔ‬

‫ﻮ ﺔ‪ ،‬و‬

‫ﺔ ‪ 79 – 68‬و ﺎ ﻰ‬

‫ﺔ‪،‬‬

‫)‪(576‬‬

‫ﻮ ﺔ اﺮ ﺎ ‪ ،‬وﺮ‬
‫ﻚ ا‬

‫ﻰ أ ﺮ‪ .‬وهﺬ‬

‫ا ﺎ‬

‫ﺔ اﺮ ﺎ‬

‫ﺮ‬

‫ا ﻰ ﻮ ﺪ‬

‫ﻬﺎ‪:‬‬
‫اﺮ‬

‫‪(1‬‬
‫ا‬

‫)ص‪ ،(35 – 4 .‬ﺎ‬

‫زآﺮ ﺎ‬

‫ﺎري‬
‫ا ﺮا ﺮ وا ﻮاهﺮ )ص‪،(50 – 36 .‬‬

‫‪(2‬‬

‫ﻬﻮل‬

‫ا ﺆ‬
‫ﺎ‬

‫‪(3‬‬
‫ﻮ‬

‫)ص‪ ،(61 – 52 .‬ﺄ‬

‫ا ﺎﻜ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫آ ﺔ ا ﺬآﺮ )ص‪ ،(66 – 62 .‬ﺄ‬

‫‪(4‬‬
‫ﻮ‬

‫‪ (6‬ا ﻮا‬

‫ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫‪ (5‬ا ﺮآﺔ ا‬
‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ﺔ )ص‪ ،(79 – 67 .‬ﺄ‬

‫ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫ا ﻮ‬

‫– ‪ ،(91‬ﺄ‬

‫ﻮ ﺔ )ص‪80 .‬‬

‫ﺔ‬

‫ﺎن‬

‫ا‬

‫ا‬

‫ﻮ‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫وا‬

‫‪ (7‬آ ﺔ ا‬
‫‪ ،(110‬ﺄ‬

‫ﺎت‬
‫ا‬

‫ﺪ‬
‫ﻮ‬

‫)ص‪– 92 .‬‬

‫ا ﺪ‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ا ﺎ ﺔ وا ﻬﺪا ﺔ )ص‪ ،(117 – 112 .‬ﺄ‬

‫‪(8‬‬
‫ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫ﻮ‬

‫‪ (9‬ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا‬
‫‪،(124‬‬
‫‪ (10‬ﺮ ا‬

‫ﺎر و ﻬﺎ ﺔ ا‬

‫ﺎر )ص‪– 118 .‬‬

‫ﻬﻮل ا ﺆ‬
‫ﺮار )ص‪ ،(141 – 126 .‬ﺄ‬

‫ﻮ‬

‫ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫‪ (11‬د ﺎ‬

‫ا‬

‫ﺮار )ص‪،(167 – 143 .‬‬

‫‪ (12‬ﻬ ﺔ ا ﻮ ﺮ )ص‪،(209 – 168 .‬‬

‫ﻬﻮل ا ﺆ‬
‫ﻬﻮل ا ﺆ‬

‫ا ﻜ ﺔ ا ﻬ ﺔ )ص‪،(249 – 210 .‬‬

‫‪(13‬‬

‫ﻬﻮل‬

‫ا ﺆ‬
‫‪ (14‬ا‬

‫ﺎن ا ﺎ ﺔ )ص‪،(254 – 250 .‬‬

‫‪ (15‬ا‬

‫ﺔ ا ﺮ ﺔ )ص‪ ،(268 – 256 .‬ﺄ‬

‫ﻬﻮل ا ﺆ‬
‫اﷲ‬

‫ا ﺮهﺎن ﻮري‬
‫‪ (16‬ر ﺎ ﺔ ا ﻮ ﻮء )ص‪ ،(363 – 278 .‬ﺄ‬
‫ﻮ‬
‫‪(17‬‬

‫ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫ﺮ ﺔ ا ﻮ ﺪ )ص‪،(405 – 366 .‬‬

‫ﻬﻮل ا ﺆ‬

‫ﺪ ﺔ ا ﻮا ﺪ )ص‪ ،(410 – 406 .‬ﺄ‬

‫‪(18‬‬

‫ﻮ‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫‪ (19‬ا ﺮار ا‬

‫ة‬

‫‪،(421‬‬

‫ﺎن‬

‫ﺎر ﺔ ا ﺔ )ص‪– 412 .‬‬

‫ﻬﻮل ا ﺆ‬

‫ﺮ ا هﻮت )ص‪ ،(427 – 422 .‬ﺄ‬

‫‪(20‬‬

‫ا‬

‫ﺪ اﷲ‬

‫ا ﺎرف‬
‫‪ (21‬و ﺪة ا ﻮ ﻮد )ص‪ ،(431 – 428 .‬ﺄ‬
‫ا‬

‫ﻮ‬

‫ﺪ‬

‫‪ (22‬ا ﻮث ا‬

‫)ص‪،(440 – 432 .‬‬

‫‪ (23‬ﺎن اﷲ )ص‪،(447 – 442 .‬‬
‫‪ (24‬ا ﻮر ا ﻬﺎدي إ ﻰ‬
‫‪،(464‬‬

‫ﺮ‬

‫ﻬﻮل ا ﺆ‬

‫ﻬﻮل ا ﺆ‬

‫ا ﺮ ﺎد )ص‪– 450 .‬‬

‫ﻬﻮل ا ﺆ‬
‫ا ﺎرف )ص‪ ،(469 - 466 .‬ﺄ‬

‫‪(25‬‬
‫ﻮ‬
‫‪ (26‬د‬

‫ا ﺎم‬

‫ا‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫ا‬

‫ء )ص‪ ،(480 - 470 .‬ﺄ‬

‫ا‬

‫ﻮ‬

‫ا ﻜﺎ ﺎري‬
‫‪ (27‬ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا ﻮ‬
‫ا ﺆ‬

‫ﺔ )ص‪،(487 -482 .‬‬

‫ﻬﻮل‬

‫‪ (28‬ا ﻮ ﺎت ا ﻬ ﺔ )ص‪ ،(534 – 516 .‬ﺄ‬
‫ﺪا‬

‫ا‬

‫زآﺮ ﺎ‬

‫ﺎري‬

‫‪ (29‬ر ﺎ ﺔ ﺎ ﺔ ا ﻮ‬

‫ﻬﻮل‬

‫ﺔ )ص‪،(534 – 516 .‬‬

‫ا ﺆ‬
‫‪ (30‬ز ﺪة ا‬
‫ﻮ‬

‫ﺮار )ص‪ ،(707 – 570 .‬ﺄ‬
‫ا ﻜﺎ ﺎري‬

‫و ﺎس ا ﻮرق ‪ 10،6 x 16،8‬س‪ .‬م‪ .‬و‬
‫ﺪا‪ .‬وآﺎ‬
‫ا‬

‫ا‬

‫ﺎ ﺔ ‪ 2،1‬س‪ .‬م‪.‬‬

‫ﻰ و ‪ 1,2‬س‪ .‬م‪.‬‬

‫وا‬

‫وهﺬ ا‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﻰ آ ﺮ وا‬

‫وا‬

‫ﻮد‪ ،‬ا ﺮ ا‬

‫ﻮ ﺔ ﺎ ﻜ ﺔ ا ﻜﺎ‬
‫ﺪم‬

‫ﺔ‬

‫ﺎل‬

‫ا ﺮا‬

‫ﺮ‬

‫ﺮ ا ﺬي‬

‫) ‪.( Rubrication‬‬
‫ﺔا‬

‫اﷲ‬
‫ﻚ ﺬآﺮ اﷲ ﺎ‬

‫و ّ أه ا ﺬّآﺮ ه أه اﷲ ﺎ ّﺔ‬

‫ﺎذآﺮ اﷲ أ ّﻬﺎ ا ّﺎ ﻚ ﺄي ذآﺮ‬
‫و ّ أ‬

‫ا ﺮ‪ :‬ا‬

‫ﻮ ﺔ )) ‪ ...‬ﺎل ا ﺆ‬

‫هﺬ ا ﺮّ ﺎ ﺔ ا ﺎرآﺔ ﺬآﺮ‬
‫ّ‬

‫ﺎ‬

‫ا‬

‫ﻰ‪.‬‬

‫و ﻜﻮﺔ‬

‫ا ﻜ ﺎ ﺔ ﻮ ﺎن‬

‫ﻮد هﻮ أآ ﺮ ا‬

‫و ﺎ ﺔ هﺬ ا‬

‫ا‬

‫ﺰال ا ﻮرق‬

‫و ‪ 0،6‬س‪ .‬م‪.‬‬

‫ا ﺮى و ‪ 2,2‬س‪ .‬م‪.‬‬

‫ا ﻜ ﺎت ا‬

‫اﷲ‬

‫ا‬

‫ا ﺬّآﺮ ﻮل‬

‫ا ذآﺎر و ﻜ‬
‫ا ا ّ اﷲ و ﺎل‬

‫ﺎل‬

‫ّ اﷲ‬

‫ﺮ ا ﺬّآﺮ ا ﺎ‬

‫و ﺎل‬
‫أ‬

‫ﺮ ا ﺬّآﺮ ا ﺬآﺮ ا‬

‫ﺎ إذا أ‬

‫ﺪا أ ﻬ‬

‫اﷲ‬

‫أراد اﷲ ان‬
‫اﷲ‬

‫ﺎ‬

‫ﺪا أ‬

‫ر‬

‫ذآﺮ و ﺎل‬

‫ﺬآﺮ و ﺎل اﷲ‬
‫د‬

‫أ‬

‫ﺬا‬

‫ذآﺮ‬

‫و‬

‫ﺮ ﻬ روي‬

‫أ ﺮا ﺆ‬

‫اﷲ‬

‫ﺪاو ﺔ ذآﺮاﷲ و ﺮ ذ ﻚ‬

‫وا ﺪ ّﺔ‬

‫ذآﺮ‬

‫ﻮآﻚ ّﻰ ﻜﻮن‬
‫ا‬

‫ﺎر‬
‫ّﺪ‬

‫هﺬا‪.((.‬‬

‫ب‪.‬‬

‫ﻮ ﺎت ا‬

‫ا‬

‫ﻮ ﺔ‬

‫ﺎدة ﺎل ﺎ‬

‫ﻰ‬

‫ا ﺎت وا‬

‫ﺔ ا ﺬّآﺮ ﺎ‬

‫ا ﺮ وا ّ ﺎدة إن آ‬
‫ّﺪ ا ﻜﻮ‬

‫ذآﺮ‬

‫وآﺮّم و ﻬ أ ّ ﺎل ﺎ ر ﻮل اﷲ دّ‬

‫ﻰ أ ﺮب ا ﺮق إ ﻰ اﷲ ﺎ ﻰ وأ ﻬ ﻬﺎ‬
‫ﻚ‬

‫ّ اﷲ‬
‫ﺎ‬

‫ذآﺮ‬

‫ذآﺮ‬
‫ﺎ‬

‫ﺎل‬

‫و ّ إذا‬
‫ﺪ‬

‫ا ا ّ اﷲ‬

‫و ﺎل أ‬
‫ا‬

‫ﺬآﺮ‬

‫ّ اﷲ‬

‫ﺪ أو ﺎ أآ ﺮ‬

‫و ّ إذا أ‬
‫ا ﺪ ّ‬

‫ّ و ﺎل‬

‫ﺮ ا ﺮّزق ﺎ ﻜ‬

‫و ﺎل‬

‫ﺎد ﺎ‬

‫ﺎد‬

‫اّﻮﺔ‬

‫ﻬﺬا ﻜ ﻚ ﺎ أ‬
‫ﺮ ﻚ و‬

‫ﺎ‬

‫ﺎد اﷲ‬

‫ﺎ ا ّ ّ ا ﻜﺮ وا ّﺮ ﻮل‬

‫ّﻰ اﷲ‬

‫ﺎ‬

‫و ّ و‬

‫ﺎ‬

‫ا ﺎ‬

‫و ﺪ أن‬
‫ﺔا‬
‫وآ‬

‫وأ ﻮا‬

‫ﻮف‬

‫و‬

‫و‬

‫ﻮ ﺔ ا ﺮآﺔ ا‬

‫ﺔ و ﺪ أ ﻬﺎ‬

‫ﺔا‬

‫ا ﺬآﺮ‬

‫ا‬

‫ﺎ‬

‫وﺎ‬

‫ا ﺬآﺮ إ ﻰ‬

‫ﺔ ا ﻮ ﺔ‪.‬‬

‫ﺔ أ ﺎم ذآﺮ ا ﺎن وذآﺮ ا‬
‫وا‬

‫ا ﺮ‪ .‬ﺬآﺮ ا ﺎن وهﻮ ذآﺮ ا‬

‫اﷲ‪ ،‬وهﺬ ا ﻜ ﺔ ﻮت ا ﺎن و ﺎة ا‬
‫إ اﷲ ﺎ ﻰ و‬

‫ﻮد‬
‫وا‬

‫ﺎت وهﻮ ﻮل‬

‫ﻮب أو و‬

‫وذآﺮ ا ﺮ وهﻮ ا‬

‫ﻰ‬
‫ﺔإ‬

‫ﻮب‬
‫وهﻮ ذآﺮ ا‬

‫ﺔ وهﻮ ﻮل اﷲ اﷲ وهﺬ ا ﻜ ﺔ ﻮت ا‬
‫ﺎرة وا‬

‫إ إ‬

‫‪ ،‬وه‬

‫ﻮ ﻮد إ اﷲ ﺎ ﻰ‪ .‬وذآﺮ ا‬

‫اﷲ ﺎ ﻰ و‬

‫وذآﺮ‬

‫ﺮد‬

‫و ﺎة ا ﺮوح‪.‬‬

‫ﺎس وهﻮ ﻮل هﻮ هﻮ وهﺬ ا ﻜ ﺔ‬

‫ﻮت ا ﺮ و ﺎة ا ﺮ‪.‬‬
‫و‬
‫ﻰ‬

‫ﻰ‬

‫إ إ اﷲ ﻜﻮن‬

‫إ إ اﷲ‬

‫ا ﺎهﺮ ﻬﻮ‬

‫ﺎ ﻰ وا ﺎت أ ﻮه ﺔ‬
‫ا‬

‫و‬

‫‪ ،‬وأ ﺎ‬

‫ﺔ ﻬ ا ﺎت و ﻮد اﷲ و‬
‫و‬

‫ا ﺎهﺮ وا‬

‫ﺬآﺮ ﻜ ﺔ‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﺎ ﻬﺎ‬

‫ﺎ‬

‫وهﻮ ا‬

‫ﻰ ﺎ‬

‫ا ﺎ ‪ .‬وا ﺎ‬

‫أ ﻮه ﺔ ﺎ ﻮى اﷲ‬
‫ﻰ هﺬ ا ﻜ ﺔ‬

‫و ﻮد ﺎ ﻮى اﷲ ﺎ ﻰ‪.‬‬

‫إ إ اﷲ‬
‫و‬

‫ﺔ‪ ،‬وأ ﺎ‬

‫إ ﻰ أر ﺔ أ ﺎم ﺎ ول‬
‫ﺎهﺎ و ﺮ‬
‫ﺎ ﻬﺎ‬

‫ﺎ و‬

‫ﺪق ﻬﺎ‬
‫ﺎ ﺮ‬

‫ﻰ ﻮام ا ﺆ‬

‫ﺎهﺎ ﻬﻮ‬
‫ا ﺬوق وا‬

‫ﻬﻮ‬

‫ﺔ‬

‫ﺎ ﻬﺎ و ﻰ‬

‫آ‬

‫إ اﷲ ﻬﻮ‬

‫ﻰ‬

‫و‬
‫ا‬

‫ﻮى اﷲ و‬

‫ﺔ‬

‫ا ﺎص ‪ .‬وا ﺮا‬
‫ﺮى‬

‫ﺪ ﻮ‬

‫ﻬﻮد‬

‫ﺎص ا ﻮاص‪.‬‬

‫ا ﺬاآﺮ ﻰ‬

‫وه‬

‫‪ .‬وا ﺎ‬
‫ﻰ ﺎﺮ‬

‫ﺎ ﻬﺎ و‬

‫ﺔ‬

‫ﺔ ا ﻜﺎ ﺔ‬

‫ﻮل‬

‫ﻜﺎ ﺔ‬

‫ﺪ ا ﺬآﺮ وه‬

‫إ إ اﷲ‪ ،‬و ﻜﺎ ﺔ ا ﺮوح وه‬

‫ﻮل اﷲ اﷲ‪ ،‬ﻜﺎ ﺔ ا ﺮ وه‬

‫ﻮل هﻮ‬

‫ﺔ‬

‫هﻮ‪.‬‬
‫و ﺮح ا‬

‫آ ﺔ ا ﺬآﺮ ﺄول ﺎ ﺪأ ﻜ ﺔ‬

‫ﻮ‬

‫ا ﺮة إ ﻰ ﻮق ﺎ‬

‫ﻜﻮن ﺎ‬
‫ا ﺎ ﺔ‪ ،‬و ﻜ ﺔ إ‬
‫ه ﺰة إ و‬
‫ا ﺎرى‬
‫ﺎ‬

‫ﻜﻮن ا‬

‫هﺎءهﺎ‬

‫ﺎ ﻮى اﷲ‬

‫إﻰ ﺎ‬

‫ﻜ‬

‫ﻰ‬

‫ﺎ ﺔ‬

‫ﺮب ا ﺪ ﺪ‬
‫و ﺮح أ‬

‫ا‬

‫ﺎا‬

‫ﺎم‬

‫و‬

‫ﺎم‬

‫آ ﺮة‬

‫ا‬

‫ﺔ وه ﺎك‬

‫ﻰ‬

‫ا‬

‫ﻰا‬

‫ﻮى اﷲ‪ ،‬و‬
‫ز ﻰ ‪.‬و‬

‫إن‬

‫ﻮ ﺮى‬

‫ا ﺪن‪.‬‬

‫ﻰ ا ﻮ ﺔ ﻮل أ‬

‫ﻮ‬
‫آ‬

‫إﻰ ﺎ‬

‫ﺮب ﻬﺎ‬
‫ﺮار‬

‫ﻮري أ ﻬﺎ ﻮ ﺔ‬

‫ا ﺪ ﺎغ‬

‫‪ ،‬و ﺪ ذﻚ‬

‫ﺪ ﻮ إ اﷲ و‬

‫ﻮل‬

‫ا‬
‫ﻮﺔ‬

‫ﺔ ﻮﺔا‬

‫هﻮى ا‬

‫ا ﺪ وا ﻜﺮ‬
‫ر ﺔ اﷲ و‬
‫و‬
‫ﺎ‬

‫و‬

‫ﺔ ﻮ ﺔ ا ﺮ ه ا ﺮار‬

‫ﺬآﺮ اﷲ‬

‫ﺮا ﺔ ا‬

‫ﺔ ﻮ ﺔ ا ﺮوح ﺪم ا ﻮط‬

‫ﻰ‬

‫وه ا ﻮف‬

‫ﺎ ﻮى اﷲ‪.‬‬

‫ﺔ ا ﺮ ﺎت ﺎ و ﻰ‬

‫ﺬاب اﷲ ﺎ ﻰ و‬

‫ء‪ .‬وا ﺎ ﺔ ﺮا ﺔ ا ﺮوح وه ا ﻮف‬
‫ﻬﺎ ا ﺪ وا‬

‫و‬

‫ص‬

‫وا‬

‫ﻬﺎ‬

‫ﻬﺎ ا ﺮ ﺎ‬
‫ﺎرا ﺔ اﷲ ﺎ ﻰ‬

‫‪ .‬وا ﺎ ﺔ ﺮا ﺔ ا ﺮ وه‬

‫ا ﺮ ﺔ ﺄن اﷲ ﺎ ﻰ هﻮ أ ﺮب‬

‫ﻬﺎ ا‬

‫و‬

‫ﻚ‬

‫اﷲ‪.‬‬
‫و‬

‫ا ﺆ‬

‫ﻮ‬

‫ﺎ ﻰ وا‬

‫ﺪل‬

‫ﻰ‬

‫وا ﺪ‬

‫هﺬ ا ﺮ ﺎ ﺔ ﺬآﺮ‬
‫ﺎد‬

‫ا ﺪ‬

‫ذآﺮ‬
‫وا ﺪ‬

‫ا ﻮي ‪ :‬أ‬

‫أذآﺮآ )ا ﺮة‪.(152 :‬‬

‫إ أ اﷲ‬

‫ﺬا ‪ ،‬و ﺎ ﺮوى‬
‫و‬

‫ﺔ ا‬

‫ا ﺪ ﺔ وا ﻮ ﺔ‪ .‬وهﺬ ا ﺔ ا ﺮ ﺔ ا ﻰ‬

‫ﺔ ا ﺬآﺮ ‪ :‬ﺎذآﺮو‬
‫‪:‬‬

‫ﻚ ﺬآﺮ اﷲ‬

‫ذآﺮ‬
‫ذآﺮ‬

‫ر‬

‫أ‬

‫و‬

‫د‬

‫ﺎ‪:‬‬

‫ذآﺮ‬

‫ء ذآﺮ‬
‫إ إ اﷲ‪.‬‬

‫أ‬
‫ء‬

‫ﺮ ﻬ‪.‬‬

‫ا ﺎب ا ﺮا‬
‫ا ﺮآﺔ ا‬
‫هﺬا ا ﻜ ﺎب ا‬
‫اﷲ ا ّﺮ‬

‫‪/1 /‬‬
‫ا‬

‫با ﺎ‬
‫ﺪﷲر ّ‬

‫ا‬

‫ﺎء وا ﺮ‬

‫ر ﺎﺔ ا‬

‫ﻰ ]ا ﺮآﺔ[‪ 31‬ا‬

‫وأ‬

‫ﻮ‬
‫ﻰ‬

‫ﻰ ّﺪ ﺎ‬

‫ﺎ آّﻬ أ‬
‫ﺔ‬
‫ا ﺎر‬

‫ّﺮ ﺎآﺮ‬
‫ّﺪ إ ﺎم‬
‫و ﺪ ] ﻬﺬ‬

‫ا ﻮ ﺎت ا ّﺮ ّﺎ ّﺔ ﺬآﻮرة‬

‫ا ﺬّآﺮ‪ 33‬أ ﺎ و ﺎ‬
‫ﺎل‬

‫ﺔ‬

‫ب ّﺮ و‬
‫ر ّ‬

‫وا ّ ة وا ّ م‬
‫و ﻰ‬

‫ﻬﺎ أ ﻮاع ﺮ‬
‫ن ا ﺬّآﺮ هﻮ‬
‫ﺄّ‬

‫ﺔ‬

‫ا ّﺮ‬

‫ّﺎة[‪ 32‬ﺎ ﺮآﺔ ا ّ‬

‫ﺎﻰ و‬

‫ا‬

‫وآ ّﺎ ] ﻮن[‪ 34‬اﷲ‬
‫‪35‬‬

‫أه ]هﺬا[‪ 36‬ا ّ‬

‫ﺔ أ ﻮاع ﺎ وّل ] ﺎل [‪ 37‬ذآﺮ ا ّ‬

‫‪38‬‬

‫‪ :‬ﺮآﺔ‬
‫‪ 31‬ا‬
‫ﺎت‬
‫‪:‬ر ﺎﺔا‬
‫‪ 32‬ا‬
‫ا ﺎ�