Yıldız günü: bkz. Yevm-i kevkebî.

Yıldız yılı: bkz. Sene-i nücûmiyye. Yıldız zamanı: bkz. Vakt-i nücûmî. Yıldızıl ay: (Đng. Sideral): Ay’ın sabit bir yıldızla kavu um konumundan, aynı

sabit yıldızla kavu umuna kadar olan süre. Ortalama sideral Ay

27.321661 (27 saniye 07 43 11 .5) ortalama Güne günüdür. Batlamyus tarafından boylamsal dolanım (longitudinal cycle) olarak ad-

landırılmı tır. Yıldızıl yıl: bkz. Sene-i nücûmiyye. Yıllık hareket: bkz. Hareket-i seneviyye. Yıllık paralaks açısı: bkz. Đhtilâf el-manzar el-senevî. Yöre: bkz. Mıntıka. Yörünge: bkz. Medâr. Yörünge düzlemi: bkz. Mahrek-i müstevî. Yörünge eğikliği: bkz. Meyl-i mahrek. Yükseklik dairesi: bkz. Daire irtifâ’. Yükselim: bkz. Meyl (2).

Zât el-evtar: Zât-ül-evtar, kiri li araç: Ekinoksların saptanmasına yarar. Takîyüddîn aletin tasvirini verirken bunun kendi icadı olduğunu, eskile- rin ekinoks noktalarının tayininde kullandıkları itidal halkasının yerine geçtiği bildirir. Kenarlarından biri çapa, diğeri enlemin sinüsüne e it olan dikdörtgen ile bunun üzerine yerle tirilmi iki dikmeden olu ur.

Zât el-halâk: Zât-ül-halâk, halkalı araç; (Đng. armillary sphere): Gök cisimlerinin enlem ve boylamlarının bulunmasında kullanılan bir alet. Đlk tasviri, “üstürlab” adı ile Batlamyus’un (M.S. 150 yılları) Almagest adlı kitabın-

da verilir. Zât el-Sakbeteyn: Zât-üs-Sakbeteyn, iki delikli araç; (Đng. dioptra): Güne ’in ve Ay’ın çaplarını, Güne ve Ay tutulmalarının miktarlarını hesaplamak- ta ve gök cisimlerinin görünen büyüklüklerinin ölçmekte kullanılır.

Zât el-Semt ve’l-irtifâ: Zât-üs-Semt ve’l-irtifâ, azimut yarım halkası; (Đng. azimuthal semicircle): Gök cisimlerinin yükseklik ve azimutlarını bulmaya yarayan bir araçtır. Teodolitin öncüsü olan bu araç Đslâm Dünya- sı’nda Đbn Sinâ’dan (980-1037) beri kullanılıyordu. Nasirüddin-i Tûsî (1201-?) ile en mükemmel düzeye ula an bu araç Batı dünyasında ilk de-

fa Tycho Brahe tarafından kullanılmı tır. Zât el- u’beteyn: Zât-ü - u’beteyn, cetvelli araç; (Đng. turquetum): Ay’ın para- laksını ölçmeye yarayan, meridyen düzlemine tespit edilen, her yönde yükseklik ölçebilen bir araç. Üç cetvelden olu ur. Biri ufka dikeydir; di- ğ eri ise bunun tepesine bir eksenle biti tirilmi tir. Üçüncüsü kiri lere bö-

lünmü tür ve birincinin alt kısmına bir eksenle bağlanmı tır. Genellikle Ay’ın paralaksını ölçmeye yarayan bu alete 16. yüzyıla kadar in a edil- mi çoğu gözlemevinde rastlanmaktadır. Aletin ilk tasvirini ise Batlamyus yapmaktadır. Batlamyus bu alete “Ufkun Kutuplarından Ge- çen ve Büyük Daire Üzerinde Gözlem Yapan ve Paralaks Bulmaya Ya- rayan Alet” adını verir.

Zeneb: Đni düğümü; (Lat. nodus devehens): Yörüngesinde dolanan bir gök- cisminin, ekliptik düzleminin üstünden altına geçerken ekliptik düzlemini deldiği nokta.

Zenit: bkz. Semt el-re’s. Zevâl: Günortası, öğle: Güne ’in zenitte bulunma zamanı. Güne ’in öğlene

geldiği an. Zıll-ı arz: Yer’in gölgesi; (Đng. earth’s shadow): Yer ve Güne kürelerine dı - tan çizilen teğetlerin olu turduğu koninin arkada kalan parçası. El-zirâ‘ (Aldhirâ’, Dirâa): Ay'ın yedinci konağı. Đkizler’in α (Castor) ve β (Pollux) yıldızları. “Đkizler’in ba ında iki parlak yıldızdır.” (Fergânî, 20, 147).

Zirve-i mer’iyye: bkz. B‘ud el-eb‘ad el-mukavvem. Zubâne el-‘Akreb (Alzubânâ, Zubaniæ): Ay'ın on altıncı konağı. Terazi’nin

β ve α yıldızları. “Terazi burcunun iki kefesi olan, birbirinden farklı iki yıldızdır.” (Fergânî, 20, 148). El-Zubre (Alzubra, Zubra): Ay'ın on birinci konağı. Aslan’ın δ, θ yıldızları. “Aslan’ın Kalbi’ne bağlı, el-hurâteyn olarak adlandırılan iki parlak yıl- dız.” (Fergânî, 20, 147).

El-Zuhal: Satürn: (Eskiden) yedinci gezegen. Dı gezegenlerin üçüncüsü. El-Zühre: Venüs: (Eskiden) üçüncü gezegen. Đç gezegenlerin ikincisi.

Yıldız günü: bkz. Yevm-i kevkebî.