Rub’-ı deffe: bkz. Rub’-ı mıstara.

Rub’-ı düstûr: bkz. Rub’-ı müceyyeb. Rub’-ı mıstara: Tahta kadran, rub’-ı deffe: Yıldızların yükseklik ve zenit yük-

sekliklerini ölçmeye yarayan tahta cetvelden yapılmı çeyrek daire. Rub’-ı mukantara: Eski bir astronomi aleti olan rubu’ tahtasının üstüne gök- yüzünün izdü ümünün çizildiği bir yüzü. Rub’-ı müceyyeb: Usturlabın çeyreklerinden birine ya da rub’-ı mukantaranın arka yüzüne çizilen ve bugün kullanılmakta olan logaritma cetvellerinin vazifesini gören pratik bir alet.

Rubu’ tahtası: Usturlab: Güne ve yıldızların ufuk yüksekliklerini ölçüp bura- dan zaman hesabı yapmayı sağlayan bir gözlem aracı Rucû‘: Geri hareket; (Đng. retrograte motion, Lat. regessione): Gezegenlerin görünür hareketlerinin, sabit yıldızlara göre batı yönünde (eksi yönde) yer deği tirmesi.

S Saat dairesi: bkz. Dâire-i saat. El-sâ‘ât el-mu‘tedil: E it saatler; (Đng. equal hours, equnoctial hours, Lat.

horarum aequlium): Bir gün, Güne ’in doğu undan ertesi gün doğu una kadar, kürenin bir dolanımıdır. Yani günün uzunluğu 360 derecelik do- lanıma e ittir. Gün, öğle vaktinden ba lar, ertesi günün öğle vaktine kadar sürer ve 24 saate bölünür. Her bir saatin uzunluğu 15 dereceye e ittir. Buna e it saatler adı verilir. “E it saatler günün uzunluğu ve kısalığına göre sayılarında farklıla an saatlerdir ve süreleri e ittir.” “Gecesiyle bir- likte her bir gün 24 saate bölünür. Böylece, her bir saatin uzunluğu 15 derecelik dolanım(a e it) olur. Burada dikkate alınmayacak bir miktar daha vardır. Buna e it saatler adı verilir. Çünkü bu saatlerin uzunluğu faklı de- ğ ildir. Gündüz yayı 15’e bölündüğünde, çıkan (sonuç) e it gündüz saatlerinin miktarıdır. Aynı ekilde gece yayı da 15’e bölündüğünde çıkan (sonuç) gece saatlerinin uzunluğu olur. Gece saatlerinin miktarı, gündüz saatlerinin 24 saatten çıkarılmasıyla elde edilen miktardır.” (Fergânî, 11, 124).

El-sâ‘ât el-zamâniyye: E it olmayan saatler; (Đng. unequal hours, Lat. inaqualium differentia, tempora horaria): E it olmayan saatlerde gece ve gündüzden her biri, yaz ve kı 12’ er saattir. Bu saatlerin süreleri, gün ve gecenin uzunluğu ve kısalığı nedeniyle farklıla ır. “E it olmayan saatlerin ise süreleri e it değil, sayıları ise e ittir.” “E it olmayan saatlerde, gece ve gündüzden her biri yaz ve kı 12’ er saattir. Bu saatlerin süreleri, gün ve gecenin uzunluğu ve kısalığı nedeniyle farklıla ır. Gündüz gece- den uzun ise, gündüz saatleri gece saatlerinden uzun olur. Aynı ekilde, gündüz kısa ise gündüz saatleri de kısa olur. Gündüz yayı 12 saate bölü- El-sâ‘ât el-zamâniyye: E it olmayan saatler; (Đng. unequal hours, Lat. inaqualium differentia, tempora horaria): E it olmayan saatlerde gece ve gündüzden her biri, yaz ve kı 12’ er saattir. Bu saatlerin süreleri, gün ve gecenin uzunluğu ve kısalığı nedeniyle farklıla ır. “E it olmayan saatlerin ise süreleri e it değil, sayıları ise e ittir.” “E it olmayan saatlerde, gece ve gündüzden her biri yaz ve kı 12’ er saattir. Bu saatlerin süreleri, gün ve gecenin uzunluğu ve kısalığı nedeniyle farklıla ır. Gündüz gece- den uzun ise, gündüz saatleri gece saatlerinden uzun olur. Aynı ekilde, gündüz kısa ise gündüz saatleri de kısa olur. Gündüz yayı 12 saate bölü-

e it olmayan saatler olarak adlandırılır. Aynı ekilde gece yayı da 12 saate bölündüğünde e it olmayan gece saatleri çıkar. Gece saatlerinin u- zunluğu gündüz saatlerinin 30 cüzden çıkarılması ile elde edilen miktar- dır.” (Fergânî, 11, 124).

El-Sâbi: Veted el-gârib, nokta-i gurûb, batı noktası, yedinci ev; (Lat. angulus occidentalis, occides, occasus): Güne ’in günlük yörüngesinin batı uf- kunda kaybolduğu nokta.

Rub’-ı deffe: bkz. Rub’-ı mıstara.