4.3.2 Analisis Kestabilan di sekitar Titik Kesetimbangan Endemik
Untuk titik kesetimbangan endemik
 
2
, , , E
s i r i
dengan
 
ds i
s dt
i i
s s
  
  
 
 
      
 
 
 
   
   
 
0 0 0 0
di i s
i dt
i i
s s
   
 
     
  
 
  
 
 
 
 
dr i
r dt
s s
  
 
      
 
 
 
 
 
0 0 0 0
1 di
i i
i dt
s s
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
ds s
dt i
i
  
 
      
 
 
 
 
 
 
 
di i s
i dt
M i
i
   
  
     
  
 
  
 
   
  
 
dr i
r dt
i i
  
 
      
 
 
 
 
 
0 0 0 0
1 di
i i
i dt
i i
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
ds i
s dt
r r
  
 
      
 
 
 
 
 
 
di i s
i dt
r r
   
     
  
 
  
 
 
 
 
dr i
r dt
r r
  
   
 
      
 
 
 
     
 
 
0 0 0 0
1 di
i i
i dt
r r
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
ds i
s dt
s i
i
  
 
 
      
 
 
 
  
 
 
di i s
i dt
s s
i i
   
 
     
  
 
  
 
 
 
 
dr i
r dt
i i
  
 
      
 
 
 
 
 
 
 
 
2 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0
1 2
2 1
2 2
1 di
i i
i i
i i
dt i
i i
i R
R R
R R
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
  
Jadi untuk
2
E diperoleh matriks jacobian
  
 
2
1 i
s i
M s
J E R
  
 
 
  
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Untuk  mencari  nilai-nilai  eigen  dari  matrik  jacobian  dibentuk  polinomial karakteristik berikut.
   
 
2
det p
I J E
 
 
 
 
det 1
i s
i M
s R
  
 
 
 
  
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
det 1
i s
i M
s R
   
 
 
 
   
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dari determinan di atas diperoleh polinomial karakteristik sebagai berikut,
 
 
 
 
 
1 1
M s
i M
s q
i R
R 
 
 
   
 
  
  
  
 
 
  
 
 
 
 
 
s M
s
 
 
  
 
 
 
 
 
 
1 M
s q
i R
 
   
 
   
 
 
  
 
 
 
1 i
M s
R 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
  
 
1 1
q i
M R
i R
   
 
   
    
 
  
 
 
 
 
  
  
 
 
 
1 q
R i
M i
  
   
  
  
 
 
  
 
 
 
 
  
 
 
 
1 R
i M
i  
   
  
  
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 2
2
1 1
1 1
R M
M i
i M i
R M
i M
i M i
R M
i M
i i
R r
  
  
   
   
  
  
 
  
   
 
   
  
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3 2
2
r M
i M
i 
 
  
    
 
  
 
 
 
 
 
M i
M i
i
  
   
   
  
 
 
 
  
  
 
3 2
r M
i M
M i M
i
 
  
  
 
  
 
 
   
 
  
 
 
M i
i
   
 
 
 
 
 
 
 
 
3 2
r M
i M
M i M
i
 
    
 
    
 
   
 
  
 
 
M i
i
   
 
 
 
 
3 2
r A
B C
 
 
 
 
Dari  persamaan  karakteristik
 
q
   ditemukan  salah  satu  nilai  eigennya  yaitu
 
1
1 R
 
   .
1
  akan bernilai negatif jika 1
R  , sedangkan nilai-nilai eigen
yang  lain  termuat  dalam  polinomial
 
3 2
r A
B C
 
 
 
   .  Nilai-nilai
eigen lainnya akan bernilai negatif apabila AB
C  ,
0, A
B 
 dan C
  sesuai kriteria Routh-Hurwitz.
Diperoleh
  
2 A
M i
M i
   
  
  
  
 
 
 
 
B M
M i M
i 
  
  
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 2
M M i
M i
M i
M M
M i i
i M
M i M
M M
i M
 
    
   
   
  
  
  
   
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
  
 
  
 
 
C M
i i
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
M i
i M
M i
i M
i M
i i
M i
M M
i i
M i
M M
i i
M i
M M
i M
i M
M i
M i
M i
M
     
   
    
    
   
  
   
 
   
    
  
    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Oleh  sebab M
     
,
0, 0,
0, 
 
 
 
 dan
i 
sehingga M
        mengakibatkan
 
 
C M
i M
i M
    
 
 
 
. Jadi
C  .
Kemudian akan ditunjukkan AB
C   untuk setiap  , ,
A B C  , diperoleh
 
 
 
 
 
2 AB
M i
M i
M
  
  
  
 
 
 
  
 
 
 
 
 
 
2
2 2
M M
i M
M i
M
  
  
  
  
 
 
 
  
 
  
 
 
 
 
 
 
i M i
i M
M i
M
  
  
  
   
  
 
 
  
 
  
 
 
 
 
2 2
2 2
2 2
2 2
M M
M i M
M M
M i
M
 
 
  
  
  
 
 
  
 
  
 
 
 
 
2 2
2
i M i M
i i
M M
M i
M
  
 
   
   
  
 
 
  
 
  
 
 
2 2
2 2
2 2
2
2 2
2 2
M M
M i
M i M i
M M
M M
M i
M
 
  
  
 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 2
2
i M i M
i i
M M
M i
M
  
 
   
   
  
 
 
  
 
  
  
  
 
2 2
2 2
2 2
2 M
M M
M M
M i
M i i M
 
 
 
   
 
 
  
 
 
 
 
 
 
 
2 2
2
2 2
2 M i
i M M
M M
i M
i i
M   
 
    
  
  
  
 
 
 
  
  
 
 
2
M i
M
 
  
 
  
  
 
2 2
2 2
2 2
2 M
M M
M M
M i
M i M i
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 2
2
2 2
2 M i
M i M
M M
i M
i i
M  
  
 
 
  
   
 
 
 
  
 
 
 
 
2
M i
M
 
  
 
  
 
 
2 2
2 2
2
2 2
M M
M M
M i
M i M i
 
 
  
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 2
2
2 2
2 M i
M i M
M M
i M
i i
M  
  
 
 
  
   
 
 
 
  
 
 
 
 
2
M i
M
 
  
 
  
 
 
 
 
2 2
2 2
2 2
2
2 3
2 2
4 2
2 M
M M
M i
M i M i
M i
M i
i M
 
 
   
 
  
  
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 
2
M i
M
 
  
 
  
 
  
 
2 2
2 2
2 2
2 3
2 2
2 2
4 M
M M
M M
i M i
M i i M
i M i
M M
M M
 
 
  
   
   
 
 
 
 
 
 
2 3
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2
2 2
2 2
i i
i M i
i i
i i
i  
  
        
      
  
 
 
 
 
 
 
2 2
2 2
2
2 4
2 3
3 5
AB M
M M
M i
M i M i
i M
M M
 
 
   
   
 
 
 
 
2 3
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2
2 2
2 2
i i
i M i
i i
i i
i  
  
        
      
  
 
 
 
 
 
 
Disisi lain
 
 
C M
i M
i M
    
 
 
2
M M
i M
i i
M
 
 
 
 
Sehingga diperoleh AB-C sebagai berikut
2 2
2 2
2
2 4
2 3
3 5
AB C
M M
M M
i M i
M i i
M M
M
 
 
   
   
  
 
 
 
2 3
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
i i
i M i
i i
i
   
   
       
 
 
 
 
 
2 2
2 2
i i
M M
i M
i i
M    
  
 
 
 
 
 
 
 
2 2
2 2
2
2 3
2 2
2 4
AB C
M M
M M
i M i
M i i
M M
M
 
 
   
   
  
 
 
 
2 3
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
2 2
i i
i M i
i i
i
   
   
       
 
 
 
 
2 2
2
i i
i
    
  
 
 
Oleh  sebab  M   
  
,
0, 0,
0, 
 
 
 
 dan
i 
sehingga AB-C
positif dan karena C positif mengakibatkan AB
C  .
Jadi terbukti AB
C   untuk setiap  , ,
A B C  .
Dengan  demikian
2 3
,     dan
4
 bernilai  negatif  artinya  jika 1
R  maka  titik
kesetimbangan
2
E  stabil asimtotik lokal.
Dari bukti kestabilan di atas diperoleh teorema sebagai berikut.
Teorema 4.2
Dipunyai R
 
 ,  dan
1 2
, E E   adalah  titik  ekuilibrium  sistem  4.3  seperti  pada
teorema 4.1. 1.
Jika 1
 R
maka titik ekuilibrium
1
E  stabil asimtotik lokal
2. Jika
1 
R maka  titik  ekuilibrium
1
E   tidak  stabil  dan    titik  ekuilibrium endemik
2
E  stabil asimtotik lokal.
4.4 Simulasi Model