Gel Pengharum Ruangan Dengan Pewangi Minyak Melati dan Fiksatif Minyak Akar Wangi

Lampiran 1. Bagan alir pembuatan basis gel pengharum ruangan

Akuades

Dipanaskan sampai suhu 75℃

Karagenan
Gelatin

Diaduk hingga homogen

Natrium
benzoat
Diturunkan suhu hingga 65℃

Propilen

Diaduk hingga homogen

glikol


Dituang ke dalam cetakan gel

Dibiarkan pada suhu ruang
hingga mengeras

Bentuk sediaan gel

47
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 2. Bagan alir pembuatan gel pengharum ruangan

Akuades

Dipanaskan sampai suhu 75℃
Karagenan
Gelatin
Natrium
benzoat


Diaduk hingga homogen

Diturunkan suhu hingga 65℃

Propilen
glikol

Diaduk hingga homogen

Minyak
melati

Diaduk hingga homogen

minyak Akar
wangi

Dituangkan ke dalam cetakan

Dibiarkan pada suhu ruang

hingga mengeras

Gel pengharum
ruangan

48
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 3. Lembar penilaian uji kesukaan (Hedonic test)

Lembar Penilaian Uji Kesukaan (Hedonic Test) terhadap Gel Pengharum
Ruangan
Nama :
Umur :
Instruksi : Berikan penilaian anda tentang aroma wangi terhadap empat
sediaan gel pengharum ruangan yang diuji berikut ini.

Penilaian
1%


2%

4%

6%

Keterangan:
Nilai 5 = Sangat Suka (SS)
Nilai 4 = Suka (S)
Nilai 3 = Cukup Suka (CS)
Nilai 2 = Kurang Suka (KS)
Nilai 1 = Tidak Suka
Sukarelawan

(

)

49
Universitas Sumatera Utara


Lampiran 4. Lembar penilaian Uji Ketahanan Wangi Gel Pengharum Ruangan

Lembar Penilaian Uji Kesukaan (Hedonic Test) terhadap Kekuatan Wangi Gel
Pengharum Ruangan
Nama :
Umur :
Instruksi : Berikan penilaian anda tentang aroma wangi terhadap empat
sediaan gel pengharum ruangan yang diuji berikut ini.

Penilaian
0,5 %

1%

1,5 %

2%

Keterangan:

Nilai 5 = Sama Wangi
Nilai 4 = Agak Kurang Wangi
Nilai 3 = Kurang Wangi
Nilai 2 = Sangat Kurang Wangi
Nilai 1 = Tidak Wangi

Sukarelawan

(

)

50
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 5. Sertifikat minyak melati

51
Universitas Sumatera Utara


Lampiran 6. Sertifikat minyak akar wangi

52
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 6. Lanjutan

53
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 7. Gambar minyak melati

54
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 8. Gambar minyak akar wangi

55
Universitas Sumatera Utara


Lampiran 9. Gambar gel pengharum ruangan

56
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 10. Gambar sediaan gel pengharum ruangan setelah penyimpanan
selama 4 minggu pada ruangan suhu kamar

57
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 11. Gambar sediaan gel pengharum ruangan setelah penyimpanan
selama 4 minggu pada ruangan AC

58
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 12.

Gambar sediaan gel pengharum ruangan setelah penyimpanan

selama 4 minggu pada ruangan suhu kamar yang diberi kipas
angin

59
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 13. Perhitungan Nilai Uji Kestabilan Gel
Sineresis (%) = M0 – Mi x 100 %
M0

Keterangan : Mo = berat mula – mula
Mi = berat akhir

Formula F1
Sineresis (%) = M0 – Mi x 100 %
M0
= 90,59 – 88,23x 100 %
90,59
= 2,6 %
Formula F2

Sineresis (%) = M0 – Mi x 100 %
M0
= 91,85 – 90,71x 100 %
91,85
= 1,2 %
Formula F3
Sineresis (%) = M0 – Mi x 100 %
M0
= 92,75 – 91,93x 100 %
92,75
= 0,8 %

Keterangan:
F1 : Formula gel dengan perbandingan Karagenan : Gelatin sebesar 50 : 50
F2 : Formula gel dengan perbandingan Karagenan : Gelatin sebesar 60 : 40
F3 : Formula gel dengan perbandingan Karagenan : Gelatin sebesar 70 : 30

60
Universitas Sumatera Utara


Lampiran 14. Rumus Perhitungan Nilai Uji Kesukaan
. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

P �̅ − ( ,
�̅ =

∑ �� = ��

S =
2



∑��

S = √�

. � / √�) ≅

%

��−�̅ 2


Keterangan:
n
: Banyak panelis
S2
: Keseragaman nilai kesukaan
1,96 : Koefisien standar deviasi pada taraf 95%
�̅
: Nilai kesukaan rata-rata
Xi
: Nilai dari panelis ke i, dimana i = 1,2,3,...,n
S
: Simpangan baku nilai kesukaan
P
: Tingkat kepercayaan
μ
: Rentang nilai

61
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 15. Perhitungan hasil uji kesukaan ( hedonik) pemilihan wangi terbaik
dari 4 sediaan dengan memvariasikan minyak akar wangi

Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 3 + 3 + 2 + 2 +.....+ 3
25
= 66
25
= 2,64

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

− ,

2+

− ,

2 +⋯+

2

− ,

9,74
25

= 0,38

 S = √�

=√ ,

= 0, 62



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

. � / √�) ≅

) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

P (2, 62 −0,24 )≤ � ≤ ( 2,62 + 0,24)

. ,

%

/√

)

%

P (2, 39 ) ≤ � ≤ ( 2,88)

62
Universitas Sumatera Utara

Formula A2

 �̅ =

∑��=��


= 4 + 3 + 3 + 4 +.....+ 4
25
= 95
25
= 3,8

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2

=
=



− , 2+ − , 2+

− , 2+

− , 2+⋯+ − , 2

4
25

= 0,16

 S = √�

=√ ,

= 0, 4



P �̅ − ( ,

P

, −( ,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,
. , /√

) ≤�≤

P (3,8− 0,15 ) ≤ � ≤ ( 3,8 + 0,15)

. � / √�) ≅

, +( ,

. , /√

%

)

%

P (3, 64 ) ≤ � ≤ ( 3,95)

63
Universitas Sumatera Utara

Formula A3

 �̅ =

∑��=��


= 2 + 2 + 2 + 2 +.....+ 2
25
= 57
25

= 2,28

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

2+

− ,

2 +⋯+

− ,

− ,

2

4,88
25

= 0,19

 S = √�

=√ ,

= 0, 44



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (2, 28−0,86 ) ≤ � ≤ ( 2,62 + 0,86)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (1, 41 ) ≤ � ≤ ( 3,14)

64
Universitas Sumatera Utara

Formula A4

 �̅ =

∑��=��


= 3 + 2 + 2 + 3 +.....+ 3
25
= 56
25

= 2,24

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

2+

− ,

2 +⋯+

− ,

− ,

2

4,55
25

= 0,18

 S = √�

=√ ,

= 0, 42



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (2, 24−0,16 ) ≤ � ≤ ( 2,24 + 0,16)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (2, 07 ) ≤ � ≤ ( 2,4)

65
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 16. Perhitungan persentase penguapan zat cair

% Penguapan zat cair = M0-M4x100%
M0
Keterangan : Mo = Berat mula-mula
M4 = Berat gel setelah 4 minggu

Perhitungan persentase total penguapan zat cair pada ruangansuhu kamar
Formula A1 = 90,23 – 48,04 x 100 % = 46,75 %
90,23
Formula A2 = 91,11 – 50,25 x 100 % = 44,84 %
91,11
Formula A3 = 92,03 – 48,02 x 100 % = 47,82 %
92,03
Formula A4 = 90,07 – 46,76 x 100 % = 48,08 %
90,07

Perhitungan persentase total penguapan zat cair pada ruangan AC
Formula A1 = 94,15 – 46,25 x 100 % = 50,87 %
94,15
Formula A2 = 93,23 – 48,02 x 100 % = 48,49 %
92,23
Formula A3 = 92,03 – 44,08 x 100 % = 52,10 %
92,03
Formula A4 = 92,07 – 46,77 x 100 % = 49,20 %
92,07

66
Universitas Sumatera Utara

Perhitungan persentase total penguapan zat cair pada ruangan suhu kamar yang
diberi kipas angin
Formula A1 = 93,05 – 20,75 x 100 % = 77,70 %
93,05
Formula A2 = 94,13 – 22,82 x 100 % = 75,75 %
94,13
Formula A3= 92,03 – 18,08 x 100 % = 80,35 %
92,03
Formula A4= 92,07 – 16,37 x 100 % = 82,22 %
92,07

67
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 17. Perhitungan persentase bobot gel sisa dari sediaan gel pengahrum
ruangan
Persen bobot gel sisa = Bobot gel minggu ke-n (Mn)x 100 %
Bobot gel minggu ke-0 (M0)
Keterangan : M0 = Bobot awal gel pengharum ruangan
Mn = Bobot gel saat penimbangan

Perhitungan persentase bobot gel sisa pada ruangan suhu kamar

Formula A1

Minggu 1 = 82,54 x 100 % = 91,47 %
90,23
Minggu 2 = 73,30 x 100 % = 81,23 %
90,23
Minggu 3 = 61,11 x 100 % = 67,72 %
90,23
Minggu 4 = 48,04 x 100 % = 53, 24 %
90,23
Formula A2

Minggu 1 = 82,21 x 100 % = 90,23 %
91,11
Minggu 2 = 72,05 x 100 % = 79,08 %
91,11
Minggu 3 = 63,07 x 100 % = 69,22 %
91,11
Minggu 4 = 50,25 x 100 % = 55,15 %
91,11

68
Universitas Sumatera Utara

Formula A3

Minggu 1 = 81,97 x 100 % = 89,06 %
92,03
Minggu 2 = 72,11 x 100 % = 78,35 %
92,03
Minggu 3 = 67,27 x 100 % = 67,66 %
92,03
Minggu 4 = 48,02 x 100 % = 52,17 %
92,03
Formula 4

Minggu 1 = 81,71 x 100 % = 90,71 %
90,07
Minggu 2 = 71,72 x 100 % = 79,62 %
90,07
Minggu 3 = 61,69 x 100 % = 68,49 %
90,07
Minggu 4 = 46,76, x 100 % = 51,91 %
90,07

Perhitungan persentase bobot gel sisa pada ruangan AC

Formula A1

Minggu 1 = 83,84 x 100 % = 89,04 %
94,15
Minggu 2 = 71,40 x 100 % = 75,83 %
94,15

69
Universitas Sumatera Utara

Minggu 3 = 60,51 x 100 % = 64,26 %
94,15
Minggu 4 = 46,25 x 100 % = 49, 12 %
94,15
Formula A2

Minggu 1 = 83,51 x 100 % = 89,57 %
93,23
Minggu 2 = 72,01 x 100 % = 77,23 %
93,23
Minggu 3 = 63,09 x 100 % = 67,67 %
93,23
Minggu 4 = 48,02 x 100 % = 55,50 %
93,23
Formula A3

Minggu 1 = 80,17 x 100 % = 87,11 %
92,03
Minggu 2 = 69,71 x 100 % = 75,16 %
92,03
Minggu 3 = 57,87 x 100 % = 62,88 %
92,03
Minggu 4 = 44,08 x 100 % = 47,89 %
92,03

Formula 4

Minggu 1 = 81,31 x 100 % = 88,31 %
92,07

70
Universitas Sumatera Utara

Minggu 2 = 70,82 x 100 % = 76,91 %
92,07
Minggu 3 = 58,39 x 100 % = 63,41 %
92,07
Minggu 4 = 46,77, x 100 % = 50,79 %
92,07
Perhitungan persentase bobot gel sisa pada ruangan suhu kamar yang diberi kipas
angin.

Formula A1

Minggu 1 = 78,07 x 100 % = 83,90 %
93,05
Minggu 2 = 58,04 x 100 % = 62,37 %
93,05
Minggu 3 = 34,01 x 100 % = 36,55 %
93,05
Minggu 4 = 20,75 x 100 % = 22, 29 %
93,05
Formula A2

Minggu 1 = 78,17 x 100 % = 83,04 %
94,13
Minggu 2 = 59,32 x 100 % = 63,01 %
94,13
Minggu 3 = 38,41 x 100 % = 40,80 %
94,13
Minggu 4 = 22,82 x 100 % = 24,24 %
94,13

71
Universitas Sumatera Utara

Formula A3

Minggu 1 = 66,19 x 100 % = 71,92 %
92,03
Minggu 2 = 42,81 x 100 % = 46,51 %
92,03
Minggu 3 = 25,67 x 100 % = 27,89 %
92,03
Minggu 4 = 18,08 x 100 % = 19,64 %
92,03
Formula 4

Minggu 1 = 67,24 x 100 % = 73,03 %
92,07
Minggu 2 = 43,23 x 100 % = 46,95 %
92,07
Minggu 3 = 27,22 x 100 % = 29,56 %
92,07
Minggu 4 = 16,37, x 100 % = 17,77 %
92,07

72
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 18. Hasil uji ketahanan wangi pada ruangan suhu kamar
Minggu pertama
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 4 + 4 + 4 + 4 +.....+ 5
25
= 109
25

= 4,36

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

2+

− ,

2 +⋯+

− ,

− ,

2

5,75
25

= 0,23

 S = √�

=√ ,

= 0, 47



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (4, 36−0,18 ) ≤ � ≤ ( 4,36 + 0,18)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (4, 17 ) ≤ � ≤ ( 4,54)

73
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 18. (lanjutan)
Minggu kedua
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 4 + 4 + 3 + 3 +.....+ 4
25
= 90
25

= 3,6

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2

=
=



− , 2+ − , 2+

− , 2+

− , 2+⋯+ − , 2

6
25

= 0,24

 S = √�

=√ ,

= 0, 48



P �̅ − ( ,

P

, −( ,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,
. ,

/√

) ≤�≤

P (3, 6−0,48 ) ≤ � ≤ ( 3,6 + 0,48)

. � / √�) ≅

, +( ,

. ,



%

)

%

P (3, 41 ) ≤ � ≤ ( 3,78)

74
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 18. (lanjutran)
Minggu ketiga
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 2 + 2 + 3 + 2 +.....+ 3
25
= 48
25
= 1,92

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2

=
=



− ,

2+

− ,

2+

2+

− ,

− ,

2 +⋯+

− ,

2

11,83
25

= 0,47

 S = √�

=√ ,

= 0, 68



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (1, 92−0,26 ) ≤ � ≤ ( 1,92 + 0,26)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (1, 65 ) ≤ � ≤ ( 2,18)

75
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 18. (lanjutan)
Minggu keempat
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 1 + 1 + 1 + 1 +.....+ 1
25
= 30
25
= 1,2

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− , 2+ − , 2+

=
=

− , 2+

− , 2+⋯+ − , 2

4
25

= 0,16

 S = √�

=√ ,

= 0, 4



P �̅ − ( ,

P

, −( ,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,
. , /√

) ≤�≤

P (1, 2 − 0,15 ) ≤ � ≤ ( 1,2 + 0,15)

. � / √�) ≅

, +( ,

. , √

%

)

%

P (1, 04 ) ≤ � ≤ ( 1,35)

76
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 19. Hasil uji ketahanan wangi pada ruangan AC
Minggu pertama
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 4 + 4 + 4 + 4 +.....+ 4
25
= 108
25
= 4,32

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

2+

− ,

2 +⋯+

− ,

− ,

2

7,43
25

= 0,29

 S = √�

=√ ,

= 0, 54



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (4, 32−0,21 ) ≤ � ≤ ( 4,32 + 0,21)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (4, 10 ) ≤ � ≤ ( 4,53)

77
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 19. (lanjutan)
Minggu kedua
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 4 + 3 + 3 + 4 +.....+ 3
25
= 88
25
= 3,52

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

2+

− ,

2 +⋯+

− ,

− ,

2

6,23
25

= 0,24

 S = √�

=√ ,

= 0, 49



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (3, 52−0,19 ) ≤ � ≤ ( 3,52 + 0,19)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (3, 32 ) ≤ � ≤ ( 3,71)

78
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 19. (lanjutan)
Minggu ketiga
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 3 + 2 + 2 + 2 +.....+ 2
25
= 51
25
= 2,04

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

2+

− ,

2 +⋯+

− ,

− ,

2

2,95
25

= 0,11

 S = √�

=√ ,

= 0, 34



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (2, 04−0,13 ) ≤ � ≤ ( 2,04 + 0,13)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (1, 90 ) ≤ � ≤ ( 2,17)

79
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 19. (lanjutan)
Minggu keempat
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 2 + 1 + 1 + 1 +.....+ 1
25
= 26
25

= 1,04

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

2+

− ,

2 +⋯+

− ,

− ,

2

0,95
25

= 0,03

 S = √�

=√ ,

= 0, 19



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (1, 04−0,07 ) ≤ � ≤ ( 1,04 + 0,07)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (0, 96 ) ≤ � ≤ ( 1,11)

80
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 20. Hasil uji ketahanan wangi pada ruangan suhu kamar yang diberi
kipas angin.

Minggu pertama
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 4 + 4 + 4 + 4 +.....+ 5
25
= 102
25
= 4,08

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

2+

− ,

2 +⋯+

− ,

− ,

2

3,82
25

= 0,15

 S = √�

=√ ,

= 0, 39



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (4, 08−0,15 ) ≤ � ≤ ( 4,08 + 0,15)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (3, 92 ) ≤ � ≤ ( 4,23)

81
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 20. (lanjutan)
Minggu kedua
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 3 + 3 + 2 + 2 +.....+ 2
25
= 71
25
= 2,84

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2


− ,

=
=

2+

− ,

2+

2+

− ,

2 +⋯+

− ,

− ,

2

5,34
25

= 0,21

 S = √�

=√ ,

= 0, 46



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (2, 84 −0,18 ) ≤ � ≤ ( 2,84 + 0,18)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (2,65 ) ≤ � ≤ ( 3,02)

82
Universitas Sumatera Utara

Lampiran 20. (lanjutan)
Minggu ketiga
Formula A1

 �̅ =

∑��=��


= 2 + 2 + 3 + 2 +.....+ 2
25
= 40
25

= 1,60

 S =
2

∑�� ��−�̅ 2

=
=



− ,

2+

− ,

2+

2+

− ,

− ,

2 +⋯+

− ,

2

6
25

= 0,24

 S = √�

=√ ,

= 0, 48



P �̅ − ( ,

P

,

. � / √�) ≤ � ≤ �̅ + ( ,

−( ,

. ,

/√

) ≤�≤

P (1,60−0,19 ) ≤ � ≤ ( 1,60 + 0,19)

,

. � / √�) ≅
+( ,

. ,

%


)

%

P (1, 41 ) ≤ � ≤ ( 1,79)

83
Universitas Sumatera Utara