HOG CHOLERA PADA BABI pdf

HOGCHOLERA PADA BABI

SI MSON TARI GAN, SJ AMSUL BAHM dan A. SAROSA
Bal ai Penel i t i an Vet er i ner
Jal an R. E. Mar t adi nat a 30, P. O. Box 52, Bogor 16114

PENDAHULUAN

KARAKTERI STI K DAN SI FAT- SI FAT VI RUS
HOG CHOLERA

Hog Chol er a ( HC) at au Cl assi cal s wi ne f ever
adal ah penyaki t vi r al pada babi y ang sangat ganas

Vi r us HC t er masuk genus Pest i vi r us, ber bent uk bundar dengan di amet er ber ki sar ant ar a 40- 50

dan sangat menul ar . Penyaki t i ni di kenal sebagai
penyaki t y ang pal i ng mer ugi kan pada babi se-

nm, mempuny ai nucl eocapsi d ber bent uk hexago
nal ber ukur an seki t ar 29 nm, dan mengandung


hi ngga sangat

mat er i al

di t akut i

t er ut ama ol eh pet er nak

babi .

genet i k RNA ber bent uk si ngl e st r anded

Sej ak per t ama di t emukan seki t ar 2 abad
yang l al u sampai t ahun 1960- an penyaki t i ni epi =
zoot i k di Er opa dan Amer i ka, benua yang memi l i ki

dan pol ar i t y posi t i p ( HORZI NEK, 1981) . Nucl eocapsi d t er sebut di sel aput i ol eh sebuah sel ubung ( en-

popul asi babi t er t i nggi . Sej ak t ahun 1970- an banyak negar a di Er opa Bar at dan Amer i k a Ut ar a


gl ycopr ot ei n El
( gp55) , E2 ( gp44/ 48) dan E3
( gp33) . Ket i ga gl ycopr ot ei n t er sebut t er dapat

t el ah ber hasi l

member ant as penyaki t t er sebut .
Sebel um t ahun 1995, HC t i dak di t emuk an di
I ndonesi a . Bebasnya I ndonesi a dar i penyaki t i ni

dal am bent uk di mer y ang sat u s ama l ai n di hubungk an ol eh i kat an di sul f i da . Gl ycopr ot ei n E1

di kukuhkan

ol eh Sur at keput usan Ment er i per
t ani an No 81 / Kpt s/ TN . 560/ 1/ 1994 t anggal 31
Januar i 1994 . Ak an t et api , t i dak l ama set el ah sur at keput usan t er sebut di kel uar kan wabah y ang

s edangk an E3 dapat j uga membent uk di mer dengan E1 ( THI EL et al . , 1991) .


di duga ker as HC t er j adi di I ndonesi a . Pada bul an
Mar et 1995 t er j adi wabah penyaki t babi di l okasi

1989 ; MOORMANN et al . , 1990 ; RUMENAPF, 1990) .
Anal i si s dar i hasi l sequenci ng menunj uk k an bahwa

pet er nakan Kapuk Jakar t a . Gej al a kl i ni s dan ke-

genom t er sebut t er di r i dar i hanya sat u open r ead-

l ai nan pat ol ogi

pada babi pender i t a sangat khas
unt uk penyaki t t er sebut . Sej ak kej adi an di Kapuk,
wabah penyaki t t el ah meny ebar ke ber bagai pul au

i ng f r ame yang panj ang, menj adi s ebuah pr ecur sor
pol ypr ot ei n sepanj ang 3898 as am ami no ( 438 . 3


di I ndonesi a .
Keadaan demi ki an mer upak an masal ah y ang
besar bagi pembangunan pet er nakan, k hus us ny a

al ami pr oses enzi mat i k ( si gnal ase) t er pecah menj adi beber apa pr ot ei n dan gl ycopr ot ei n, ant ar a l ai n
t i ga buah gl ycopr ot ei n yang menj adi k omponen

pet er nakan babi di I ndonesi a . Mengi ngat penyaki t
t er sebut mer upak an penyaki t bar u, t ent u saj a

vi r al envel ope ( E1, E2 dan E3) , sebuah pr ot ei n
nucl eocapsi d, dan beber apa non st r ukt ur al pr o-

penget ahuan ki t a akan penyaki t t er sebut sangat
mi ni m. Padahal unt uk memul ai suat u pr ogr am
pengendal i an,

t ei n . Gl ycopr ot ei n E1 dan E2 sangat i mmunogeni k
dan ant i bodi y ang t er bent uk mampu menet r al i sasi
vi r us ( THI EL et al . , 1991 ; WEI LAND et al . , 1992) .


beber apa j i l i d buku y ang ber j udul : ' Pedoman penyaki t menul ar ' , sal ah sat u penyaki t yang di bahas

Gl ycopr ot ei n E1 sudah ber hasi l di mur ni kan dengan t ekni k i mmunoaf f i ni t y c hr omat ogr aphy
(W
ENSVOORT et al . , 1990) dan di kl on unt uk di expr esi kan dengan vi r us Pseudor abi es y ang s udah

adal ah penyaki t HC. Ak an t et api , sej ak pener bi t an

di at enuasi

buku t er sebut t el ah bany ak hasi l penel i t i an di l uar
neger i yang di publ i kasi . Sal ah sat u t uj uan penul i san t i nj auan pust aka i ni adal ah unt uk mel engkapi

dal am bi akan sel

penget ahuan yang c uk up t ent ang
penyaki t t er sebut mut l ak di per l ukan . Pada t ahun
1981, Di r ekt or at Kes ehat an Hewan mener bi t kan


vel ope) y ang mengandung t i ga gl ycopr ot ei n yakni

dan E2 masi ng- masi ng

mer upak an

homodi mer ,

Genom ( RNA) yang panj angnya 12 248 base
pai r ( bp) t el ah l engkap di sequence ( MEYERS et al . ,

kD) . Pr ecur sor pol ypr ot ei n t er sebut set el ah meng-

( ZI JL et

al . ,

1991)

at au di expr esi kan


ser angga l est ar i

( HULST et al . ,

dan meng updat e t ul i san pada buk u t er sebut .
Dal amt ul i san i ni ul asan di t i t i kber at kan pada kar ak-

1993 ; RUGGU et al . , 1995) . Gl ycopr ot ei n E2 yang
mempuny ai akt i vi t as r i bonucl ease j uga t el ah di expr esi kan dal am sel ser angga l est ar i y ang di i nf eksi kan dengan Bacul ovi r us r ekombi nan ( HULST et

t er i st i k vi r us, epi demi ol ogi , pat ogenesi s, gej al a
kl i ni s, pat ol ogi , , : d agnosi s dan pengendal i an HC.

al . , 1994) . Mal ah bar u- bar u i ni ke t i ga gl ycopr ot ei n
dan nucl eocapsi d pr ot ei n t el ah ber hasi l di expr esi -

23

SI MSON TARI GAN


et aL : Hog Chol er a- Sebuah Ti nj auan Kepust akaan

k an secar a ser ent ak

dal am sel eukar i ot i k yang
di i nf eksi dengan vi r us Vacci ni a r ekombi nan . Babi
yang di i muni sasi dengan vi r us Vacci ni a r ekombi nan y ang mengekspr esi kan El dan/ at au E2 t er sebut t er l i ndungi dal am uj i t ant ang dengan vi r us HC
dosi s l et al ( KONI G et al . , 1995) .
Secar a i mmunol ogi s dan genet i s, vi r us HC

vi r ul ensi dapat t er j adi
babi ( DUNNE, 1975) .

set el ah pasasi

vi r us pada

Vi r us HC dapat di bi akkan dal am kul t ur sel
gi nj al babi dan y ang umum di pakai adal ah sel

l est ar i gi nj al babi PK- 15 dan SK- 6 . Pada umumny a
vi r us HC t i dak meni mbul k an cyt ophat i c ef f ect .
Ak an t et api

beber apa i sol at , j uml ahnya sangat

mempuny ai k es amaan y ang sangat dekat dengan
vi r us Bovi ne vi r al di ar r hoea ( BVD) , k edua vi r us i ni
adal ah anggot a dar i genus Pest i vi r us . Vi r us BVD

sedi ki t , mampu meni mbul k an cyt opat hi c ef f ect .
Bar u- bar u i ni MEYERS dan THI EL, ( 1995) meny i mpul kan bahwa k emampuan beber apa i sol at

sel ai n pat ogen pada sapi , kadang kadang dapat
pul a mengi nf eksi dan meny ebabk an penyaki t pada
babi ( TERPSTRA dan WENSVOORT, 1988) . Kedua

meni mbul k an

vi r us mempuny ai susunan genom dan pr ot ei n

y ang s ama, keduanya mempuny ai k es amaan sequence as am nukl eat sebesar 66% dan as am
ami no sebesar 85% ( MEYERS et al . , 1989 ; Ru-

pada genomt er sebut ber aki bat t er ganggunya syst em r epl i kasi vi r us y ang sel anj ut nya ber aki bat
t er bent uknya cyt opat hi c ef f ect pada kul t ur sel

MENAPF, 1990) . Kar ena per s amaan yang banyak
t er sebut , di agnosi s di f i ni t i p HC ser i ng sul i t
di t egakkan dengan hany a menggunak an ant i bodi

Pemer i ksaan mi kr oskop el ekt r on t er hadap vi r us HC dal am j ar i ngan menunj uk k an bahwa par t i kel vi r us di asembl i ng dan dewas a dal am vesi kel
i nt r asi t opl asmi k yang t er buat dar i membr an sel

pol i kl onal .
Ber dasar kan uj i

cr oss neut r al i sasi , vi r us HC
hany a di kenal sat u ser ot ype saj a . Hal i ni sangat
memudahk an vaksi nasi , kar ena unt uk memul ai
suat u pr ogr am vaksi nasi t i dak per l u di l akukan

ser ot i pi ng t er l ebi h dahul u . Sekal i pun vi r us HC
hany a di kenal sat u ser ot ype saj a, pengel ompok an
vi r us ber dasar kan t ype ant i gen at au per bedaan
s equenc e RNA mas i h mungk i n di l ak uk an .

cyt opat hi c

ef f ect

t er sebut

di se-

babkan adanya kehi l angan sebagi an dar i genom
( i nt er nal del et i on) sepanj ang 4764 bp . Kehi l angan

yang t er i nf eksi .

hospes, dan di kel uar kan dar i sel mel al ui pr oses
eksosi t osi s ( TERPSTRA, 1991) . Kar ena t er dapat di dal am vesi kel , vi r us sul i t di pi sahkan dar i k omponen sel hospes, hal i ni meny ebabk an pemur ni an
vi r us HC sangat sul i t di l akukan ( LAUDE, 1987) .
Vi r us HC t er masuk vi r us yang r esi st en t er hadap l i ngkungan y ang bur uk . Ak an t et api vi abi l i t asnya

sangat

t er gant ung

pada medi a di mana

Pengel ompok an i ni sangat ber manf aat dal am i nvest i gasi epi demi ol ogi s, mi sal nya dal am mel acak

vi r us t er sebut ber ada . Pada medi a yang seder hana
seper t i super nat an kul t ur sel , vi r us dapat di i nakt i -

asal vi r us dal am suat u wabah. Dengan menggunak an dua panel ant i bodi monocl onal ( 12 j eni s
ant i bodi monokl onal unt uk gl ycopr ot ei n El dan 1 1
j eni s unt uk E2) , ( KosMI DOu et al . , 1995) ber hasi l

vasi dengan pemanas an pada suhu 56 i C sel ama
1 j am, at au pada s uhu 60i C sel ama 10 meni t ,

mengel ompok k an 126 st r ai n at au i sol at vi r us HC
menj adi 21 t ype ant i geni k . Sel ai n menggunak an
panel ant i bodi monokl onal , pengel ompok an i sol at
pul a di buat ber dasar kan per bedaan sequenci ng pr oduk r ever se t r anscr i pt ase pol ymer ase
chai n r eact i on ( RT- PCR) . Ber dasar kan car a yang

dapat

t er akhi r i ni , LOWI NGS et al . , ( 1994) mengel ompok kan 8 i sol at kedal am 3 k el ompok . Pengel ompok an
dengan car a yang t er akhi r i ni di anggap j auh l ebi h
ber manf aat dar i car a y ang per t ama ( ant i bodi
monokl onal ) .
Ber dasar kan

s edangk an dal am dar ah yang di def i br i nasi i nf ekt i vi t as vi r us masi h ber t ahan set el ah mengal ami
pemanas an sel ama 1 j am pada s uhu 64i C at au
sel ama 30 meni t pada suhu 68i C. Vi r us j uga st abi l
dal am ki sar an pH yang panj ang ( ant ar a pH 4 - pH
11) . Kar ena sel ubung at au envel openya mengandung l i pi d,

vi r us sangat r ent an t er hadap pel ar ut
l emak seper t i et her , chl or of or m, dan det er gent
seper t i desoxychol at e, noni det P40 dan saponi n
( TERPSTRA, 1991) .

EPI DEMI OLOGI
vi r ul ensi nya,

vi r us HC dapat

menj adi t i ga k el ompok yakni vi r us dengan
vi r ul ensi t i nggi , vi r ul ensi sedang dan vi r ul ensi r en
pengol ompok an vi r us ber dah . Ak an t et api
dasar kan vi r ul ensi i ni kadang- kadang sangat sul i t

Penyebar an penyaki t

di l akukan kar ena vi r us y ang bi asanya mempuny ai
vi r ul ensi r endah kadang- kadang dapat j uga meni mbul kan penyaki t yang par ah ( DAHLE dan LI ESS,
1995) . Di sampi ng i t u, vi r ul ensi HC k emungk i nan

duni a kecual i Amer i k a Ut ar a . Sebagi an besar
wabah t er j adi di Asi a t er ut ama Ci na, I ndi a dan
negar a negar a Asi a Tenggar a . Di Er opah, kasus

j uga buk an si f at y ang per manen kar ena kenai kan

1995) .

di bagi

24

Ber dasar kan dat a OI E dar i bul an Januar i 1991
Sept ember 1994, HC t er dapat di sel ur uh

sampai

HC t er banyak t edapat di J er man ( KRAMER et . al . ,

WARTAZOA Vol . 6 No. 1 Th . 1997

Car a penul ar an
Babi adal ah sat u- sat unya i nduk s emang al ami
vi r us HC, ol eh kar ena i t u babi pender i t a mer upakan s umber penul ar an y ang t er pent i ng . Vi r us
mas uk ke dal am t ubuh babi bi asanya mel al ui r ut e
or onasal . Car a penul ar an bi sa dengan kont ak l ang-

di nyat akan bebas dar i HC t ahun 1966, t er j adi dua
kal i gel ombang wabah di neger i i ni , yakni t ahun
1971 dan 1986 . Kedua gel ombang wabah t er sebut di ket ahui aki bat i mpor pr oduk dagi ng babi
y ang t er cemar vi r us HC ( WI LLI AMS dan MATTHEWS,
1988) . W
abah t er j adi set el ah babi di ber i mak an
dengan si sa dapur yang mengandung pr oduk da-

sung at aupun t i dak l angsung . Penul ar an bi sa secar a hor i zont al at aupun ver t i kal , yakni dar i i nduk
kepada f et us yang di kandung .

gi ng babi t er cemar t er sebut .

Penul ar an secar a l angsung

Babi l i ar at au babi hut an mempuny ai per anan
yang sangat pent i ng sebagai hospes yang aman
bagi vi r us unt uk t et ap ber t ahan dal amsuat u l okasi
dan mer upak an s umber penul ar an bagi
babi

Penul ar an dar i babi y ang saki t at au car r i er ke
babi

yang sehat mer upak an car a penul ar an y ang
abah penyaki t ser i ng
pal i ng ser i ng t er j adi . W
di awal i dengan pemas uk an babi bar u dar i daer ah
at au pet er nakan yang t er t ul ar HC. Babi yang saki t
meny ebar k an vi r us t er ut ama mel al ui sekr esi or onasal dan l akr i mal

( RESSANG, 1973) . Juml ah at au
konsent r asi vi r us dal am sekr esi t er sebut dan l amany a babi mengel uar k an vi r us t er gant ung
kepada vi r ul ensi vi r us . Babi yang t er i nf eksi ol eh
vi r us y ang vi r ul en akan mengel uar k an vi r us
kedal am l i ngkungan s ebel um t i mbul gej al a kl i ni s
sampai

babi mat i at au sampai t er bent uk ant i bodi
bagi babi y ang ber t ahan hi dup . Sedangk an babi
y ang t er i nf eksi ol eh vi r us y ang vi r ul ensi nya sedang at aupun r endah bi asanya mengel uar kan vi r us dal am j uml ah y ang l ebi h r endah dan dal am
kur un wak t u yang l ebi h pendek . Ol eh kar ena i t u,
st r ai n vi r us yang vi r ul en bi asanya menul ar nya
l ebi h cepat dan meni mbul k an mor bi di t as yang j auh
I ebi h t i nggi di bandi ngkan dengan st r ai n y ang
kur ang vi r ul en ( TERPSTRA, 1991)

Per anan babi l i ar

pi ar aan . Hasi l anal i sa ant i gen menggunak an panel
ant i bodi
monokl onal , t er hadap sej uml ah i sol at
yang ber asal dar i wabah HC di J er man menunj uk kan bahwa s umber i nf eksi kasus pr i mer dar i sebagi an wabah ber asal dar i babi l i ar . Hal i ni dapat
di menger t i mengi ngat l ebi h dar i 10% babi hut an
di negar a t er sebut memi l i ki ant i bodi t er hadap HC,
dan babi hut an yang sedang mender i t a HC secar a
kl i ni s j uga ser i ng di t emukan ( KRAMER et aL, 1995) .
Kesi mpul an y ang s ama j uga dapat di t ar i k t ent ang
per anan babi l i ar di ! t al i a, sekal i pun dengan t ekni k
yang ber beda. Anal i sa sequenci ng as am nukl eat
t er hadap sej uml ah i sol at dar i

wabah HC di

I t al i a

menunj uk k an bahwa st r ai n vi r us y ang meny ebabkan wabah pada babi pi ar aan di neger i i ni j uga
ser i ng ber asal dar i babi l i ar ( LOWI NGS et aL, 1994) .

PATOGENESI S
I nf eksi ol eh vi r us vi r ul ensi t i nggi

Penul ar an secar a t i dak l angsung
Kar ena vi r us HC c uk up r esi st en t er hadap
l i ngkungan yang kur ang mengunt ungk an di l uar

Vi r us yang mas uk kedal am t ubuh babi yang
secar a al ami ah mel al ui r ut e or onasal , mengal ami
pr oses absor bsi dan mul t i pl i kasi awal pada sel

i nduk s emang, penul ar an dengan car a t i dak l ang
sung j uga ser i ng t er j adi . Vi r us HC dapat ber t ahan
dal am wak t u yang l ama dal am dagi ng babi dan

epi t el t onsi l , kemudi an meny ebar ke bagi an j ar i ngan l i mf or et i kul er dar i t ar get or gan pr i mer i ni .
Vi r us dapat di i sol asi dar i or gan i ni seki t ar 7 j am

beber apa pr oduk ol ahannya, t er ut ama dal am
k eadaan di ngi n at au bek u . Mas uk ny a HC ke

set el ah i nokul asi per or al ( RESSANG, 1973) . Set el ah
mengal ami r epl i kasi pada t onsi l , vi r us meny ebar

negar a at au daer ah y ang bebas HC ser i ng aki bat
i mpor dagi ng babi at au pr oduk ny a ke negar a at au
apabi l a

ke l i mf ogl andul a r egi onal ( l i mf ogl andul a mandi bul a, r et r of ar i ngeal , par ot i d dan cer vi cal ) . Vi r us
dal am l i mf ogl andul a t er sebut dapat di i sol asi k em-

mak an dengan si sa dapur yang mengandung dagi ng babi t er cemar t er sebut t anpa
di masak t er l ebi h dahul u . Car a . penul ar an mel al ui

Set el ah mengal ami r epl i kasi di l i mf ogl andul a i ni ,
vi r us mas uk kedal am per edar an dar ah y ang me-

daer ah t er sebut . W
abah HC bi sa t er j adi
babi

di ber i

si sa dapur i ni ser i ng t er j adi . Hasi l sur vei menunj ukkan bahwa seki t ar 22% dar i s emua wabah
y ang t er j adi

di

USA pada

t ahun

1973 t er j adi

dengan car a seper t i i ni ( DUNNE, 1975) . Kej adi an
ser upa j uga t er j adi di I nggr i s . Set el ah negar a i ni

bal i

seki t ar

16 j am set el ah

i nokul asi

per or al .

ngaki bat kan t er j adi nya vi r aemi a awal . Vi r us t er t ahan dan mengal ami mul t i pl i kasi yang cepat pada
l i mpa yang mer upak an t ar get or gan sekunder .
Mul t i pl i kasi vi r us yang cepat i ni ber aki bat vi r aemi a
ber t ambah hebat . Sel anj ut nya vi r us t er t ahan dan

25

SI MSON TARI GAN

et aL : Hog Chol er a- Sebuah Ti nj auan Kepust akaan

mengi nvasi l i mf ogl andul a vi scer al dan super f i ci al ,
s ums um t ul ang dan j ar i ngan- j ar i ngan l i mf oi d l ai n

GEJ ALA KLI NI S

di muk os a usus . Vi r us mencapai sel ur uh t ubuh 5- 6
har i set el ah i nokul asi per or al . Pada akhi r st adi um

Mas a i nkubasi HC bi asanya ber ki sar ant ar a
2- 6 har i . Gej al a kl i ni s HC dapat di bedakan at as

vi r ami a,

gej al a penyaki t akut , subakut at au kr oni s .

vi r us menet ap dan mengi nvasi

or gan t ubuh

y ang

ser i ng

ber aki bat

sel ur uh
kemat i an

(W
OOD et ai . , 1988) . Sel ai n mengi nvasi sel l i mf ol d,
vi r us i ni j uga meny ebabk an degener asi dan nekr osa pada sel endot el pembul uh dar ah . Ker usakan
pada pembul uh dar ah, t hr ombocyt openi a dan

HC akut

gangguan si nt esa f i br i nogen mengaki bat kan per dar ahan ber upa pet echi ae dan ec c hy mos a y ang

Gej al a kl i ni s di awal i dengan anor exi a, l esu,
mal as ber ger ak dan demamt i nggi . Leukopeni a dan
t hr omocyt openi a hampi r sel al u t er j adi dan muncul

mel uas, y ang mer upak an sal ah sat u kel ai nan pat ol ogi s y ang menonj ol pada penyaki t i ni .

sebel umdemamdan ber l anj ut sampai hewan mat i .
Conj unct i vi t i s y ang di t andai dengan exudat e mukopur ul ent

pada mat a ser i ng t er j adi . Gangguan

I nf eksi ol eh vi r us vi r ul ensi s edang dan r endah

sal ur an pencer naan di t andai dengan konst i pasi
di i kut i dengan di ar e. Kadang- k adang babi memun-

I nf eksi ol eh vi r us dengan vi r ul ensi sedang
mengi kut i pol a yang s ama seper t i vi r us vi r ul ensi
t i nggi t et api pr osesnya ber j al an l ebi h l ambat dan

t ahkan cai r an ber war na kuni ng . Gangguan l okomot or ber upa k el emahan pada t ungkai bel akang

konsent r asi

l akang t ubuh t er ayun ke ki r i dan ke kanan sa . at
ber j al an ( swayi ng gai t ) at au babi ber di r i sambi l

vi r us dal am dar ah dan or gan- or gan
t ubuh l ebi h r endah . I nf eksi ol eh vi r us vi r ul ensi
r endah t er bat as hany a pada f ase l i mf at i k . Fase
vi r aemi a t er j adi sangat si ngkat sekal i . I nf eksi ol eh
vi r us dengan vi r ul ensi sedang at au r endah ser i ng
ber aki bat
1969)

HC kr oni s

( MANGELI NG dan

PACKER,

sehi ngga babi

ber j al an s empoy ongan,

bagi an be-

bagi an bel akang t ubuh di sandar kan pada di ndi ng
at au babi l ai n mer upak an gej al a yang khas pada
penyaki t i ni . Kemer ahan yang di i kut i keunguan
pada kul i t t er ut ama pada daun t el i nga, abdomen
dan kaki bagi an medi al j uga hampi r sel al u t er j adi
( HARKNESS, 1985 ; WI LLI AMS dan MATTHEWS,

1988 ;
W
OOD et ai . , 1988) . Ti ngkat kemat i an pada HC
akut sangat t i nggi dan bi asanya t er j adi ant ar a 10

I nf eksi i n ut er o
Babi bunt i ng y ang t er kena HC dapat menul ar i
embr i o at au f et us yang di kandungnya . Vi r us HC
dapat menembus bar i er pl asent a pada s emua

- 20 har i set el ah i nf eksi .

umur kehami l an. Vi r us meny ebar secar a hemat ogenous pada pl asent a kemudi an meny ebar kese-

HC s ub akut dan kr oni s

mua f et us ( VAN OI RSCHOT, 1979) . Sel anj ut nya,
per k embangan vi r us pada f et us i ni s ama dengan
per k embangan vi r us vi r ul en pada i nf eksi post nat al

Gej al a HC subakut s ama seper t i di ur ai kan
di at as t et api l ebi h r i ngan dan penyaki t ber j al an
l ebi h l ambat . HC di nyat akan kr oni s apabi l a pe

seper t i di ur ai kan di at as .
Aki bat i nf eksi i n ut er o pada f et us t er gant ung
pada saat t er j adi nya i nf eksi dan vi r ul ensi dar i

nyaki t dapat ber j al an l ebi h dar i 30 har i ( MANGELI NG
dan PACKER, 1969) . Penyaki t di t andai dengan anor exi a, f ever dan di ar e y ang l ama t et api hi l ang

vi r us .

t i mbul ( i nt er mi t t en) . Babi sangat
t umbuhan sangat l ambat .

Fet us y ang t er i nf eksi

pada saat

45 har i

per t ama kebunt i ngan l ebi h mudah mengal ami kemat i an pr enat al di bandi ngkan dengan f et us yang
t er i nf eksi

saat

umur

l ebi h . Di sampi ng i t u,
vi r us vi r ul ensi sedang

kebunt i ngan 65 har i
f et us y ang t er i nf eksi

at au
ol eh

pada kehami l an 45 har i

Gej al a kl i ni s y ang t er l i hat

kur us dan per paaa

babi

yang

bunt i ng yang t er i nf eksi HC t er gant ung pada umur
kebunt i ngan saat t er j adi i nf eksi dan vi r ul ensi dar i
vi r us yang

mengi nf eksi .

I nf eksi

HC pada

babi

t er akhi r kebunt i ngan ber pel uang l ebi h besar unt uk
memper l i hat kan gej al a kl i ni s HC pada saat at au

bunt i ng dapat ber aki bat abor si , mummi f i kasi , st i l l bi r t h, anak y ang l emah dan gemet ar an, kemat i an

beber apa saat set el ah kel ahi r an . Sedangkan, f et us
yang t er i nf eksi ol eh vi r us vi r ul ensi r endah pada

neonat al , at au babi l ahi r kel i hat an sehat t et api
vi r us dal am t ubuhnya ber k embang dengan per l a-

saat

han- l ahan dan set el ah beber apa mi nggu at au bul an

kebunt i ngan

y ang

s ama

bi asanya

t i dak

ber aki bat bur uk kar ena f et us dapat mengel i mi nasi
vi r us t er sebut ( VAN OI RSCHOT, 1979) .

26

bar u t i mbul gej al a saki t .

WARTAZOA VOL 6 No. 1 Th . 1997

PATOLOGI
Sebagi an besar l esi y ang t er j adi pada HC akut
adal ah aki bat degener asi hydr ophi c at au nekr osa
sel endot el pembul uh dar ah kapi l er dan gangguan
s y s t em pembek uan dar ah . Mani f est asi

dar i

ke-

r usakan di at as t er l i hat ber upa per dar ahan di sel ur uh t ubuh dan t hr ombosi s pada beber apa or gan .
Per dar ahan ber upa pet echi ae dan ec c hy mos a t er l i hat j el as pada sel aput ser osa, muk os a l ambung
dan usus, gi nj al , kant ong kenci ng, l ar i ngs, epi gl ot t i s, hat i , kul i t dan subcut i s . Li mf ogl andul a di sel ur uh t ubuh membengk ak dan mengal ami per dar ahan t er ut ama pada bagi an si nus per i f er . Pet echi ae at au ec c hy mos a pada gi nj al . t er j adi pada
per muk aan kor t eks sehi ngga gi nj al ser i ng t er l i hat
ber bi nt i k- bi nt i k

seper t i

t el ur

kal kun ( t ur key- egg

ki dney) . Li mpa bi asanya t i dak at au hany a sedi ki t membengk ak t et api ser i ng memper l i hat kan i nf ar k
yang hemor r hagi c y ang di t andai dengan benj ol an
ber war na gel ap t er ut ama pada bagi an t epi . I nf ar k
pada l i mpa, yang di sebabkan ol eh t hr ombosi s
pada pembul uh dar ah kapi l er , mer upak an l esi yang
khas dan di anggap l esi y ang mendekat i pat hognomoni s . Sel ai n pada l i mpa, i nf ar k j uga dapat t er j adi
pada t onsi l dan kant ong empedu . Nekr osi s at au
ul cer asi ber upa benj ol an j ar i ngan mat i pada mukosa, yang di sebut ' but t on ul cer ' , dapat t er j adi
pada col on, c aec um at au l ambung . Lesi o i ni j uga
mer upak an l esi yang spesi f i k dan mer upak an l esi
yang mendekat i

si st ent l eucopeni a dan t hr ombocyt openi a pada
pemer i ksaan kl i ni s, ser t a per dar ahan yang mel uas,
i nf ar k pada l i mpa dan but t on ul cer s pada usus
besar pada pemer i ksaan post mor t em ( HARKNESS,
1985) . Ak an t et api gej al a kl i ni s at au l esi seper t i
di at as ser i ng t i dak di t emukan, t er ut ama pada HC
y ang subakut at au kr oni s, sehi ngga di agnosi s
hany a bi sa di t egakkan mel al ui pemer i ksaan l abor at or i um ( WOOD et al . , 1988)
Di agnosi s bandi ng HC akut y ang t er pent i ng
adal ah Af r i can s wi ne f ever . Gej al a kl i ni s dan per ubahan pat ol ogi s kedua penyaki t t er sebut sangat
mi r i p sehi ngga susah dan Ber i ng t i dak dapat di bedakan . Per bedaan pal i ng pent i ng ant ar a kedua
penyaki t menur ut MAURER et al . , ( 1958) adal ah
di t emukanya kar yor r hexi s pada l i mf osi t pada Af r i can s wi ne f ever s edangk an pada HC kel ai nan
ser upa t i dak di t emukan . Di sampi ng i t u l i mpa babi
pender i t a Af r i can swi ne f ever bi asanya sangat
membengk ak dan l i mf ogl andul a vi scer al t er l i hat
seper t i hemat oma s edangk an pada babi pender i t a
HC l i mpa t i dak at au hanya sedi ki t membengk ak
dan per dar ahan pada l i mf ogl andul a t er dapat pada
bagi an per i f er ( TERPSTRA, 1991) . Kadang kadang
HC akut bi sa di kel i r ukan dengan sept i caemi a
aki bat Sal monel l osi s, Past eur el osi s, St r ept ococcosi s at au Er ysi pel as . Unt uk membedak any a bi as any a c uk up dengan pemer i ksaan bakt er i ol ogi s
dar ah .

pat hognomoni s . I nf ar k dan per -

dar ahan j uga dapat t er j adi di par u- par u t et api l esi
i ni ser i ng ber ubah menj adi f i br i nous br onchopneumoni a aki bat i nf eksi bakt er i sekunder . Pada ot ak
ser i ng t er l i hat kel ai nan ber upa per i vascul ar cuf f i ng

PENEGUHAN DI AGNOSI S
Di agnosi s def i ni t i p hanya dapat di t egakkan
ant i gen at au an-

dengan i sol asi vi r us, i dent i f i kasi
t i bodi spesi f i k .

( HARKNESS, 1985 ; WI LLI AMS dan MATTHEWS, 1988 ;
W
OOD et al . ,
1992) .

1988 ; KAMOLSI RI PRI CHAI PORN et al . ,

Pada kasus HC y ang kr oni k, l esi y ang t er bent uk t i dak spesi f i k . Lesi y ang pal i ng ser i ng di t emui
adal ah at r of i pada t i mus, dan eksost osi s pada
per sendi an chondr ocost al ( per t emuan ant ar a t ul ang r usuk dan t ul ang r awan) pada babi muda . Lesi
ber upa

per dar ahan

( HARKNESS,

bi asanya t i dak

di t emuk an

1985) .

Di r ect f l uor escence ant i body t est
Di r ect

i mmunof l uor es c enc e

pada

j ar i ngan

y ang di i r i s dengan cr yost at mer upak an met ode
peneguhan di agnosi s pi l i han sej ak t ahun 1960 an
kar ena t ekni k i ni seder hana, hasi l ya t er per caya
dan dapat di pe. r ol eh dengan cepat ( 2 j am) . Pr osedur pel aksanaan t est i ni t el ah di ur ai kan secar a
t er per i nci ol eh RESSANGdan DEN BOER, ( 1968) ; dan
KAMOLSI RI PRI CHAI PORN et al . , ( 1992) . Spes i men
yang pal i ng pent i ng unt uk peneguhan di agnosi s

DI AGNOSI S
W
abah HC y ang akut umumny a t i dak sul i t
di di agnosi s, kar ena di agnosi s yang akur at ser i ng
dapat di buat ber dasar kan kar akt er i st i k epi demi ol o
gi s, gej al a kl i ni s dan kel ai nan pat ol ogi s . Di agnosi s
HC dapat di si mpul kan bi l a di t emukan wabah dengan mor bi di t as dan mor t al i t as yang t i nggi , gej al a

adal ah t onsi l , l i mpa dan i l eum bagi an di st al .
Spes i men sebai knya ber asal dar i beber apa hewan
dan di ki r i m secepat nya ke l abor at or i um dal am
keaadaan di ngi n t api t i dak di bekukan dan t anpa
pengawet . Test i ni t i dak dapat membedak an HC
dengan BVD. Di sampi ng i t u t est i ni j uga ser i ng
t i dak dapat member i k an hasi l yang konkl usi f bi l a
j uml ah vi r us dal amj ar i ngan t er l al u r endah .

s empoy ongan ( swayi ng gai t ) , demamt i nggi , per -

27

SI MSON TARI GAN

et al . : Hog Chol er a- Sebuah Ti nj auan Kepust akaan

Kul t ur se%
Met ode i ni sangat sensi t i f sehi ngga ser i ng
di pakai apabi l a hasi l di agnosi s dengan i mmmunof l uor escence pada sampel cr yost at masi h
mer agukan . Sel monol ayer ( bi asanya sel l est ar i
PK- 15) di i nokul asi dengan suspensi dar i spesi men .
Per t umbuhan vi r us pada kul t ur sel di det eksi dengan t ekni k i mmunof l uor escence set el ah di i nkubasi kan sel ama 24 j am at au l ebi h . Tekni k i ni
j auh l ebi h sensi t i f di bandi ngkan dengan t ekni k
i mmunof l uor escence pada sampel cr yost at
spesi men ( RESSANG dan DEN BOER, 1968) .
ELI SA

Tekni k ELI SA unt uk di agnosi s HC t el ah banyak di kembangkan kar ena t est i ni mampu memer i ksa sampel dal am j uml ah yang besar dal am
wakt u yang si ngkat , sehi ngga i deal unt uk scr eeni ng ( HOLM J ENSEN, 1981 ; HAVE, 1984 ; LEFORBAN
et al . , 1987 ; SHANNON et al . , 1993) . Unt uk mendapat kan ELI SA dengan spesi f i t as t i nggi di upayakan penggunaan ant i bodi monokl onal .
Ant i bodi monokl onal yang dapat membedak an
vi r us HC dengan vi r us BVD t el ah banyak di pr oduksi ( HOUWERS dan WENSVOORT, 1986 ; WENSARDS
VOORT et al . , 1986 ; ZHOu et al . , 1989 ; EDW
et al . , 1991) .
Akhi r - akhi r i ni det eksi ant i gen HC dengan
t ekni k ELI SA ( doubl e ant i body sandwi ch t ype)
bai k menggunakan ant i bodi pol i kl onal monospesi
f i k at aupun monokl onal t el ah di gunakan secar a
l uas . Beber apa per usahaan at au l abor at or i um r ef er ensi HC t el ah mempr oduksi ELI SA ki t secar a
komer si al . Bar u- bar u i ni sebuah wor k s hop
di adakan unt uk mengeval uasi t ekni k ELI SA yang
t el ah di kembangkan ol eh l abor at or i um r ef er ensi di
negar a- negar a Masyar akat Ekonomi Er opah ( DEPNER et aL, 1995) . ELI SA ki t yang di eval uasi adal ah :
Ser el i sa HCV- Ag ( Rhone- Mer i ux) , CVL- 1 dan CVL2 ( Cent r al Vet er i nar y Labor at or y, Uni t ed Ki ngdom) , Pr ugi a ELI SA ( I nst i t ut o Zoopr of i l at t i co,
Pr ugi a, I t al y) , CSFV EO- SADA ( Tubi ngen, Ger many) dan Han- 1 dan Han- 2 ( Communi t y Ref er ence Labor at or y, Ger many) . Semua ELI SA ki t
di at as mer upakan ELI SA t i pe doubl e ant i body
sandwi ch yang dapat di pakai unt uk mendet eksi
ant i gen vi r us HC dal am dar ah . Semua ELI SA ki t
spesi f i k unt uk Pest i vi r us, t et api hanya CVL- 2 saj a
yang speci f i k unt uk vi r us HC. Sayangnya, ELI SA
ki t yang t er akhi r i ni t i dak mampu mendet eksi
semua st r ai n vi r us HC. Wal aupun sebagi an besar
ki t di at as t i dak spesi f i k unt uk vi r us HC, per soal an
cr oss r eaksi dengan vi r us BVD t i dak di anggap
masal ah besar , kar ena semua ki t dapat di pakai

28

unt uk mendet eksi ant i gen dal am dar ah . I nf eksi
vi r us BVD pada babi j ar ang sekal i meni mbul kan
vi r aemi a ( DEPNER et al . , 1995) .
Pol ymer ase chai n r eact i on ( PCR)

PCR mempunyai pot ensi yang sangat besar
sebagai t ekni k di agnosi s HC yang cepat , sensi t i f
dan spesi k di masa yang dat ang menggant i kan t est
i mmunol ogi s yang di pakai sekar ang . Sampai saat
i ni pemakai an PCR unt uk di agnosi s HC nampaknya
bel um banyak di pakai . Li u et al . , ( 1991) ber hasi l
mengembangkan PCR unt uk di agnosi s PCR menggunakan pr i mer hev- 1, 5' D CTTATCGGAGGGCC
hev- 2,
TTCTGD3'
dan
5' DAGTGACAACGGCACTAATGGD3' . Dengan pr i mer i ni di hasi l kan pr uduk PCR sebesar 300 base pai r ( bp) .
Sensi t i vi t as PCR di t aksi r seki t ar 104 TCI D5o . Sensi t i vi t as dapat di t i ngkat kan sebanyak 1000 kal i
( 10 TCI D5o) dengan nest ed PCR menggunakan
nest ed
pr i mer
hev- 3,
5' DATT . CAGCGAGCCATGGTATCTD3' dan hev- 4, 5' DTTCATTAACTGAATCCAAGGD3' ( Li u et al . , 1991) .

PENCEGAHAN DAN PEMBERANTASAN
Unt uk negar a at au daer ah yang bebas HC
usaha di pusat kan pada pencegahan masuknya
vi r us HC. Usaha i ni mel i put i l ar angan i mpor t at au
pemasukan t er nak babi beser t a pr oduknya dar i
daer ah t er t ul ar at au t er sangka . Di sampi ng i t u si sasi sa dapur dar i angkut an dar at , l aut at au udar a
i nt er nasi onal dar i daer ah t er t ul ar per l u di musnahkan unt uk menj aga kemungki nan masuknya vi r us
HC ( TERPSTRA, 1991) .
Apabi l a HC muncul di negar a yang sebel umnya bebas HC, l angkah awal yang pal i ng pent i ng
unt uk seger a di l akukan adal ah mencar i sumber
penul ar an dan menet apkan l uas penyebar an vi r us
yang t el ah t er j adi . Langkah sel anj ut nya mel i put i
pel ar angan pengel uar an babi dar i daer ah t er t ul ar
at au t er sangka, sur vei l l ance yang t el i t i dan st ampi ng out kal au memungki nkan . Di sampi ng i t u t i ndakan sani t asi per l u di l akukan . Kandang dan
per al at an di desi nf eksi dengan l ar ut an NaOH 1
at au desi nf ekt an l ai n, dan kandang har us di i st i r ahat kan sel ama 15 - 30 har i , j angka wakt u i st i r ahat
kandang yang di t er i ma secar a i nt er nasi onal ( TERPSTRA, 1991) .
Pada t ahun 1980, Masyar akat Ekonomi Er opa
menyepakat i unt uk mener apkan suat u per at ur an
yang di kenal dengan Di r ect i ve 80/ 217 EEC yang
ber i si t i ndakan yang har us di ambi l apabi l a t er j adi
wabah HC ( ROBERTS, 1995) . Ber dasar kan per a-

WARTAZOA VOL 6 No. 1 Th. 1997

t ur an t er sebut t i ndakan mi ni mal y ang har us di ambi l apabi l a t er j adi wabah adal ah sebagai ber i kut :
1.
Pemus nahan s emua babi dal am pet er nakan
yang t er i nf eksi

dan desi nf eksi

k andang dan

per al at an.
2.

Penet apan zona pr ot eksi dal am r adi us 3 k m
sekur ang- kur angnya 15 har i , dan zona sur vei l l ance r adi us 10 k m sekur ang kur angnya

3.

30 har i .
Lar angan per pi ndahan babi

dal am zona sur -

vei l l ance sel ama sekur ang- kur angnya 7 har i ,
set el ah i t u babi dapat di ki r i m secar a l angsung
ke abat oar , di pi ndahkan ke t empat l ai n dengan i nst r uksi pet ugas yang ber wenang at au

5.
6.

( 1987) menunj uk k an bahwa kekebal an at au ant i bodi yang t er bent uk aki bat vaksi nasi buk an hany a
mampu mel i ndungi babi dar i t er j adi nya penyaki t
t et api j uga mampu menc egah r epl i kasi vi r us di dal am t onsi l at au t ubuh babi . I N ber ar t i , vaksi nasi
dapat memot ong r ant ai penyebar an vi r us . Sel ai n
i t u bukt i t el ah banyak yang menduk ung bahwa

Sebel um pembat as an pembat as an dal am
zona sur vei l l ance di hapuskan har us di l akukan
pemer i ksaan kl i ni s dan ser ol ogi s .

sekal i pun pada

.

Pel aksanaan penyi di kan epi demi ol ogi s .
Lar angan vaksi nasi kecual i dal am keadaan
y ang sangat khusus .

7.

han l ama . Kekebal an t er j adi 1 mi nggu set el ah
vaksi nasi , dan ber t ahan sel ama 2- 3 t ahun ( van
OI RCHOT, 1986) . Hasi l pengamat an BI RONT et al . ,

vaksi n i ni aman unt uk di pakai . Vi r us st r ai n C i ni
t et ap dal am kondi si at enuasi at au t i dak ber bal i k
menj adi vi r ul en set el ah di pasase ber ul ang- ul ang
pada babi , dan j uga t i dak meni mbul k an penyaki t

set el ah mel al ui pemer i ksaan kl i ni s .
4.

di per ol eh dar i i sol at vi r us y ang vi r ul en yang di at enuasi pada kel i nci . Vaksi n i ni sangat ef ekt i f ,
mengi nduksi kekebal an dengan cepat dan ber t a-

Dagi ng babi
dar i zona sur vei l l ance har us
di pr oses sesuai dengan at ur an y ang di t et apkan dal am Di r ect i ve 80/ 215 EEC.
Unt uk member ant as HC di negar a di mana pe-

nyaki t

t er sebut

enzoot i k

bi sa di l akukan dengan

t i ndakan st ampi ng out di ser t ai dengan pener apan
undang- undang vet er i ner . dan sani t asi . Negar a
negar a yang t el ah ber hasi l member ant as HC dengan car a i ni adal ah : Aust r al i a, Canada, Amer i ka
Ser i kat ,

I nggr i s,

Republ i k

Af r i ka

Sel at an

dan

negar a negar a Scandi navi a . Car a kedua unt uk
pember ant as an HC adal ah dengan pr ogr am vaksi nasi . Bel anda mer upak an sal ah sat u negar a yang
ber hasi l member ant as HC dengan pel aksanaan
pr ogr amvaksi nasi secar a ket at dan t er at ur . Unt uk
member ant as HC pada 3 daer ah y ang epi zoot i k di
neger i Bel anda pada t ahun 1973, di canangkan
pr ogr am vaksi nasi sel ama 1 t ahun . Vaksi n y ang
di pakai pada pr ogr am i ni adal ah vaksi n akt i f st r ai n
Ci na . Vaksi nasi masal di l akukan t er hadap s emua
babi ber umur di at as 2 mi nggu . Set el ah vaksi nasi
masal ,

vaksi nasi

babi

dal am kondi si

pr esi v dengan penyunt i kkan

i mmunos u-

pr epar at

Cor t i cos-

t er oi d ( VAN OI RCHOT, 1986) . Vi r us i ni j uga dapat
menembus bar i er pl asent a t et api t i dak meni mbul kan gangguan pada babi bunt i ng at aupun f et us
yang di kandungnya ( VAN OI RCHOT, 1986) . Anak
babi dar i i nduk yang di vaksi n t er l i ndungi t ehadap
i nf eksi HC sel ama 5- 8 mi nggu ( TERPSTRA dan
ROBI JNS, 1977) . Sel ai n st r ai n C, vaksi n akt i f seper t i Japanese GPE- st r ai n dan Fr ench Thi ver val
st r ai n j uga banyak di gunakan ( van OI RCHOT,
1986) . Kedua vaksi n t er akhi r i ni di at enuasi pada
t i ssue cul t ur e.
Vaksi n i nakt i f yang di pr oduksi dengan mengi nakt i f kan vi r us vi r ul en dengan cr yst al vi ol et di pakai secar a l uas di Er opa Bar at pada t ahun
1961- 1968 . Ak an t et api pemak ai an vaksi n i ni
mal ah menghambat usaha pember ant as an penyaki t ( TERPSTRA dan ROBUNS, 1977) . Hal i ni di sebabk an i nakt i vasi
vi r us k adang- k adang t i dak
s empur na sehi ngga babi yang di vaksi n menj adi
t er kena HC. Di sampi ng i t u kekebal an y ang di i nduksi vaksi n i nakt i f t ebent uknya l ama ( 2 mi nggu
set el ah vaksi nasi ) dan ber t ahan t i dak l ama . Ol eh
kar ena i t u vaksi n i nakt i f t i dak di pakai l agi .

t ambahan di l akukan t er hadap

babi y ang ber umur 6- 8 mi nggu dan babi y ang
di dat angkan dar i l uar daer ah . J uml ah kasus penyaki t t er l i hat l angsung menur un set el ah 2 mi nggu
pel aksanaan vaksi nasi masal , dan kasus penyaki t
pr akt i s t i dak di t emuk an l agi set el ah 5 bul an ( TERPSTRA dan ROBI JNS,

1977) . Set el ah ber akhi r pr o-

gr amvaksi nasi 1 t ahun, HC di daer ah y ang t adi nya
enzoot i k ber hasi l di ber ant as .
Vaksi n

KESI MPULAN
Penyaki t HC mer upak an sal ah sat u penyaki t
yang sangat pent i ng di sel ur uh duni a . Sej ak per t ama kal i di t emukan seki t ar dua abad y ang l al u
sampai sekar ang penyaki t i ni t et ap mer upak an
penyaki t epi zoot i k di sebagi an besar duni a . Wal aupun vi r us penyebab penyaki t i ni hanya sat u ser ot ype saj a dan vaksi n y ang ef ekt i f t el ah t er sedi a
sej ak l ama,

Vaksi n akt i f st r ai n Ci na ( C- st r ai n) adal ah j eni s
vaksi n yang pal i ng banyak di gunakan . St r ai n i ni

banyak negar a mengal ami kesul i t an
unt uk membebas k an negar anya dar i penyaki t i ni .
Kesul i t an t er sebut k emungk i nan ber hubungan

29

SI MSON TARI GAN at al . : Hog Chol er a- Sebuah Ti nj auan Kepus t ak aan

dengan sul i t nya menc egah mas uk ny a ol ahan da-

t he di f f er ent i at i on of

gi ng babi

y ang t er c emar vi r us HC dar i l uar neger i .

ot her

Kemungk i nan k edua adal ah kesuf i t an dal am mem-

108 .

peny ak i t

ber ant as
hut an,

HC pada babi

l i ar

dan menc egah penul ar an dar i

at au
babi

babi

l i ar ke

babi pi ar aan .
Penel i t i an dal am as pek pat ol ogi s,

i mmunol o-

gi s dan epi demi ol ogi s HC dal am k ur un sat u dek ade
t er akhi r
bar u .

t i dak

bany ak

Ter obos an

menghas i l k an

pent i ng

y ang

t el ah

pengungk apan kar akt er i st i k

adal ah

mol ek ul er
Kedua

gp

gl y c opr ot ei n

gl ycopr ot ei n

55

t er sebut

y ang

Gen

s udah ber hasi l

meny andi

ber si f at

i mmuno-

ak an dat ang

gl ycopr ot ei n

t er sebut

di kl on dan di expr esi kan dal am sel

eukar i ot i k . Penel i t i an

s ek ar ang

di mas a y ang

dan

nampak ny a di ar ahk an unt uk mem-

gl ycopr ot ei n r ek ombi nan s ec ar a ef i si en

pr oduksi

unt uk pembuat an v ak s i n dan bahan di agnost i k .
Pemak ai an gl ycopr ot ei n t er sebut s ebagai
at au r ek ombi nan v ak s i n mempuny ai

subuni t

bany ak ke-

unggul an di bandi ngk an dengan v ak s i n akt i f
i nakt i f .

at au

Sal ah sat u di ant ar a k eunggul an t er sebut

adal ah mudahny a membedak an babi y ang ser oposi t i f aki bat vaksi nasi

HAVE,

P.

1984 .

nos or bent

44/ 48 .

101-

s wi ne f ever dan

Vet . Rec . 116:

288- 293 .

di l akukan

geni k dan ant i bodi y ang t er bent uk ber si f at pr ot ekt i p.

J. W
. 1985 . Cl assi cal

s wi ne

gp

Mi cr obi o%29 :

i t s di agnosi s : a cur r ent v i ew.

i nf or masi

bi ol ogi s dan

dan

HARKNESS,

hog chol er a vi r us f r om

Vet .

pest i vi r uses .

Det ec t i on of

f ever

vi r us

by

ant i bodi es agai nst

enz y me- l i nk ed

as s ay ( ELI SA) . Ac t a

i mmu-

Vet . Sc and.

25 : 463- 465 .
HOLM J ENSEN,
agai ns

M. 1981 . Det ec t i on of

hog

chol er a

vi r us

dan

ant i bodi es

bov i ne

vi r al

di ar r hoea vi r us i n por ci ne s er um. A c ompar a
t i ve

ex ami nat i on

usi ng CF,

PLA dan

NPLA

as s ay s . Ac t a Vet . Sc and. 22 : 85- 98 .
HORZI NEK

Non- Ar t hr opod- Bor ne

1981 .

Toga- vi -

r uses . Ac ademi c Pr ess, New wor k .
HOUWERS,

D. J . and W
ENSVOORT,

cat i on of

monoc l onal

G. 1986 . Appl i -

ant i bodi es

in

c ompl ex t r appi ng bl ocki ng ( CI B) ,

ELI SAs :

nov el

one

st ep as s ay s f or t he det ect i on of ant i bodi es t o
maedi - v i s na dan cl assi cal

s wi ne f ever

vi r us .

4t h I nt Sy mpos i um Vet Lab Di agnost i ci ans

dan y ang aki bat i nf eksi al am.
HULST, M. M. , HI MES,
MANN,

R.

s wi ne f ever

DAFTAR PUSTAKA

G. , NEWBI GI N,

E. and MOOR-

1994 . Gl y c opr ot ei n E2 of
vi r us :

cl assi cal

ex pr es s i on i n i nsect

cel l s

dan i dent i f i cat i on as a r i bonucl ease . Vi r ol ogy
BI RONT,

P. , LEUNEN,

J . and VANDEPUTTE,

J.

1987 .

I nhi bi t i on of vi r us r epl i cat i on i n t he t onsi l s of
pi gs

pr evi ousl y

v ac c i nat ed

wi t h a

Chi nes e

st r ai n v ac c i ne dan c hal l enged or onasal l y wi t h
a vi r ul ent st r ai n of cl assi cal s wi ne f ever vi r us .

Vet . Mi cr obi o/ . 14 : 105- 113 .
DAHLE,

wi t h c l ones cl assi cal s wi ne f ever vi r us st r ai ns
ALFORT dan,

GLENTORF : cl i ni cal ,

vi r ol ogi cal

cal ,

weaner

dan

ser ol ogi cal

Wi ener

pi gs .

pat hol ogi
f i ndi ngs

in

Ti er ar zt l i che

Monat sschr i f t 82 : 232- 238 .
DEPNER,

D. J . , CRUCI ERE, C. , DE MI A, G.

K . , PATON,

M. ,

MULLER,

LI Ess,
l i nked

B.

A. ,

1995 .

KOENEN,

i mmunos or bent

s c r eeni ng dan

F. ,

Eval uat i on

STARK,
of

as s ay

det ect i on of

t he
f or

R.

and

enz y me
t he

cl assi cal

r api d

MOORMANN,

pr ot ect s wi ne f r om hog chol er a . J .

KAMOLSI RI PRi CHAI PORN,

H. W
. 1975 . Hog chol er a I n Di seases of
s wi ne. Ames , I owa St at e Uni v . Pr es s . p 189 .
S. ,

MOENNI G,

r ef er ence panel

30

V.

The dev el opment

and
of

WENSVOORT,

G.

an i nt er nat i onal

of monoc l onal

S. , HOOPER,

C. J . and WESTBURY,

Vi r o/.

67 :

P. T . ,

MORRI SSY,

H . A. 1992 . A c ompar i -

s on of t he pat hogeni ci t y of t wo st r ai ns of hog
chol er a

vi r us .

1 .

Cl i ni cal

dan

pat hol ogi cal

st udi es . Aus t . Vet . J. 69 : 240- 244 .
KONI G, M. , LENGSFELD, T . , PAULY, T . , STARK, R . and
THI EL, H . J . 1995 . Cl assi cal s wi ne f ever vi r us :
i ndependent i nduct i on of pr ot ect i ve i mmuni t y
by t wo st r uct ur al gl ycopr ot ei ns . J.

Vi r o% 69 :

6479- 6486 .
KOSMI DOU,
E.

Epi z . 14 : 677- 689 .

DUNNE,

1991 .

G. and

of Hog Chol er a vi r us ex pr es s ed i n i nsect cel l s

ant i bodi es f or

A. , AHL,

1995 .

f ever

EDWARDS,

D. F . , W
ENSVOORT,

R . J . M. 1993 . Gl ycopr ot ei n El

s wi ne

f eveer vi r us ant i gens i n t he bl ood of pi gs . Rev.

Sci . Tech . Of f I nt .

HULST, M. M. , WESTRA,

5435- 5442 .

B. 1995 . Compar at i v e s t udy

J . and LI ESS,

New Yor k 200 : 558- 565 .

R . , THI EL,

Di f f er ent i at i on

vi r us ( CSFV)

ant i bodi es

agai ns

H. J . and WEI LAND,
of

cl assi cal

s wi ne

st r ai ns us i ng monoc l onal
st r uct ur al

gl ycopr ot ei ns .

Vet . Mi cr obi o/ . 47: 111- 118 .
KRAMER, M. , AHL, R. , TEUFFERT, J . , KROSCHEWSKI ,
K. , SCHLUTER, H . and OTTE, J . 1995 . Cl assi cal
s wi ne f ever i n Ger many - s ome epi demi ol ogi -

WARTAZOA Vol . 6 No. 1 Th. 1997

cal aspect s . Pr oc . meet i ng Soc . Vet . Epi d.
Pr ev . Med, Uni ver si t y of Readi ng, UK: 110118 .
LAUDE, H. 1987 . Hog chol er a vi r us : ar t and f act .
Ann. Rec h . Vet . 18: 127- 138 .
LEFORBAN, Y. , HAVE, P. , JESTI N, A. and VANNI ER, P.
1987 . Us e of an ELI SA t est f or t he demonst r at i on of cl assi cal swi ne f ever ant i bodi es i n
pi gs . Recuel l de Medec i ne Vet er i nai r e 163 :
667- 677 .
Ll u,

S . T . , LI , S . N. , W
ANG, D. C. , CHANG, S. F . ,
CHI ANG, S. C. , Ho, W
. C. , CHANG, Y. S. and
LAI , S. S. 1991 . Rapi d det ect i on of hog

chol er a vi r us i n t i ssues by t he pol ymer ase
chai n r eact i on . J. Vi r o/ . Met hods 35 : 227236.

Pr oc. meet i ng Soc. Vet . Epi d. Pr ev.
Uni ver si t y of Readi ng, UK: 119- 130.

Med. ,

RUGGLI , N. , MOSER, C. , MI TCHELL, D. , HOFMANN, M.
and TRATSCHI N, J . D. 1995 . Bacul ovi r us expr essi on dan af f i ni t y pur i f i cat i on of pr ot ei n E2
of cl assi cal s wi ne f ever vi r us st r ai n AI f or t / 187 . Vi r us Genes 10 : 115- 126 .
RUMENAPF, T. H. 1990 . Cl oni ng, sequenci ng dan
expr essi on of t he genome of cl assi cal swi ne
f ever vi r us . I naugur al - Di sser t at i on, Fac h
ber ei ch Vet er i nar medi zi n, Just us- Li ebi g- Uni ver si t at , Gi essen, Ger many .
SHANNON,

LOWI NGS, J . P. , PATON, D. J . , SANDS, J . J . , MI A,
G. D. , RUTI LI , D. and DE, M. G. 1994 . Cl assi cal
swi ne f ever : genet i c det ect i on dan anal ysi s of
di f f er ences bet ween vi r us i sol at es . J. Gener a/
Vi r o/ . 75 : 3461- 3468 .

genesi s of chr oni c hog chol er a : Host
sponse . Am. J. Vet . Res . 30 : 409- 417.

r e-

MAURER, F. D. , GRI ESEMER, R. A. and JONES, J . C.
1958 . The pat hol ogy of Af r i can s wi ne
f ev er NA compar i son wi t h Hog chol er a . Am.
J. Vet . Res .

19 : 517- 539 .

MEYERS, G. , RUMENAPF, T . and THI EL, H. J . 1989 .
Mol ecul ar cl oni ng dan nucl eot i de sequence of
t he genome of hog chol er a vi r us . Vi r ol ogy
171 : 555- 567.
MEYERS, G. and THI EL, H. J . 1995 . Cyt opat hogeni ci t y of cl assi cal s wi ne f ever vi r us caused
by def ect i ve i nt er f er i ng par t i cl es . J. Vi r ol . 69 :
3683- 3689 .
MOORMANN, R. , WARMERDAM, P. , MEER, B. V. D. ,
HULST, M. M. and VAN, d . M. B. 1990 . Nucl eot i d e sequence of hog chol er a vi r us RNA:
pr oper t i es of t he pol ypr ot ei n enc oded by t he
open r eadi ng f r ame s panni ng t he vi r al
genomi c RNA. Vet . Mi cr obi o/ . 23 : 1- 4.
RESSANG, A. A. 1973 . St udi es on t he pat hogenesi s
of Hog chol er a . I . Demonst r at i on of Hog chol er a vi r us subsequent t o or al exposur e . Zb/ .
Vet . Med. B 20 : 256- 271 .
A. A. and DEN BOER,

A. D. , MORRESSY, C. , MACKI NTOSH, S.
G. and WESTBURY, H. A. 1993 . Det ect i on of
hog chol er a vi r us ant i gens i n exper i ment al l y
i nf ect ed pi gs usi ng an ant i gen- capt ur ed
ELI SA. Vet Mi cr obi o/ 34 : 233- 248 .

TERPSTRA,

MANGELI NG, W
. L. and PACKER, R. A. 1969 . Pat ho-

RESSANG,

ROBERTS, M. 1995 . Eval uat i on of t he opt i mal si ze
of r est r i ct i on zones i n di sease cont r ol wi t h
par t i cul ar r ef er ence t o cl assi cal s wi ne f ever .

J . L . 1968 . The

di agnosi s of Hog chol er a i n t he Net her l ands .
Bul l . Of f . I nt . Epi z . 75 : 519- 531 .

C. 1991 . Hog chol er a : an updat e of
pr esent k nowl edge . Br i t i sh Vet . J. 147 : 397406 .

TERPSTRA, C. and ROBI J NS, K. G. 1977 . Exper i ence wi t h r egi onal vacci nat i on agai nst s wi ne
hever enzoot i c ar eas f or l i mi t ed per i ods usi ng
C- st r ai n vi r us . Ti j d. Di er g. 102: 106- 112 .
TERPSTRA, C. and WENSVOORT, G. 1988 . Nat ur al
i nf ect i ons of pi gs wi t h bovi ne vi r al di ar r hoea
vi r us associ at ed wi t h si gns r esembl i ng s wi ne
f ever . Res . Vet . Sci . 45 : 137- 142 .
THI EL, H. J . , STARK, R. , WEI LAND, E. , RUMENAPF, T.
and MEYERS, G. 1991 . Hog chol er a vi r us :
mol ecul ar composi t i on of vi r i ons f r om a pest i vi r us . J. Vi r o% 65 : 4705- 4712 .
VAN OI RCHOT, J . T. 1986 . Hog Chol er a . Di seases
of Swi ne. Ed A. D. e. a . Leman . Ames , I owa,
I owa St at e Uni ver si t y Pr ess . 6t h, ed . pp 289299 .
VAN OI RSCHOT, J . T. 1979 . Exper i ment al pr oduct i on of congeni t al per si st ent swi ne f ever i nf ect i ons . I I . Ef f ect on f unct i ons of t he i mmune
s y s t em. Vet . Mi cr obi o% 4: 133 .
WEI LAND,

E. , AHL, R. , STARK, R. , WEI LAND, F . and
THEI L, H. J . 1992 . A second envel ope dl ycopr ot ei n medi at es neut r al i zat i on of a pes
t i vi r us, hog chol er a vi r us . J. Vi r o/.
66 :
3677- 3682 .

WENSVOORT, G. , BOONSTRA, J . and BODZI NGA, B. G.
1990 . I mmunoaf f i ni t y pur i f i cat i on dan char '

31

SI MSON TARI GAN

et aL : Hog Chol er a- Sebuah Ti nj auan Kepust akaan

act er i zat i on of t he envel ope pr ot ei n E1 of hog
chol er a vi r us . J . Gener al Vi r . 71 : 531- 540 .
WENSVOORT,

G.,

TERPSTRA,

C. ,

BOONSTRA,

D. V.

S, D. 1988 . Out D. R. and MATTHEW
br eaks of cl assi cal swi ne f ever i n Gr eat Br i t ai n
i n 1986 . Vet . Rec . 122 : 479- 483 .

WI LLI AMS,

. and
S. , HARKNESS, J . W
S. 1988 . Cl assi cal swi ne f ever :
vi r ul ence dan t i ssue di st r i but i on of a 1986
Engl i sh i sol at e i n pi gs . Vet . Rec . 122 : 391394 .

W
OOD,

L .,

BROCKMAN,

EDWARDS,

Y . , MOENNI G,

V. , COULI BALY,

C. ,

DAHLE,

J.

and LI ESS, B. 1989 . Di f f er ent i at i on of hog
chol er a and bovi ne vi r us di ar r hoea vi r uses i n
pi gs usi ng monocl onal ant i bodi es . J . Vet .
Med, B. I nf ect . Di s, I mmunol , Food Hyg, Vet .
Publ i c Heal t h 36 : 76- 80 .

J .,

and VAN, Z . D.
1986 . Pr oduct i on of monocl onal ant i bodi es
agai nst swi ne f ever vi r us dan t hei r use i n
l abor at or y di agnosi s . Vet . Mi cr obi ol . 12 : 101108 .
BLOEMRAAD, M. , ZAANE,

ZHOU,

ZI JL,

M.

V. ,

W
ENSVOORT,

HULST,

M. ,

BERNS,

A.,

GULDEN,

G. ,

KLUYVER,

H. V . D. ,

MOORMANN,

E . D. ,

GI ELKENS,

R . , VAN,

Z.

M. ,

A.,
DEK

E. and VAN, d . G. H. 1991 . Li ve
at t enuat ed pseudor abi es vi r us expr essi ng envel ope gl ycopr ot ei n El of hog chol er a vi r us
pr ot ect s swi ne agai nst bot h pseudor abi es and
hog chol er a . J . Vi r . 65 : 2761- 2765 .
LUYVER,

Dokumen yang terkait

PENGARUH PEMBERIAN SEDUHAN BIJI PEPAYA (Carica Papaya L) TERHADAP PENURUNAN BERAT BADAN PADA TIKUS PUTIH JANTAN (Rattus norvegicus strain wistar) YANG DIBERI DIET TINGGI LEMAK

23 199 21

KEPEKAAN ESCHERICHIA COLI UROPATOGENIK TERHADAP ANTIBIOTIK PADA PASIEN INFEKSI SALURAN KEMIH DI RSU Dr. SAIFUL ANWAR MALANG (PERIODE JANUARI-DESEMBER 2008)

2 106 1

FREKUENSI KEMUNCULAN TOKOH KARAKTER ANTAGONIS DAN PROTAGONIS PADA SINETRON (Analisis Isi Pada Sinetron Munajah Cinta di RCTI dan Sinetron Cinta Fitri di SCTV)

27 310 2

MANAJEMEN PEMROGRAMAN PADA STASIUN RADIO SWASTA (Studi Deskriptif Program Acara Garus di Radio VIS FM Banyuwangi)

29 282 2

ANALISIS PROSPEKTIF SEBAGAI ALAT PERENCANAAN LABA PADA PT MUSTIKA RATU Tbk

273 1263 22

PENERIMAAN ATLET SILAT TENTANG ADEGAN PENCAK SILAT INDONESIA PADA FILM THE RAID REDEMPTION (STUDI RESEPSI PADA IKATAN PENCAK SILAT INDONESIA MALANG)

43 322 21

KONSTRUKSI MEDIA TENTANG KETERLIBATAN POLITISI PARTAI DEMOKRAT ANAS URBANINGRUM PADA KASUS KORUPSI PROYEK PEMBANGUNAN KOMPLEK OLAHRAGA DI BUKIT HAMBALANG (Analisis Wacana Koran Harian Pagi Surya edisi 9-12, 16, 18 dan 23 Februari 2013 )

64 565 20

PEMAKNAAN BERITA PERKEMBANGAN KOMODITI BERJANGKA PADA PROGRAM ACARA KABAR PASAR DI TV ONE (Analisis Resepsi Pada Karyawan PT Victory International Futures Malang)

18 209 45

STRATEGI KOMUNIKASI POLITIK PARTAI POLITIK PADA PEMILIHAN KEPALA DAERAH TAHUN 2012 DI KOTA BATU (Studi Kasus Tim Pemenangan Pemilu Eddy Rumpoko-Punjul Santoso)

119 459 25

PENGARUH BIG FIVE PERSONALITY TERHADAP SIKAP TENTANG KORUPSI PADA MAHASISWA

11 131 124