ISTILAH ISTILAH DALAM AL QURAN (2)

A. Latar Belakang
Allah berfirman dalam Al quran

‫توتر تتتتل يالققيرتءاتن تتيرتتي يل ل‬
Artinta : “Dan bacalah Alquran itu dengan perlahan / tartil (bertajwid) (Q.S.Al
Muzammil:4)
Ayat ini jelas menunjukkan bahwa Allah SWT memerintahkan nabi SAW
untuk membaca Al Quran yang diturunkan kepadanya dengan tartil, yaitu
memperindah pengucapan setiap huruf-hurufnya (bertajwid). Ilmu tajwid adalah
sebuah ilmu tentang kaidah-kaidah serta cara-cara membaca Al-Quran dengan
sebaik-baiknya. Memelihara bacaan Alquran dari kesalahan-kesalahan dan
perubahan serta memelihara lisan (mulut) dari kesalahan membaca, merupakan
tujuan mempelajari ilmu tajwid. Belajar ilmu tajwid hukumnya fardhu kifayah,
sedang membaca Al-Quran dengan baik sesuai dengan ilmu tajwid hukumnya
fardhu ‘Ain.
Dalam membaca Al-Quran kita juga harus memperhatikan istilah-istilah
yang ada dalam Al Quran supaya kita tidak salah dalam membacanya, seperti ayat
sajdah, saktah dan lainnya. Oleh karena itu, sangatlah penting mengetahui dan
mempelajari istilah-istilah dalam Al quran. Dalam makalah ini akan dibahas
tentang istilah-istilah dalam Al Quran yang terdapat di dalam Al Quran.
B. Pembahasan

Dalam Al Quran terdapat sejumlah istilah yang hanya ada di surat-surat
tertentu yang harus kita kuasai, dengan mengakaji secara khusus dan talaqi dalam
rangka lebih menyempurnakan bacaan kita. Istilah-istilah tersebut adalah:
1. Sajdah
Pada ayat sajdah disunahkan melakukan sujud Tilawah. Sujud ini
dilakukan di dalam atau di luar sholat, disunahkan pula bagi yang menbaca dan
yang mendengarkannya. Hanya saja ketika di dalam sholat, sujud atau tidaknya

‫‪tergantung imam. Jika imam sujud maka makmum harus mengkuinya. Ayat-ayat‬‬
‫‪ini terdapat pada 15 tempat dalam Al Quran1, yaitu:‬‬
‫‪Q.S. Al-A’raf:206,‬‬

‫عسن ب‬
‫إب ب نن ال ب نبذينن ب‬
‫عنباندبتبهۦ نوي دنس ببدحون ندهۥ نول ندهۥ ي نسسدجددونن‬
‫عنند نربببنك نلا ي نسستنك سببدرونن ن‬
‫﴿العراف‪٢۰٦ :‬‬
‫‪Q.S. Ar-Rad:15,‬‬

‫ل ي نسسدجدد نمن بفى ال بنسلملو ب‬

‫عا نونكسرهها نوبظل لل ددهسم ببال سدغدد بو نواسلنءانصابل‬
‫نو ب ب‬
‫ت نوال سأ نسربض ط نسو ه‬
‫۩ ﴿الرعد‪١٥:‬‬
‫‪Q.S. Al-Nahal:50,‬‬

‫خادفونن نربب ندهم ببمن نفسوبقبهسم نوي نفسنعدلونن نما ي دؤسنمدرونن۩ ﴿النحل‪٥۰:‬‬
‫ين ن‬
‫‪Q.S. Al-Isra’:109,‬‬

‫عاا ا﴿ا لسراء‪١۰٩:‬‬
‫نوي نبخ بدرونن ل بل سأ نسذنقابن ي نسب د‬
‫كونن نوي نبزيدددهسم د‬
‫خدشو ه‬
‫‪Q.S. Maryam:58,‬‬

‫حنمل سننا‬
‫أ دوول لئبنك ال ب نبذينن أ نن سنعنم ال ب نلاده ن‬
‫عل نيسبهم ببمنن الن ب نبب بيۦنن بمن دذببري ب نبة نءاندنم نوبم بنمسن ن‬
‫عل نيسبهسم‬

‫نمنع دنوحح نوبمن دذببري ب نبة إبسبلربهينم نوإب س ل ل‬
‫سربءينل نوبم بنمسن نهندي سننا نواسجتننبيسننآ إبنذا تدتسل نلى ن‬
‫ج هنودادبكبيب ه ا ﴿مريم‪٥٨:‬‬
‫حلمبن ن‬
‫خ بدرواو دس بن‬
‫نءاي ل د‬
‫ت ال ب نر س‬
‫‪Q.S. Al-Hajj:18,‬‬

‫أ نل نسم تننر أ ن ب نن ال ب نلانه ي نسسدجدد ل ندهۥ نمن بفى ال بنسلملو ب‬
‫ت نونمن بفى ال سأ نسربض نوال ب نشسمدس نوال سقننمدر‬
‫ب‬
‫نوالن بددجودم نوال سبجنبادل نوال ب نشنجدر نوال ب ندنوآ بد‬
‫ح ب نق ن‬
‫ب نونكبثيرر ببمنن ال ب ننابس نونكبثيرر ن‬
‫عل نيسبه ال سنعنذا د‬
‫مانشآ دء ﴿الحج‪١٨:‬‬
‫ۗ نونمن ي دبهبن ال ب نلاده نفنما ل ندهۥ بمن بدمك سبرحم إب ب نن ال ب نلانه ي نفسنعدل ني ن‬
‫‪Q.S. Al –Hajj:77,‬‬


‫خيسنر ل ننعل ب نك دسم‬
‫عدبددواو نربب نك دسم نواسفنعدلواو ال س ن‬
‫ي لأ ني بدنها ال ب نبذينن نءانمدنواو اسرنكدعواو نواسسدجددواو نوا س‬
‫تدفسل بدحو نن ﴿الحج‪٧٧:‬‬
‫‪1 Abdul Aziz Ra’uf. Pedoman Dauroh Al Quran.(Jakarta:2014), hal. 161.‬‬

‫‪Q.S. Al-Furqaan:60,‬‬

‫حلمدن أ نن نسسدجدد ل بنما تنأ سدمدرننا نونزانددهسم‬
‫حلمبن نقادلواو نونما ال ب نر س‬
‫نوإبنذا بقينل ل ندهدم اسسدجددواو بلل ب نر س‬
‫ن ددفوهر ا ﴿الفرقان‪٦۰:‬‬
‫‪Q.S. An-Naml:26,‬‬

‫شل سنعبظي مب ﴿النمل‪٢٦:‬‬
‫ب ال سنعسر ب ا‬
‫ال ب نلاده نلآ إبل لنه إب ب نلا دهنو نر بد‬
‫‪Q.S. As-Sajdah:15,‬‬

‫جهدا نونسبب ندحواو ببنحسمبد نرببببهسم نودهسم‬

‫إبن بننما ي دؤسبمدن ببـنااي لبتننا ال ب نبذينن إبنذا دذكبدرواو ببنها ن‬
‫خ بدرواو دس بن‬
‫تلا ي تيس تتك يتبقروتن ﴿السجدة‪١٥:‬‬
‫‪Q.S. Saad:24,‬‬

‫خ لن ن‬
‫طآبء ل نين سب بغى‬
‫قن انل ل نقنسد ظ ن ل ننمنك ببدسؤن ابل ن نسعنج بتنك إب ل نلى بننع ابج بهۦ نو إب ب نن نكبثيهرا ببمنن ا ل س د‬
‫عبمدلواو ال ب لصل بلح ب‬
‫ت نوقنبليرل ب نما دهسم ۗ نوظ ن ب نن‬
‫عل نلى نبسعحض إب ب نلا ال ب نبذينن نءانمدنواو نو ن‬
‫نبسعدضدهسم ن‬
‫ن‬
‫صااا‪٢٤:‬‬
‫ب‬
‫ندا دوۥدد أ نن بننما نفتنن ب لده نفاسستنسغفننر نربب ندهۥ نو ن‬
‫خ ب نر نراكبهعا نوأنناا ﴿ ن‬
‫‪Q.S. Fussilat:37,‬‬

‫نوبمسن نءاي لبتبه ال ب نيسدل نوالن ب ننهادر نوال ب نشسمدس نوال سقننمدر نلا تنسسدجددواو بلل ب نشسمبس نونلا ل بل سقننمبر‬

‫خل نقنده ب نن بإن دكنتدسم إب ب نياتندهسعدبددو نن ﴿فصلت‪٣٧:‬‬
‫نواسسدجددواو ل ب ب نلابه ال ب نبذى ن‬
‫‪Q.S. An-Najm:62,‬‬

‫عدبددو او ﴿النجم‪٦٢:‬‬
‫نفاسسدجددواو ل ب ب نلا ن بواه س‬
‫‪Q.S. Al-Insyiqaaq:21,‬‬

‫عل نيسبهدم ال سقدسرنءادن ني نلاسسدجددو نن ﴿النشقاق‪٢١:‬‬
‫نوإبنذا قدبر ن‬
‫ئ ن‬
‫‪Q.S. Al-‘Alaq:19.‬‬

‫واقستنبر ب ﴿العلق‪١٩:‬‬
‫نك ب نلا نلا تدبطسعده نواسسدج نسد‬

Bagi yang melakukan sujud tilawah ini di syaratkan untuk menghadap
kiblat, suci dari hadist, suci dari tempat dan pakaian, boleh dilakukan dengan
diawali berdiri atau duduk, boleh dilakukan dengan takbiratul ihram atau
tanpanya, dan diakhiri dengan salam atau tanpa mengucap salam.

2. Sakta ‫تسك يتته‬
Yaitu berhenti sejenak tanpa bernafas. Di dalam mushaf Timur Tengah
saktah ditandai dengan huruf sin(‫ )س‬. Menurut Imam Hafs, saktah hanya terdapat
pada empat tempat berikut2:
a.
b.
c.
d.

Surat Al Kahfi ayat 1-2
Surat Yasin ayat 52
Surat Al Qiyamah ayat 27
Surat Al Muthaffifin ayat 14

Surat Kahfi ayat 1-2

‫ب نول نسم ي نسجنعل ل ب ندهۥب‬
:‫عنونجا ﴿الكهف‬
‫عل نلى ن‬
‫ال سنحسمدد ل ب ب نلابه ال ب نبذىل نأننزنل ن‬

‫عسببدبه ال سكبتل ن‬
‫قنيببهما ل بدينبذنر نبأ سهسا نشبديهدا ببمن ل ب نددن سده نوي دنبببشنر ال سدمؤسبمبنينن ال ب نبذينن ي نسعنمدلونن ال ب لصل بلح ب‬
‫ت‬
٢١:‫حنسن ه ا ﴿الكهف‬
‫أ ن ب نن ل ندهسم أ نسجهرا ن‬
3. Isymam
Yaitu menampilkan harokat dhommah yang terbuang dengan isyarat bibir
(cara ini harus langsung melihat seorang guru yang pernah bertalaqqi). Isymam
terjadi ketika membaca surat Yusuf ayat 11,

١١:‫هۥن لبصدحو نن ﴿يوسف‬
‫نقادلواو ليأ ننباننا نما ل ننك نلا تن س ن م‬
‫عل نلى ديودسنف نوإب بننا ل ن دل ن‬
‫أم ب ننا ن‬
Pada lafadz ‫ نلاتنأ سنم بننا‬yang aslinya adalah ‫نلاتنأ سنمن دننا‬

2 Muhammad Royhan Nasution. Al-Hira’ (Medan: 2008), hal. 38

4. Imalah,
Yaitu pembacaan fathah yang miring ke kasrah. Imalah terjadi ketika

membaca surat Hud ayat 41. Kata “Ro” dibaca “Re” (seperti re pada kata remot,
revolusi dan lainnya) Majroha menjadi Majreha.

٤١:‫نونقانل اسرنكدبواو بفينها ببسسمب ال ب نلابه نمسجررىلنها نودمسرنسى لنهآ إب ب نن نر ببى ل ننغدفو ب نررربحي رم ﴿هود‬
5. Tashil
Yaitu membaca hamzah yang kedua dengan suara yang ringan atau samar.
Menurut kaidah ilmu qiroat Tashil disebut juga dengan baina-baina (miring).
Artinya tashil dibaca dengan suara antara alif dan Hamzah. Tashil terdapat pada
surat Fushilat ayat 44 yaitu :

‫عنربب ب رى ۗ قدسل‬
‫عنجبم ب هيا ل ب ننقادلواو ل نسونلا دف ببصل ن س‬
‫ت نءاي لتددهۥل نءاا س‬
‫نول نسو نجنعل سن لده قدسرنءاهنا أ ن س‬
‫عنجبم ب رى نو ن‬
‫عل نيسبهسم‬
‫دهنو ل بل ب نبذينن نءانمدنواو دههدى نوبشنفآءر نوال ب نبذينن نلا ي دؤسبمدنونن بفىل نءانذابنبهسم نوقسرر نودهنو ن‬
٤٤:‫كانبعي حد ﴿فصلت‬
‫عهمى أ دوول لئبنك ي دنناندسونن بمن ب نم ن حنب ن‬
‫ن‬

6. Naql
Yaitu memindahkan harokat hamzah pada huruf sebelumnya. Hal ini
dikarenakan hamzahnya berupa hamzah washal, yaitu yang terdapat dalam Al
Quran surat Al Hujarat:

‫خيسهرا ببمن سدهسم نونلا‬
‫عن لل‬
‫سى نأن ي ن د‬
‫كودنواو ن‬
‫ليأ ني بدنها ال ب نبذينن نءانمدنواو نلا ي نسس ن‬
‫خسر قنسورم ببمن قنسوحم ن‬
‫خيسهرا ببمن سده ب نن نونلا تنل سبمدزولاو نأنفدنسك دسم نونلا تنننانبدزواو‬
‫عن لل‬
‫سى نأن ي نك د ب نن ن‬
‫بننسآءر ببمن بن بنسآحء ن‬
‫ب نفأ دوول لئبنك دهدم الظ ب لل بدمونن‬
‫ببال سأ نل سقل ب‬
‫ب ببسئنس ابلاسسدم ال سفددسودق نبسعند ال سبإيلمبن نونمن ل ب نسم ي نتد س‬
١١:‫﴿الحجرات‬
7. Nun Wiqayah

Yaitu nun yang harus dibaca kasrah ketika ada tanwin bertemu dengan
hamzah washal, agar tanwin tetap terjaga3. Contoh:
3 Ahmad Muzammil. Paduan Tahsin Tilawah (Tangerang:2015), hal. 76.

‫ن دسورح اسبن نده = ن دسودح ن اسبن نره‬

8. Shifrul Mustadir
Yaitu tanda bulatan di atas huruf Alif, Wawu, dan Ya yang menunjukkan
bahwa huruf tersebut tidak difungsikan, baik ketika washal maupun waqaf
(bentuknya bulatan kecil, dan biasanya terdapat di mushaf-mushaf Timur Tengah.
Contoh:

‫كم‬
‫عنلل‬
‫عقلبب د‬
‫أ ننفإبيون بنما ن‬
‫لى أ ن س‬
‫ت أ نسو قدبتنل انقنل نسبتدسم ن‬
9. Sifrul Mustathi Qaa’im (Mustathil)
Yaitu bulatan lonjong tegak, biasanya diletakkan di atas Alif. Alif tersebut
tidak dibaca panjang ketika washal, namun dibaca panjang ketika waqaf4
contoh:

‫ت تقتواترييترا ي‬
‫كان ت ي‬
C. Kesimpulan
Dari pemaparan di atas dapat disimpulkan bahwa, di dalam Al Quran
terdapat istilah-istlah Al Quran yang sangat penting untuk dipelajari, supaya kita
tidak keliru dalam membaca Al Quran. Itilah-istilahnya adalah: Sajdah, Saktah,
Isymam, Imalah, Tashil, Naql, Nun Wiqayah, Shifrul Mustadir, dan Shifrul
Mustathi Qaa’im.
D. Daftar Pustaka
Abidin, Abu Ali Zainal. Pelajaran Tajwid. Raja Publishing.
Muzammil, Ahmad. 2015. Paduan Tahsin Tilawah. Tangerang: Ma’had Al Quran
Nurul Hikmah
Nasution, Muhammad Royhan.2008. Al-Hira’. Medan: Perdana Mulya Sarana.
Ra’uf, Abdul Aziz. 2014. Pedoman Dauroh Al Quran. Jakarta:Markaz Al Quran.
4 Abu Ali Zainal Abidin. Pelajaran Tajwid. hal. 40.