Saran Analisis ergonomi pada penyiapan lahan sawah lebak menggunakan alat tradisional tajak di Kabupaten Banjar Kalimantan Selatan

Nurmianto, E. 2008. Ergonomi, Konsep Dasar dan Aplikasi. Guna Widya. Surabaya. Pemerintah Kabupaten Banjar. 2010. Gambaran Umum Wilayah. http:banjarkab.go.idcontentview165311 . Diakses tanggal 17 Februari 2010. Pheasant S. 2003. Bodyspace Anthropometry, Ergonomics and the Design of Work. Philadelphia : Taylor and Francis Inc. Rahmawan D. 2011. Antropometri Petani Pria dan Aplikasinya pada Desain Tangkai Cangkul Studi Kasus di Kecamatan Dramaga, Kabupaten Bogor. Skripsi. Fakultas Teknologi Pertanian Institut Pertanian Bogor. Ramonteu S, Gutierrz ML, Levang P. 2000. Antara Tanah dan Air. Departemen Transmigrasi dan Pemukiman Perambah Hutan. Jakarta. Rifani M. 1998. Karakteristik Ekosistem Pertanian Lahan Basah dengan Referensi Khusus: Sistem Urang Banjar. Pusat Penelitian Lingkungan Hidup Universitas Lambung Mangkurat. Banjarbaru. Rohman A.H. 2008. Studi Gerak dan Waktu dengan Biomekanika pada Proses Panen Tebu di PG. Bunga Mayang, Lampung. Skripsi. Fakultas Teknologi Pertanian Institut Pertanian Bogor. Sanders SM and Mc Cormicks EJ. 1987. Human Factor in Engineering and Design Sixth Edition. McGraww Hill. New Delhi. Shanavas H. 1987. The Role of Ergonomics in Development In : Ergonomics in Development Countries, An International Symposium. ILO. Geneva. Sarwani M. 1994. Aspek Lingkungan Dalam Pengembangan Lahan Pasang Surut. Kasus Penyusutan Kawasan Gambut Di Delta Pulau Petak Kalimantan Selatan dan Tengah. Balai Penelitian Tanaman Pangan, Banjarbaru. Sjarifuddin dan Wahyudi R. 1992. Koleksi Alat-Alat Pertanian Tradisional. Museum Negeri Proprinsi Kalimantan Selatan. Kalimantan Selatan. Soerjani, Kostarman dan Tjitosoepomo. 1986. Weeds od Rice in Indonesia. Balai Pustaka. Jakarta. Soleh C. 2011. Analisis Beban Kerja pada Budidaya Padi Sawah Studi Komparasi Antara Metode Konvensional dan Organik. Steel RGD, Torrie JH. 1993. Prinsip dan Prosedur Statistika. PT. Gramedia Pustaka Utama. Jakarta. SUSENAS. 2010. Badan Pusat Statistik 2010. Jakarta Sutalaksana dan Iftikar Z. 1979. Teknik Tata Cara Kerja. Institut teknologi Bandung. Sutanto R. 2005. Tantangan Global Menghadapi Kerawanan Pangan dan Peranan Pengetahuan Tradisional dalam Pembangunan Pertanian Syuaib MF. 2003. Ergonomic Study on the Process of Mastering Tractor Operation . Disertasi. Tokyo University of Agricultural and Technology. Tokyo. Japan. Team Inventarisasi Pasang Surut Kalimantan Selatan. 1969. Invetarisasi Istilah dan Alat-Alat Pertanian Handtools Pasang Surut Kalimantan Selatan. Banjarmasin. Kalimantan Selatan. Widjaja Adhi IPG. 1987. Pengelolaan Lahan Rawa Pasang Surut dan Lebak. Jurnal Litbang Pertanian 5. Badan Litbang Pertanian. Jakarta. Wignjosoebroto S. 2008. Ergonomi Studi Gerak dan Waktu. Guna Widya. Surabaya. LAMPIRAN Kode 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Umur 22 22 21 22 23 27 25 23 22 20 26 20 23 23 23 Berat Badan 63 73.5 64 50 59.5 58 76 55 55 40 56 52 68 66 57 Tinggi Badan 169.5 170.7 170.8 163.4 172 164 170 168 167.8 158 164.5 169.3 166 171 165.5 Tinggi Mata berdiri 158 159.4 160 154 161.7 158 159 159 155 147 152.8 155.8 152.7 159 154 Tinggi Bahu berdiri 140.5 142.5 142 136 142 138 145 142 137.9 131 137.8 142 138.4 145 137.7 Tinggi Siku berdiri 105.5 109 111 101 106.3 104 103 106 104 104 106 105.7 99.6 110.5 105 Tinggi Pinggul berdiri 91 97.5 103.3 93.5 96.5 87 90 102 99 83 86 94 92.3 95 95.3 Tinggi Lutut berdiri 45.5 45.5 47 45 49 49 46 51 48.4 42 45.8 43.7 43 44 44 Tebal Dada 19.3 19 19.7 17 18.5 19.5 22 18 17 18 18.6 18.5 19.5 18 18.5 Lebar Bahu 45 46 42 38.5 40.4 42 45.5 40 40 38 42.3 41 43 43 41.7 Lebar Telapak Kaki 9.6 9.5 8.6 8.5 10 9.8 9 8 11 9.5 9.5 9 10 9 9 Panjang Telapak Kaki 24.5 26.5 25 23 25 24 25 25 26.5 23 24.5 25 25.5 25 25 Jangkauan Vertikal 213 215.5 219.4 203 215.5 206 215 217 211 199 209 215.5 209 219.1 211.3 Jangkauan ke Depan 73 78 76 69 74 66 71 78 78 69 72 75 74 77 74 Jangkauan ke Bawah 63.5 63 60.7 58.5 65 57 61.8 61 59 62 61 61 57 60 62 Jangkauan Horizontal 166 178.5 177 161 173 162 170 178 177 168 170 173 174 179.6 178 Tinggi Kepala duduk 126 131 129.7 124.9 129.3 131 131 130 134 128 131.2 131.7 131.8 134 127 Tinggi Mata duduk 115.5 120.8 117 112.6 116.9 121 119 122 123 117.8 121 120.3 121 123 116.6 Panjang Lengan Atas 34 34 34 32.5 32 37 43 36 32 31 32 32 34 31 29 Panjang Siku Pantat 22 22 24 20.5 22 23 18 22 24 22 22 30 25 23 24.5 Tinggi Dudukan 41 40 42 41 41 42 46 46 46 40 43 47 45 43 43 Tinggi Lutut 51 53 50 48 51 49 55 53 52 45.5 54 54 53 48.4 48.4 Panajang Ruas Paha 53 50 52 54 55 50 56 54 54 53 52 56 51 54 54 Panjang Dudukan 42 40 42 43 48 43 45 45 43 48 43 50 43 45 45 Tebal Paha 16.9 15.5 15.2 11.5 13.8 10.5 14 11 12 9 11.5 13 12 13 13 Panjang Siku Ujung Jari 42 46 49 43 45 41 48 45 46 42 49 46 46 45 45 Panjang Bahu Pantat 56 56 58 53 54 60 61 58 56 53 54 62 59 54 53.5 Satuan dalam cm kecuali Berat Badan dalam kg La mp ira n 1. Data A n tro p o me tri S ampel P rime r P ene lit ia n A n ind ita 2 03 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 23 22 22 22 23 23 22 21 23 22 22 23 23 23 23 42 45 42 65 68 64 58 62 59 65 63 66 70 47 55 57 62 62 67 59 48 162.5 170.5 167.5 168.5 171.5 165 169 170 178.5 176.5 167 158 165 162 164.6 162.7 168 153.6 151.3 158.4 154 157.5 164 158 158 158.5 166 166 156 147 154 150 153.1 150.7 155.9 139.5 136.3 142 137.2 140 145.5 140.8 140 141 148.1 146.5 141 128 137 133.4 137 138.7 138.1 128.4 104.7 111 105.3 106.5 111 108.8 108 108 110.7 111.5 111 97 103 105.8 102.3 100.7 101.3 92.9 90 98 92 95.4 97 98.8 95.4 95.1 102.7 101.2 98.5 87.5 91 95 95.3 96.9 98.7 88.5 46 46 44 45 47 48 45 49 50 49 47 44 44 44 44 50.9 49.1 46.6 19 18.5 18 18 18.5 17.5 18.5 17.5 17.5 18.5 17 18 18 18.5 19 19 18 18 47 40.2 41.8 41.5 41 43 43.1 42 43 44.1 41.5 41 41 44.2 42.4 52 49 45 9.3 9 9.5 9.3 10.5 9.8 9 10.5 10.1 10.2 9.3 9.6 9.5 9 9.5 11.5 11 11.5 23.5 24.3 26 24 26 25 23.3 25.3 27.6 24.5 24.5 24.3 25 24 24.5 26.5 26.5 24 209.5 213 200.2 220.7 220.6 211.8 215.5 218.5 228.2 229.5 223 201 207 209.6 215 210.9 214.9 193.5 72 72 68 76 74 74 76 77 81 78 79 72 68 69 73 83.7 79.1 71.2 68 65 63 60 64 60 63 64 66 67 60 58 60 62 60 62.7 57.9 55.7 170.4 168.7 168.3 172.8 172.7 171.9 176.6 178 186.3 185 173 167 167 168 170 170.5 180.9 166.4 132 134 130 129 132 128 125 132 134 131 125 126 123 120 119 116 118.6 115.4 122.2 123 120.8 118 121.5 116 113 121.3 122.7 119 115 115 112 118 118 104.3 105.8 100.2 29 28 25 30 30 30 30 30 30 30 27 28 29 28 27 37 37 36 24.2 24.2 29 21.4 28 20 23.1 24.3 22.8 21 23 19 23 26 23.1 23 20 19 45 45 43 45 47 43 43 46 46 47 45.1 45 41 43 44 38 37.8 39.7 50 51.3 45.6 52.3 54.3 52 52 54.4 55.1 56.1 49.3 51.4 51 50.5 52.6 52.3 52.5 48.7 55.4 53 52 48 49 52 51 54 53 56 50 51 50 51 55 61 60 53 46 45 42 43 45 44 41 46 46 45 41 42 42 42 45 48 48.3 43 15.3 14.9 15.4 11.6 14.6 14.5 15.1 14.3 14 16 13 13.4 14 13.9 14 13.5 14.5 13 43 44 43 46 44 39 46 47 47 48 46 44 39 41 46 46 48 44 53.2 52.2 54 51.4 58 50 53.1 54.3 52.8 51 50 47 52 54 50.1 60 57 55 Satuan dalam cm kecuali Berat Badan dalam kg Lam p iran 1. D ata A n tr o p ome tri S am p el Primer Pe nelitia n A n in d ita 20 03 lan jut an 41 34 35 36 37 38 39 40 STDEV µ CV CV α n ≥ 3.006 x CVα² 35 39 51 51 41 29 28 50 53 60 60 51 63 54 7.445 59.525 0.125 2.501 56.536 163.4 161.4 159.7 174.4 156.1 162.1 164.1 5.305 166.303 0.032 0.638 3.678 151 150.7 146.9 162.4 144.2 153.3 153.3 5.658 155.128 0.036 0.729 4.808 136.9 134.2 132.1 145.9 130.4 136.5 140.5 4.785 138.833 0.034 0.689 4.293 102.5 100.7 100.4 105.9 95.8 105.9 106.4 4.371 104.943 0.042 0.833 6.269 100.1 96.4 91.4 107.7 93.9 98.5 94.3 5.069 95.118 0.053 1.066 10.267 50.4 48.7 44.9 54 46.2 47.7 51.4 2.707 46.770 0.058 1.158 12.109 18.5 17.5 18 18.5 17 17 18.5 0.932 18.328 0.051 1.017 9.353 46 46 47 48 47 35.1 39.5 3.258 42.995 0.076 1.515 20.751 10.5 10 11 12 11 9.7 9.3 0.887 9.790 0.091 1.812 29.682 24 25 26 28.5 25 25 25 1.152 24.995 0.046 0.921 7.672 210.9 203.9 201.9 217.9 200.9 206.9 200.1 8.043 211.580 0.038 0.760 5.223 75.6 78.3 77.1 80.5 79.9 73.9 72.9 4.013 74.630 0.054 1.075 10.450 60.1 61.6 56.6 63.4 58 64.4 64.9 2.926 61.445 0.048 0.952 8.198 172.3 166.9 166.7 180.7 165.2 152.7 164.1 6.715 171.680 0.039 0.782 5.530 120.6 113.9 115 132.4 116.4 119.8 114.7 6.380 126.335 0.050 1.010 9.218 106.3 103.1 100.6 118.9 102.4 109.7 104.1 6.961 115.460 0.060 1.206 13.137 36.2 34.5 35 38 34 38 35 3.791 32.380 0.117 2.341 49.532 22 19 25 20 19 23 28 2.754 22.853 0.121 2.410 52.497 36.3 34.9 34.7 43 36.9 38 35 3.573 42.210 0.085 1.693 25.903 49.9 51.8 51.8 53 50 53.4 45.9 2.554 51.313 0.050 0.996 8.955 53 56 58 66 55 56 56 3.418 53.810 0.064 1.270 14.580 41 44.5 46 54 43 49 48 2.897 44.620 0.065 1.299 15.239 13.3 12 14.4 12.5 12.5 13.7 12.7 1.599 13.450 0.119 2.378 51.087 48 46.5 44 51 46 46 44 2.605 45.113 0.058 1.155 12.056 58.2 53.5 60 58 53 61 63 3.737 55.233 0.068 1.353 16.544 Satuan dalam cm kecuali Berat Badan, dalam kg PP 42 Lam p ir an 1. Da ta A n tro p ome tri S am p el Primer Pe nelitia n A n indi ta 20 03 lan jut an Lampiran 2 Nilai z z-score p z p Z p z p z 1 -2.33 26 -0.64 51 0.03 76 0.71 2 -2.05 27 -0.61 52 0.05 77 0.74 3 -1.88 28 -0.58 53 0.08 78 0.77 4 -1.75 29 -0.55 54 0.10 79 0.81 5 -1.64 30 -0.52 55 0.13 80 0.84 6 -1.55 31 -0.50 56 0.15 81 0.88 7 -1.48 32 -0.47 57 0.18 82 0.92 8 -1.41 33 -0.44 58 0.20 83 0.95 9 -1.34 34 -0.41 59 0.23 84 0.99 10 -1.28 35 -0.39 60 0.25 85 1.04 11 -1.23 36 -0.36 61 0.28 86 1.08 12 -1.18 37 -0.33 62 0.31 87 1.13 13 -1.13 38 -0.31 63 0.33 88 1.18 14 -1.08 39 -0.28 64 0.36 89 1.23 15 -1.04 40 -0.25 65 0.39 90 1.28 16 -0.99 41 -0.23 66 0.41 91 1.34 17 -0.95 42 -0.20 67 0.44 92 1.41 18 -0.92 43 -0.18 68 0.47 93 1.48 19 -0.88 44 -0.15 69 0.50 94 1.55 20 -0.84 45 -0.13 70 0.52 95 1.64 21 -0.81 46 -0.10 71 0.55 96 1.75 22 -0.77 47 -0.08 72 0.58 97 1.88 23 -0.74 48 -0.05 73 0.61 98 2.05 24 -0.71 49 -0.03 74 0.64 99 2.33 25 -0.67 50 0.00 75 0.67 Sumber : Pheasant 2003 Lampiran 3 Hasil pengukuran denyut jantung KST Subjek HR KST Subjek P2 20 40 60 80 100 120 140 160 5 10 15 20 25 30 35 Waktu Menit D e ny ut J a nt un g D en yu t Men it HR KST Subjek P3 20 40 60 80 100 120 140 160 5 10 15 20 25 30 35 40 45 Waktu Menit D e ny ut J a ntu ng D en yu tM en it HR KST Subjek P4 20 40 60 80 100 120 140 160 5 10 15 20 25 30 35 Waktu m enit IRHR S T d e n y u t m in Lampiran 4 Data antropometri petani di Kecamatan Martapura Barat Berdiri Parameter Antropometri Petani ke- 1 2 3 4 R1 ST1 R2 ST2 R3 ST3 R1 ST1 R2 ST2 R3 ST3 R1 ST1 R2 ST2 R3 ST3 1 Berat Badan 45 65 50 50 2 Tinggi Badan 158 169 163 161 3 Tinggi Mata 145 154 150.5 147 4 Tinggi Bahu 131 138 137 132 5 Tinggi Siku Tangan 102 112 109 110 6 Tinggi Pergelangan Tangan 76 107 106 81 7 Tinggi Ujung Tangan 65 93.5 93 61 8 Tinggi Siku Kaki 46 49 48 47.5 9 Tinggi Telapak Tangan 71 73 72.5 73.7 10 Tinggi Selangkangan 75.5 88.5 77.8 78 11 Tinggi Pinggul 93.5 100.5 95.5 96 12 Jangkauan ke Depan 77.5 81 79 79 13 Jangkauan ke Depan Menggenggam 66.5 72.5 67 68 14 Panjang Lengan Atas 26 24 26.5 25.5 15 Panjang Lengan 53 56 55.5 55 16 Lebar Bahu 42.8 46 44 44.5 17 Jangkauan Horizontal Siku Tangan 78.5 86.5 81.5 81.5 18 Jangkauan Horizontal Tangan 164 174 167 167.5 19 Panjang Siku ke Genggaman Tangan 30.6 33 33 33.5 20 Tinggi Genggaman Tangan 70.6 76 73 73 21 Tinggi Sandaran Tangan 96.5 102 99 99.5 22 Lebar Telapak Kaki 9.5 10 9.8 10 23 Panjang Telapak Kaki 22 24.5 23.9 24 Duduk 24 Tinggi Dudukan 30.9 40 32 31 25 Tinggi Lutut 49.5 53 50.5 52 26 Tinggi Pinggul 54.3 57.5 56 57 27 Tinggi Bahu 78 97.5 90.5 91 28 Tinggi Mata 104 119.4 106.5 106.5 29 Tinggi Duduk 116.5 131 118 118.4 30 Tebal Badan 15.5 20 17 17.5 31 Lebar Dudukan 30.9 40 32 31 32 Panjang Siku ke Ujung Jari 44 44 45.6 46 33 Panjang Siku ke Pergelangan Tangan 25 28 26.8 27.5 34 Tinggi Siku Tangan 60.9 63 62.5 64 35 Panjang Kedudukan sd Siku Kaki 43 46 44.5 45 36 Panjang Kedudukan hingga Lutut 51 53.5 53 53.8 37 Panjang Pergelangan Tangan 17 18.5 18.5 18.5 38 Panjang Telapak Tangan 9 10 9.5 11 39 Lebar Telapak Tangan 4 jari 8 9 8.5 10.5 40 Lebar Telapak Tangan 5 jari 8.9 10 9.6 12 41 Diameter Genggaman Tangan 3.8 4.8 4.2 4.5 Lampiran 4 Data antropometri petani di Kecamatan Martapura Barat lanjutan Petani ke- 5 6 7 8 9 10 11 12 42 48 40 41 59 44 54 54 145 152 153 151 168 153 166 167 133 138 140 139 156 131 155 156 119 124.5 127 127 142 123 134 139 90 109 111 108 113 95 107 107 69 79 84 83 84 66 79 78 53 59 67 66 69 56 61 63 46 45 59 58 54 45 52 50 59 71 68 67 78 64 78 72 67 75 79 77 92 76.2 84 80 85 93 96 96 117 89 99 97 64 77 72 72.5 83 74 83 80 59.5 66 62 61 68.5 63 71 68 21 27 21.5 19 26 25 26 25.5 52 54 56.5 45.5 57 52 60 56 38 42 43 42 60 36 47 41 75 79.5 85 83 85 76.5 83 84 147 159 158 157 167 156 172 175 36 31 44.5 44.5 32 31 37 29 60.5 70 68 68 73 63 77 73 86.5 97 95 93 116 89 105 71 9 9.8 9 9 11 10 11.5 11 23 23.5 20 19 23 22.5 24 22 18 29 32 32 38 36 36 32 44 50 47.5 42 57 47 59 49 48 55 53 51 67 56 62 56 76 89 81 78 103 88 96 97 89 104 97 95 120 104 100 117 99 116 107 106 115 115 122 128 15.6 16.5 18 17 19 17 22 17 18 29 32 32 38 36 36 32 52 44 54 53 55 50 50 99 33 24.5 37 36 27 27.5 31 26 47 60 56 55 71 56 71 54 39 43 48 48 58 40 46 44 44 52 58 57 46 51 58 52 18 18 18 17 18 16 17.5 11 10.5 10 10 9.5 10.5 9 10.5 9 8.5 8.5 8 9 8 8.5 9 8.5 13 10.5 11 10.5 9.5 9.7 10.5 10.1 4.5 3.8 3.5 3.9 4.8 4.6 5.2 4.9 Lampiran 4 Data antropometri petani di Kecamatan Martapura Barat lanjutan Petani ke - 13 14 15 16 17 18 19 20 43 38 45 41 54 54 53 50 152 149 156 150 163 165 161 165 140 137 144 138 151 153 150 153 125 120 132 126 134 136 132 134 98.5 94.5 97 109 105 105 100 102 68 63 69 81 78 78 75 79 57 49 53 64 60.7 61 57 60 45 41 45 56 48 50 47 48 65 60 58 66 69 76 72 72 73 68 75 78 78 80 77 78 89 84 90 95 94 98 95 99 75 72 78 71 80.5 81 78 80 61.5 58 67 60 78 70 67 69 27 27 24 20.5 25 26 26 26 52 48 54 58.5 57 57 54 55 37 32 41 40 45 47 43 44 77 73 79 82 84 83 80 82 158.5 155.5 158 156 165 168 165 167 31 28 34 42.5 35.3 34 32 35 62 58 68 67 74.5 74 72 74 88 83 93 92 100 102 98 100 10 10 9.5 9 10 11 9.8 9 23.5 21.5 25 20.6 24 27 23.5 22.1 37 33 40 30 36 34 30 31 48 45 49 45.5 53 55 51 53 55 52 59 51 59 61 56 57 88 84 88 79 93 93 90 91 103 108 106 94 108 109 105 109 115 110 118 105 120 120 117 120 20.5 18.5 18 16 18 18 16 15 37 33 40 30 36 34 30 31 48 43 52 52 46 48 44 44 26.5 21.5 29 35 27 29 26 27 57.5 54.5 58 53 65 65 62 64 43 41 40 46 46 48 44 45 54 50 56 57 58 59 53 55 18 16 17 16 17.8 18 18.5 17 11.8 9.8 10.2 9.5 10.4 11 11 10 9.5 8.5 8.7 8 9 9.5 8.5 8.2 11 10.5 10 11 8.9 10.5 10.5 10.5 5 4.7 4 3.8 4 4 5.6 5.4 Lampiran 4 Data antropometri petani di Kecamatan Martapura Barat lanjutan Petani ke- 21 22 23 24 25 26 27 28 59 70 52 55 55 46 45 43 169 167 163 169 168 157 160 150 157 155 151 157 156 145 148 138 139 140.5 133 141 139 128 132 121 109 112 104 109 107 99 98 93 81 84 76 80 80 71 74 64 64 72.5 57 64 63.5 60 57 53 49.3 45 46 51 48 48 45 42 73.8 74 70 75 72 66 72 69 78.5 79 78 82 78 79 78 75 100.5 102 92 99 99 103 94 90 80.5 79.5 78 81 79 79 75 73 72 68.5 66 70 72 70 65 63 24.2 27.6 26 27 21.5 24 25 23 56 58 55 58 52.5 55 51 48 40 49 45 42 41 38 41 39 87 83.6 82 86 88 79 76 72 173.7 171 166 177 171 158 162 158 32 35.7 32 32 31 33.5 30 29 77.9 76.4 73 75 76 67 69 65 102 104 99 91 103 95 95 88 10.1 10.2 10.1 9.4 9.8 9.1 9.8 9.8 24.5 25.4 25.3 26 25 22 23 22.5 38 40.3 34 33 34 37 29 35 52 54.8 51 52 52 49 49 46 55.5 60 58 57 56 58 54 52 96.5 104 92 96 97 93 87 83 118 110 109 119 118 108 104 99 130.5 122 121 130 130 120 116 113 20 18.8 21 18 19 19 16 17 38 40.3 34 33 34 37 29 35 43.5 49 54 101 42 52 42 49 27.5 30.4 28 28 28 29 25 25 57 66 63 57 56 61 60 57 47.5 47.8 43 46 46 45 44 41 53 56 57 55 51 50 54 52 17 18.7 19 10 17 17.5 17.5 17 8.5 12 11.5 9.5 10 9.5 10 11 7.4 8.7 9 8.8 8.2 8.7 8.1 8.2 9.5 11 10 10 10.5 9.6 9.5 9.5 5.5 5.8 4.9 4.5 4.7 4.6 4.6 4.5 Lampiran 4 Data antropometri petani di Kecamatan Martapura Barat lanjutan Petani ke- 29 30 31 32 33 34 35 36 48 44 55 40.7 59 45 60 55 164 167 162 150 172 146 166 164 151 155 151 138 160 134 153.5 151.2 135 138 130 124 146 120 139.1 136.9 101 107 102 95.4 117 91.8 109.7 107.7 74 78 75 68.9 90.8 65.3 83.2 81.1 57 61 56 57.9 79.8 54.3 64 69.6 46 49 48 47.9 50 44.9 46.1 40.3 75 70 74 65.5 75.8 60.3 74.7 73 80 78 80 77 80.9 66.9 79.8 78 87 99 96 92.5 103 86.2 97 96.5 77 77 79 76.4 83 64.3 79.9 79.3 67 70 68 64.5 75.4 60.6 70 68.5 26 26 26.5 24.5 23.6 21.6 26.1 26.3 55 56 56.5 54 56.3 53 54.9 54.8 42 40 43 40 40 40 44.6 44.6 76 85 79 79 90 76.6 83.4 81.6 165 174 168 155 177.5 149.3 170.3 169.3 33 32 34 33.4 34 36.5 35.2 33.5 65 73 73 67.2 78.3 60.4 74.3 74 95 100 101 90.5 109.6 83.5 103.4 100.2 9.1 11.5 10.5 9.8 9.9 9.4 10.1 10.2 21.5 24.5 25.5 24 24 23.3 24.6 24 32 39 32 40 40.5 18.4 33.7 32.1 50 51 50 49 54 44.2 53.6 51 55 56 57 57.5 58.5 48 58 56.4 93 94 92 89.7 99.4 76.8 93.3 91 101 117 106 105.4 122 86.4 107.2 107 119 129 118 117 132.8 99.7 120.2 118.5 16.5 16 18 20.2 20.3 17.3 18.3 18 32 39 32 40 40.5 18.4 33.7 32.1 43 42 46 52 47 53.2 46.2 45.4 26 28 27 30.2 30.7 34.3 27.5 27.4 62 57 64 39.8 59.4 47.4 65 63.5 44 43 43 44.7 40.5 40.6 45.7 45.5 54 50 55 53 54 44.3 54.7 54.3 15 17 18.5 18 17 17.3 18.4 19 10 9 10 11 10.6 11 11.2 12 8.1 9 9 8.5 8.3 8.1 8.6 8.1 9.6 10 11 10.7 9.2 9.3 9.8 9.4 4.7 4.6 5.3 4.7 5.2 4.8 5.3 4.7 Lampiran 4 Data antropometri petani di Kecamatan Martapura Barat lanjutan Petani ke- 37 38 39 40 41 42 43 44 60 40 45 46.4 57.6 58.6 48 40.6 170 142 150 154.3 168.3 163.7 155 147.2 157.2 128 138 142 159 168 143 135 143.2 117 124 125 145 140 128.4 124 114.2 89 92 96 115 110 100.5 93 87.7 68.5 70 68 87 82 70.6 72 76.7 50 53 57 71 65 60.3 55 47.4 45.5 46 46 57 50 48.5 50 75 58.4 60 64 81 75 65 62.5 80 65.2 67.5 76 95 80 76.3 69 102 84.5 86.5 91 119 102.2 92.4 89 82 63.5 64.5 76 86 82 77.1 68.5 73 59 61 64 70 73 64.8 57 23.5 20.5 24 25 27 24 25.5 23 56.5 51 50 53 59 57 54 56 45 38 38 39 62 60 40.4 43 88.4 74.5 75.5 78 87 88 79.2 78 176 146.5 152.5 157.5 169 175 160.5 151 33.4 35 36 32.5 35 33 33 38 77.3 59 60.5 65 76 77 66 64 103 85 83 91 119 103 92.3 91 10.1 9 9.8 9.1 10.3 9.8 9.7 10 24 22.6 23.1 22.5 25.2 24.1 23.5 2.5 38 17.5 18.5 37.4 41.6 42.6 39.7 36.8 53 43.5 44.5 49 60 54 50.5 46 57 47.5 48.5 57 68 61 57.5 52 98 75.5 77.7 89 105 98 90.2 79 118 85.5 89.5 105 122 120.3 105.7 90 129 98.5 100 116 117 132 117 102 19 15 16.5 19 20 23 20.4 15 38 17.5 18.5 37.4 41.6 42.6 39.7 36.8 45.5 51 52.5 51 58 48 52.1 54 28.5 32 33.5 28 30 29 28.7 30 60 46.5 47.5 58 74 58 58.5 51 46 39 40.2 39 62 47 40.2 41.1 54 43.7 44.3 53 47 53 54 49 18 17 17 14 17 18 18.4 17 10.5 10.5 11 10 10.8 10 11.7 9 8 8.1 7.9 8.5 7.8 8 9.6 8.1 9.2 9.4 9.1 9.4 9.1 9.5 10.9 10.4 5.6 4.6 5.2 4.6 4.2 5.6 4.7 5.4 Lampiran 4 Data antropometri petani di Kecamatan Martapura Barat lanjutan Petani ke- 45 46 47 48 49 50 51 52 53.1 54.6 56.6 51.6 57.8 70 43.8 53.9 167.3 166.3 168.2 163.2 168 175 145.1 161.5 155 153 161.1 154.6 159.4 162.5 138.4 151.9 137 135 138 135 141 147.9 119.8 133 105 104 111 103 104 112 89.4 101 79 77 80 76 76.5 85.5 67 76 61.5 56.5 68 65.5 63 65.5 51 57.5 47 46 50 46 49 50.5 46 47.5 70 68 74 68 73.7 75 59 73 77.4 76 78 76 78.5 81 66 77.5 97 95 100 93 100.5 103 85 96 78 75 80 81.5 80.2 83 64.5 78.5 71 68 71 75 71 73 60 68 27.8 27 23 24 24.5 24.2 21 26.5 59.3 59 55 55 55 57.7 52 55 38.1 36 59 44 44.6 43 38.5 44 87 85 86 83 85 90 75 80 168 166 174 166 172.3 180 149 165 29 26 32 33 32.4 35 35.5 32 75 74 77 72.5 75 79 59.5 72 101 100 101 98 102 105 85.5 98 11.2 11.1 12 11.3 9.5 10.2 9.6 9.8 23.5 20.5 22.4 25.5 24.1 25 23.2 23.4 38.2 39.1 41.2 37 32.5 36.7 18.9 31.1 51 48 53 54 51.4 54 44 52 57 54 60 58 56 58 48 57 96 95 97 94 94 102 76 90.8 116 114 119 107 115 122 89 106 128 127 131 121 128 133 90 118 18 16 21.8 17 18.4 20.2 17.8 17.8 38.2 39.1 41.2 37 32.5 36.7 18.9 31.1 41 40 47 45 45 47.5 51.5 44 25 23 28 26 28 31 32.5 26 54 53 57 64 63 60 47 62 44 45 45 47 45 50 39 44 52 51 51 56 50 54 44 53.2 18.6 18.4 18 17.5 17.5 18.5 17 18.5 10 10 11 10 10 11 10 11 8.1 7.7 7.8 8.2 8.3 8.1 8.1 8.1 9.2 9 8.5 9.4 10.5 9.4 8.4 9.6 4.9 5.6 5.1 5.6 5.4 4.9 4.9 5.8 Lampiran 4 Data antropometri petani di Kecamatan Martapura Barat lanjutan Petani ke- 53 54 55 56 57 58 59 60 45.6 60.2 45 58 60 53 45 70 145 173.3 154 167 170 162 150 175 134.3 164.1 142 154.5 157.5 151.5 138 162.5 118 146 125 140 140.5 133.6 124 147.9 90 118 96 108 110 101.9 92 112 69.5 91 68 80 82.5 77 70 85.5 52 80 57 60.5 62.5 58 53 65.5 46 49 46 48.7 50 47 46 50.5 58 76 65 73.5 75 72.4 61 75 65.9 81 77 78.5 80 77.5 68 81 84 103 91.9 96.4 100 97 87 103 63.5 83 77 79.5 79.5 79 64 83 59 75.4 65 68.5 68.7 68 50.5 73 20.5 23.6 25 26.5 26 26.5 24.7 24.2 51 56.3 53 55.5 55 55 51.7 59 38 40 39 44.6 44.5 44 39.5 43 76.5 80 79 82 89.5 80 75 90 149.5 178 158 172 175 165 154 180 35 34 33 33.4 33.5 32 35.5 35 59 78 66.5 73.5 74 72 60 79 86 109 92 99.7 99.7 98 82.5 105 9.4 10.2 9.5 9.9 10 9.8 10 10 22.5 24.6 23 24 24 23 23 25 28.2 39.8 39 34.5 32 31.7 18 36 43 54 50 52 50 52 44 54 47 58.5 58 57.7 56.5 57 48 58 75 99.4 90 92.5 94 91 77 102 85 122.5 106 106.5 109 105 89.5 122 98 132.8 117 119 122 119 99.8 133 17.7 24.4 20 17.5 17.5 17 16 20 28.2 39.8 39 34.5 32 31.7 18 36 51 47 52 45.5 46.4 44 51.5 47.5 32 31 28.5 26.8 27.7 26 33 31 46.5 59.5 59 63.5 63.5 62 48 60 39 40 39 45.5 44.7 44.5 40 50 44 54 53.5 53.5 53.2 53 44 54 17 17 17 18.5 18.5 18.5 17 18.5 10.5 10.6 10 11 11 11 11 11 8 9.2 9 8.5 9 8.5 8.5 9 9.2 10.4 10 10.5 11 10.5 11 10.5 4.9 5.7 3.7 4 4 3.8 5 4.3 Lampiran 4 Data antropometri petani di Kecamatan Martapura Barat lanjutan Mean Standar Deviasi Persentil ke-5 Persentil ke-50 Persentil ke-95 51.27 7.92 38.28 51.27 64.25 160.37 8.68 146.14 160.37 174.61 148.695 9.45 133.19 146.35 164.20 132.72 8.17 119.32 132.72 146.13 103.42 7.63 90.90 101.84 115.93 77.46 8.63 63.31 75.98 91.61 62.01 8.96 47.31 60.60 76.70 47.98 3.57 42.14 47.30 53.83 69.62 5.87 59.99 68.57 79.25 77.16 5.63 67.93 75.87 86.39 95.61 6.90 84.29 95.61 106.93 76.68 5.71 67.32 75.52 86.05 66.91 5.28 58.25 65.90 75.58 24.68 2.05 21.31 24.68 28.05 54.72 2.89 49.98 54.72 59.45 42.83 5.69 33.50 42.16 52.15 81.44 4.55 73.98 80.26 88.90 164.43 8.77 150.05 161.94 178.81 33.57 3.28 28.19 33.15 38.96 70.35 5.97 60.57 69.33 80.14 96.45 8.46 82.58 95.03 110.32 9.97 0.69 8.84 9.82 11.10 23.10 3.10 18.02 22.79 28.18 33.49 6.33 23.11 33.01 43.87 50.26 3.90 37.37 51.15 64.92 55.91 4.24 48.96 55.09 62.87 90.25 7.86 77.36 89.16 103.14 106.59 10.20 89.87 105.07 123.32 117.77 10.25 100.97 116.04 134.58 18.14 2.00 14.87 17.92 21.42 33.49 6.33 23.11 33.01 43.87 49.68 10.35 32.71 49.18 66.66 28.58 3.09 23.52 28.27 33.65 58.47 6.64 47.59 57.52 69.36 44.25 4.12 37.49 43.67 51.02 52.25 3.94 45.79 51.48 58.72 17.32 1.60 14.70 17.07 19.95 10.35 0.79 9.05 10.23 11.65 8.48 0.54 7.59 8.48 9.37 10.01 0.84 8.63 9.88 11.39 4.75 0.60 3.77 4.75 5.73 Lampiran 5 Jenis dan dimensi tajak di Kecamatan Martapura Barat Parameter Pengukuran Petani ke- 1 2 3 4 5 6 Jenis Tajak surung surung bedandan surung bedandan bedandan Berat total tajak kg 2.3 2.6 2.6 3 2.7 2.5 Panjang hulugagang cm 32 30 36 36 38 36 Diameter hulugagang cm 3.54 4.3 3.8 4.12 5.3 4.3 Panjang tangkai cm 78.5 73.2 76.8 75.2 74 72.6 Panjang tangkai sd gagang cm 46.5 43.2 40.8 39.2 36 36.6 Panjang mata cm 52 52 50 51 51 50 Lebar mata cm 8 8 8 8 8 8 Sudut kemiringan tangkai ° 81 82 81 81 81 81 Lampiran 5 Jenis dan dimensi tajak di Kecamatan Martapura Barat lanjutan 7 8 9 10 11 12 13 14 15 bedandan bedandan bedandan bedandan bedandan bedandan bedandan bedandan bedandan 2.61 2.3 3 2.6 2.7 2.9 2.45 2.8 2.67 38 36 38 2.7 37 36 38 36 32 4.3 4.26 4.45 4.3 4.3 4.2 4.1 4.2 4.4 77.2 74 71 66.3 69.3 69.9 70.2 74.9 69 39.2 38 33 63.6 32.3 33.9 32.2 38.9 37 52 52 52 52 50 52 50 51 51 8 8 8 8 8 7 7 8 8.5 81 81 82 81 81 81 81 82 85 Lampiran 5 Jenis dan dimensi tajak di Kecamatan Martapura Barat lanjutan 16 17 18 19 20 21 22 23 24 surung bedanda n bedanda n bedanda n surung bedanda n bedanda n surung bedanda n 2.8 2.7 2.7 3 2.6 2.7 3 2.8 2.7 30 30 31 32 32 33 33 31 30.5 4.5 4.5 4.35 4.3 4.3 3.9 4.1 4.33 4.15 71.3 77.9 75.3 70.1 72.4 64.9 70.8 69.3 69.1 41.3 47.9 44.3 38.1 40.4 31.9 37.8 38.3 38.6 49 50.5 50 53 53 52 52 50 52 7.5 8 8 8 8 8 8.5 8 8 85 80 80 82 82 61 81 85 80 Lampiran 5 Jenis dan dimensi tajak di Kecamatan Martapura Barat lanjutan 25 26 27 28 29 30 31 32 33 surung surung surung surung surung surung surung surung bedandan 2.6 2.5 2.4 2.7 2.6 2.3 2.67 2.76 2.71 31 32 33.5 28 31 30 34 33 32 4.3 4.2 4.3 4.15 3.9 3.95 4.5 4.34 4.42 77.7 77.4 75.3 76.3 75.7 75.6 78.6 77.4 78 46.7 45.4 41.8 48.3 44.7 45.6 44.6 44.4 46 52.5 52 52.5 51 53 52 53.5 52 54 8 8 8 7 9 8 9 8 9 80 85 85 82 81 83 80 80 81 Lampiran 5 Jenis dan dimensi tajak di Kecamatan Martapura Barat lanjutan 34 35 36 37 38 39 40 41 42 surung bedanda n bedanda n bedanda n bedanda n bedanda n bedanda n bedanda n bedanda n 2.56 2.65 2.7 2.61 3 2.72 2.65 2.73 2.8 32 34 32 33 32.5 33 32.5 3.3 32.5 4.4 4.9 4.6 5.2 4.6 4.55 4.8 4.78 5 75.6 77.2 74.5 75.6 76.3 75 75.3 79.3 77.3 43.6 43.2 42.5 42.6 43.8 42 42.8 76 44.8 52 53 53 52 53 52 52 52 53 8 8 9 8 7 8.5 8 8 7.5 82 81 82 81 85 85 85 85 85 Lampiran 5 Jenis dan dimensi tajak di Kecamatan Martapura Barat lanjutan 43 44 45 46 47 48 49 50 51 bedanda n bedanda n Bedanda n surung bedanda n bedanda n bedanda n surung bedanda n 2.74 2.59 2.73 2.81 2.34 2.7 2.66 2.7 2.7 33 30 35 30 32 33 29.5 37 34.5 4.5 4.5 4.45 5 5.1 4.6 4.6 4.56 4.51 75.3 75.8 76 75.5 77.8 76.6 75.4 75.6 76.6 42.3 45.8 41 45.5 45.8 43.6 45.9 38.6 42.1 53.5 52 50 48 52 51 52 53 50 7.5 7.5 8.5 8.5 9 7 7.5 9.5 9 85 85 85 85 82 81 85 85 85 Lampiran 5 Jenis dan dimensi tajak di Kecamatan Martapura Barat lanjutan 52 53 54 55 56 57 58 59 60 bedandan surung bedandan surung surung surung surung surung surung 2.66 2.6 2.73 2.69 2.71 2.65 2.72 2.68 2.73 34 35 35.5 35 33.4 33.6 33 34 35.1 4.4 4.5 5.2 4.55 4.4 4.5 4.6 4.3 5.2 71.3 70.9 78.9 74.3 76.5 77 75.3 71.1 79.8 37.3 35.9 43.4 39.3 43.1 43.4 42.3 37.1 44.7 47 50 48 53 51 53 52 37.1 44.7 9 9 9.5 9 7.5 7.5 7.5 8.1 7.9 85 85 85 85 80 80 84.5 83.5 84 Lampiran 5 Jenis dan dimensi tajak di Kecamatan Martapura Barat lanjutan Jenis Tajak Mean Standar Deviasi Persentil ke-5 Persentil ke-50 Persentil ke-95 Berat total tajak kg 2.68 0.16 2.41 2.64 2.94 Panjang hulugagang cm 32.27 5.98 22.47 31.80 42.07 Diameter hulugagang cm 4.44 0.35 3.87 4.40 5.02 Panjang tangkai cm 74.52 3.31 69.08 74.52 79.95 Panjang tangkai sd gagang cm 42.25 6.67 31.31 41.58 53.19 Panjang mata cm 51.19 2.49 47.10 50.36 55.27 Lebar mata cm 8.09 0.60 7.11 7.97 9.08 Sudut kemiringan tangkai ° 82.27 3.42 76.67 80.98 87.87 Lampiran 6 Hasil pengukuran denyut jantung KST subjek P1 82 82 109 76 85 103 88 84 126 82 81 108 76 88 104 83 83 126 82 79 109 80 93 107 81 81 126 81 79 109 83 96 109 84 77 127 82 81 108 86 88 109 87 78 127 83 81 108 89 80 110 89 80 124 83 81 109 82 80 110 88 90 124 86 83 108 80 85 109 86 99 125 85 83 108 80 89 109 85 104 125 85 82 109 80 88 109 85 104 126 85 82 108 81 85 111 87 106 126 80 81 108 82 84 112 89 109 126 77 81 109 80 84 113 89 111 126 77 84 108 81 84 114 86 113 126 78 83 108 83 85 114 84 115 125 78 83 109 85 84 113 83 116 125 79 84 109 86 82 113 83 117 126 79 86 109 83 81 113 83 118 124 80 83 110 81 82 114 85 119 124 81 82 108 84 82 115 85 118 115 83 83 109 85 84 115 90 119 107 84 81 112 89 84 114 91 120 102 89 81 111 88 85 115 87 119 99 85 83 110 85 85 116 84 120 92 81 81 110 79 86 116 80 121 90 82 80 108 77 86 116 77 122 86 80 79 106 80 85 114 77 121 85 79 78 108 80 86 117 79 123 85 80 84 108 88 91 118 79 124 85 81 93 104 90 93 115 80 123 84 80 101 93 93 91 116 81 124 84 79 100 87 89 85 116 82 125 82 79 100 85 85 80 116 82 125 81 78 101 91 83 80 115 81 125 80 77 104 92 82 79 114 82 124 79 77 104 91 83 80 118 83 124 79 78 104 86 86 82 115 84 125 79 79 105 81 87 89 113 83 125 79 79 107 79 84 98 108 84 125 80 81 109 75 84 105 96 86 126 81 Lampiran 7 Hasil pengukuran denyut jantung KST subjek P2 78 79 107 86 104 87 85 123 78 79 107 85 105 87 83 122 81 79 107 85 106 87 81 120 83 79 106 86 107 86 83 119 85 80 106 86 107 84 89 115 85 80 107 85 108 85 93 113 83 80 108 86 108 87 94 110 84 81 108 86 109 88 95 107 84 80 108 86 110 87 96 106 89 79 107 86 110 86 99 103 90 80 104 83 111 85 101 105 90 83 103 85 112 85 104 104 86 89 101 85 112 86 106 101 83 94 100 86 112 88 108 99 81 93 100 85 113 88 109 99 81 92 98 84 114 85 110 100 82 92 97 83 114 85 111 101 81 91 98 82 115 84 112 98 79 91 95 80 115 83 112 97 79 92 92 80 116 83 112 94 80 95 92 80 116 84 113 94 80 97 95 79 115 81 113 92 79 97 96 79 115 80 115 90 80 99 93 78 114 81 116 89 82 100 92 81 114 81 117 88 85 102 92 82 114 80 118 89 88 103 91 80 113 80 119 90 86 102 92 79 109 82 120 89 82 102 90 83 108 83 121 87 81 103 89 86 107 83 121 87 79 103 88 89 105 83 121 90 77 104 87 90 105 84 120 89 78 105 85 92 102 85 121 88 79 106 87 93 101 85 121 88 79 107 91 94 98 84 122 88 77 106 90 96 95 85 123 90 78 106 90 98 91 85 124 90 78 105 88 100 89 83 124 87 76 105 87 102 89 82 124 86 78 106 86 104 89 82 124 87 Lampiran 8 Hasil pengukuran denyut jantung KST subjek P3 88 102 84 90 113 94 97 107 125 98 107 128 97 101 88 105 85 89 118 95 93 104 120 98 112 128 102 96 88 104 91 90 118 95 91 102 117 96 106 129 101 96 84 101 91 89 117 96 94 96 113 99 101 130 100 98 81 100 93 91 114 96 96 91 110 102 102 131 100 97 83 90 92 92 114 96 93 95 110 102 102 131 102 100 81 85 94 91 115 100 90 100 107 98 101 132 101 97 83 84 95 98 117 98 84 106 106 95 99 133 102 96 84 85 90 91 116 95 92 111 104 94 102 134 97 97 87 86 88 88 115 94 92 115 102 95 102 135 97 97 90 89 88 88 115 92 94 116 99 97 104 136 98 97 91 89 91 86 115 92 95 114 97 96 102 136 100 94 96 90 91 85 112 97 97 118 100 99 105 139 101 95 94 88 91 88 110 104 94 118 97 98 106 137 100 97 93 89 93 91 118 107 94 117 96 98 106 134 92 99 96 88 91 93 116 111 96 116 95 97 110 130 96 100 93 88 93 93 109 111 97 115 97 94 112 130 102 108 92 91 92 86 105 99 96 115 97 97 100 130 101 104 91 93 96 83 109 86 92 115 99 103 84 132 100 102 88 96 91 85 106 90 93 114 97 102 88 128 100 98 87 94 90 93 103 95 95 113 98 101 97 126 99 98 89 91 87 94 102 102 95 114 98 100 102 127 100 100 89 87 89 98 98 106 96 115 99 99 103 118 102 100 88 86 89 104 97 108 95 117 98 99 107 115 101 102 84 87 91 107 98 106 96 118 99 98 109 118 99 99 85 89 91 105 100 103 98 118 97 97 113 112 101 100 87 91 91 105 99 98 98 119 99 100 115 114 101 99 87 86 90 107 97 99 99 119 96 104 116 109 103 95 88 90 92 109 98 99 96 118 96 104 120 106 100 96 90 89 95 110 97 98 91 118 96 103 123 109 100 97 91 87 94 110 98 98 92 118 96 101 124 110 97 97 96 91 94 112 99 96 91 120 97 97 124 110 97 96 95 91 90 113 99 97 93 120 98 99 125 107 95 98 91 91 88 114 96 96 93 120 100 96 125 107 94 96 86 91 89 114 100 93 94 121 99 99 125 109 94 85 89 96 118 100 96 98 121 97 97 127 109 97 90 90 95 122 98 94 97 122 96 95 128 108 97 89 88 96 119 95 95 95 122 96 96 126 104 99 89 88 93 115 95 97 95 122 96 93 126 106 100 87 87 94 113 96 97 93 122 96 95 127 107 101 85 88 89 114 95 98 96 122 96 93 128 105 98 85 88 90 112 96 97 100 123 94 94 127 100 100 90 88 93 112 95 96 104 121 95 94 126 105 102 94 87 91 112 101 94 103 121 98 96 127 102 102 99 85 91 112 96 97 107 127 98 101 127 97 104 Lampiran 9 Hasil pengukuran denyut jantung KST subjek P4 84 115 91 84 125 87 87 135 92 92 82 115 87 84 127 86 87 135 92 93 83 117 83 82 126 87 87 136 94 92 83 117 83 84 126 87 87 135 93 90 82 118 83 86 126 86 88 136 91 87 83 116 86 84 128 88 88 136 93 85 83 116 85 83 128 88 87 136 91 86 81 117 83 87 127 94 88 137 90 90 80 117 83 84 125 95 89 136 86 89 86 118 82 78 120 92 90 138 85 89 86 119 83 81 113 90 91 141 86 89 83 118 83 82 110 88 92 142 86 87 85 119 81 82 106 90 91 143 84 86 83 118 81 82 103 91 90 143 90 86 82 116 82 83 99 90 92 143 90 87 82 114 79 90 99 91 87 143 90 88 83 116 78 96 95 91 88 144 90 91 83 115 81 99 92 92 90 145 88 90 86 114 83 102 90 91 90 147 89 90 86 115 85 106 88 91 91 147 88 88 84 111 85 111 90 90 90 148 88 86 83 107 87 114 88 89 92 148 86 86 83 103 89 117 88 87 91 148 86 89 84 100 89 118 86 88 95 147 83 88 83 93 89 121 83 90 94 146 85 90 83 93 87 122 87 91 92 145 85 91 87 94 86 123 87 90 91 145 88 90 94 94 87 124 88 90 90 146 88 90 101 88 85 124 88 92 89 144 86 87 107 81 86 124 86 89 87 140 87 86 107 81 86 123 86 89 87 138 88 86 108 82 84 124 86 88 87 129 87 86 108 82 82 125 87 89 87 120 88 85 108 82 84 125 91 88 88 114 91 86 108 82 84 125 90 88 93 112 92 86 108 81 82 128 89 86 95 103 91 86 108 80 84 130 87 88 109 100 89 89 109 82 86 130 86 87 115 98 88 89 111 83 85 129 86 89 119 99 87 89 111 85 88 127 88 89 126 98 88 89 110 86 86 126 87 88 130 97 88 88 113 88 85 124 88 88 132 93 87 88 114 89 84 123 87 88 131 94 88 89 114 92 84 123 87 87 133 91 88 87 115 93 86 124 88 89 134 93 88 88 Lampiran 10 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P1 81 79 108 98 147 162 116 93 94 120 95 88 81 76 103 102 148 158 115 92 93 120 91 87 79 71 99 104 148 156 108 92 93 120 91 89 81 72 98 102 148 154 109 92 92 120 90 90 81 73 98 104 148 153 111 92 92 120 88 89 81 78 102 108 149 156 111 92 91 121 88 93 77 77 93 112 150 153 111 99 91 121 88 91 76 76 87 110 150 153 111 106 90 115 88 90 78 75 84 110 150 151 111 106 90 113 85 89 80 75 78 110 149 149 98 106 90 110 87 85 76 81 74 110 147 143 98 106 90 103 87 85 76 81 74 110 149 140 98 106 99 101 90 85 78 84 74 114 150 139 98 106 98 97 88 86 79 98 76 112 150 138 98 103 94 95 88 85 81 103 78 114 152 134 96 103 92 91 88 85 78 104 79 115 152 135 95 103 92 91 88 86 77 99 81 113 152 135 92 100 100 89 88 84 77 100 80 114 153 135 93 98 105 89 87 84 81 102 79 116 155 133 92 98 110 89 83 94 82 103 79 113 156 133 91 98 110 89 87 89 80 105 78 114 156 131 88 98 109 89 86 87 76 110 77 116 156 131 90 99 115 94 85 85 76 109 75 116 155 130 89 99 120 94 88 95 77 108 75 116 155 131 90 99 120 94 85 104 77 113 75 119 156 130 91 94 119 88 87 103 75 112 75 119 157 130 91 95 117 88 86 103 76 111 75 118 157 127 91 95 118 88 84 103 76 111 75 117 158 124 91 97 119 87 92 103 76 108 74 116 159 125 91 97 119 88 91 109 83 112 74 116 159 122 98 102 119 88 88 105 82 113 79 122 159 123 98 102 121 88 85 106 80 113 83 124 160 125 98 98 118 89 85 106 77 113 84 125 161 120 104 98 115 87 82 110 77 110 83 129 162 117 104 96 116 89 84 110 77 108 85 127 163 120 104 97 115 91 86 114 88 108 83 134 162 124 93 98 117 91 86 114 87 110 78 136 162 125 94 100 117 87 84 117 74 113 79 136 162 124 94 105 119 84 86 115 74 112 81 139 162 124 94 97 120 87 86 115 74 111 82 141 162 125 94 97 118 89 89 119 74 111 80 141 162 126 94 100 116 90 85 122 77 109 79 141 160 127 94 100 116 90 85 119 78 109 78 140 160 126 92 100 116 90 83 115 78 107 76 142 161 126 90 99 116 91 86 113 77 110 78 142 161 126 90 96 116 91 83 111 76 109 75 143 161 122 90 96 122 93 84 111 70 110 74 144 164 118 90 96 122 93 84 110 71 108 78 144 164 121 94 95 118 92 85 113 81 110 81 144 163 119 94 95 115 91 87 116 81 108 87 147 163 117 94 94 115 94 87 120 Lampiran 10 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P1 lanjutan 124 159 149 110 100 125 102 95 155 166 174 146 120 163 148 110 99 122 105 98 156 166 174 140 121 164 149 110 98 125 105 99 153 168 174 135 120 161 147 110 98 124 107 101 153 170 175 135 121 160 147 105 105 125 104 103 152 170 175 122 121 160 140 104 103 125 107 109 152 170 176 123 121 160 141 104 103 123 108 116 155 170 175 126 124 163 140 104 99 123 108 115 147 170 173 125 134 163 142 104 99 123 105 118 152 170 173 125 134 163 140 104 97 124 105 122 156 170 170 122 134 163 141 99 96 124 105 120 157 170 168 124 134 162 140 99 95 124 97 123 160 170 166 121 134 162 140 99 93 125 99 123 160 170 165 121 138 163 137 99 95 123 102 123 158 170 159 125 138 164 140 99 93 123 102 124 162 170 156 124 138 164 140 99 96 121 103 125 162 170 154 125 139 168 140 99 97 125 106 127 161 171 153 125 139 168 140 99 99 125 103 126 162 171 151 123 140 168 133 99 98 124 102 126 162 171 151 127 144 167 145 99 100 121 101 133 163 171 146 126 144 167 146 99 100 122 99 134 163 171 147 126 144 168 147 99 100 122 99 132 163 171 146 123 144 165 146 99 99 124 101 133 163 171 149 120 144 165 144 108 100 119 104 131 163 171 144 119 144 165 145 100 103 113 104 131 163 173 146 119 144 165 144 103 101 113 103 133 160 173 146 119 150 165 141 105 104 110 102 128 160 173 145 117 151 171 137 106 108 106 103 128 165 180 146 118 146 170 132 106 114 104 100 127 164 180 146 118 147 167 126 106 114 106 101 126 164 174 143 116 151 169 120 103 109 106 101 127 164 177 141 119 151 170 118 102 112 106 100 129 164 177 140 117 150 170 122 102 114 106 100 129 167 177 140 118 153 170 114 105 109 103 104 129 166 177 137 117 153 172 113 105 110 102 99 129 167 177 130 117 155 171 115 107 111 102 99 130 164 177 134 115 156 170 109 107 113 102 99 131 164 177 133 116 155 170 110 107 116 103 99 129 168 177 135 116 156 171 110 107 116 101 101 128 168 177 137 117 154 175 108 107 119 101 101 128 168 177 141 117 154 171 107 103 120 101 103 143 168 176 141 115 154 170 108 99 122 101 101 144 168 176 140 110 158 168 106 99 123 101 101 145 166 176 142 120 158 166 106 101 123 106 99 148 166 175 146 118 158 165 102 99 124 107 97 148 167 175 148 118 158 163 102 102 123 107 96 148 167 175 149 110 160 163 102 99 119 107 97 148 168 175 150 110 161 163 103 98 119 106 95 151 168 174 150 110 159 160 101 98 126 106 93 151 167 174 148 110 159 159 101 97 125 103 98 155 165 174 148 110 Lampiran 11 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P2 81 79 108 98 147 162 116 93 94 120 95 88 81 76 103 102 148 158 115 92 93 120 91 87 79 71 99 104 148 156 108 92 93 120 91 89 81 72 98 102 148 154 109 92 92 120 90 90 81 73 98 104 148 153 111 92 92 120 88 89 81 78 102 108 149 156 111 92 91 121 88 93 77 77 93 112 150 153 111 99 91 121 88 91 76 76 87 110 150 153 111 106 90 115 88 90 78 75 84 110 150 151 111 106 90 113 85 89 80 75 78 110 149 149 98 106 90 110 87 85 76 81 74 110 147 143 98 106 90 103 87 85 76 81 74 110 149 140 98 106 99 101 90 85 78 84 74 114 150 139 98 106 98 97 88 86 79 98 76 112 150 138 98 103 94 95 88 85 81 103 78 114 152 134 96 103 92 91 88 85 78 104 79 115 152 135 95 103 92 91 88 86 77 99 81 113 152 135 92 100 100 89 88 84 77 100 80 114 153 135 93 98 105 89 87 84 81 102 79 116 155 133 92 98 110 89 83 94 82 103 79 113 156 133 91 98 110 89 87 89 80 105 78 114 156 131 88 98 109 89 86 87 76 110 77 116 156 131 90 99 115 94 85 85 76 109 75 116 155 130 89 99 120 94 88 95 77 108 75 116 155 131 90 99 120 94 85 104 77 113 75 119 156 130 91 94 119 88 87 103 75 112 75 119 157 130 91 95 117 88 86 103 76 111 75 118 157 127 91 95 118 88 84 103 76 111 75 117 158 124 91 97 119 87 92 103 76 108 74 116 159 125 91 97 119 88 91 109 83 112 74 116 159 122 98 102 119 88 88 105 82 113 79 122 159 123 98 102 121 88 85 106 80 113 83 124 160 125 98 98 118 89 85 106 77 113 84 125 161 120 104 98 115 87 82 110 77 110 83 129 162 117 104 96 116 89 84 110 77 108 85 127 163 120 104 97 115 91 86 114 88 108 83 134 162 124 93 98 117 91 86 114 87 110 78 136 162 125 94 100 117 87 84 117 74 113 79 136 162 124 94 105 119 84 86 115 73 112 81 139 162 124 94 97 120 87 86 115 74 111 82 141 162 125 94 97 118 89 89 119 74 111 80 141 162 126 94 100 116 90 85 122 77 109 79 141 160 127 94 100 116 90 85 119 78 109 78 140 160 126 92 100 116 90 83 115 78 107 76 142 161 126 90 99 116 91 86 113 77 110 78 142 161 126 90 96 116 91 83 111 76 109 75 143 161 122 90 96 122 93 84 111 70 110 74 144 164 118 90 96 122 93 84 110 71 108 78 144 164 121 94 95 118 92 85 113 81 110 81 144 163 119 94 95 115 91 87 116 81 108 87 147 163 117 94 94 115 94 87 120 Lampiran 11 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P2 lanjutan 124 159 149 110 100 125 102 95 155 166 174 146 120 163 148 110 99 122 105 98 156 166 174 140 121 164 149 110 98 125 105 99 153 168 174 135 120 161 147 110 98 124 107 101 153 170 175 135 121 160 147 105 105 125 104 103 152 170 175 122 121 160 140 104 103 125 107 109 152 170 176 123 121 160 141 104 103 123 108 116 155 170 175 126 124 163 140 104 99 123 108 115 147 170 173 125 134 163 142 104 99 123 105 118 152 170 173 125 134 163 140 104 97 124 105 122 156 170 170 122 134 163 141 99 96 124 105 120 157 170 168 124 134 162 140 99 95 124 97 123 160 170 166 121 134 162 140 99 93 125 99 123 160 170 165 121 138 163 137 99 95 123 102 123 158 170 159 125 138 164 140 99 93 123 102 124 162 170 156 124 138 164 140 99 96 121 103 125 162 170 154 125 139 168 140 99 97 125 106 127 161 171 153 125 139 168 140 99 99 125 103 126 162 171 151 123 140 168 133 99 98 124 102 126 162 171 151 127 144 167 145 99 100 121 101 133 163 171 146 126 144 167 146 99 100 122 99 134 163 171 147 126 144 168 147 99 100 122 99 132 163 171 146 123 144 165 146 99 99 124 101 133 163 171 149 120 144 165 144 108 100 119 104 131 163 171 144 119 144 165 145 100 103 113 104 131 163 173 146 119 144 165 144 103 101 113 103 133 160 173 146 119 150 165 141 105 104 110 102 128 160 173 145 117 151 171 137 106 108 106 103 128 165 180 146 118 146 170 132 106 114 104 100 127 164 180 146 118 147 167 126 106 114 106 101 126 164 174 143 116 151 169 120 103 109 106 101 127 164 177 141 119 151 170 118 102 112 106 100 129 164 177 140 117 150 170 122 102 114 106 100 129 167 177 140 118 153 170 114 105 109 103 104 129 166 177 137 117 153 172 113 105 110 102 99 129 167 177 130 117 155 171 115 107 111 102 99 130 164 177 134 115 156 170 109 107 113 102 99 131 164 177 133 116 155 170 110 107 116 103 99 129 168 177 135 116 156 171 110 107 116 101 101 128 168 177 137 117 154 175 108 107 119 101 101 128 168 177 141 117 154 171 107 103 120 101 103 143 168 176 141 115 154 170 108 99 122 101 101 144 168 176 140 110 158 168 106 99 123 101 101 145 166 176 142 120 158 166 106 101 123 106 99 148 166 175 146 118 158 165 102 99 124 107 97 148 167 175 148 118 158 163 102 102 123 107 96 148 167 175 149 110 160 163 102 99 119 107 97 148 168 175 150 110 161 163 103 98 119 106 95 151 168 174 150 110 159 160 101 98 126 106 93 151 167 174 148 110 159 159 101 97 125 103 98 155 165 174 148 110 Lampiran 11 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P2 lanjutan 110 108 131 104 122 164 175 146 111 117 121 96 90 110 110 132 109 125 165 175 146 112 111 121 93 92 110 110 127 108 127 165 175 146 107 114 120 92 92 110 110 128 109 128 165 176 142 108 114 119 93 89 118 110 127 107 129 162 177 144 109 114 119 93 87 116 102 128 108 126 163 177 145 107 114 121 97 88 113 103 133 108 128 164 176 145 105 122 121 97 88 113 103 132 107 129 165 176 147 106 122 125 97 88 113 111 128 110 128 165 176 148 106 113 122 99 89 113 110 128 111 121 165 176 148 105 114 121 93 97 113 110 131 109 120 166 176 148 105 113 122 97 93 113 110 130 107 122 163 176 147 102 108 120 96 96 112 110 130 108 127 164 176 147 106 107 123 96 97 112 110 132 109 130 165 176 146 105 105 122 96 98 109 109 128 111 127 166 176 143 105 108 121 95 94 106 109 129 111 124 166 176 143 105 106 119 94 89 106 109 129 111 128 164 175 141 105 106 117 96 87 106 113 130 113 133 166 177 137 105 108 114 95 88 106 113 131 113 133 167 177 134 110 106 111 97 89 106 113 129 105 133 168 177 126 110 106 108 96 88 106 113 129 105 132 169 176 126 109 106 112 97 91 106 113 119 102 131 169 176 127 110 118 106 96 89 106 112 117 112 134 169 175 123 103 115 102 100 88 106 112 117 106 133 169 176 127 103 115 100 100 89 106 112 111 109 133 171 176 132 97 115 100 101 86 110 112 114 108 135 170 175 136 107 110 107 101 86 110 112 113 110 141 171 175 128 109 111 105 100 88 110 109 113 102 144 171 176 119 109 113 105 97 89 110 109 113 103 145 172 177 123 109 109 108 96 90 110 111 113 101 149 172 176 125 101 112 107 92 88 110 109 112 98 150 171 173 128 105 110 102 94 88 120 111 106 116 150 172 172 128 107 114 102 95 88 120 111 106 113 151 172 171 131 102 116 100 94 86 114 111 106 110 154 173 170 129 98 118 97 95 86 112 127 111 106 155 174 169 130 99 120 97 95 86 110 127 109 107 157 174 168 125 99 121 97 96 123 129 108 104 157 174 167 126 99 120 97 96 110 129 108 98 157 175 166 125 101 117 96 98 120 133 108 101 159 174 164 121 101 119 97 96 120 133 108 110 160 175 160 118 101 118 98 96 120 129 108 112 161 175 157 114 92 120 99 96 120 130 108 112 162 175 157 112 96 119 99 96 111 126 109 115 161 175 156 113 100 121 104 96 111 129 109 120 161 175 155 118 100 121 103 100 111 133 111 121 158 175 154 118 100 122 101 98 115 131 110 123 162 176 153 120 100 125 100 93 115 132 107 124 162 175 151 111 98 123 97 96 114 130 105 119 163 175 149 111 100 124 97 96 108 128 104 118 160 175 146 108 104 120 96 93 108 128 104 118 163 175 145 109 113 120 95 92 Lampiran 12 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P3 79 88 98 104 108 163 171 164 118 107 108 100 95 79 92 102 104 108 161 168 164 115 107 108 100 99 89 94 97 103 104 162 168 163 117 112 104 101 103 96 92 93 102 105 162 168 162 118 114 103 102 104 103 89 92 103 107 162 174 162 119 108 103 99 103 107 83 93 104 108 163 174 161 119 106 109 102 102 100 81 89 106 110 163 174 160 121 108 102 101 102 93 84 87 106 110 163 174 159 118 112 100 102 102 91 90 83 99 109 162 174 159 112 114 101 104 101 89 89 84 97 111 161 174 158 110 112 103 104 105 90 91 82 90 113 162 174 157 111 109 107 109 106 89 89 83 89 120 164 174 157 110 108 106 107 103 87 87 87 90 119 164 174 156 109 107 105 105 99 88 86 85 93 119 164 174 156 110 105 102 107 97 88 87 82 93 117 163 174 156 107 106 98 110 102 89 88 79 92 115 164 174 156 108 109 100 106 103 87 88 81 90 115 165 174 149 112 111 103 109 101 91 87 81 89 119 166 174 149 114 108 108 104 102 85 89 79 95 119 166 174 149 113 107 104 105 101 84 92 78 93 123 165 174 149 113 106 103 104 101 87 92 85 90 125 165 174 149 111 108 101 103 100 88 92 85 84 125 165 174 151 111 107 99 106 100 86 92 88 81 135 165 174 151 112 106 100 105 101 87 93 90 81 135 164 174 151 112 106 100 110 104 91 95 92 81 142 161 174 151 110 109 102 108 103 91 97 94 80 140 159 174 139 110 109 106 100 108 92 92 96 80 140 163 174 147 110 107 104 99 106 91 93 96 81 142 165 174 149 110 106 105 97 107 90 94 98 77 147 169 174 129 109 109 108 96 108 88 94 102 78 147 169 174 134 110 110 102 97 110 82 97 104 88 147 172 174 137 108 108 98 97 109 84 95 103 95 155 173 174 131 110 111 98 98 97 83 92 102 94 159 173 174 128 112 110 97 103 94 87 87 104 99 157 172 174 123 121 113 97 97 96 88 84 106 109 157 172 174 126 124 111 100 98 94 93 85 107 108 155 172 174 127 121 114 104 98 93 97 89 106 107 157 172 174 123 117 112 101 97 98 96 89 104 105 154 172 173 121 117 108 101 96 100 95 89 103 104 157 171 173 123 117 105 100 97 105 93 87 101 106 157 169 172 118 119 105 101 95 106 91 86 102 98 156 166 171 122 118 105 104 96 101 91 87 101 96 156 167 171 122 121 110 104 102 95 98 90 102 100 156 169 170 122 116 112 105 98 93 98 93 103 102 156 166 169 122 112 109 104 96 95 94 95 103 102 158 171 168 122 109 106 99 93 97 89 94 104 105 157 172 168 122 108 104 96 93 94 88 91 104 107 162 171 167 114 114 108 95 97 100 86 91 106 109 163 173 166 114 116 106 94 96 100 87 93 106 109 163 169 166 115 114 105 93 97 102 86 95 103 108 164 169 165 119 110 111 99 95 100 Lampiran 12 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P3 lanjutan 101 99 97 86 91 146 156 164 125 107 105 111 99 99 104 94 90 87 149 157 162 129 108 106 112 97 96 107 94 92 89 151 161 163 133 105 105 113 96 95 108 95 93 93 151 160 162 124 108 105 114 95 92 109 100 99 94 150 159 163 123 107 109 117 91 92 107 96 99 93 148 157 164 126 106 102 117 94 93 110 93 93 102 146 154 164 128 105 98 118 98 94 110 95 95 109 146 153 162 128 103 94 118 98 95 109 94 91 108 146 153 162 129 106 94 115 100 95 109 92 92 111 147 156 162 130 112 95 113 100 94 108 92 95 109 150 158 162 131 108 96 112 99 93 108 95 98 109 149 157 163 130 103 98 112 99 92 108 93 92 110 149 157 163 129 101 101 111 98 92 107 93 87 111 146 158 161 129 101 100 111 97 91 109 93 90 114 148 157 162 128 101 100 110 97 92 109 96 94 114 148 156 162 129 102 99 111 102 96 111 96 96 117 154 157 161 131 102 99 113 99 98 112 97 97 118 154 158 160 132 100 99 115 97 99 108 97 93 115 154 158 159 132 100 99 118 96 97 106 100 92 113 153 158 160 129 100 99 117 97 97 108 101 93 115 157 157 160 129 101 99 114 95 97 109 103 91 116 156 155 157 129 107 99 117 96 97 109 105 93 120 155 155 152 127 108 100 115 97 94 111 95 98 123 154 154 151 122 109 101 112 102 92 110 89 95 123 153 161 144 121 112 100 113 101 92 109 87 91 125 151 160 144 126 110 99 116 99 93 111 94 93 123 154 161 143 127 106 100 115 96 95 117 90 96 120 155 161 142 128 104 101 115 98 99 115 87 89 121 154 162 141 133 103 105 118 98 101 106 86 90 122 156 161 145 129 102 105 116 98 96 98 85 90 120 156 159 147 124 101 105 119 95 92 93 89 91 120 151 158 148 117 100 101 119 98 91 94 88 89 132 156 158 150 122 102 98 114 100 94 97 92 87 132 157 159 147 130 99 98 113 101 92 99 99 85 132 157 161 147 130 100 99 111 98 96 96 99 85 136 156 163 150 127 101 100 114 98 96 101 100 85 137 157 164 147 124 102 101 107 99 98 102 97 87 138 157 163 144 118 102 99 107 99 98 100 93 88 140 156 162 143 113 106 99 107 99 95 100 94 87 139 155 161 142 109 109 107 108 99 100 103 89 84 140 156 160 140 111 107 105 107 106 104 102 89 84 140 156 160 136 114 105 111 101 97 109 98 90 86 143 158 161 133 111 101 112 101 95 111 94 89 87 140 161 161 130 109 102 109 105 94 108 95 94 89 141 159 161 133 106 101 106 102 98 101 96 92 91 144 159 174 135 105 100 105 99 98 101 100 91 92 145 155 167 134 105 101 107 99 98 96 101 87 96 142 153 167 137 106 99 104 99 100 100 103 88 99 140 152 166 137 109 99 106 102 102 97 101 88 93 146 157 165 131 109 103 109 101 98 Lampiran 12 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P3 lanjutan 99 96 150 152 161 134 110 103 115 102 103 118 157 99 94 149 154 161 135 109 103 118 108 99 117 154 100 100 149 152 161 135 107 103 117 106 96 120 155 99 102 148 151 161 135 106 105 116 103 97 123 155 97 106 147 154 160 135 111 105 115 101 96 122 154 97 110 149 154 160 138 112 104 116 101 96 124 157 101 111 150 155 160 135 113 106 120 102 95 126 158 101 110 152 155 164 132 112 111 119 103 97 125 158 101 110 152 156 163 125 112 108 115 100 102 125 158 98 110 151 157 161 123 108 106 114 100 103 129 158 98 112 147 157 161 120 109 107 115 101 99 123 157 100 115 146 157 167 116 106 110 117 102 101 127 158 106 115 150 158 168 114 111 106 121 102 102 127 160 102 116 152 159 167 111 111 106 122 106 102 130 159 99 116 149 160 166 111 109 104 119 104 104 132 159 103 116 146 159 166 108 110 103 118 103 101 137 160 100 118 149 157 166 106 108 102 116 100 102 144 160 98 121 150 155 165 107 106 103 113 100 98 144 158 96 123 150 157 158 107 100 105 116 101 97 144 160 96 122 154 159 153 114 101 104 115 100 100 146 161 95 121 155 159 149 113 109 103 116 98 102 150 161 95 120 155 157 145 112 108 104 120 97 100 152 160 95 124 156 152 142 111 106 104 116 100 99 151 159 97 130 156 149 142 111 107 104 116 101 99 151 161 95 131 155 151 141 112 105 104 112 104 103 152 161 94 127 157 151 143 114 104 105 107 100 101 151 160 93 125 156 152 139 117 103 109 107 99 101 150 160 93 129 156 154 138 113 102 109 108 98 98 149 159 95 131 156 152 138 112 107 107 105 98 100 151 163 94 135 155 151 134 109 108 106 105 100 103 155 164 94 138 155 151 136 108 105 107 108 102 107 158 163 94 139 154 153 135 109 104 108 107 103 110 159 163 94 139 156 153 136 109 106 111 102 100 110 158 164 94 141 155 154 139 109 106 114 99 99 106 158 162 96 143 155 157 136 105 109 117 101 99 105 159 162 95 150 155 158 133 109 108 115 103 99 109 161 164 95 148 155 158 134 117 105 117 106 101 107 162 164 96 147 156 160 134 113 104 119 106 100 106 162 163 97 144 155 162 135 115 103 119 102 103 108 160 164 105 143 155 161 136 121 102 118 101 103 111 159 163 105 146 158 160 136 120 101 118 100 102 114 158 162 110 148 159 161 137 118 99 117 101 100 117 157 161 111 148 154 161 136 117 100 117 100 100 114 154 158 94 149 151 160 137 121 101 118 95 100 113 157 154 89 150 149 158 136 117 100 119 95 102 116 159 156 93 148 150 158 138 117 98 121 96 106 115 159 158 96 148 150 159 136 111 98 121 97 102 116 157 155 96 150 151 159 135 113 101 120 101 99 119 154 155 97 151 154 158 136 111 103 117 99 98 121 157 157 97 150 153 159 136 108 103 114 98 104 119 159 166 Lampiran 12 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P3 lanjutan 167 162 139 128 108 112 114 122 106 99 166 163 140 128 109 113 113 124 103 98 166 164 139 128 109 111 112 123 100 97 167 167 135 128 109 111 108 125 100 99 168 167 133 130 109 114 107 124 102 99 169 167 127 127 112 116 111 123 101 101 171 168 124 125 111 117 107 122 100 102 170 168 124 127 111 116 109 124 101 103 169 167 124 126 109 116 112 124 101 103 166 166 129 124 107 117 110 127 101 104 164 164 129 123 110 113 109 125 100 102 161 163 126 124 112 109 107 124 100 100 158 161 130 125 111 108 109 123 100 99 159 162 127 127 109 113 107 122 103 98 162 162 122 127 109 115 109 119 102 97 163 161 122 130 112 116 108 119 102 94 164 159 124 132 110 113 109 120 100 94 165 157 126 132 115 115 110 122 100 93 164 157 131 130 118 113 111 118 98 93 164 154 129 127 116 111 108 119 99 96 168 150 127 124 116 111 105 111 99 97 168 150 129 122 117 109 108 107 100 97 169 151 130 119 113 106 111 105 103 99 168 151 128 119 109 107 107 105 103 94 165 152 127 119 108 110 106 105 103 93 164 151 128 118 113 112 109 105 101 92 163 151 129 116 115 112 111 104 97 92 164 147 132 116 116 112 112 104 95 94 165 148 133 119 113 110 114 104 97 94 165 149 133 116 115 108 111 103 101 94 164 146 133 115 113 106 109 102 104 164 142 136 116 111 107 111 103 102 164 143 139 121 111 108 117 102 98 163 139 140 123 109 109 115 100 98 164 133 142 119 106 110 116 103 97 167 132 142 116 107 110 117 104 96 166 132 139 114 110 108 120 104 96 165 133 139 117 112 110 117 102 97 165 135 139 119 112 112 118 102 102 164 132 138 117 112 113 119 103 99 163 131 137 115 110 111 119 106 98 162 129 136 113 108 111 121 103 98 163 127 133 110 106 114 124 100 101 165 126 134 112 107 116 125 99 97 164 129 137 110 108 117 124 93 94 164 132 135 107 109 117 125 93 99 165 138 131 107 110 115 123 97 99 163 142 127 111 110 116 122 103 97 163 141 126 111 108 113 122 102 97 163 141 127 109 110 114 122 103 97 Lampiran 13 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P4 74 76 114 89 81 111 175 189 133 106 99 132 100 73 76 108 88 85 112 175 185 131 106 99 130 102 73 82 101 86 84 112 175 186 128 104 100 130 101 73 85 100 83 84 114 175 186 127 104 100 131 101 81 88 104 82 86 115 174 186 124 105 99 132 98 80 83 99 82 86 116 173 184 122 106 100 133 98 76 81 96 82 83 118 174 184 119 105 100 134 98 72 77 91 82 81 120 174 182 120 104 98 134 100 74 81 87 82 79 119 174 181 119 103 99 133 100 72 78 86 80 81 120 174 176 117 101 100 134 101 73 79 85 79 81 128 176 173 118 100 99 132 99 73 80 83 79 84 137 177 171 116 102 98 131 102 75 89 83 79 82 143 176 170 115 103 99 133 101 75 94 80 77 82 145 176 167 114 103 98 134 101 72 100 80 79 81 147 175 164 114 103 99 134 102 73 105 78 80 83 150 175 159 113 103 100 134 99 73 110 78 81 82 153 176 156 112 105 99 133 99 75 110 77 83 83 156 177 154 112 105 99 133 99 75 111 76 82 94 158 179 154 115 102 102 134 100 77 114 77 82 104 159 179 152 118 101 101 133 98 79 118 76 81 117 160 179 148 116 103 102 134 99 79 118 78 80 122 162 179 147 116 102 101 133 100 79 119 82 83 117 162 180 146 113 103 101 131 99 82 120 82 88 114 163 179 143 113 102 100 133 97 83 121 81 91 111 164 179 141 115 99 100 135 97 82 120 82 83 109 166 179 141 114 98 100 134 98 79 120 81 81 110 167 180 138 111 98 98 127 97 79 122 79 81 109 167 180 139 112 98 98 120 99 78 123 79 79 109 168 181 139 111 99 98 115 98 76 123 79 78 110 167 181 140 112 99 97 111 97 77 123 80 79 109 168 181 141 110 99 99 110 97 77 123 80 78 112 168 181 141 110 101 98 109 97 78 122 81 79 112 168 181 141 109 102 99 106 97 79 121 81 79 112 169 182 142 111 102 103 104 98 77 119 82 79 114 170 183 143 110 102 109 107 97 75 119 81 79 116 171 184 144 107 103 113 104 98 77 119 82 79 116 171 184 141 107 101 115 103 96 76 119 83 79 117 170 184 139 105 105 118 101 95 76 120 86 80 120 171 184 138 103 104 123 100 95 78 121 87 81 121 171 185 137 103 102 125 99 95 79 122 87 79 116 171 186 140 103 101 128 97 95 76 122 85 78 115 171 186 139 104 101 129 98 96 74 122 85 81 115 172 188 137 105 101 129 97 97 79 124 90 79 115 172 187 136 103 101 129 98 97 81 126 89 81 113 173 188 136 103 101 129 99 97 81 126 87 83 111 173 188 134 103 100 130 98 96 80 124 86 84 112 174 188 132 104 99 131 97 96 81 123 83 83 112 174 187 131 104 98 131 99 96 77 120 82 84 110 174 188 133 105 100 132 99 95 75 116 84 83 110 173 189 133 106 99 134 99 100 Lampiran 13 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P4 lanjutan 96 119 168 146 184 165 119 106 103 135 103 99 137 94 121 168 150 185 161 118 106 104 134 99 98 137 94 120 167 155 185 159 119 106 104 134 99 98 137 94 120 167 158 187 158 119 107 105 132 102 98 136 94 121 166 162 187 158 120 108 105 134 100 99 134 94 124 164 166 187 157 120 110 104 134 101 98 131 93 125 160 168 187 156 120 110 104 133 101 100 131 93 123 157 171 185 156 120 109 105 134 99 99 130 97 123 149 173 187 155 119 109 104 133 100 100 128 95 124 146 175 187 154 119 108 103 130 99 101 130 94 123 144 176 188 153 119 110 104 131 99 100 129 94 124 140 177 189 153 120 109 103 128 98 100 132 93 124 136 177 190 153 120 109 103 124 99 99 134 92 125 135 178 190 152 120 108 103 121 99 98 138 94 125 130 179 190 152 119 108 106 118 99 97 140 92 124 125 179 192 153 118 109 108 115 99 100 138 94 125 124 179 191 152 120 111 109 111 102 98 137 96 127 121 179 192 152 121 113 108 112 103 100 137 93 126 121 179 191 151 122 113 106 110 104 101 136 93 126 116 179 191 150 121 113 104 110 102 98 138 94 128 118 180 190 149 119 111 103 110 102 95 137 94 126 118 179 192 148 117 108 106 105 101 94 136 94 125 127 179 191 148 114 108 111 105 101 95 134 95 124 133 179 190 148 114 108 115 105 102 96 138 95 126 140 179 190 148 114 108 119 104 102 96 138 95 129 143 179 190 148 113 108 122 104 102 97 137 96 135 146 179 190 148 114 107 126 102 102 97 137 95 142 150 180 191 148 114 106 128 101 101 96 145 96 145 155 181 191 150 115 105 131 101 103 97 151 96 149 159 181 191 148 114 107 131 103 102 97 148 94 151 161 180 192 144 113 109 130 102 102 99 148 95 153 163 180 192 145 114 109 131 102 102 106 164 97 156 163 180 192 144 116 109 132 102 101 114 164 101 158 161 179 192 141 118 108 132 105 100 119 164 107 160 159 181 193 138 117 108 132 106 100 122 164 114 161 155 181 193 133 115 109 131 104 99 124 169 116 161 150 182 194 129 112 108 131 101 99 126 174 109 164 147 183 195 126 113 108 133 102 100 124 170 112 165 139 184 194 125 112 107 133 100 100 125 170 112 165 135 183 193 125 112 107 133 100 101 125 175 112 166 134 183 190 124 112 106 134 100 100 124 175 112 167 128 184 188 125 114 106 132 100 100 123 177 112 166 125 184 187 125 110 105 132 101 100 124 175 112 168 125 184 186 124 113 105 132 101 100 126 178 111 168 122 184 183 123 111 104 133 101 99 128 178 112 168 120 185 179 122 112 104 133 101 98 129 175 114 169 125 184 177 124 110 103 135 105 98 130 174 116 168 131 184 174 122 110 103 137 103 97 131 173 119 168 138 183 171 121 109 102 135 103 96 132 172 120 168 144 182 168 120 108 103 136 102 97 136 171 Lampiran 13 Denyut jantung aktivitas menajak subjek P4 lanjutan 171 191 194 190 148 114 112 135 108 102 127 173 182 112 111 100 171 190 193 189 147 114 111 136 108 101 128 173 181 110 108 100 171 190 191 188 148 114 113 136 109 103 130 173 182 111 108 101 173 190 191 183 149 114 116 137 108 102 131 173 183 110 107 101 175 189 191 179 148 113 116 139 107 102 133 174 183 111 110 101 173 190 192 175 149 113 117 139 107 102 134 173 183 109 106 101 177 193 193 173 149 114 114 138 106 103 133 174 181 109 106 99 176 192 194 171 148 114 116 138 107 104 132 174 183 110 106 100 174 192 193 171 147 114 115 138 106 104 131 174 183 111 105 101 172 191 192 172 146 114 114 139 107 103 128 175 185 113 106 98 169 191 193 174 147 113 113 138 107 104 127 176 186 109 107 169 191 193 176 147 113 111 139 107 103 126 175 187 111 107 171 190 193 178 145 112 112 137 107 103 125 174 186 110 106 171 191 193 180 144 111 111 137 106 102 125 173 184 110 105 171 191 193 182 145 112 110 136 106 103 126 174 181 110 105 179 190 193 183 144 112 111 133 107 104 126 175 179 110 103 179 189 193 184 140 113 111 128 107 102 126 174 175 111 102 180 189 194 185 141 114 113 126 107 102 129 175 171 113 103 177 191 195 186 145 113 114 122 107 100 130 175 168 112 104 178 191 194 187 150 113 115 123 107 101 130 175 165 111 102 178 191 193 188 147 112 114 121 107 99 130 174 161 109 103 181 191 194 190 141 114 113 116 108 99 131 174 155 110 103 185 195 193 191 135 116 112 117 106 99 134 176 152 109 104 181 194 193 192 132 115 112 115 107 99 140 176 149 109 104 182 193 194 192 130 114 114 113 106 99 145 177 148 109 105 183 192 194 191 128 115 114 113 106 99 148 176 147 109 105 184 195 195 189 128 115 112 112 105 100 151 177 148 108 103 186 194 194 185 127 115 116 113 104 100 154 178 146 109 105 186 194 194 182 126 115 120 109 103 102 157 178 145 110 107 185 195 195 178 125 115 125 110 104 105 159 179 144 112 104 186 194 196 175 124 116 127 114 105 109 162 180 144 109 102 186 194 196 173 124 116 129 113 105 114 163 179 145 107 102 186 193 197 171 124 116 132 112 105 118 163 179 145 108 103 187 194 197 169 123 116 134 110 108 118 164 179 146 108 104 187 194 196 166 120 114 136 110 109 120 166 179 145 108 103 186 194 196 163 119 114 138 112 107 119 166 179 143 109 103 189 194 198 160 121 114 138 112 108 118 166 180 142 109 105 188 195 194 156 119 114 138 110 107 117 167 181 144 113 103 190 195 196 155 120 115 137 110 106 118 167 179 144 111 104 191 195 194 154 119 114 137 110 101 119 167 179 142 111 103 191 196 194 152 118 115 138 110 103 119 167 179 143 107 105 189 191 195 151 119 115 137 112 103 119 168 180 144 107 103 190 197 198 150 119 116 137 110 103 120 168 181 142 108 103 191 196 195 149 119 115 138 111 101 123 170 181 141 110 103 191 197 198 150 118 115 138 112 101 124 173 183 137 107 103 193 193 196 151 118 115 138 110 101 124 172 183 134 107 102 192 193 194 152 118 113 137 111 102 126 172 182 133 108 102 191 194 194 152 119 113 136 110 101 125 170 183 132 110 103 190 194 193 150 122 113 136 109 101 124 171 182 132 111 103 191 198 191 149 118 113 136 108 101 124 172 183 128 111 105 Lampiran 14 Time Study Sheet Kegiatan Operator Nama operator : Code : Jenis kelamin : Tinggi Berat : ......... cm .......... kg Usia : HariTanggal : Lokasi lahan : Work methode : Cuaca : suhu : RH : Kegiatan : Catatan : ABSTRACT INDYA DEWI. Ergonomic Analysis on Land Preparation of Marshland Field Using Traditional Tool Tajak at Banjar Regency South Kalimantan. Under direction of M. FAIZ SYUAIB and TINEKE MANDANG. Marshland field in South Kalimantan is one of potential new source of paddy field area. Regarding marginal characteristics of teh field however, there are some obstacles need to be overcame related to farm work activities, especially land preparation activity. Traditional local farmers in South Kalimantan conventionally do the field preparation by using a traditional tool named “tajak”. This typical traditional tool is very appropriate for land preparation in marshland field which is enabling to cultivate without raising the pirit FeS 2 layer. However, it is quite difficult, hard and dangerous to operate tajak, and it’s difficult to learn by a novis operator as well. Therefore, ergonomics study will be beneficial to develop more convenient, safe and effective tajak. This study focused in workload and human-tool suitability analyses. Workload analysis was conducted based on heart rate HR parameter,while human tool suitability analysis was conducted based on anthropometri and motion study. The result of workload analysis revealed that tajak operation is an “extremey hard” workload, whichs the avarage of IRHR is 2,14. The workload level of tajak operation is indicatively by workload intencity and swing elevation. Regarding the Total energy cost per weight TEC’ and hours of work JOK , the tajak operation consumes 5,36 kcalkg.hour and need 61.07 hourha in average. Anthropometri and motion study analysed revealed that the dimentional suitability of tajak tool is strongly related to shoulders and waist heightly, arms length, and hands grips diameter. Based on the result of tajak anthropometri and motion analyses, for better design of tajak’s handle was recommended 75.70 cm. Keywords : tajak, marshland field, ergonomic, work load, motion analysis, anthropometri I. PENDAHULUAN

1.1 Latar Belakang

Pertanian bagi bangsa Indonesia bukan hanya sekedar bercocok tanam untuk menghasilkan bahan pangan. Pertanian merupakan bagian dari budaya dan sekaligus urat nadi kehidupan sebagian masyarakatnya. Oleh karena itu, tidaklah berlebihan kalau dikatakan bahwa maju mundurnya bangsa Indonesia sangat bergantung pada keberhasilan dalam membangun sektor pertaniannya. Penduduk Indonesia pada tahun 2010 mencapai 238 juta jiwa, dengan laju pertambahan penduduk 1.4 dan 99 mengkonsumsi nasi sebagai pangan utama, tentu akan memerlukan tambahan pangan yang besar SUSENAS 2010. Pulau Jawa masih memegang peranan sebagai pemasok utama pangan secara nasional. Adanya tekanan jumlah penduduk, urbanisasi dan perkembangan industri mengakibatkan terjadinya alih fungsi dan fragmentasi lahan pertanian, sehingga mengakibatkan produksi tanaman pangan tidak lagi dapat mengandalkan lahan pertanian di Jawa. Salah satu alternatif mengatasi keterbatasan lahan pertanian di Jawa yaitu memberdayakan lahan pertanian di pulau lain yang memiliki potensi untuk pengembangan pertanian seperti pengembangan lahan rawa di Kalimantan. Indonesia mempunyai kawasan rawa yang sangat luas, oleh Nugroho et al. 1991 diperkirakan mencapai 33.4 juta hektar atau hampir 20 dari luas daratan kepulauan nusantara 197.944 juta hektar, sebagian besar tersebar di Pulau Kalimantan, Sumatera, Papua, Sulawesi, dan sebagian kecil Maluku. Pilihan rawa sebagai sumber pertumbuhan baru produk pertanian, khususnya pangan disebabkan karena lahan rawa mempunyai beberapa keuntungan antara lain: 1 ketersediaan air yang melimpah, 2 topografi nisbi datar, 3 letak yang tidak jauh dari sungai sehingga memudahkan pencapaian menggunakan alur sungai, 4 memungkinkan pemilikan lahan yang luas atau ideal bagi pengembangan usaha tani secara mekanis yaitu 2.0 ha per kepala keluarga dapat tersedia Noor 2004. Lahan rawa mempunyai sifat terbatas sehingga diperlukan tindakan upaya perbaikan produktivitasnya, dan digolongkan juga sebagai tanah bermasalah, yaitu tanah yang mempunyai sifat baik fisika, kimia dan biologi lebih lebih jelek dari tanah mineral umumnya Hardjoso dan Darmanto 1996. Penggunaan alat mekanis seperti traktor sebagai alat pengolah tanah di Kalimantan Selatan saat ini belum sepenuhnya dilaksanakan, khususnya di beberapa daerah pertanian lahan rawa yang belum beririgasi maupun karena marginalitas lahan itu sendiri seperti struktur lahan yang rapuh, resiko terangkatnya lapisan pirit, dalamnya lapisan gambut, topografi yang tidak merata, serta penggunaan varietas lokal dengan indeks pertanaman 100. Pengetahuan tradisional mengandung sejumlah besar data empiris yang berhubungan dengan fenomena, proses dan sejarah perubahan lingkungan, sehingga membawa implikasi bahwa sistem dapat memberikan gambaran informasi yang berguna bagi perencanaan dan proses pembangunan. Dalam hal ini, keyakinan tradisional dipandang sebagai kearifan lokal indigenous knowledge , dan merupakan sumber informasi empiris dan pengetahuan penting yang dapat ditingkatkan untuk melengkapi dan memperkaya keseluruhan pemahaman ilmiah. Kearifan lokal indegeneus knowladge dalam bidang pertanian merupakan suatu pengetahuan yang utuh berkembang dalam budaya atau etnik tertentu untuk memenuhi kebutuhannya secara subsisten sesuai kondisi lingkungan yang ada. Kearifan budaya lokal yang turun temurun menunjukkan keunggulannya sehingga modernisasi pertanian tidak harus diartikan sebagai menghapus pertanian tradisional yang sudah mengakar di masyarakat Pawluk et al . dalam Sutanto 2001. Petani lokal tradisional di Kalimantan Selatan secara konvensional melakukan penyiapan lahan menggunakan tajak. Pengolahan tanah seperti ini berlangsung turun temurun. Fakta di lapangan, penggunaan alat ini tidak menyebabkan terangkatnya pirit FeS 2 ke permukaan, sehingga lahan rawa yang bermasalah dapat digunakan sebagai areal pertanaman khususnya padi. Pengetahuan spesifik lokal yang berkembang di masyarakat perlu digali dan dikembangkan karena hal ini menjadi salah satu sumber khazanah pengetahuan empirik bangsa dalam meningkatkan kemajuan ilmu dan pengetahuan yang terus tumbuh berkembang sesuai kemajuan zaman. Sebagai alternatif areal pertanaman, dalam berbagai tinjauan aspek lahan rawa sudah banyak diteliti dan dikembangkan, namun aspek keteknikannya hanya sedikit sekali tersentuh. Tajak sebagai alat tradisional yang digunakan pada proses penyiapan lahan belum banyak diteliti. Alat ini dapat dikembangkan menjadi alat yang lebih ergonomis, modern dan mampu bekerja di lahan rawa, sebagai mana berkembangnya berbagai alat mekanis dengan teknologi canggih serta sesuai dengan antropometri pengguna, namun dikembangkan dari alat tradisional dan sederhana yang berkembang dimasyarakat. Pengembangan lahan rawa secara umum harus memenuhi tiga syarat yaitu, secara teknis bisa dilaksanakan dan diterima masyarakat, secara ekonomi layak dan menguntungkan, serta tidak merusak lingkungan. Kedepan kebijakan pemanfaaatan lahan rawa sebagai alternatif lahan pertanian memerlukan banyak usaha dan dukungan, antara lain dari penelitian. Termasuk didalamnya adalah pengembangan tajak sebagai alat penyiapan lahan yang tepat di lahan rawa.

1.2 Tujuan Penelitian

1. Menganalisis tingkat beban kerja subjek pada pengolahan tanah secara manual menggunakan alat tradisional tajak di lahan rawa lebak Kabupaten Banjar Kalimantan Selatan 2. Menganalisis kesesuaian dimensi tajak terhadap penggunanya melalui analisis gerak motion analysis dan pendekatan antropometri 3. Menguji efektifitas penggunaan tajak di lahan rawa lebak dengan paremeter gulma yang terangkat.