« RAT-SAT Tutorial Pendas (S1-PGPAUD) 4210_SAT_6
Pertemuan Keenam
KURVA NORMAL DAN
KEGUNAAN
Distribusi Normal Baku dan
Distribusi Student
DISTRIBUSI GAUSS
• Fungsi distribusi Gauss
1
f ( x)
e
2
2
1 �x �
�
�
2� �
• Sifat distribusi normal
– Terletak di atas sumbu X
– Simetris terhadap x =
– Modus tercapai pada = 0,3989/
– Asymtotis terhadap sumbu X
– Luas daerah sama dengan 1 satuan persegi
SIFAT DISTRIBUSI NORMAL
• Terletak di atas sumbu X
Sb x
• Simetris terhadap x =
x=
SIFAT DISTRIBUSI NORMAL
• Asymtotis terhadap sumbu X
kurva
Sb X
tidak pernah berpotongan
• Luas daerah sama dengan 1 satuan
persegi
DISTRIBUSI NORMAL BAKU
• Fungsi densitas
x
Dengan z
1 12 z 2
f ( z)
e
2
• Sifat distribusi normal baku
– Terletak di atas sumbu X
= 0 dan = 1
– Modus tercapai pada = 0,3989/
– Asymtotis terhadap sumbu X
– Luas daerah sama dengan 1 satuan
persegi
TABEL DISTRIBUSI NORMAL
BAKU
z
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0,0
0,0000
0,0040
0,0080
0,0120
0,0160
0,0199
0,0239
0,0279
0,0319
0,0359
0,1
0,0398
0,0438
0,0478
0,0517
0,0557
0,0596
0,0636
0,0675
0,0714
0,0753
0,2
0,0793
0,0832
0,0871
0,0910
0,0948
0,0987
0,1026
0,1064
0,1103
0,1141
0,3
0,1179
0,1217
0,1255
0,1293
0,1331
0,1368
0,1406
0,1443
0,1480
0,1517
0,4
0,1554
0,1591
0,1628
0,1664
0,1700
0,1736
0,1772
0,1808
0,1844
0,1879
0,5
0,1915
0,1950
0,1985
0,2019
0,2054
0,2088
0,2123
0,2157
0,2190
0,2224
0,6
0,2257
0,2291
0,2324
0,2357
0,2389
0,2422
0,2454
0,2486
0,2517
0,2549
0,7
0,2580
0,2611
0,2642
0,2673
0,2704
0,2734
0,2764
0,2794
0,2823
0,2852
0,8
0,2881
0,2910
0,2939
0,2967
0,2995
0,3023
0,3051
0,3078
0,3106
0,3133
0,9
0,3159
0,3186
0,3212
0,3238
0,3264
0,3289
0,3315
0,3340
0,3365
0,3389
1,0
0,3413
0,3438
0,3461
0,3485
0,3508
0,3531
0,3554
0,3577
0,3599
0,3621
1,1
0,3643
0,3665
0,3686
0,3708
0,3729
0,3749
0,3770
0,3790
0,3810
0,3830
1,2
0,3849
0,3869
0,3888
0,3907
0,3925
0,3944
0,3962
0,3980
0,3997
0,4015
1,3
0,4032
0,4049
0,4066
0,4082
0,4099
0,4115
0,4131
0,4147
0,4162
0,4177
1,4
0,4192
0,4207
0,4222
0,4236
0,4251
0,4265
0,4279
0,4292
0,4306
0,4319
1,5
0,4332
0,4345
0,4357
0,4370
0,4382
0,4394
0,4406
0,4418
0,4429
0,4441
1,6
0,4452
0,4463
0,4474
0,4484
0,4495
0,4505
0,4515
0,4525
0,4535
0,4545
1,7
0,4554
0,4564
0,4573
0,4582
0,4591
0,4599
0,4608
0,4616
0,4625
0,4633
1,8
0,4641
0,4649
0,4656
0,4664
0,4671
0,4678
0,4686
0,4693
0,4699
0,4706
1,9
0,4713
0,4719
0,4726
0,4732
0,4738
0,4744
0,4750
0,4756
0,4761
0,4767
2,0
0,4772
0,4778
0,4783
0,4788
0,4793
0,4798
0,4803
0,4808
0,4812
0,4817
PENGGUNAAN TABEL Z (1)
• Hitunglah luas di bawah kurva normal
antara z = 0 dan z =1,96
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z1 = 0 z2 = 1,96
– Untuk menghitung luas antara z = 0 dan
z = 1,96 dengan cara sebagai berikut:
Menghitung luas di bawah kurva normal
antara z = 0 dan z =1,96
z
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0,0
0,0000
0,0040
0,0080
0,0120
0,0160
0,0199
0,0239
0,0279
0,0319
0,0359
0,1
0,0398
0,0438
0,0478
0,0517
0,0557
0,0596
0,0636
0,0675
0,0714
0,0753
0,2
0,0793
0,0832
0,0871
0,0910
0,0948
0,0987
0,1026
0,1064
0,1103
0,1141
0,3
0,1179
0,1217
0,1255
0,1293
0,1331
0,1368
0,1406
0,1443
0,1480
0,1517
0,4
0,1554
0,1591
0,1628
0,1664
0,1700
0,1736
0,1772
0,1808
0,1844
0,1879
0,5
0,1915
0,1950
0,1985
0,2019
0,2054
0,2088
0,2123
0,2157
0,2190
0,2224
0,6
0,2257
0,2291
0,2324
0,2357
0,2389
0,2422
0,2454
0,2486
0,2517
0,2549
0,7
0,2580
0,2611
0,2642
0,2673
0,2704
0,2734
0,2764
0,2794
0,2823
0,2852
0,8
0,2881
0,2910
0,2939
0,2967
0,2995
0,3023
0,3051
0,3078
0,3106
0,3133
0,9
0,3159
0,3186
0,3212
0,3238
0,3264
0,3289
0,3315
0,3340
0,3365
0,3389
1,0
0,3413
0,3438
0,3461
0,3485
0,3508
0,3531
0,3554
0,3577
0,3599
0,3621
1,1
0,3643
0,3665
0,3686
0,3708
0,3729
0,3749
0,3770
0,3790
0,3810
0,3830
1,2
0,3849
0,3869
0,3888
0,3907
0,3925
0,3944
0,3962
0,3980
0,3997
0,4015
1,3
0,4032
0,4049
0,4066
0,4082
0,4099
0,4115
0,4131
0,4147
0,4162
0,4177
1,4
0,4192
0,4207
0,4222
0,4236
0,4251
0,4265
0,4279
0,4292
0,4306
0,4319
1,5
0,4332
0,4345
0,4357
0,4370
0,4382
0,4394
0,4406
0,4418
0,4429
0,4441
1,6
0,4452
0,4463
0,4474
0,4484
0,4495
0,4505
0,4515
0,4525
0,4535
0,4545
1,7
0,4554
0,4564
0,4573
0,4582
0,4591
0,4599
0,4608
0,4616
0,4625
0,4633
1,8
0,4641
0,4649
0,4656
0,4664
0,4671
0,4678
0,4686
0,4693
0,4699
0,4706
1,9
0,4713
0,4719
0,4726
0,4732
0,4738
0,4744
0,4750
0,4756
0,4761
0,4767
2,0
0,4772
0,4778
0,4783
0,4788
0,4793
0,4798
0,4803
0,4808
0,4812
0,4817
0,4750
PENGGUNAAN TABEL Z (2)
• Hitunglah luas di bawah kurva normal antara
z = -1,96 dan z =0
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z2 = - 1,96
z1 = 0
z2 = 1,96
– Untuk menghitung luas antara z = 0 dan z = -1,96
sama dengan menghitung luas antara z = 0 dan
z = 1,96
PENGGUNAAN TABEL Z (3)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal
antara z = -1,73 dan z = 2,05
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z1 = -1,73 z = 0
z2 = 2,05
+
z2 = -1,73 z1 = 0
z1 = 0
z2 = 2,05
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 2,05
P (0 < z < 2,05) = 0,4796
z1 = 0
z2 = 2,05
• Hitung luas antara z = -1,73 dan z = 0
P (-1,73 < z < 0) =
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z2 = -1,73
z2 = 1,73
z1 = 0
P (-1,73 < z < 2,05) = P (0 < z < 2,05) + P (0 < z < 1,73)
= 0,4796 + 0,4582
= 0,9378
PENGGUNAAN TABEL Z (4)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal
antara z = -1,73 dan z = -0,96
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z2 = -1,73
z1 =z -0,96
=0
z2 = -1,73
z=0
z1 = -0,96 z = 0
• Hitung luas antara z = -1,73 dan z = 0
P (-1,73 < z < 0) =
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z2 = -1,73
z1 = 0
z2 = 1,73
• Hitung luas antara z = -0,96 dan z = 0
P (-0,96 < z < 0) =
P (0 < z < 0,96) = 0,3315
z2 = -0,96
z2 = 0,96
z1 = 0
P (-1,73 < z < -0,96) = P (0 < z < 1,73) - P (0 < z < 0,96)
= 0,4582 - 0,3315
= 0,1267
PENGGUNAAN TABEL Z (5)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal antara
z = 0,96 dan z = 1,73
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z1 = 0,96 z2 = 1,73
z=0
z1 = 0
z2 = 1,73
z1 = 0 z2 = 0,96
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 1,73
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z1 = 0
z2 = 1,73
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 0,96
P (0 < z < 0,96) = 0,3315
z1 = 0 z2 = 0,96
P (0,96 < z < 1,73) = P (0 < z < 1,73) - P (0 < z < 0,96)
= 0,4582 - 0,3315
= 0,1267
PENGGUNAAN TABEL Z (6)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal
z > -1,73
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z = -1,73
+
z2 = -1,73
z1 = 0
z1 = 0
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 1,73
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z2 = -1,73
z1 = 0
z2 = 1,73
• Hitung luas antara z > 0
P ( z > 0,96) = 0,5
z1 = 0
P(z > -1,73) = P(-1,73 < z < 0) + 0,5
= P(0 < z < 1,73) + 0,5
= 0,4582 + 0,5 = 0,9582
PENGGUNAAN TABEL Z (7)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal
z > 1,73
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z = 1,73
z1 = 0
z1 = 0
z2 = 1,73
• Hitung luas antara z > 0
P ( z > 0,96) = 0,5
z1 = 0
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 1,73
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z1 = 0
z2 = 1,73
P(z > 1,73) = 0,5 - P(0 < z < 1,73)
= 0,5 - 0,4582 = 0,0418
CARA PAKTIS MENGHITUNG
P (a < z < b)
• Jika a = 0 dan b > 0 maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < b)
• Jika a < 0 dan b = 0 maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < -a)
• Jika a < 0 dan b > 0 maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < -a ) + P (0 < z < b)
• Jika a < 0, b < 0, dan a < b maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < -a) - P (0 < z < -b)
• Jika a > 0, b > 0 dan a < b maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < b) - P (0 < z < a)
Menghitung Luas di Bawah Kurva Normal
Menggunakan Cara Praktis
• Hitunglah luas di bawah kurva normal antara
z = -1,96 dan z =0
a < 0 dan b = 0 maka
P (a < z < b)
= P (0 < z < -a)
P (-1,96 < z < 0)
= P (0 < z < 1,96) = 0,475
• Hitunglah luas dibawah kurva normal antara
z = -1,73 dan z = 2,05
a < 0 dan b > 0 maka
P (a < z < b)
= P (0 < z < -a) + P (0 < z < b)
P (-1,73 < z < 2,05) = P (0 < z < 1,73) + P (0 < z < 2,05)
= 0,4796 + 0,4582 = 0,9378
Menghitung Luas di Bawah Kurva
Normal Menggunakan Cara Praktis
• Hitunglah luas dibawah kurva normal antara
z = -1,73 dan z = -0,96
a < 0 dan b < 0 maka
P (a < z < b)
= P (0 < z < -a) - P (0 < z < -b)
P (-1,73 < z < 2,05)
= P (0 < z < 1,73) - P (0 < z <
2,05)
= 0,4796 - 0,4582
= 0,1267
CONTOH KASUS
• Seorang guru akan memprediksi hasil
UAN bidang studi matematika pada siswa
SDN 1 kota Tangerang. Berdasarkan
informasi yang diperoleh dari DEPDIKNAS
rata-rata hasil UAN SD bidang studi
matematika di seluruh indonesia adalah
6,5 dengan simpangan baku 1,75. Jika
jumlah siswa di SDN 1 kota Tangerang
100 orang, berapakah jumlah siswa yang
bernilai di atas 4,25?
Identifikasi Masalah
• Diketahui:
– Rata-rata populasi = = 6,5
– Simpangan baku populasi = = 1,75
– Banyaknya populasi N = 100
• Ditanya:
– Banyaknya sampel n ?
Penyelesaian
x
z
4,25 6,5
z
1, 286 �1, 29
1,75
z = -1,29
P (z > -1,29) = P (-1,29 < z < 0) + 0,5
= P (0 < z < 1,29) + 0,5
= 0,4015 + 0,5 = 0,9015
n = 0,9015 * N
= 0,9015 * 100 = 90,15 90 orang
TABEL DISTRIBUSI
STUDENT
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
7
3,50
3,00
2,36
1,89
1,41
0,896
0,711
0,549
0,263
0,130
8
3,36
2,90
2,31
1,86
1,40
0,889
0,706
0,546
0,262
0,130
9
3,25
2,82
2,26
1,83
1,38
0,883
0,703
0,543
0,261
0,129
10
3,17
2,76
2,23
1,81
1,37
0,879
0,700
0,542
0,260
0,129
11
3,11
2,72
2,20
1,80
1,36
0,876
0,697
0,540
0,260
0,129
12
3,05
2,68
2,18
1,78
1,36
0,873
0,695
0,539
0,259
0,128
13
3,01
2,65
2,16
1,77
1,35
0,870
0,694
0,538
0,259
0,128
14
2,98
2,62
2,14
1,76
1,35
0,868
0,692
0,537
0,258
0,128
15
2,95
2,60
2,13
1,75
1,34
0,866
0,691
0,536
0,258
0,128
16
2,92
2,58
2,12
1,75
1,34
0,865
0,690
0,535
0,258
0,128
17
2,90
2,57
2,11
1,74
1,33
0,863
0,689
0,534
0,257
0,128
18
2,88
2,55
2,10
1,73
1,33
0,862
0,688
0,534
0,257
0,127
19
2,86
2,54
2,09
1,73
1,33
0,861
0,688
0,533
0,257
0,127
20
2,85
2,53
2,09
1,72
1,33
0,860
0,687
0,533
0,257
0,127
PENGGUNAAN TABEL t
• Pengujian selisih rataan
– Satu-arah
H0 : 1 = 1
H1 : 1 > 1 atau
H1 : 1 < 1
Daerah
penerimaan
P=1-
Daerah
penerimaan
P=1-
/2
– Dua-arah
H0 : 1 = 1
H1 : 1 ≠ 1
/2
PENGGUNAAN TABEL t UNTUK
PENGUJIAN SATU-ARAH (1)
• Tentukan nilai t-tabel untuk n = 10
sehingga luas t ke kanan sebesar 0,05
– Derajat bebas (Db) = n – 1 = 9 maka yang akan dicari
adalah nilai t(1-0,05(9)) = t(0,95(9))
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
7
3,50
3,00
2,36
1,89
1,41
0,896
0,711
0,549
0,263
0,130
8
3,36
2,90
2,31
1,86
1,40
0,889
0,706
0,546
0,262
0,130
9
3,25
2,82
2,26
1,83
1,83
1,38
0,883
0,703
0,543
0,261
0,129
10
3,17
2,76
2,23
1,81
1,37
0,879
0,700
0,542
0,260
0,129
– Jadi nilai t0,95(9) = 1,83
PENGGUNAAN TABEL t UNTUK
PENGUJIAN SATU-ARAH (2)
• Tentukan nilai t-tabel untuk n = 10 sehingga
luas t ke kiri sebesar 0,025
– Derajat bebas (Db) = n – 1 = 9 maka yang akan
dicari adalah nilai - t(1-0,025(9)) = - t(0,975(9))
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
7
3,50
3,00
2,36
1,89
1,41
0,896
0,711
0,549
0,263
0,130
8
3,36
2,90
2,31
1,86
1,40
0,889
0,706
0,546
0,262
0,130
9
3,25
2,82
2,26
2,26
1,83
1,38
0,883
0,703
0,543
0,261
0,129
10
3,17
2,76
2,23
1,81
1,37
0,879
0,700
0,542
0,260
0,129
– jadi nilai -t(0,95(9)) = - 2,26
PENGGUNAAN TABEL t UNTUK
PENGUJIAN DUA-ARAH
• Tentukan nilai t-tabel untuk n = 10
sehingga jumlah luas -t ke kiri dan luas t ke kanan
sebesar 0,05
– Derajat bebas (Db) = n – 1 = 9 maka yang akan dicari
adalah nilai – t(1-0,05/2)(9) dan t(1-0,05/2)(9)
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
7
3,50
3,00
2,36
1,89
1,41
0,896
0,711
0,549
0,263
0,130
8
3,36
2,90
1,86
1,40
0,889
0,706
0,546
0,262
0,130
9
3,25
2,82
2,31
2,26
2,26
1,83
1,38
0,883
0,703
0,543
0,261
0,129
10
3,17
2,76
2,23
1,81
1,37
0,879
0,700
0,542
0,260
0,129
– Jadi nilai t yang memenuhi adalah - t 0,975(9) = - 2,26 dan
t0,975(9) = 2,26
MENGHITUNG LUAS DI BAWAH
KURVA DISTRIBUSI STUDENT
• Tentukan luas daerah yang terletak di sebelah
kanan t = 1,48 jika diketahui Db = 5
jadi P (t > 1,48) = 1 - 0,9 = 0,1
t = 1,37
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
MENGHITUNG LUAS DI BAWAH
KURVA DISTRIBUSI STUDENT
• Tentukan luas daerah yang terletak di kiri
t = -1,94 atau di kanan t = 1,94 jika diketahui Db = 6
jadi P (t < 1,94) = P (t > 1,94)
= 1- 0,95 = 0,05
t = 1,94
t = -1,94
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
KURVA NORMAL DAN
KEGUNAAN
Distribusi Normal Baku dan
Distribusi Student
DISTRIBUSI GAUSS
• Fungsi distribusi Gauss
1
f ( x)
e
2
2
1 �x �
�
�
2� �
• Sifat distribusi normal
– Terletak di atas sumbu X
– Simetris terhadap x =
– Modus tercapai pada = 0,3989/
– Asymtotis terhadap sumbu X
– Luas daerah sama dengan 1 satuan persegi
SIFAT DISTRIBUSI NORMAL
• Terletak di atas sumbu X
Sb x
• Simetris terhadap x =
x=
SIFAT DISTRIBUSI NORMAL
• Asymtotis terhadap sumbu X
kurva
Sb X
tidak pernah berpotongan
• Luas daerah sama dengan 1 satuan
persegi
DISTRIBUSI NORMAL BAKU
• Fungsi densitas
x
Dengan z
1 12 z 2
f ( z)
e
2
• Sifat distribusi normal baku
– Terletak di atas sumbu X
= 0 dan = 1
– Modus tercapai pada = 0,3989/
– Asymtotis terhadap sumbu X
– Luas daerah sama dengan 1 satuan
persegi
TABEL DISTRIBUSI NORMAL
BAKU
z
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0,0
0,0000
0,0040
0,0080
0,0120
0,0160
0,0199
0,0239
0,0279
0,0319
0,0359
0,1
0,0398
0,0438
0,0478
0,0517
0,0557
0,0596
0,0636
0,0675
0,0714
0,0753
0,2
0,0793
0,0832
0,0871
0,0910
0,0948
0,0987
0,1026
0,1064
0,1103
0,1141
0,3
0,1179
0,1217
0,1255
0,1293
0,1331
0,1368
0,1406
0,1443
0,1480
0,1517
0,4
0,1554
0,1591
0,1628
0,1664
0,1700
0,1736
0,1772
0,1808
0,1844
0,1879
0,5
0,1915
0,1950
0,1985
0,2019
0,2054
0,2088
0,2123
0,2157
0,2190
0,2224
0,6
0,2257
0,2291
0,2324
0,2357
0,2389
0,2422
0,2454
0,2486
0,2517
0,2549
0,7
0,2580
0,2611
0,2642
0,2673
0,2704
0,2734
0,2764
0,2794
0,2823
0,2852
0,8
0,2881
0,2910
0,2939
0,2967
0,2995
0,3023
0,3051
0,3078
0,3106
0,3133
0,9
0,3159
0,3186
0,3212
0,3238
0,3264
0,3289
0,3315
0,3340
0,3365
0,3389
1,0
0,3413
0,3438
0,3461
0,3485
0,3508
0,3531
0,3554
0,3577
0,3599
0,3621
1,1
0,3643
0,3665
0,3686
0,3708
0,3729
0,3749
0,3770
0,3790
0,3810
0,3830
1,2
0,3849
0,3869
0,3888
0,3907
0,3925
0,3944
0,3962
0,3980
0,3997
0,4015
1,3
0,4032
0,4049
0,4066
0,4082
0,4099
0,4115
0,4131
0,4147
0,4162
0,4177
1,4
0,4192
0,4207
0,4222
0,4236
0,4251
0,4265
0,4279
0,4292
0,4306
0,4319
1,5
0,4332
0,4345
0,4357
0,4370
0,4382
0,4394
0,4406
0,4418
0,4429
0,4441
1,6
0,4452
0,4463
0,4474
0,4484
0,4495
0,4505
0,4515
0,4525
0,4535
0,4545
1,7
0,4554
0,4564
0,4573
0,4582
0,4591
0,4599
0,4608
0,4616
0,4625
0,4633
1,8
0,4641
0,4649
0,4656
0,4664
0,4671
0,4678
0,4686
0,4693
0,4699
0,4706
1,9
0,4713
0,4719
0,4726
0,4732
0,4738
0,4744
0,4750
0,4756
0,4761
0,4767
2,0
0,4772
0,4778
0,4783
0,4788
0,4793
0,4798
0,4803
0,4808
0,4812
0,4817
PENGGUNAAN TABEL Z (1)
• Hitunglah luas di bawah kurva normal
antara z = 0 dan z =1,96
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z1 = 0 z2 = 1,96
– Untuk menghitung luas antara z = 0 dan
z = 1,96 dengan cara sebagai berikut:
Menghitung luas di bawah kurva normal
antara z = 0 dan z =1,96
z
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
0,0
0,0000
0,0040
0,0080
0,0120
0,0160
0,0199
0,0239
0,0279
0,0319
0,0359
0,1
0,0398
0,0438
0,0478
0,0517
0,0557
0,0596
0,0636
0,0675
0,0714
0,0753
0,2
0,0793
0,0832
0,0871
0,0910
0,0948
0,0987
0,1026
0,1064
0,1103
0,1141
0,3
0,1179
0,1217
0,1255
0,1293
0,1331
0,1368
0,1406
0,1443
0,1480
0,1517
0,4
0,1554
0,1591
0,1628
0,1664
0,1700
0,1736
0,1772
0,1808
0,1844
0,1879
0,5
0,1915
0,1950
0,1985
0,2019
0,2054
0,2088
0,2123
0,2157
0,2190
0,2224
0,6
0,2257
0,2291
0,2324
0,2357
0,2389
0,2422
0,2454
0,2486
0,2517
0,2549
0,7
0,2580
0,2611
0,2642
0,2673
0,2704
0,2734
0,2764
0,2794
0,2823
0,2852
0,8
0,2881
0,2910
0,2939
0,2967
0,2995
0,3023
0,3051
0,3078
0,3106
0,3133
0,9
0,3159
0,3186
0,3212
0,3238
0,3264
0,3289
0,3315
0,3340
0,3365
0,3389
1,0
0,3413
0,3438
0,3461
0,3485
0,3508
0,3531
0,3554
0,3577
0,3599
0,3621
1,1
0,3643
0,3665
0,3686
0,3708
0,3729
0,3749
0,3770
0,3790
0,3810
0,3830
1,2
0,3849
0,3869
0,3888
0,3907
0,3925
0,3944
0,3962
0,3980
0,3997
0,4015
1,3
0,4032
0,4049
0,4066
0,4082
0,4099
0,4115
0,4131
0,4147
0,4162
0,4177
1,4
0,4192
0,4207
0,4222
0,4236
0,4251
0,4265
0,4279
0,4292
0,4306
0,4319
1,5
0,4332
0,4345
0,4357
0,4370
0,4382
0,4394
0,4406
0,4418
0,4429
0,4441
1,6
0,4452
0,4463
0,4474
0,4484
0,4495
0,4505
0,4515
0,4525
0,4535
0,4545
1,7
0,4554
0,4564
0,4573
0,4582
0,4591
0,4599
0,4608
0,4616
0,4625
0,4633
1,8
0,4641
0,4649
0,4656
0,4664
0,4671
0,4678
0,4686
0,4693
0,4699
0,4706
1,9
0,4713
0,4719
0,4726
0,4732
0,4738
0,4744
0,4750
0,4756
0,4761
0,4767
2,0
0,4772
0,4778
0,4783
0,4788
0,4793
0,4798
0,4803
0,4808
0,4812
0,4817
0,4750
PENGGUNAAN TABEL Z (2)
• Hitunglah luas di bawah kurva normal antara
z = -1,96 dan z =0
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z2 = - 1,96
z1 = 0
z2 = 1,96
– Untuk menghitung luas antara z = 0 dan z = -1,96
sama dengan menghitung luas antara z = 0 dan
z = 1,96
PENGGUNAAN TABEL Z (3)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal
antara z = -1,73 dan z = 2,05
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z1 = -1,73 z = 0
z2 = 2,05
+
z2 = -1,73 z1 = 0
z1 = 0
z2 = 2,05
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 2,05
P (0 < z < 2,05) = 0,4796
z1 = 0
z2 = 2,05
• Hitung luas antara z = -1,73 dan z = 0
P (-1,73 < z < 0) =
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z2 = -1,73
z2 = 1,73
z1 = 0
P (-1,73 < z < 2,05) = P (0 < z < 2,05) + P (0 < z < 1,73)
= 0,4796 + 0,4582
= 0,9378
PENGGUNAAN TABEL Z (4)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal
antara z = -1,73 dan z = -0,96
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z2 = -1,73
z1 =z -0,96
=0
z2 = -1,73
z=0
z1 = -0,96 z = 0
• Hitung luas antara z = -1,73 dan z = 0
P (-1,73 < z < 0) =
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z2 = -1,73
z1 = 0
z2 = 1,73
• Hitung luas antara z = -0,96 dan z = 0
P (-0,96 < z < 0) =
P (0 < z < 0,96) = 0,3315
z2 = -0,96
z2 = 0,96
z1 = 0
P (-1,73 < z < -0,96) = P (0 < z < 1,73) - P (0 < z < 0,96)
= 0,4582 - 0,3315
= 0,1267
PENGGUNAAN TABEL Z (5)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal antara
z = 0,96 dan z = 1,73
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z1 = 0,96 z2 = 1,73
z=0
z1 = 0
z2 = 1,73
z1 = 0 z2 = 0,96
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 1,73
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z1 = 0
z2 = 1,73
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 0,96
P (0 < z < 0,96) = 0,3315
z1 = 0 z2 = 0,96
P (0,96 < z < 1,73) = P (0 < z < 1,73) - P (0 < z < 0,96)
= 0,4582 - 0,3315
= 0,1267
PENGGUNAAN TABEL Z (6)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal
z > -1,73
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z = -1,73
+
z2 = -1,73
z1 = 0
z1 = 0
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 1,73
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z2 = -1,73
z1 = 0
z2 = 1,73
• Hitung luas antara z > 0
P ( z > 0,96) = 0,5
z1 = 0
P(z > -1,73) = P(-1,73 < z < 0) + 0,5
= P(0 < z < 1,73) + 0,5
= 0,4582 + 0,5 = 0,9582
PENGGUNAAN TABEL Z (7)
• Hitunglah luas dibawah kurva normal
z > 1,73
– Buat gambar kurva normal dan batasnya
z = 1,73
z1 = 0
z1 = 0
z2 = 1,73
• Hitung luas antara z > 0
P ( z > 0,96) = 0,5
z1 = 0
• Hitung luas antara z = 0 dan z = 1,73
P (0 < z < 1,73) = 0,4582
z1 = 0
z2 = 1,73
P(z > 1,73) = 0,5 - P(0 < z < 1,73)
= 0,5 - 0,4582 = 0,0418
CARA PAKTIS MENGHITUNG
P (a < z < b)
• Jika a = 0 dan b > 0 maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < b)
• Jika a < 0 dan b = 0 maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < -a)
• Jika a < 0 dan b > 0 maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < -a ) + P (0 < z < b)
• Jika a < 0, b < 0, dan a < b maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < -a) - P (0 < z < -b)
• Jika a > 0, b > 0 dan a < b maka:
P (a < z < b) = P (0 < z < b) - P (0 < z < a)
Menghitung Luas di Bawah Kurva Normal
Menggunakan Cara Praktis
• Hitunglah luas di bawah kurva normal antara
z = -1,96 dan z =0
a < 0 dan b = 0 maka
P (a < z < b)
= P (0 < z < -a)
P (-1,96 < z < 0)
= P (0 < z < 1,96) = 0,475
• Hitunglah luas dibawah kurva normal antara
z = -1,73 dan z = 2,05
a < 0 dan b > 0 maka
P (a < z < b)
= P (0 < z < -a) + P (0 < z < b)
P (-1,73 < z < 2,05) = P (0 < z < 1,73) + P (0 < z < 2,05)
= 0,4796 + 0,4582 = 0,9378
Menghitung Luas di Bawah Kurva
Normal Menggunakan Cara Praktis
• Hitunglah luas dibawah kurva normal antara
z = -1,73 dan z = -0,96
a < 0 dan b < 0 maka
P (a < z < b)
= P (0 < z < -a) - P (0 < z < -b)
P (-1,73 < z < 2,05)
= P (0 < z < 1,73) - P (0 < z <
2,05)
= 0,4796 - 0,4582
= 0,1267
CONTOH KASUS
• Seorang guru akan memprediksi hasil
UAN bidang studi matematika pada siswa
SDN 1 kota Tangerang. Berdasarkan
informasi yang diperoleh dari DEPDIKNAS
rata-rata hasil UAN SD bidang studi
matematika di seluruh indonesia adalah
6,5 dengan simpangan baku 1,75. Jika
jumlah siswa di SDN 1 kota Tangerang
100 orang, berapakah jumlah siswa yang
bernilai di atas 4,25?
Identifikasi Masalah
• Diketahui:
– Rata-rata populasi = = 6,5
– Simpangan baku populasi = = 1,75
– Banyaknya populasi N = 100
• Ditanya:
– Banyaknya sampel n ?
Penyelesaian
x
z
4,25 6,5
z
1, 286 �1, 29
1,75
z = -1,29
P (z > -1,29) = P (-1,29 < z < 0) + 0,5
= P (0 < z < 1,29) + 0,5
= 0,4015 + 0,5 = 0,9015
n = 0,9015 * N
= 0,9015 * 100 = 90,15 90 orang
TABEL DISTRIBUSI
STUDENT
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
7
3,50
3,00
2,36
1,89
1,41
0,896
0,711
0,549
0,263
0,130
8
3,36
2,90
2,31
1,86
1,40
0,889
0,706
0,546
0,262
0,130
9
3,25
2,82
2,26
1,83
1,38
0,883
0,703
0,543
0,261
0,129
10
3,17
2,76
2,23
1,81
1,37
0,879
0,700
0,542
0,260
0,129
11
3,11
2,72
2,20
1,80
1,36
0,876
0,697
0,540
0,260
0,129
12
3,05
2,68
2,18
1,78
1,36
0,873
0,695
0,539
0,259
0,128
13
3,01
2,65
2,16
1,77
1,35
0,870
0,694
0,538
0,259
0,128
14
2,98
2,62
2,14
1,76
1,35
0,868
0,692
0,537
0,258
0,128
15
2,95
2,60
2,13
1,75
1,34
0,866
0,691
0,536
0,258
0,128
16
2,92
2,58
2,12
1,75
1,34
0,865
0,690
0,535
0,258
0,128
17
2,90
2,57
2,11
1,74
1,33
0,863
0,689
0,534
0,257
0,128
18
2,88
2,55
2,10
1,73
1,33
0,862
0,688
0,534
0,257
0,127
19
2,86
2,54
2,09
1,73
1,33
0,861
0,688
0,533
0,257
0,127
20
2,85
2,53
2,09
1,72
1,33
0,860
0,687
0,533
0,257
0,127
PENGGUNAAN TABEL t
• Pengujian selisih rataan
– Satu-arah
H0 : 1 = 1
H1 : 1 > 1 atau
H1 : 1 < 1
Daerah
penerimaan
P=1-
Daerah
penerimaan
P=1-
/2
– Dua-arah
H0 : 1 = 1
H1 : 1 ≠ 1
/2
PENGGUNAAN TABEL t UNTUK
PENGUJIAN SATU-ARAH (1)
• Tentukan nilai t-tabel untuk n = 10
sehingga luas t ke kanan sebesar 0,05
– Derajat bebas (Db) = n – 1 = 9 maka yang akan dicari
adalah nilai t(1-0,05(9)) = t(0,95(9))
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
7
3,50
3,00
2,36
1,89
1,41
0,896
0,711
0,549
0,263
0,130
8
3,36
2,90
2,31
1,86
1,40
0,889
0,706
0,546
0,262
0,130
9
3,25
2,82
2,26
1,83
1,83
1,38
0,883
0,703
0,543
0,261
0,129
10
3,17
2,76
2,23
1,81
1,37
0,879
0,700
0,542
0,260
0,129
– Jadi nilai t0,95(9) = 1,83
PENGGUNAAN TABEL t UNTUK
PENGUJIAN SATU-ARAH (2)
• Tentukan nilai t-tabel untuk n = 10 sehingga
luas t ke kiri sebesar 0,025
– Derajat bebas (Db) = n – 1 = 9 maka yang akan
dicari adalah nilai - t(1-0,025(9)) = - t(0,975(9))
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
7
3,50
3,00
2,36
1,89
1,41
0,896
0,711
0,549
0,263
0,130
8
3,36
2,90
2,31
1,86
1,40
0,889
0,706
0,546
0,262
0,130
9
3,25
2,82
2,26
2,26
1,83
1,38
0,883
0,703
0,543
0,261
0,129
10
3,17
2,76
2,23
1,81
1,37
0,879
0,700
0,542
0,260
0,129
– jadi nilai -t(0,95(9)) = - 2,26
PENGGUNAAN TABEL t UNTUK
PENGUJIAN DUA-ARAH
• Tentukan nilai t-tabel untuk n = 10
sehingga jumlah luas -t ke kiri dan luas t ke kanan
sebesar 0,05
– Derajat bebas (Db) = n – 1 = 9 maka yang akan dicari
adalah nilai – t(1-0,05/2)(9) dan t(1-0,05/2)(9)
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
7
3,50
3,00
2,36
1,89
1,41
0,896
0,711
0,549
0,263
0,130
8
3,36
2,90
1,86
1,40
0,889
0,706
0,546
0,262
0,130
9
3,25
2,82
2,31
2,26
2,26
1,83
1,38
0,883
0,703
0,543
0,261
0,129
10
3,17
2,76
2,23
1,81
1,37
0,879
0,700
0,542
0,260
0,129
– Jadi nilai t yang memenuhi adalah - t 0,975(9) = - 2,26 dan
t0,975(9) = 2,26
MENGHITUNG LUAS DI BAWAH
KURVA DISTRIBUSI STUDENT
• Tentukan luas daerah yang terletak di sebelah
kanan t = 1,48 jika diketahui Db = 5
jadi P (t > 1,48) = 1 - 0,9 = 0,1
t = 1,37
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131
MENGHITUNG LUAS DI BAWAH
KURVA DISTRIBUSI STUDENT
• Tentukan luas daerah yang terletak di kiri
t = -1,94 atau di kanan t = 1,94 jika diketahui Db = 6
jadi P (t < 1,94) = P (t > 1,94)
= 1- 0,95 = 0,05
t = 1,94
t = -1,94
DB
0,995
0,990
0,975
0,950
0,900
0,800
0,750
0,700
0,600
0,550
1
63,66
31,82
12,71
6,31
3,08
1,376
1,000
0,727
0,325
0,158
2
9,92
6,96
4,30
2,92
1,89
1,061
0,816
0,617
0,289
0,142
3
5,84
4,54
3,18
2,35
1,64
0,978
0,765
0,584
0,277
0,137
4
4,60
3,75
2,78
2,13
1,53
0,941
0,741
0,569
0,271
0,134
5
4,03
3,36
2,57
2,02
1,48
0,920
0,727
0,559
0,267
0,132
6
3,71
3,14
2,45
1,94
1,44
0,906
0,718
0,553
0,265
0,131