Pájina
28
jestaun finansas públikas Governu Timor‐Leste nian no depois konforma ka ajusta ho
prinsípius novu akordu nian.
IXD hanesan ferramentas importantes jestaun nian. Indikadores hirak ne’e liga vizaun MF
nian ho atividades espesífikas, reforsa orsamentasaun no hadi’a jestaun rekursus umanus.
Finalmente, MF implementa ona reformas barak ba fortalesimentu monitoriasaun
ekonómika, JFP no jestaun ezekusaun nian. Reformas hirak ne’e bele kontribui ba
desevolvimentu politika ekonómika no kontribui ba ezekusaun orsamental ne’ebé efisiente
liu.
2.3: Vizaun Jeral Ekonómika
2.3.1: Ekonomia Internasional
2.3.1.1: Tendênsias Kresimentu Internasional
Taxa kresimentu ekonómiku tuun husi 3.2 ba 3.0 husi 2012 ba 2013. Kresimentu iha
merkadu emerjente no ekonomias ein‐dezenvolvimentu tuun husi 5.0 iha 2012 ba 4.7
iha 2013, enkuantu durante períodu ne’ebé hanesan kresimentu iha ekonomias avansadas
mos tuun husi 1.4 ba 1.3. Maski ho kondisoens finanseiras menus favoráveis, merkadus
emerjentes no ekonomias ein‐dezenvolvimentu sira kontinua influensia kresimentu global.
Previzaun FMI katak kresimentu global anual sei aumenta ba 3.6 iha 2014 hafoin ba 3.9
iha 2015. Melloria kresimentu iha ekonomias avansadas iha 2014 no 2015 ho 2.2 no 2.3
respetivamente. Prevê katak ne’e tanba redusaun iha restrisoens fiskais no iha kondisoens
monetárius ne’ebé favoráveis. Enkuantu kresimentu iha merkadus emerjentes no
ekonomias ein‐dezenvolvimentu iha periodu hanesan ho 4.9 no 5.3 respetivamente.
Ne’e nudar rezultadu husi kresente demanda husi ekonomias avansadas. Kontudu, riskus
kona ‐ba prespetivas kontinua, ein partikular hanesan kresente risku jeo‐polítiku no
posibilidade katak bainhira demanda kiik kompara ho projesaun iha ekonomias avansadas
sei iha impaktu ba kresimentu global.
Pájina
29
Figura 2.3.1.1.1: Kresimentu Ekonómiku Real 2011 – 2015
Fonte: FMI, Baze Dadus Perspetiva Ekonómika Mundial, Abril 2014
Ázia ne’ebé emerjente no ein‐dezenvolvimentu sai hanesan área kresimentu ne’ebé aas
tebes iha mundu haree figura 2.3.1.1.1 no Timor‐Leste hatudu dezempeñu ne’ebé
partikularmente diak hodi halo parte iha grupu ekonomias ida ne’e. Kresente demanda ba
bens no servisus liga ho prespetiva kresimentu ne’ebé maka’as iha merkadus Ázia nian
reprezenta oportunidade exportasaun ida ne’ebé importante tebetebes ba Timor‐Leste.
Tabela 2.3.1.1.1: Taxa Kresimentu Rejional real
Paíz Atual
Projesaun
2012 2013
2014 2015
ASEAN ‐5
6.2 5.2
4.9 5.4
Australia 3.6
2.4 2.6
2.7 Xina
7.7 7.7
7.5 7.3
IndonRSEa 6.3
5.8 5.4
5.8 Malázia
5.6 4.7
5.2 5.0
Filipinas 6.8
7.2 6.5
6.5 Singapura
1.9 4.1
3.6 3.6
Tailândia 6.5
2.9 2.5
3.8 Vietnam
5.2 5.4
5.6 5.7
Timor Leste
7.8 5.6
7.1 7.0
Fontes: Konta Nasional Timor‐Leste 2000‐2012, Diresaun Nasional Polítika Ekonómia Timor‐Leste ho Fundu
Monetáriu Internasional, Baze Dadus Prespetiva Ekonómika Mundial, Abril 2014
Timor ‐Leste nia PIB refere deit ba setor naun‐petrolíferu
Projesaun
2.3.1.2: Tendênsias iha Presus Internasionais