Ketika membaca kembali transkrip wawancara, partisipan menyimak sungguh-sungguh rekaman yang penulis
putar melalui laptop. Selama partisipan membaca transkrip, partisipan tidak banyak memberi koreksi pada transkrip. Saat
penulis menanyakan tentang kalimat yang penulis ketik dengan ragu-ragu, partisipan membenarkan bahwa kalimat itu
sudah benar. Dirasa sudah sesuai antara rekaman dengan transkrip wawancara, partisipan menyerahkan kembali
transkrip kepada penulis.
c. Analisis verbatim
Analisis verbatim P1W1 Verbatim
Makna
yaa..mo gimana
lagi
terta wa
..cukup nggak
cukup harus cukup. Jadi bisa mengatur sendiri aja,
disaat mendapat banyak, kita harus menabung buat
entar, gitu aja. P1W1 23- 26
terta wa
iya. ya anggerane duite wis dinehne aku, kon
nukokno rokok, yo emoh.. wong wis dinehno aku kon
nukokna rokok
terta wa
. P1W1 609-611
Rani berusaha
mengatur keuangan rumah tangganya
ditengah pendapatan yang kurang memadai.
yaa..puas nggak puas sih, mungkin udah jodoh mo
gimana lagi..hihihihi..
P1W1 29-30
Merasa sudah
berjodoh dengan
suami, Rani
menerima keadaan ekonomi saat ini.
ya sing njaga yo aku dewek, sing
momong yo
aku dewek.
Ora ana
sing
ngasuh. P1W1 34-35 yo kan bojone kan kerjane
Pengasuhan anak dilakukan Rani sendiri karena suami
kerja diluar kota.
adoh. Ora neng desane dewek,
kerjane neng
Pangandaran. Jadikan balike kan telung wulan pisan,
kadang rong wulan sepisan, ora mesti kaya kui kan..jadi
sing ngasuh yo aku dewek. Ngatur waktu dewek neng
omah. P1W1 37-41 yaa..
terta wa
ya jenenge karo lanange ya
suara anak partisipan
sedang bernyanyi
dilayani lah opo
karepe lanange. P1W1 62- 64
Rasa bakti Rani ditunjukkan dengan melayani kebutuhan
suami ketika
berada di
rumah.
ya biasa.. setiap hari ya telpon, sms
Short Messages Service
, telpon,
sms.
P1W1 69-70
Rani setiap hari melakukan komunikasi dengan suami
yang berada di luar kota melalui telpon atau SMS.
ya ono masalah.. masalah e ya
berbicara lirih dengan anak
masalah e
kan
tersenyum sambil menegur anak dengan memberi tanda
diam pada anak
masalah e kadang ya cemburu kan
karena mungkin aku sayang. Kayak kue, jadi ya akeh gitu
kan.. dadi ya mungkin nek sue ora balik yo pada bae
cemburu, ngapa sih sue-sue ora bali. Kayak kue kan.
P1W1 72-78
Rasa sayang terhadap suami sering membuat Rani merasa
cemburu. Perasaan cemburu muncul terutama jika suami
lama tidak pulang ke rumah.
ya aku lah
terta wa
. Sing sering cemburu ya akune.
P1W1 80 ya
ngomong, keprimen
kayak kue kan. P1W1 82
Rani lebih sering merasa cemburu terhadap suaminya.
Bila cemburu, Rani akan mengatakannya pada suami.
kadang seminggu sepisan merana,
kadang nek
Tidak ada jadwal tetap bagi Rani
pergi mengunjungi
sungkan, ora
merana.
P1W1 100-101
keluarga suami di lain desa. yo pasti.. kadang kan ki lho
mas anake njajane akeh kayak kie. Wong jenenge yo
wis due anak kan yo anake pengen kie, dolanan kie..
anu apa.. ono bakul apa kan lah anake jajan bae, wong
rewel..
dadine yah
anu..kayak kue.
P1W1 107-111
Untuk urusan anak, Rani selalu menceritakannya pada
suami.
yaa..serius-serius aja..
terta wa
inyong kemarin ngomong ya sesuai bae
keprimen njawabe..umpama ngomong apa ya jawab apa
kue kan..intine kan sing penting
nyambung kan
omongane. P1W1 122- 125
Rani mencoba
menjadi pendengar yang baik ketika
suami bercerita
tentang permasalahannya.
ya paling aktivitas ibu rumah tangga bae neng
omah, ora pernah ngapa- ngapa..paling ya nyuci, ya
masak
kayak kue
tok..ngurus anak,
ya nggosok
kui tok..kerja
yakan karo
lanangane inyong ora oleh kerja jadi ya
ora kerja. P1W1 129-133
Sebagian besar aktivitas Rani di
rumah adalah
mengerjakan pekerjaan
rumah tangga.
yaa.. mengijinkan tapi kan asal jangan maksudte adoh-
adoh, paling kan neng desane dewek apa ya kui
kan..ya neng desane aku ki kan akeh umpama buruh
nyeti mlinjo, yo nyetini mlinjo, terusane apa buruh
apalah sing sekirane ora Suami mengizinkan Rani
bekerja asal
tidak meninggalkan desa.
lunga sing desa yo oleh.. P1W1 136-141
yaa.. yo
selayaknya hubungan suami istri ya yen
seumpama balik
Pangandaran neng omah yo biasa,
melakukan
hubungan..gitu kan. P1W1 152-154
yo sakarepe wong lanang.. di masa dia minta ya saya
melayani, gitu lho. P1W1 156-157
iya..dadi
senyuwune yo
diwei, nek ora yo ora, keprimen meneh. P1W1
161-162 Hubungan
suami istri
dilakukan ketika
suami berada di rumah dan ingin
melakukannya.
apa ya?? Yah pelukan
suara sepupu
korban terta wa
, ya pelukan, ya ciuman.. ya pokoke jenenge
saling mencintai gimana sih. P1W1 173-175
Bentuk cinta Rani pada suami ditunjukkan dengan
kedekatan intim secara fisik.
yo merencanakan.. pengene sih ya telu bae, ojo akeh-
akeh. P1W1 178-179 Rani merencanakan untuk
melahirkan tiga anak saja.
oo..KB. KBne KB suntik sing untuk tiga bulan sekali.
P1W1 187-188 Alat kontrasepsi jenis suntik
dipilih untuk menghindari kehamilan
yang tidak
direncanakan. yaa
keprimen sih
ya.. keprimen
tersenyum
.. yah sing penting kan setia karo
wong lanang,
ngenteni wong lanang kapan baline,
sing penting yah menjaga awake dewek lah supaya
ning omah juga terpandang men lanange balik yoh ora
ana omongan sih iki mah Selama ditinggal suami, tetap
setia menunggu suami dan berusaha menjaga diri agar
tidak
menimbulkan gunjingan di masyarakat.
dolane karo iki kie lah dadine njaga awake dewek
lah supaya neng omah aja..yo mungkin meh aja
lanange diomong uwong ah bojone koe neng omah
tukang
dolan..ngene ngene..kue kan. Dadine kan
menjaga dewek
lah keprimen..
supaya men
wong lanange mbok kane ah apa aku dene neng omah
dewek koh ditinggal inyong gaweane dolan iku.. jadine
inyong
jaga sikap
aja marang dewek keprimen.
P1W1 195-208 ya..dolan sih bisa dolan tapi
ya dolan ketemu. Paling ya neng
sekitar apa
neng lingkungane dewek, sing
adoh-adoh yo ora. Adoh juga
paling pasar,
kebutuhane dewek, ya uwis. Kebutuhan
penuh ya
mbalek. P1W1 211-215
Kecuali untuk
membeli kebutuhan
sehari-hari di
pasar, Rani jarang pergi jauh, paling
hanya di
sekitar rumah.
ya kenal kabeh..dadi ya umpama lunga, lunga karo
sapa, misal karo Ani ya ngerti, karo Ani lungane.
Lunga karo sapa, karo Isah, Isah ya ngerti. P1W1 219-
221 Suami
mengenal teman-
teman Rani dan tahu dengan siapa Rani pergi.
yo aku juga ora pernah sih ya lunga karo wong lanang..
dadi ya
terta wa
.. dadi ya umpamane lunga karo wong
lanang juga paling sapa ya lanange
kie berhubung
sodara dadine apa ya yuh Rani
membatasi pergaulannya dengan lawan
jenis, kecuali
dengan saudaranya.
lunga apa nggone makne aku
dadi paling
kaya kue..ora pernah maksudte
dolan karo wong lanang kaya kue, ora. P1W1 224-
229 iyo, ngerti..karna aku kan
pernah mrana dadine kan paham si A si B ne.. dadi
nak umpama aku lunga maring Pantai Pangandaran
karo si umpama karo Games kayak kue,oo si Games.. kui
paham. kayak iku. marang lunga aku kerja na tempat
kie karo si kie..yo berarti aku ngerti wong neng kana
aku juga madhan suwe kan dadi
ngerti kahanane.
P1W1 232-238
Rani mengenal teman-teman suami karena pernah ikut
suami di Pangandaran. Ia pulang ke Pemalang ketika
merasa tidak betah.
yoo.. sering..sing sering yo karo wong-wong sing sering
njagong neng kene kadang curhat primen-primen jare
rika yo anggeraning koe primen-primen
ya gari
ngomong bae
engko direwangi rika.. daripada
nek urusan rumah tangga primen kui lik aku diseng
maring Pangandaran tapi inyong ora kepeingin, akire
jarene lilike aku yowis gari ngomong
bae lirih-lirih
supaya engko lanange koe terus memahami kaya kui
tok..ora pernah sih njaluk bantuan maring wong sing
seliyane wong kui sih miki neng kene.. paling yo karo
Rani tidak
pernah menceritakan masalah rumah
tangga pada ibunya tetapi pada saudara iparnya.
wong kiye, karo mamane aku juga ora pernah..ora
pernah curhat karo mamane aku..paling
yo kui
tok miki..yo sering sih inyong
tah kadang..apa sih lanange aku pengen ya aku kon melu
nggone mertuane, aku ora gelem terusan padahal apa
sih
lananganku jengkel
terusan lunga
nggone mamane,
yo tak
jorna dening aku..engko angger
dening mari jengkel jur balek
dewek maring
mene..
terta wa
engko mari jengkel bali dewek mene.
P1W1 252-271 ora,
karo mamak
ora pernah..lik juga bukan lilik
asli tapi lilik ipar e. P1W1 293-294
Alhamdulillah akur.. perekh terus ya. Primen sih ya
Alhamdulillah
perekh kabeh, ora ono masalah sih.
Aku juga
ngger ono
masalah karo wong lanang ora pernah nggawa-nggawa
keluarga gitu. Keluargane lanange aku yo ora pernah,
jadi masalah e aku yo wis masalahe aku. P1W1 274-
279 Hubungan dengan keluarga
suami berjalan
harmonis. Rani tidak pernah membawa-
bawa keluarga jika ada
masalah dalam
rumah tangganya.
ya anggeraning
weruh kanca-kancane aku pada
neng Jakarta, pada kerja, kadang oiya ya aku ngapain
nikah
isih muda..haruse
inyong apa..kerja sih ya, Tetap dapat mengambil sisi
positif dari pernikahannya ketika Rani merasa menyesal
menikah muda. Rani merasa bersyukur ada suami yang
mampu
mencukupi
angger kerja aku mungkin seneng. Yo mungkin ana
rasane kaya
kue, tapi
mensyukuri juga ana, oiya aku duwe lanangan ngene
ya Alhamdulillah ono sing mencukupi aku..kan kaya
kue. Ana sing nyandangi aku, ana sing ngazabna aku
kaya kui. P1W1 297-304
kebutuhannya.
sikap e yo mungkin berubah ya, sedurunge menikah kan
yo mungkin jenenge wong pacaran
ya mlakune
gandengan, siki kan wis ora ngapain mlaku gandeng-
gandengan isin..nek mbiyen mlaku
rangkulan, siki
ngapain jare rangkulan siki kan
gantian ngrangkul
anake..mungkin mbiyen kan angger lunga, lunga bareng
siki angger
lunga-lunga bareng kon mlaku disit
mana, inyong neng mburi bae, inyong isin
terta wa
.. yo
perubahane mungkin
kaya kue. Sing masalah perubahan
sayang sih
mungkin ora lah ya, sing jenenge wong seneng wis
dilakoni yo ora tapi masalah neng.. apa sih di muka
umum, nek mlaku biasane gandengan
saiki ora,
biasane rangkulan
saiki ora..yo kui tok perubahane,
ora ono perubahan lain-lain sih. Ya mungkin kan siki
wis
duwe anak,
dadi Setelah
menikah, suami
merasa malu terlihat mesra di depan umum dan menjadi
lebih rajin bekerja setelah kelahiran anak. Selain itu,
Rani tidak merasakan adanya perubahan rasa sayang suami
terhadap dirinya.
perubahane lah inyong no ngomah orasahan sedelo-
sedelo, inyong
arep mangkat
cepet kan
kebutuhane wis
luwih
akeh..paling kui tok. P1W1 309-327
yo perubahane lebih sayang maring aku kan, maksudte
luwih
perhatian, engko
anggerane umpamane neng Pangandaran
yo telpon,
anake primen-primen, kaya kue.. sehat pora, koe sehat
pora, gitu..ngono
tok.
P1W1 330-334
Rani merasakan
bahwa suaminya semakin sayang
dan perhatian
padanya setelah menikah.
ya pengaruh e apa sih ya.. ya mungkin karena aku isih
umur muda ya, dadi nek lunga-lunga ya pingine aku
dewek, ya kadang angger mlaku bareng anake, ngapa
sih repot nggendong bocah.. ganu kan inyong mlaku
dewekan,
siki kan
nggendongi bocah, kaya kui tok, kadang..tapi yo kadang
apa sering
ngganyami, kadang..primen sih jenenge
emosi
terta wa
..maring anake kadang iyolah inyong
egin enom wis duwe anak yo resikone kaya kie ya,
arep dolan ora bisa kaya kue..arep
ngapa-ngapa kudune anake diseng, wade
kaya kue..
yo dening
lanange, iyo
yo..anggeraning donge ojo gidih bae lah duwe anak ya,
Memiliki anak di usia muda menimbulkan
penyesalan dalam diri Rani. Tidak dapat
bebas bepergian merupakan resiko yang disadari oleh
Rani karena sudah memiliki anak di usianya yang masih
muda.
anggeraning duwe anake emben kan, bisa dolan-
dolan disit ya..ya mungkin kui resikone maring aku..yo
wis. P1W1 337-352 yo sing umpama luwih
kenceng
yo lanange
sih..umpama wadul aku arep dolan we angger aku oleh
naha..oh aja angger kae aja berarti lanange melarang
yang nggak boleh kaya kue lho..nek aku kan umpama
lagi batuk, jare lanange aku, ana tukang es kan, jare kon
ojo maemi es, anake nangis kan
ya dening
aku tumbasaken, ya akire aku
diganyami
terta wa
.. kan aku weruh melas ya, nangis
ya ditumbasaken, dening lanange
aku, koe
tah iya..bocah lagi watuk malah
ditumbasi es
dadine mangani es dadi tambah
watuk..sing penting
kan sama-sama sayang wong
anake, sama-sama
menyayangi lah. P1W1 356-368
Rani akan
segera mengabulkan keinginan anak
bila melihat
anaknya menangis. Meski terkadang
berbeda pendapat dengan suami, sebenarnya mereka
sama-sama
menyayangi anak.
yaa ana sih, kebiasaan ngrokok
neng ngarepe
aku..aku paling wade. Nek njagong bareng i pasti
ngrokok, wade
pasti
inyonge. P1W1 371-373
Kebiasaan suami merokok sering membuat Rani merasa
jengkel.
ya minggir lih, nek ngrokok aja neng kene lih. P1W1
376 Rani
akan mengusir
suaminya bila
merokok didekatnya.
yo jare “koe lah iya, angger Suami menyadari bahwa
ana wong ngrokok neng ngarepe lha ora ulih.. wis
lah inyong ya lunga” trus inyong
ngekek tok
terta wa
. P1W1 379-381
Rani tidak tidak suka dirinya merokok dan memilih untuk
pergi menjauh.
kebiasaan apik apa ya? Ya kebiasaan sing disenengi
neng omah, wonge rajin sih ya dadi nyapu-nyapu kan yo
membantu aku dadine kan inyong wis ora nyapu,
biasane ya apa.. mberesi bajune dewek yo diberesi
dewek, sing kotor dipisah sing bersih dipisah kaya kue
dadine inyong kan seneng. Umpama aku arep nyuci,
ngerti kui sing kotor kui sing bersih..yo kaya kue.
Senenge wonge bersihan trus apa sih memahami iki
lho apa membantu istri. Di dalam rumah tangga kui
memahami membantu..memasak
yen aku kerepotan ngurusi anak
yo direwangi. P1W1 384- 395
Suami mau
membantu pekerjaan rumah tangga dan
mengurus anak membuat
Rani merasa tidak kerepotan dalam pengerjaannya.
kebiasaan ngono
ya? Mbiyen aku ki kebiasaane,
kebiasaan mangan
sih ya..nek mangan aku kan
mbiyen ora seneng duren, saiki
dadi melu-melu
seneng.. terus kebiasaan apa sih ya.. kan akih sing ditiru
tapi apa
ora ngerti..ya
kebiasaan apa..kebiasaan
apa sih
ya.. kebiasaan
ngomong Sunda, ya, karena Rani
mulai terbiasa
menggunakan bahasa Sunda karena suami menggunakan
bahasa Sunda.
apa..neng omah ya sering komunikasi
karo orang
Pangandaran kan ya dadi orang
ngomonge sunda..karena kepingin tau
kan..kadang mas aku warai dadine
aku nek
neng ngomah dek e ngomong
Sunda, aku
melu-melu ngomong Sunda
terta wa
.
P1W1 403-414 iya..seumpama
sebulan
sekali. P1W1 434 yaa..kadang
sih ora..umpama
kan takon
disit, aku arep ngirim duit koe butuh opo ora..kadang
neng omah durung terlalu butuh, simpen bae disit sih
ya, aku durung terlalu butuh..tapi
yen agepan
kirim, terserah kirim ora ka iki. P1W1 436-440
Suami mengirim uang satu bulan sekali. Bila belum
terlalu membutuhkan, Rani tidak meminta kiriman uang.
iya.. ya nemplok banget.. ora gelem pisah, malahan
angger bapakne lunga ya nangis..kelangan. tapi ya mo
gimana lagi, karena di desa Gunung
Jaya kan
kekurangan apa sih..kurang tenaga kerja ya..maksudte
usahane neng kene kurang lah,
ora kaya
neng Pangandaran..neng
Pangandaran kapan saja kita mau disitu ada pekerjaan.
Tapi yo neng Gunung Jaya kan angel, nek masa terang
iki kerja apa. Dadi ya sing akeh wong Gunung Jaya
Berpisah dengan
ayah membuat anaknya menangis
kehilangan. Sedikitnya
pekerjaan di desa membuat warganya bekerja di luar
daerah.
mesti pokok e keluar dari desa sendiri lah kerjane.
P1W1 442-451 ketemunee no yo neng
desane dewek sih..mbiyen kan sing jenenge bocah
enom mlaku-mlaku kaya kue terus akire ketemu,
jarene deweke njaluk nomer hapene
maring kancane..akire telpon-telpon
terus ketemuan,
ee.. jadian..ee..mbojo..
tertawa. P1W1 461-465 oo..pacarane..yo
ora pacaran,
wong pacaran
setengah taun. P1W1 468- 469
Sebelum pacaran,
suami mendapatkan nomor telpon
Rani dari teman dan mulai menjalin komunikasi. Rani
berpacaran
selama enam
bulan.
lha daripada sekolah ora duwe biaya mending mbojo
terta wa
P1W1 473-474
Ketiadaan biaya membuat Rani
tidak melanjutkan
sekolah dan memutuskan untuk menikah.
yo tekan lulus kelas enem sih ya.. trus lulus kelas 6 SD
kan jare mamake, aku kerja bae wong sekolah ora duwe
biaya..tapi nyong kerja ora betah-betah ya akire kan
mumet-mumet..grang grong dolanan..
terta wa
jare makne daripada neng omah
nganggur, yo wis kenalan karo wong lanang, jare arep
lamaran yo wis lah mana mbojo bae. P1W1 478-
484 Lulus SD, Rani diminta
ibunya untuk bekerja tapi tidak betah. Ibu mengizinkan
untuk menikah saja.
yaa..mau kan sing penting aku ya rutin KB bae lah..siki
kan cilik, lha uwis angger kepingin siki, arep duwe
Rani rutin menggunakan alat kontrasepsi dan memeriksa
tanggalnya bila suami pulang agar tidak terjadi kehamilan
keturunan pira-pira
tergantung karo
awake dewek..yo ngatur bae lah.
Wong sing penting kan jare siki KB naha ben ora
kebobolan.. pokok e diatur KBne, pokok e jangan
sampe telat kaya kui tok. Nek baline suwe sing dari
tiga bulan sekali, angger arep bali, yo mengko dingin
inyong tak ndeleng tanggal KB, engko ngger sampeyan
balik
primen, engko
kebobolan
terta wa sambil berbincang
dengan sepupunya
. P1W1 493- 503
setelah berhubungan seksual dengan suami.
yaa..apa sih..kalo
ngaku puas ya mungkin puas ada
puasnya, terus nyesel ada juga nyeselnya sih. P1W1
506-507 Rasa
menyesal menikah
muda terkadang
muncul dalam pikiran Rani.
yo maksudte disaat ndeleng batire seng seumurane aku
pada kaya kae ya, pada jalan-jalan, pada seneng-
seneng, aku kon neng omah karo ngurus bocah
he.
P1W1 509-511
Penyesalan menikah di usia muda timbul ketika Rani
melihat teman-temannya
dapat bebas bermain.
yo puas e ya ngapain kesirian batire sing pada
maring Jakarta, wong aku be lanange kerja, ana sing
aweh duit we
terta wa
.. siki puas e kui tok, mbak..
P1W1 513-515
Merasa puas karena ada yang menafkahi dirinya.
ya wong lagi kasmaran yo tanpa..ndean
ora duwe
gambaran wong
angger Keputusan Rani menikah di
usia muda tanpa disertai gambaran tentang kehidupan
inyong mengko wis duwe anak keprimen ya.. kayonge
yo ora, kepikirane ah anak- anak mengko mburi bae
lah..
kaya kue
lah..
terta wa
. P1W1 520- 524
pernikahan.
ya sih..kalo ajaran maksudte ya..ya apa sih..wong inyong
be wong
muslim ya
setiap..disaat mo
sholat suami apa sih yo ya pada
sembahyang..seperjanjian sholat ya wong jenenge
wong muslim ya harus dilakoni
terus..wong jenenge wong muslim yo
wayah sembahyang yo di sembahyang
eh wong
sembahyang disembahyangi..wayah
sembahyang yo
dilakoni..gitu..wong kewajiban
yo ditetepi.
P1W1 536-543 iya..
dadi sama-sama
muslim gitu kan..Islam kan dadi nggak ada pengaruhnya
sih. Palingan kadang wong lanang,
batire pada
pengajian mana sih melu pengajian.
Dadi pada
madhan wayah sembahyang mana
sembahyang pada
sembahyang.. kaya kue tok. P1W1 549-553
Memiliki keyakinan yang sama,
tidak memberi
pengaruh pada kehidupan rumah tangga. Suami lebih
sering mengingatkan Rani untuk lebih giat beribadah.
ya luwih
sregep saiki
lah..mungkin kan saiki ana sing
luwih ngingetna
kadang nek lagi kober Setelah berumah tangga dan
memiliki anak, Rani menjadi rajin beribadah. Hal ini
karena muncul kekhawatiran
sungkan..embuh lah
sungkanan temen lah.. wong madan
sembahyang ye
sungkan. Dadi nek lagi lengohan kan lagi urung..
urung mbojo kan, lah ora ana sing ngurusi iki kaya
kui
terta wa
..arep sembahyang
ora sembahyang
kan bodo
amat..tapi sih ya..aku sing ngalami
ya..apa..disaat rumah tangga, iya ya inyong
wis rumah tangga, wis duwe anak
berarti aku
wis tuwek..nek
ora njalani
apa..ora sembahyang, apa nek
inyong anggeraning
mati enom
keprimen? Ngono kepikirane.. Ora due
amal ibadah secuil inyong keprimen matine, ora ana
sangune. P1W1 557-570
dalam diri Rani bila di usianya yang sudah tidak
muda lagi, ia meninggal dunia dan tidak mempunyai
amal ibadah sebagai bekal di kehidupan selanjutnya.
ya rencana
sih..umpama kan..ya siki-siki kan anak e
aku kan baru telung tahun ya, limang taun ya insya
allah angger aku teyeng ya arepan TK..TK disit, angger
wis TK nembe pan SD..ya mungkin angger suk mben
sih yah, arep ngomong tekan sarjana, mbokan ora
duwe biaya..ya keprimen ya..yang ada dijalani dulu.
Yang penting intinya, saya punya, saya nabung buat
besok dewasa dia. P1W1 575-582
Rencana Rani untuk masa depan anaknya didasarkan
pada kondisi
ekonomi keluarga
saat ini.
Rani berprinsip bahwa bila ada
penghasilan berlebih akan ditabung untuk masa depan
anaknya.
Sembarang.. sembarang dari Kebiasaan merokok suami
pacaran yo wis ngomong.. kan
aku ngomong,
sampeyan kok ngrokok e kuat.. angger ana..angger
ana ya pokok e sedina mangguwa
terus..tapi angger ora ana ya ora kaiki..
ya emang dasare iya, nek ora ana ya ora ngrokok
P1W1 602-607
sejak muda sudah diketahui Rani sejak masa pacaran.
Analisis verbatim P1W2 Verbatim
Makna
ya..kayane sih
langka ya..mungkin ya sms
Short Messages Service
sih..apa telpon
sih mungkin
jarang..sms juga jarang tapi ya tetep sih lancar-lancar
aja..umpama telung dina pisan apa limang dina pisan
kan. P1W2 6-10
Komunikasi dengan suami tetap berjalan lancar meski
hanya dilakukan tiga atau lima hari sekali.
oo..ya kan saling percaya aja
kaya kue..terus
ya umpama..umpama
ngapa- ngapa
ya ngomong,
umpama lanange telpon ya wong aku mau terus kie kie
kie. P1W2 16-19 saling percaya aja lah pokok
e intine..aku percaya dia, dia percaya
aku..gitu aja.
P1W2 21-22
Rani memegang
prinsip saling terbuka dan percaya
dengan suami.
terta wa
yo njaluk..iya
bener. Bener iyo njaluk, madhan
keprimen.. ngomong dadine lha inyong
kepengen e..
suara teman peneliti
berarti ya
ngomong, sama, suami juga Suami juga mau melayani
hubungan seksual
ketika Rani menginginkannya.
mau melayani P1W2 27-30
yaa pasti ana lah ya.. wong kan ora mungkin rukun
terus..pastine kadang..wong kadang kan apa ya kanca
wadon e ana sing nelpon, apa..dadine kan aku sering
wade
lah karo
lanange..engko wis
dadi bojone aku mosok kancane
isih nelpon-nelpon
bae..masalah cemburu apa sih ya, ora pernah lah.
Maksudte cemburu tekan lunga-lunga kaya kue, ora
pernah.
Paling juga
ngomong, kaya kue tok. P1W2 38-45
Rani sering merasa kesal bila ada teman wanita suami yang
menelepon suaminya.
Kecemburuan Rani
tidak membuat Rani memutuskan
untuk meninggalkan suami, biasanya akan ia ungkapkan
rasa cemburunya pada suami.
yo meneng bae..hehehe. kan ngerti karna dewek salah yo
meneng bae, ora ngapa- ngapa. P1W2 49-50
Suami akan
memberi penjelasan
bila istrinya
sedang cemburu, ya
kan..kalo apa
ya..nganggo sing
telung taun pisan, nganggo susuk
kan ya..kan ora bisa kerja berat, nek kaya aku kan
kerjane
tani, ngangkati
gabah, jagung, segala kan diangkat..dadine kan nek
nganggo tiga taun sekali ya wedhi
karena ora
bisa njunjung berat-berat..karena
aku kan kerjane juga berat, kaya kue. Nak sing sawah,
kayu ya apa..dadine kan mbokan
primen-primen
menimpali perkataan
teman peneliti
..arep Memilih
alat kontrasepsi
berupa suntik
karena khawatir bila menggunakan
susuk tidak dapat bekerja berat
dan sayang
jika uangnya hanya digunakan
untuk penggunaan
alat kontrasepsi.
nganggo sing
sewulan pisan, masak iya arep suntik
bae
suara teman
peneliti
..duite bola
bali
nggo suntik. P1W2 61-71 ya mamane..kan kalo angger
karo mamane
kan nyong..inyonge wedhi mbok
mbebani mama..nek karo lilike kan, lilike juga buka-
bukaan maksudte apa sih menerangkane luwih..luwih
jare aku luwih pinter lilike daripada mamane aku. Aku
ora pingin ya.. membebani wong
tuane aku
kan maksudte wah iya anake
inyong wis
nikah kok
dadine kaya
kie kaya
kie..dadine inyong emoh, isih mending aku cerita karo
lilike..daripada karo mama kan inyong pikirane engko
mama ngerti kisah e aku kaya kie mama nyesel
nikahno aku isih enom..kaya kui. P1W2 75-85
Tidak ingin menceritakan masalah rumah tangganya
pada ibu
agar tidak
membebani pikiran ibu.
ya Alhamdulillah
akrab terus ya, dasare sebelum..
sebelum kenal karo calon lananganku wis kenal karo
keluargane
akrab, dadi
kanca karo mamane kui kan. Dadi yo wis akrab mbarang
maune..kaya kue lho. Dadi ya..apa sih menyesuaikan
dirine ya lebih mudah lah daripada karo mungkin ya
sing urung kenal..sing wis kenal kan dadine inyonge ah
Sebelum mengenal suami, sudah
lebih dulu
akrab dengan
keluarga suami.
Penyesuaian diri
dengan keluarga pasangan menjadi
lebih mudah.
sifate wonge kaya iki iki iki dadine..ngana yo wis ngerti
sifate aku kaya iki iki iki..dadi kan mudah lah
menyesuaikan
diri..ya Alhamdulillah ya wis ora
menyesuaikan diri. Bisane kaya wong tuane dewek,
ngana ya kaya anak wadon e dewek, kaya kui.. P1W2
89-100 iya.. puas nggak puas.. puas
e kan disaat lagi ana kan, Alhamdulillah aku ana sing
ngazabna,
ana sing
nggetekna duit..dadi nek saat aku butuh apa-apa ya
ana sing aweh iku kan. Disaat tidak puas e, disaat
wong lanange pada ora oleh duit, bingung, pengen apa-
apa
ya ora
ana sing
ditukokna, kaya
kue.
P1W2 107-112
Perasaan puas dan tidak puas dirasakan
Rani terhadap
keadaan ekonomi
rumah tangganya. Disatu sisi, Rani
merasa puas karena ada orang yang dapat mencukupi
kebutuhannya
sedangkan rasa tidak puas dirasakan
Rani ketika ia sedang ingin membeli
sesuatu namun
suami tidak
mempunyai uang.
ya wonge
ora gelem..maksudte nak koe
kerja engko keprimen anake melas..langka sing njagani,
gitu. Juga neng omah, umpama aku balik kerja
langka uwong kan aku kesuh, jare kui..
berbincang dengan anak
P1W2 118- 121
Larangan untuk
bekerja karena
tidak ada
yang mengurus
anak dan
keperluan suami saat pulang.
ya alesane ngono iki..karena aku kan due anak cilik,
masak iya harus kerja..terus alesane ya saiki kan mbahku
kaya
kae..dadi ya..ya
mungkin saat ini aku nggak Berharap suatu saat dapat
bekerja karena
sekarang masih harus mengurus anak
dan nenek yang sakit.
boleh kerja tapi nggak tau di masa depan nanti..nak untuk
saat ini aku nggak boleh kerja alesane ya anake
masih cilik, terus mbah e ya melune
aku, berhubung
mbah e kaya kae, kan ora bisa lunga-lunga, ora bisa
ngapa-ngapa, ya
neng
ngomah bae.. P1W2 123- 130
terhenti sejenak
karena anak merajuk
pengaruhe sih..
apa ya
sing mempengaruhi..kadang
ya nek ngomong kadang aku
nek wis due anak kan sering kesuh karo anake dadinekan
lanange madhan apalah dadi nesu-nesu
karo lanange..dadine ya lanange
madhan njengkel,
gitu kan..terus ya kalo pengaruh
sayange mungkin kan uwis dibagi..kadang kan luwih
sayang nang anak kaya kue. P1W2 138-145
Rasa jengkel terhadap anak dilampiaskan pada suami.
ya kalo pembagian tugas ngurus anak sih ya, nggak
ditugas ya, mbak, ya..karena kewajiban. Ngurus anak kan
bagiane wong wadon kaya kie. Bisa nggak bisa ya
ngatur apa sih pekerjaan rumah tangga karo ngurus
anak ya harus bisa, gitu. Nek ngurus rumah tangga,
umpama anake rewel, ya mending ngasuh disik lah,
anake turu nembe pekerjaan Rani
menganggap, selain berkewajiban
mengurus anak, wanita juga harus
mampu membagi
waktu dalam
mengerjakan pekerjaan rumah lainnya.
rumah dikerjain, kaya gitu. P1W2 148-155
o yo ora, paling juga bojone aku ya apa sih perhatian
dewek lah, bojone aku lagi sibuk ngurusi anak. paling
ya bantu-bantu apa, rewang- rewang apa, tanpa disuruh.
Nek lagi sungkan yo pada bae ndableg. Ora dilakoni
..hehehe P1W2 157-161
Bila sedang tidak malas, suami mau membantu Rani
mengerjakan pekerjaan
rumah tanpa diminta.
ya nek lanange madhan sungkan, ora ngrewangi ya
ra papa, kan ya wong lanang kan, wis iki istilahe wong
lanang kan ora mungkin ngurus pekerjaan rumah.
Tapi nek lagi gelem, tanpa disuruh
pun dia
mau..
P1W2 163-166
Rani menyadari bahwa tugas mengurus
rumah adalah
kewajiban istri sehingga ia tidak menyalahkan suami
bila tidak membantunya.
Analisis Verbatim P1W3 Verbatim
Makna
ya pantes sing lanang ndisit ya
terta wa
P1W3 11
Suami lebih sering minta untuk melakukan hubungan
suami istri.
ya lagi urung due anak kan sama-sama mau, dadi nak
wong lanang omong, ya ayo kaya kui. Tapi nek pas tes
due anak se rong taun, koyo madan sungkan ya nek
diajaki, lah sungkan kaya kue
terta wa
P1W3 17- 20
yo embuh
terta wa
ora ngerti
terta wa
primen sih
ya, wong sungkan P1W3 23-24
Sebelum memiliki
anak, Rani selalu mau bila diajak
melakukan hubungan suami istri. Setelah kehadiran anak,
bila
diajak berhubungan
suami istri, Rani kadang merasa
enggan untuk
melakukannya.
yo ora kaiki, paham kaya Suami tidak
memaksa
kue P1W3 27 saling
memahami..nek sungkan yo ora kaiki, kue
P1W3 29
melakukan hubungan suami istri ketika Rani sedang tidak
ingin melakukannya.
lekase mbarang wis due anak ana setaun ya. Dadi
kaya madan..madan jarang smsan, jarang nelpon kaya
kui lho. Dadi paling yah rong dina
nembe sms,
nembe telpon kaya kue. Ora..dadi urung due anak
kan sering, mben dina terus smsan, telponan kaya kue.
Tapi mbarang wis due anak akire dasare nek angger lagi
dolanan hape anake rewel sih ya, keprimen
terta wa
. Kadang
hapene dijaluk
manding anake,
yowis.
P1W3 43-51
Setiap hari
Rani menggunakan
handphone
untuk berkomunikasi dengan suami yang berada di luar
kota. Setelah memiliki anak, Rani jarang berkomunikasi
dengan
suami karena
anaknya rewel saat Rani memegang
handphone
.
melu pindah neng kana. Mulo aku emoh kan melu
urip neng
kana, neng
nggone mertuane dadi aku emoh. Ya masalah dolan sih
umpama neng kana sedina rong dina aku gelem tapi
yen dodok neng kana, umpama pindah neng kana,
aku
emoh. Kaya
kue.
P1W3 59-64
Rani tidak keberatan bila diajak pergi berkunjung ke
rumah orang tua suami namun Rani enggan bila
hidup satu rumah bersama keluarga suaminya.
embuh
terta wa
ora betah sih
ya nginthil
mertua
primen P1W3 66-67 dadi seakan-akan ya..kaya
primen sih..jenenge
kaya..kaya wong numpang yen
melu mertua
dadi ngapa-ngapa yo ora kepenak
Rani merasa tidak betah serta sungkan bila harus tinggal
bersama mertua
karena seolah-olah
hidup menumpang.
terta wa
P1W3 69-71
ya kan lagi isih enom kan gandengan napa kan dadine
ora isin karo tangga..lah nek wis
due anak
kan anggeraning
gandengan tangan kan isin diluruhi
tangga kui lho
terta wa
. Siki malahane bareng wis
mbojo kui adoh, ora tau gandengan, ora tau apa.
Dadi pas dadi pacaran mah yo gandengan, lunga nengdi
bareng tapi nek siki ora. Isin lah, wong jeneng wong urip
neng ndesa, pastikan di luruhi uwong. Lho kae
uwong
koh ndadakan
gandeng-gandengan kaya
lanange dijaluk
terta wa
P1W3 87-96
Setelah menikah, Rani justru tidak pernah bergandengan
tangan saat pergi bersama suami karena malu ditegur
tetangga.
apa sih ya? Kebiasaan..apa sih, kaya wong langka ya.
Paling ngomong-ngomong kui, ngomong Sunda kaya
kue, dadi ditiru. Kan wong lanange aku kan kerjane
neng Pangandaran sering ngomong Sunda ya, dadi
pengen ngerti ya tironan
terta wa
P1W3 101-105
Sambil belajar, lama-lama Rani
mulai mengikuti
kebiasaan suami
menggunakan bahasa Sunda saat bercakap-cakap.
ya tujuane
terta wa
, kan
kaya aku.. P1W3 118 orang wong ora kui ya..opo
arane wong ora mampu terus lorone karena aku
wong
tuwane pisahan
dadine tujuane
aku ya
supaya ana sing nanggung jawabi uripe aku kaya kui
Tujuan Rani menikah adalah agar ada orang yang dapat
mencukupi kebutuhannya.
lho. Kan lagi mamane cerai kan arep sekolah ora due
biaya, arepane kerja, kerjane apa wong secara lulusan,
lulusan SD ya kan, paling juga rumah tangga, gajiane
sepira kaya kui kan. Lha akire
pelarian maring
pernikahan kaya kue men supaya uripe aku ana sing
nanggung jawabi aku, ana sing mbiayani, kaya kui lho
P1W3 120-129 ya Alhamdullilah
terta wa
P1W3 131
Saat ini,
tujuan Rani
menikah sudah terpenuhi.
Analisis Verbatim P1W4 Verbatim
Makna
ya anggerane
neng kana..apa...ndesane lanange
aku kan kerjaane luwih penak tapine akune emoh
kaya kue, emoh sing mana. Ya emang anggeraning neng
desane lanange aku kan kerjaane perek tur wau
ngetan
ngulon maksude
kerjaane tapi inyonge emoh diseng mana kaya kue.
P1W4 7-12
Rani tetap tidak ingin tinggal bersama
keluarga suami
meski disana
pekerjaan mudah diperoleh.
Netep neng anu sih..neng Bangkok tapi inyong ora
gelem. P1W4 19-20 Suami akan menetap di
Bangkok bila Rani mau tinggal bersama keluarganya.
ora pernah sih
terta wa
urung ana P1W4 23 he’em P1W4 25
iya. Lancar aja. P1W4 27
Selama menikah, Rani belum pernah mengalami konflik
dengan keluarga suami.
ya sih mending due anak sisan
daripada menunda
terta wa
P1W4 32-33
Rani tidak
memiliki keinginan untuk menunda
kehamilan setelah
resmi
menikah. maksude..
berbicara kepada anaknya
ya kan angger wis due anak kan tenang, ora
due beban, ah kok nyong rung due anak-anak sih,
kaya kue, dadinekan apa sih, angger wis due anak
wis
tenang maksude
terta wa
P1W4 35-39
Rani ingin segera memiliki anak setelah menikah agar
merasa tenang karena tidak terbebani
pemikiran mengenai kehadiran anak
dalam pernikahannya.
ya mulai
dari anak
udah..sebulan. P1W4 42
he’em. Berarti ya setaun ntes nikahan lah berarti. Ya
ora lah,
setaun luwih
P1W4 44-45
he’em, wis lair umur satu bulan, njuk aku nembe KB.
P1W4 47-48
Satu bulan setelah kelahiran anak,
Rani memutuskan
untuk menggunakan
alat kontrasepsi.
yo urung lah
terta wa
. Anake isih cilik
terta wa
P1W4 51 yaa.. P1W4 53
urung..urung ana rencana
terta wa
P1W4 55
urung ana rencana, pingine ya engko anake wis gedhe
dingin terus akune maksude bebas usaha dingin. P1W4
57-59 Saat
ini, Rani
belum berencana
memiliki anak
kedua karena
anak pertamanya
masih kecil.
Alasan lain Rani menunda kehamilan karena Rani masih
ingin bekerja
membantu suami.
ya maksude ya melu wong lanang ngko anak egin wis
gedhe umpama arep tani arep apa kan anake wis
gedhe ora rewel kaya kue. P1W4 61-63
Rani berencana
bekerja membantu suami mencari
nafkah bila anak pertamanya sudah
tidak rewel
saat ditinggal bekerja.
apa ya? Ora sih, perubahan apik biasa-biasa aja P1W4
68 Tidak ada perubahan dalam
diri Rani maupun suaminya setelah kelahiran anak.
ora sih, ora ana pengaruh Tidak adanya jadwal tertentu
d. Kategori data partisipan 1